Misterium ebook

Tym, któ­rzy na­uczyli mnie opo­wia­dać

A On po­niósł grze­chy wielu...

(Księga Iza­ja­sza 53,12)

Ot, sie­dzimy tu i roz­ma­wiamy, ale jed­no­cze­śnie je­ste­śmy tym czło­wie­kiem sprzed ty­sięcy lat, i ko­chamy, i śpimy, i na po­lo­wa­nia cho­dzimy, i wier­sze ukła­damy ra­zem z nim, za niego, bo je­ste­śmy, i on, i my, jedno.

Zyta Ory­szyn, Najada

Na po­czątku było skrzy­pie­nie, a skrzy­pie­nie nio­sło się po domu i cały dom był skrzy­pie­niem. Było to skrzy­pie­nie le­żanki, a bez le­żanki może nie zda­rzy­łoby się nic, co się zda­rzyło. Stała pod ścianą mię­dzy pie­cem a oknem. Z niej szło sa­pa­nie i chro­bot zamku roz­porka, po­tem tar­cie i po­ję­ki­wa­nie, szyb­kie ru­chy w głębi, gdzie świa­tłość nie świeci, jakby we wnę­trzu Le­wia­tana, szyb­kie ru­chy na pły­ci­znach, tak, tak!, i na lą­dzie, och, och!, i w końcu wy­le­wa­nie się, wsią­ka­nie w po­ściel i mar­no­wa­nie, ale ta­kie mar­no­wa­nie, ha, ha!, że lu­dzie do­sry­wały po­tem „duch święty, duch święty”, ta­kie mar­no­wa­nie, że na­ro­dził się czło­wiek i mieszka wśród nas.

1

To­masz uniósł ko­lano do piersi, mo­cu­jąc się z nie­roz­bi­tym bu­tem, za­chwiał się i ciężko usiadł na ku­chen­nym pa­ra­pe­cie. Znie­chę­cony przy­warł po­licz­kiem do szyby, za którą chy­bo­tał się ter­mo­metr. „Chłodno”, po­my­ślał i od­szedł od okna. Dłuż­szą chwilę po­krę­cił się przy wie­szaku na ubra­nia, za­nim zde­cy­do­wał się na lekki pro­cho­wiec i na­rzu­cił go na ra­miona. Z ko­mody wy­jął lu­stro, scho­wane tam wcze­śniej, i po­chy­lił się nad nim za­tro­skany. Zo­ba­czył po­łówkę śnia­dej twa­rzy: pę­katy nos o sze­ro­kich noz­drzach, ciemne oczy, pie­przyk na po­liczku, który uważ­nie omi­jał pod­czas go­le­nia. Po­pra­wił włosy i wy­szedł.

Na ulicy za­trzy­mał się przed burą, odra­paną ka­mie­nicą, po­tarł kie­szeń spodni, do któ­rej wło­żył klucz, i ru­szył w stronę dworca, pło­sząc go­łę­bie. Szyb­kim kro­kiem po­ko­nał War­szaw­ską. Szedł za­my­ślony, z opusz­czoną głową. Gar­dło miał wy­schnięte, a wargi spie­czone. „Wody, wody”, po­wta­rzał jak pa­cierz, bo choć szedł do­piero chwilę, czuł, jakby czter­dzie­ści dni; cią­żyły mu nogi i dy­szał. Skrę­cił w Ogro­dową. Spo­cił się od po­śpie­chu i słońca. W biegu zdjął pro­cho­wiec, zwi­nął w kłę­bek i wci­snął pod pa­chę. Wy­padł na Pa­wią, go­nił chwilę przy sa­mej jezdni, aż prze­pu­ścił go sa­mo­chód. Za­trzy­mał się przy wej­ściu do cen­trum han­dlo­wego, przez które pro­wa­dziła droga na pe­ron. Do­cho­dziła ósma. Na drżą­cej dłoni uło­żył bi­bułkę, na niej kop­czyk ty­to­niu. Nie­dbale go roz­pro­wa­dził, lekko ugniótł, spraw­nym ru­chem zwi­nął ca­łość i prze­cią­gnął ję­zy­kiem po brzegu bi­bułki. Roz­wi­nął pro­cho­wiec i za­czął prze­trzą­sać kie­sze­nie w po­szu­ki­wa­niu za­pal­niczki. Na­tknął się na cy­try­nowe my­dło w ko­stce ku­pione wczo­raj dla matki. Głę­biej za­nur­ko­wał w kie­szeń. Na dnie wy­ma­cał za­pal­niczkę i tro­chę mie­dzia­ków. Jesz­cze raz zwi­nął płaszcz, po­chy­lił się i za­pa­lił pod dasz­kiem dłoni.

