Kanonizacja. Minibook ebook

Kanonizacjakim jest święty?

Partner:

Plik opracował i przygotował Woblink

woblink.com

Słowo wstępne

Kanonizacja [kim jest święty?]

Minibook wydany z okazji kanonizacji dwóch papieży: Jana XXIII i Jana Pawła II, otwierają klasyczne już teksty o świętości (Maksa Schelera i Simone Weil) oraz esej Tadeusza Żychiewicza. Świętemu papieżowi Roncallemu (Jan XXIII) poświęcamy artykuł napisany tuż po jego śmierci przez… świętego papieża Wojtyłę (oczywiście, zanim jeszcze został biskupem Rzymu). Na koniec proponujemy dwa teksty o Janie Pawle II − i o naszym stosunku do jego kanonizacji.

Trochę tylko zmieniając słowa zapisane w jednym z tych artykułów, wypada dziś za ich autorem powtórzyć pytanie: „Co zrobimy z tą kanonizacją? (…) Czy stanie się ona po prostu punktem wyjścia do kolejnej »akcji«, czyli starań i modłów o uznanie go na przykład współpatronem Polski i doktorem Kościoła, czy też będzie dla nas duchowym i moralnym wyzwaniem? Światłem na naszej własnej drodze ku świętości? I »ościeniem« niepozwalającym na syte poczucie samozadowolenia?”.

Zapraszamy do lektury! Redakcja miesięcznika "Znak"

PS. Przychody ze sprzedaży minibooków zostaną przeznaczone na kontynuowanie działalności miesięcznika „Znak”. Więcej: www.miesiecznik.znak.com.pl

ŚwiętyTypologia wzorów religijnych i przewodników

Max Scheler

Zarówno historyczna wiedza o religii jak tez pozytywna socjologia religii domagają się od nas poznania typologii religijnych „wzorów i przewodników” (Vorbider und Führer)[1]. Typologia ta jest w znacznej mierze niezależna od pozytywnych religii i ich pozytywnych socjologicznych form przejawiania się, a więc od tzw. „kościołów”, „sekt”, „szkół”, „wspólnot mistycznych”[2]. W dalszym ciągu rozważań ważne jest właściwe ustalenie porządku starszeństwa (Rangordnung) między tymi wzorami i przewodnikami. Wreszcie należy się zastanowi, czy niektórych – początkowo ujawniających się na drodze indukcyjno-porównawczej – cech religijnych przewodników i wzorów nie można głębiej zrozumieć, a nawet wyedukować z istoty tego typu człowieka [świętego] mając na uwadze reprezentowaną przez niego dziedzinę bytu i wartości: to, co boskie (das Göttliche). (Samodzielność i automatyczny rozwój religii).

Jeśli abstrahujemy od ludów prymitywnych, u których pojawiają się takie pojęcia, jak „czarownik”, „magia”, „szaman”, „znachor”, to pierwsze podziały uzyskujemy przyjmując za jego postawę przeciwieństwo: pierwotny – wtórny, a drugi podział otrzymujemy biorąc pod uwagę zasadnicze właściwości psychologiczne psychologicznie predestynowanych do życia religijnego.

PODZIAŁ WEDŁUG PIERWOTNOŚCI

Pierwotnie święci i założyciele (

Stifter

).

Wszyscy, którzy pozostawali w bezpośrednim kontakcie z założycielem, byli mu posłuszni i dalej nieśli wiarę (jak dalece, to zależy od treści religii – np. judaizmu). W kręgu chrześcijańskim nazywamy ich „apostołami”, „uczniami”, ale różniącymi się od tych, którzy pobierają naukę. Decyduje tutaj wzór osobowy i stosunek charyzmatyczny.

Świadkowie i męczennicy, którzy swojej wierze dają świadectwo w praktyce, poprzez życie, cierpienie, dobrowolnie przyjętą śmierć.