Przy­pa­tru­jąc się rzed­ną­cym kłę­bom dymu, za­sta­na­wiał się, czy nie le­piej by­łoby po­słać po matkę tak­sówkę. Przy­gryzł pa­pie­rosa, za­czął ner­wowo prze­stę­po­wać z nogi na nogę. „Co, je­śli za­cznie la­bi­dzić? Po swo­jemu, gło­śno”, wes­tchnął i strzep­nął po­piół.

Opu­ścił dom za­raz po No­wym Roku. Do ostat­niej chwili nie przy­znał się, że zna­lazł w mie­ście pracę. Do­piero gdy się spa­ko­wał i po­sta­wił torby na progu, oznaj­mił matce: „Jadę”. Wpa­dła w roz­pacz.

– Na co? Źle ci tu? Nie­do­bry mój chleb? – py­tała.

Wzięła go w pole, ciemne i po­nure, bo zima była bez­śnieżna, sta­nęli pod czarną so­sną, co zna­czyła gra­nicę, i po­ka­zy­wała mu wszystko, co do niej na­le­żało: ozi­miny, łąki i la­sek brzo­zowy.

– Na kogo ro­bi­łam, jak nie na cie­bie? Obce majo wziąć po oj­cach? - na­ci­skała.

To­masz zmar­twił się na myśl o ojcu, któ­remu było An­toni, i na myśl o jego ojcu, Sta­ni­sła­wie, któ­rego żoną była Ste­fa­nia, a po­tem o ojcu Sta­ni­sława, Ja­nie, i jego żo­nie Sa­lo­mei. Wcze­śniej­szych po­ko­leń nie znał. Ich imion nikt nie za­pi­sał i prze­pa­dły.

Zga­sił pa­pie­rosa, bi­jąc nim o po­piel­niczkę, i pchnął szklane drzwi. Zna­lazł się w prze­stron­nym, ja­snym wnę­trzu, gło­śnym jak rój. Wy­mi­nął ob­ła­do­waną ba­ga­żami grupkę przy scho­dach i zszedł na dół. Mię­dzy skle­po­wymi wi­try­nami prze­ta­czał się tłum. Wy­żej ja­śniał ekran z roz­kła­dem jazdy. To­masz prze­ci­snął się do niego i od­szu­kał nu­mer mat­czy­nego po­ciągu. „Pe­ron drugi”, po­wtó­rzył parę razy pod no­sem, wy­pa­tru­jąc przej­ścia.

Pe­ron też był za­pchany. To­masz oparł się o ko­lumnę i skrę­cił no­wego pa­pie­rosa, ale spo­strze­gł­szy ta­blicę z za­ka­zem pa­le­nia, tylko ob­ra­cał skręta w wil­got­nych pal­cach, aż się roz­padł. Za­cią­żył mu kark. „Czy to od ro­boty w polu?”, za­sta­na­wiał się, ma­su­jąc grubą szyję. Po żni­wach dźwi­gał worki z psze­nicą. Matka po­ma­gała mu je za­rzu­cać na plecy, a on wniósł je wszyst­kie na stry­szek i zsy­pał psze­nicę do du­żych be­czek, żeby my­szy jej nie pod­ja­dały. Roz­sta­wiał na nie pu­łapki, choć żal mu było gry­zoni. Z dzie­ciń­stwa pa­mię­tał ma­miną ko­lędę: „Wśród nocny ci­szy, czy pani sły­szy? Jak tam w kó­mo­rze gra­sujo my­szy. Niech se pani weź­mie kija i do jedny wy­za­bija, bo dziś Wi­lija”. Śpie­wała ją ci­chutko, z nie­śmia­łym uśmie­chem, chyba za­wsty­dzona, że przy dziecku znie­kształca świę­tość.

– Na tor drugi przy pe­ro­nie trze­cim wje­dzie po­ciąg. Pro­simy za­cho­wać ostroż­ność i nie zbli­żać się do kra­wę­dzi pe­ronu – ogło­sił dy­żurny, wy­ry­wa­jąc To­ma­sza z za­dumy.

Zza łuku wy­ło­niła się lo­ko­mo­tywa i z pi­skiem ha­mul­ców wto­czyła na sta­cję. Pa­trzył po oknach. Lu­dzie, ści­śnięci, cze­kali nie­cier­pli­wie na sy­gnał kon­duk­tora. Matka stała przy­parta do szyby. Do­strze­gła To­ma­sza i unio­sła rękę na po­wi­ta­nie. Po­mógł jej zgra­mo­lić się z wą­skich schod­ków. Uści­snął dys­kret­nie. Czy że słońce przy­świe­ciło moc­niej, czy że go ba­dała, zmru­żyła oczy. Na czoło opa­dały jej gę­ste siwe loki. Za­darła wy­soko orli nos i coś po­wie­działa. To­masz nie zro­zu­miał.

– Jezu – ode­zwała się gło­śniej i łzy sta­nęły jej w oczach. Miała na so­bie naj­lep­sze ubra­nie: ża­kiet w pe­pitkę, grubą weł­nianą spód­nicę za ko­lano i ciemne czó­łenka na ni­skim ob­ca­sie, lekko już prze­tarte na czub­kach.

– Idziemy! – po­wie­dział To­masz i wziąw­szy od matki wa­lizkę, pchnął ją lekko na ru­chome schody. Wa­hała się chwilę, którą nogę po­sta­wić naj­pierw. Oszo­ło­miona gwa­rem, nie mó­wiła nic. To­masz prze­czu­wał jed­nak, że za­raz za­cznie, a on nic na to nie po­ra­dzi.

– Na­ro­bi­łam se ka­na­pek, ale ni mia­łam smaku – za­częła, gdy prze­szli do cen­trum han­dlo­wego i zrów­nali się ze sobą.

To­masz kiw­nął głową, ale się nie ode­zwał.

– Te­roz bym co zja­dła.

To­masz mruk­nął i przy­spie­szył kroku, żeby wy­su­nąć się przed nią.

– Wzie­nam placka. My­śla­łam, że za­ka­lec, bo głupi la­tał góra, dół, na pole, do dom i na­pu­ścił zimna, ale nie. – Wy­cią­gnęła z torby za­tłusz­czone za­wi­niątko, urwała ka­wa­łek i mu po­dała. – Ne – za­chę­cała. – Ne – po­wtó­rzyła, bo To­masz się bro­nił. Wziął wresz­cie, ale za­czer­wie­nił się i zgar­bił. Za­raz wło­żył płaszcz, po­sta­wił wy­soko płaty koł­nie­rza i scho­wał pla­cek do kie­szeni. – Nie zjesz? Cheba to da­leko?

To­masz po­krę­cił głową i jesz­cze przy­spie­szył.

– Chodź, chodź – po­pę­dzał, a matka go­niła za nim, roz­glą­da­jąc się po skle­pach.

Na­gle przy­pa­dła do To­ma­sza i szturch­nęła go w bok.

– Czorne – po­wie­działa, wska­zu­jąc dwóch ciem­no­skó­rych męż­czyzn, któ­rzy szli w stronę dworca, to­cząc wa­lizki.

– Co to dziw­nego? – syk­nął To­masz i po­pa­trzył po lu­dziach wy­stra­szony, że ktoś ją usły­szał.

Matka za­mil­kła i po­smut­niała. Szli w ci­szy do końca. To­masz tylko po­ka­zy­wał drogę i cza­sem zer­kał na matkę nie­pew­nie. Do­piero kiedy prze­pu­ścił ją w drzwiach, ode­tchnął z ulgą.