Wszyscy, którzy aktywnie biorą udział w formułowaniu dogmatów i tworzeniu socjologicznych tworów religii (np. „ojcowie Kościoła”), w przeciwieństwie do tych, którzy do ukształtowanego i gotowego podchodzą przede wszystkim przedmiotowo, zwąc się „nauczycielami”.

Ludzie „wtórnie” (

nachfolgend

) uznani za „świętych” we wspólnocie religijnej, zorientowani duchowo w sposób bezpośredni i pierwotny na samego założyciela, gdy wydobywają z pełni jego istoty pewien szczególny rys zasadniczy: czystość, miłość, uświęcenie siebie, bohaterstwo albo którąś z jego godności, jak nauczyciel, praktyczny wzór, zbawiciel, kapłan. „Wtórnie” święci często są jednocześnie założycielami zakonów, np. Bernard z Clairvaux, Franciszek.

Tak zwani „reformatorzy” (Savonarola, Luter). Istotne jest dla nich to, że nigdy nie nauczają nowego, lecz głoszą „powrót do początków” oraz twierdzą, iż religia oraz Kościół stają się świeckie i „domagają się reformy na górze i na dole”.

Od tych czysto religijnych należy odróżnić inne typy:

Przewodnicy, którzy mają znaczenie charyzmatyczne tylko z

urzędu

. Są przewodnikami, ale niekoniecznie wzorami; to „kapłani”. Nie „odkrywają” i nie kształtują religii (XVIII w.), lecz sprawują pieczę nad skarbem wiary. Ich powstanie (jako typu) zakłada, po pierwsze, że Kościół posiada jakąś zorganizowaną formę, oraz po drugie, osobiście oddziałującego charyzmatycznie założyciela (

personcharismatischen Stifer

), który przekazał im swoją godność.

Typy

mieszane

. Oto niektóre z nich:

– duszpasterze. Oddani religijnemu i kościelnemu życiu narodu, są głęboko z nim solidarni w dążeniu do zbawienia oraz starają się nim przewodzić i kierować pod względem religijnym i kościelnym;

– „ludzie Kościoła” (

kirchlichen Naturen

) (w szczególności wielcy politycy kościoła), prowadzący religijną społeczność przez niepewności tego świata; stanowią połączenie

homo-religiosus

z politykiem. W szerszym znaczeniu omawianego typu należą tutaj również kościelni prawodawcy i juryści;

– kaznodzieje, obdarzeni mocą ducha głosiciele słowa bożego oraz misjonarze;

– wielka rodzina religijne zabarwionych wzorów w poszczególnych zawodach (

Berufsvorbilder

): święty król, książę, mędrzec, lekarz, itd.;

– teologowie, którzy systematyzują skarny wiary;

– geniusze inspirowani wyłącznie przez religię: poeci (Dante, Dostojewski), artyści, filozofowie. Postacie z pogranicza: Sokrates, Pascal, Kierkegaard, Kant, Schleiermacher.

PODZIAŁ Z PSYCHOLOGICZNO-RELIGIJNEGO PUNKTU WIDZENIA

Natury obdarzone łaską i moraliści. Mowa jest tutaj nie o teoriach (łaski i wolności), lecz o