I

CHÓR:

Biała tru­mienka stała po­środku izby na ma­rach z ku­chen­nego

Boże, wej­rzyj ku wspo­mo­że­niu memu.

stołu oto­czona świe­cami. Jedna z nich, grom­nica

Pa­nie, po­spiesz ku ra­tun­kowi memu.

chro­niąca od pio­ru­nów, kop­ciła na su­fit. Ni­żej, na pod­ło­dze,

Chwała Ojcu i Sy­nowi, i Du­chowi Świę­temu.

le­żało na­gie ciało. Ciotki, krępe i na­bite,

Jak była na po­czątku, te­raz i za­wsze,

po­chy­lały się nad nim w mil­cze­niu, ob­my­wały je de­li­kat­nie,

I na wieki wie­ków. Amen. Al­le­luja.

naj­pierw mię­dzy zgra­bia­łymi pal­cami stóp o równo przy­cię­tych

pa­znok­ciach, po­tem pod zsi­nia­łymi ko­la­nami

Rzekł Pan do Pana mego ła­ska­wym

i w pa­chwi­nach. Wil­gotne szmatki wy­krę­cały ze spo­ko­jem,

Swym gło­sem: Siądź mi przy boku pra­wym.

ale ener­gicz­nie nad ba­lijką pełną bru­nat­nej wody,

Aż Twoje wszyst­kie zu­chwałe wrogi

która z chlu­po­tem roz­pry­ski­wała się po izbie.

Dam za pod­nó­żek pod Twoje nogi.

– Ona to śpi – jęk­nął oj­ciec.

Berło Twej mocy wy­dam z Sy­jonu,

Świat cały pad­nie u Twego tronu.

Nie spała jed­nak, bo choć ro­dzice pro­sili usil­nie: „Na­sza

A Ty uży­wać bę­dziesz praw swo­ich,

có­reczka do­go­rywa, spraw, aby oca­lała i żyła”, nikt nie

Wśród nie­przy­ja­ciół pa­nu­jąc Two­ich.

przy­szedł i nie rzekł do Zosi: „Ta­li­tha kum”, co zna­czy:

„Dziew­czynko, mó­wię ci, wstań”.

Skoro roz­pocz­niesz swe pa­no­wa­nie,

Przy To­bie lud Twój w ja­sno­ści sta­nie.

W ką­cie izby sie­działa matka, po­żół­kła na twa­rzy, z po­sza­rza­łymi

Nim jesz­cze zo­rzy świe­cić ka­za­łem,

oczyma. Miała na so­bie czarną spód­nicę i czarną

Cie­bie z wnętrz­no­ści mo­ich wy­da­łem.

ko­szulę. Obej­mo­wała się cia­sno, wpi­ja­jąc palce w wą­tłe

ra­miona, i ki­wała się mia­rowo, na prze­mian wąt­piąc

Pan to po­przy­siągł, Jego zaś mowa

w Boga i zło­rze­cząc mu. Ciotki ostroż­nie unio­sły Zo­się,

Da­nego ni­gdy nie cof­nie słowa.

przy­trzy­mu­jąc jej zwiot­czałe ręce w gó­rze; na­cią­gnęły

Ty je­steś ka­płan do końca wieka

na nią majtki i raj­stopy i białą su­kienkę, wzuły jej kre­mowe

We­dług ob­rządku Mel­chi­ze­deka.

trze­wiki z pa­skiem, ucze­sały ja­sno­brą­zowe włosy.

Po­tem dźwi­gnęły na trzy i uło­żyły w trum­nie. Matka za­wyła

Przy Twej pra­wicy Pan jest nad pany,

prze­cią­gle, a jedna z cio­tek przy­pa­dła do niej i mocno

W dzień gniewu swego ze­trze ty­rany.

ją ob­jęła. Inna splo­tła dło­nie Zosi i owi­nęła je bie­lut­kim

Sąd swój roz­cią­gnie po ca­łym świe­cie

ró­żań­cem; na jej piersi uło­żyła święte ob­razki.

I nie­po­słuszne na­rody zgnie­cie.

Do izby za­częli scho­dzić się dziad­ko­wie, wuj­ko­wie,

Pyszną na ziemi głowę po­niży,

są­sie­dzi. Sta­li­śmy nad trumną, zbici cia­sno, a dzia­dek,

Która Mu Jego chwały ubliży.

główny ża­łob­nik, mistrz ce­re­mo­nii, ła­mią­cym się gło­sem,

Z męt­nej po dro­dze pić bę­dzie rzeki,

po­cie­ra­jąc ner­wowo ły­sie­jącą czaszkę, za­śpie­wał Wieczne

Dla­tego głowę wznie­sie na wieki.

spo­czy­wa­nie. Po­tem izbę wy­peł­nił grze­chot wy­do­by­wa­nych

z kie­szeni ró­żań­ców. Jak na ko­mendę ża­łob­nicy

Chwała bądź Bogu w Trójcy je­dy­nemu,

uca­ło­wali ró­żań­cowe krzy­żyki, prze­że­gnali się

Ojcu, Sy­nowi, Du­chowi Świę­temu.

nimi i za­częli grzmią­cym chó­rem:

Jak była na po­czątku i za­wsze, i jest,

– Zdro­waś, Ma­ryjo, ła­skiś pełna...

I na wiek wie­ków nie­chaj za­wsze sły­nie.

Al­le­luja.

Z no­sem wbi­tym w ob­fite ciot­czyne po­śladki wier­ci­łem

się nie­cier­pli­wie. Było mi duszno i chcia­łem prze­do­stać

Rzekł Pan do Pana mego ła­ska­wym

się do matki. Oj­ciec wy­pro­wa­dził mnie do są­sied­niej

Swym gło­sem: Siądź mi przy boku pra­wym.

iz­debki, gdzie wtu­leni w sie­bie sie­dzieli moi ró­wie­śnicy:

Aż Twoje wszyst­kie zu­chwałe wrogi

ku­zyni bliżsi i dalsi oraz dzieci są­sia­dów. Na wi­dok mo­jego

Dam za pod­nó­żek pod Twoje nogi.

ojca ze­sztyw­nieli, ale on tylko po­pchnął mnie

w ich stronę, ob­ró­cił się na cięż­kim ob­ca­sie i wró­cił do Zosi.

Berło Twej mocy wy­dam z Sy­jonu,

Łzy na­pły­nęły mi do oczu, a tamci jesz­cze moc­niej

Świat cały pad­nie u Twego tronu.

przy­lgnęli do sie­bie.

A Ty uży­wać bę­dziesz praw swo­ich,

Pa­trzy­li­śmy po so­bie dłuż­szą chwilę, nie od­zy­wa­jąc się

Wśród nie­przy­ja­ciół pa­nu­jąc Two­ich.

sło­wem. W końcu jedna z prze­raź­li­wie chu­dych ku­zy­nek

za­pisz­czała:

Skoro roz­pocz­niesz swe pa­no­wa­nie,

– Za­bawmy się w coś.

Przy To­bie lud Twój w ja­sno­ści sta­nie.

Na to ku­zyn Pio­truś o śnia­dej ce­rze ze­rwał się z pod­łogi,

Nim jesz­cze zo­rzy świe­cić ka­za­łem,

gdzie ło­wił rybki na ma­gnes, i za­wo­łał:

Cie­bie z wnętrz­no­ści mo­ich wy­da­łem.

– Będę wo­jow­ni­kiem! Gdzie mój miecz? – I do­sko­czył

do dziad­ko­wego ku­fra, z któ­rego wy­do­był roz­dwo­jony pa­tyk,

Pan to po­przy­siągł, Jego zaś mowa

różdżkę słu­żącą dziad­kowi do znaj­do­wa­nia miejsc

Da­nego ni­gdy nie cof­nie słowa.

pod stud­nie.

Ty je­steś ka­płan do końca wieka

Pio­truś za­ma­szy­ście wy­ma­chi­wał pa­ty­kiem nad na­szymi

We­dług ob­rządku Mel­chi­ze­deka.

gło­wami, aż ubódł mnie w pierś, wy­zy­wa­jąc do walki.

Sta­łem zmie­szany, nie wy­ko­na­łem naj­mniej­szego ru­chu.

Pan to po­przy­siągł, Jego zaś mowa

On za­czął się śmiać.

Da­nego ni­gdy nie cof­nie słowa.

– Tchórz, tchórz – po­wta­rzał, a inni za­raz do niego

Ty je­steś ka­płan do końca wieka

do­łą­czyli.

We­dług ob­rządku Mel­chi­ze­deka.

Śmiali się, więc cof­ną­łem się pod ścianę, bli­ski pła­czu.

Chcia­łem wo­łać o po­moc, ale mia­łem ści­śnięte gar­dło.