religijnych typach ludzkich

. Azjatyccy przewodnicy religijni i wzory Azji to, ogólnie biorąc, typy moralistyczne (jak Konfucjusz i Budda). To, co boskie, pojmuje się tutaj jako nieruchomy, spokojny byt, w którym człowiek usiłuje uzyskać udział poprzez samozbawienie, a nie jako aktywną siłę, która zawładnie człowiekiem. Dlatego, to, co boskie jest w zasadzie bezosobowe (niebo Chińczyków, Brahman, nirwana). W przeciwieństwie do tego religijni przywódcy Zachodu są przeważnie „naturami obdarzonymi łaską”, które czują się przez Boga wybrane, oświecone, obdarzone. Dawniejsze kościelne chrześcijaństwo reprezentuje pewien kompromis we współdziałaniu łaski i wolności. Natomiast Luter, Kalwin, Cromwell są „naturami obdarzonymi łaską”. W Azji: aktywność wobec tego, co boskie oraz pasywność, przeważnie kwietyzm wobec świata. Na Zachodzie: najwyższa aktywność tego co boskie i pasywność człowieka w stosunku do niego, a za to największa aktywność wobec świata (historyczna siła natur obdarzonych łaską). Przeważnie „moralistyczny” jest judaizm, a w zupełności – antyczny ideał mędrca: Platon, Arystoteles. W kręgu chrześcijańskiego Zachodu przeważnie moralistyczny jest typ „założyciela sekty” („arystokracja moralna”). Sekta zaprzecza pojęciu instytucji kościelnej oraz poszukuje religijnej arystokracji, która po wewnętrznym zorganizowaniu się odcina się od religii ogółu.

Zatopieni w sobie (

Selbstversenker

) i uświęcający siebie samych (

Sichselbstheiligenden

) oraz „otwarci” (poważni oraz pogodni),

homme clos

oraz

homme ouvert

(Benedykt i Franciszek); religia grecka oraz religia rzymska uprzedmiotowiona w postawie

[3]

. Święci chrześcijańscy są przeważnie zatopieni w sobie.

Prorocy i mistycy (postawa:

velle

,

amare in deo

).

Dualiści i harmonicy (Augustyn – Tomasz).

„Raz narodzeni” oraz „dwukrotnie narodzeni”; ludzie, u których od początku w sposób ciągły zachodzi rozwój religijny, oraz nawróceni.

„Czyści” oraz „miłujący

[4]

”.

Poza tym istnieje szereg postaci mylących, szereg typów nieautentycznego człowieka religijnego; gnostyk, ambitny i nielubiany kapłan; heretyk, który jest popychany do dalszego działania tylko przez opozycję; demagog, który przeważnie jedynie wykorzystuje fanatyzm religijny; tradycjonalista (religia jako „fundament państwa”); sceptyk i

un déracin,

delektujący się i esteta.

Ogólne uwagi o wzorze i przewodniku w dziedzinie religijnej

Zanim zajmiemy się „pierwotnie świętym” i założycielem, kilka uwag ogólnych:

W tej dziedzinie (na wyższych szczeblach starszeństwa)

wzór

i

przewodnik

pokrywają się, tzn. wzory religijne tworzą podstawowy rodzaj wszelkiej „charyzmatycznej” dominacji (

Herrschaft

). Na tym polega znaczenie, jakie posiada tutaj moment osobowy. Na tym polega znaczenie, jakie posiada tutaj moment osobowy.

Prawzorem (

Urbild

) wszelkich religijnych wzorów ludzkich jest

idea Boga

i jej zawartość. Pozostaje ona w związku istotnym ze szczególnym ukształtowaniem duchowej osoby „założyciela”. „Upodobanie się do Boga” jest najwyższą miarą, którą przykłada do siebie również sam założyciel.

Wszystkie inne typy wzorów, od geniusza i bohatera aż do działacza gospodarczego, są bezpośrednio lub pośrednio zależne od panujących wzorów religijnych. Religijni przewodnicy i wzory obejmują i „inspirują” wszelkie inne wzory i przewodnictwa (np. bohater antyczny – bohater chrześcijański; grecka tragedia – chrześcijańska tragedia). Płynie to stąd, że pośród duchowych czynników historii, religia jest bardziej pierwotna od sztuki, filozofia nauki, że – po drugie – religia zawsze już istnieje wtedy, gdy pojawia się wyższa duchowa kultura i cywilizacja, że – po trzecie – panowanie religii nad duchowymi siłami najbardziej trwałe i intensywne. Panowanie konfucjanizmu, buddyzmu, chrześcijaństwa, przetrwało państwa i kręgi kulturowe. Całe epoki historii religii i Kościołów oraz istniejące równocześnie wielkie kręgi religijne i kulturowe są przeniknięte duchową istotą i obliczem określonych wzorów religijnych i przewodników, np. święty buddyjski czy mahometański, pomimo różnego składu etnicznego (np. Arabowie, Hindusi, Turcy, itd.), stanowią tak samo duchową jedność, jaką mniej więcej tworzy chrześcijański Zachód i Wschód (Harnack). Wielki błędem Spenglera jest traktowanie religii jako części kultury.