Przy Twej pra­wicy Pan jest nad pany,

Roz­draż­niony dzie­cię­cymi krzy­kami do izby wpa­ro­wał

W dzień gniewu swego ze­trze ty­rany.

któ­ryś z wuj­ków, może oj­ciec Pio­tru­sia, który za­cze­pił

Sąd swój roz­cią­gnie po ca­łym świe­cie

mnie dziad­kową różdżką, chwy­cił go za ucho i mocno

I nie­po­słuszne na­rody zgnie­cie.

je wy­krę­cił. Pio­truś z pła­czem upadł na pod­łogę, po­zo­stali,

wy­stra­szeni, za­mil­kli. Wu­jek wy­cią­gnął w po­wie­trze

Pyszną na ziemi głowę po­niży,

pa­lec, po­gro­ził nim i po­wie­dział:

Która Mu Jego chwały ubliży.

– Sza! Zo­sia drzy­mie! – Po­gła­dził mnie po gło­wie

Z męt­nej po dro­dze pić bę­dzie rzeki,

i po­cią­gnął za sobą.

Dla­tego głowę wznie­sie na wieki.

W izbie pa­no­wało za­mie­sza­nie, ża­łob­nicy usu­wali się

Chwała bądź Bogu w Trójcy je­dy­nemu,

na boki, by zro­bić przej­ście. Dzia­dek za­bił wieko

Ojcu, Sy­nowi, Du­chowi Świę­temu.

gwoźdźmi. Czte­rech po­nu­rych męż­czyzn z są­siedz­twa

Jak była na po­czątku i za­wsze, i jest,

dźwi­gnęło trumnę na ra­miona i po­woli ru­szyło do drzwi.

I na wiek wie­ków nie­chaj za­wsze sły­nie.

Na progu przy­sta­nęli i trzy­krot­nie ude­rzyli trumną

Al­le­luja.

o fra­mugę drzwi. Za nimi ufor­mo­wał się ża­łobny or­szak

z matką i oj­cem na czele. Szli, sła­nia­jąc się na no­gach,

pod­trzy­my­wani pod ręce przez wuj­ków i ciotki. Żadne

na mnie nie spoj­rzało. Po­sze­dłem za pra­babką.

2

Miesz­ka­nie, które wy­naj­mo­wał, skła­dało się z ma­lut­kiego przed­po­koju z wie­sza­kiem i szafką na buty, który prze­cho­dził w kuch­nię, z po­koju, za­ję­tego w więk­szej czę­ści przez ma­te­rac, oraz z wą­skiej ła­zienki. To­masz, czło­wiek du­żej po­stury, o sze­ro­kich bio­drach i jesz­cze szer­szych ba­rach, dźwi­ga­jąc się z muszli, by się po­de­trzeć, na­pie­rał bio­drem na umy­walkę i za któ­rymś ra­zem ją na­de­rwał.

Rze­czy To­masz miał nie­wiele. Je­dy­nym sprzę­tem, jaki wziął ze sobą z domu, było lu­stro, spo­czy­wa­jące te­raz w szu­fla­dzie ko­mody, pa­miątka po pra­babce. Uro­dziła się w Ne­warku i tam spę­dziła dzie­ciń­stwo. Przy­wio­zła z Ame­ryki kilka bank­no­tów dzie­się­cio­do­la­ro­wych, kan­tyczkę oraz to lu­stro, które po­dróż mor­ską, mimo nędz­nych wa­run­ków, prze­było z tylko lek­kim uszczerb­kiem, bo pę­kło w rogu. Pra­babka ma­wiała, że w pęk­nię­ciach gnież­dżą się dia­bły i nie wolno się w ta­kich lu­strach prze­glą­dać. „Czorty wy­krzy­wiajo od­bi­cie, tak że kto go­tów zgłu­pieć”, stra­szyła To­ma­sza, ale on lu­bił to lu­stro, go­lił się przed nim, choć mu nie­raz drżała ręka na myśl, że rze­czy­wi­ście sie­dzi w nim ja­kiś dia­beł i tak po­pro­wa­dzi jego dłoń, by go ska­le­czyć ży­letką. Mó­wił wtedy: „Wyjdź, du­chu nie­czy­sty”, a on, praw­dziwy czy zmy­ślony, pro­sił, by go nie wy­ga­niał.