Wszystkie prawdziwie religijne wzory i przewodnicy powołują się – poza „naturalnym objawieniem” w przyrodzie, umyśle i historii – na szczególne pozytywne źródło przeżywania i poznawania, z którego płyną ich wypowiedzi, wskazówki, rady, postanowienia organizacyjne; na szczególną, tylko im przypadającą w udziale wspólnotę egzystencjalną i życiową z bytem absolutnym i świętym, mianowicie powołują się na objawienie, łaskę, oświecenie. A więc w odróżnieniu od mędrca, geniusza, wskazują oni na źródła poznania, które przekraczają naturalny, powszechny rozum. Kto tego nie czyni (np. historyczny Budda), ten nie jest pierwotnie homo religiosus, lecz metafizykiem, nauczycielem drogi zbawienia czy moralistą (Konfucjusz). Wzory religijne i przewodnicy powołują się na boskie uczestnictwo substancji Boga (Chrystus) albo na boskie uczestnictwo treści boskiej woli i wiedzy (prorocy). Tam, gdzie w ogóle Boga pojmuje się osobowo, sposób przekazywania wiedzy o nim ludziom za pośrednictwem osób jest z istoty konstytutywny. Bowiem dana osoba nie jest poznawalna poprzez spontaniczne wniknięcie, lecz jedynie przez swobodne otwarcie się w jakiejś innej osobie. Inaczej sprawa wygląda tam, gdzie to, co boskie pojmuje się jako porządek (Chiny), czy rzecz (w panteizmach).

Historyczne religie rozmaicie wyrażały naturalną ideę Boga, tzn. Ideę bytu świętego, absolutnego, nieskończonego. Najważniejsze, zasadniczo odmienne źródła istotne tych pozytywnych sformułowań to: 1. „Bóg ludu” (Jehowa, Bóg proroków); 2. Bóg pierwotnie czy też wtórnie świętego, „człowieka religijnego” (homo religiosus); 3. idea Boga wypływającego ze spekulacji filozoficznych (Platon, Arystoteles). Dopiero ze swoistego, w każdej pozytywnej religii innego stopienia tych rozmaitych treści idei Boga płynie – przy współdziałaniu „religijnej spekulacji” – to, co głoszą o nim tzw. „dogmaty”, a wtórnie – teologia (nauka o nich), uwzględniając wpływ kultu kapłańskiego[5].

Siłą prawiodącą i prakierującą tym procesem w wielkich religiach świata jest zawsze siła „pierwotnego świętego”, osobowego prawzoru danej religii, a więc „założyciela”.

Ciąg dalszy dostępny w wersji pełnej.

„Znak” nr 154, kwiecień 1967

» MAX SCHELER (1874-1928) – filozof niemiecki, fenomenolog.

Osoba ludzka i to co święteZbiorowość – osoba – bezosobowość – prawo – sprawiedliwość

Simone Weil

Dostępne w wersji pełnej.

Szli niepotrzebni święci

Tadeusz Żychiewicz

Dostępne w wersji pełnej.

Msza Święta Papieża Jana

Ks. Bp. Karol Wojtyła

Dostępne w wersji pełnej.

Co dalej z tą beatyfikacją?

Janusz Poniewierski

Dostępne w wersji pełnej.

Nam brakuje jego dynamiki

Z o. Józefem Puciłowskim OP rozmawia Janusz Poniewierski

Dostępne w wersji pełnej.

Minibooki „Znaku”