Ostatnia Mona Lisa ebook

Dla Joy, która ko­chała tę książkę od sa­mego po­czątku, ale ku mo­jej roz­pa­czy nie do­cze­kała jej urze­czy­wist­nie­nia.

Na­tura, co dwóch list­ków po­dob­nych do sie­bie nie rzu­ciła na zie­mię,

jesz­cze wię­cej uroz­ma­iciła umy­sły i po­ję­cia,

a każde na­śla­dow­nic­two po­zba­wia­jące ich w swej dziel­no­ści jest ro­dza­jem śmierci.

MADAME DE STÄEL(W PRZE­KŁA­DZIE ŁUCJI RAU­CHEN-STRAU­CHO­WEJ I KAROLA WIT­TEGO)

Nic nie jest ory­gi­nalne.

JIM JAR­MUSCH

21 sierp­nia 1911 rokuPa­ryż

Noc spę­dził sku­lony w ciem­no­ści, głowę roz­ry­wały mu pie­kielne wi­zje, sceny jak z ob­ra­zów Bo­scha, szka­radne po­twory, wi­jący się w pło­mie­niach lu­dzie. Wbi­jał wzrok w ciem­ność, za­ła­many my­ślą, że resztę ży­cia spę­dzi w czerni.

„Tra­cimy to, co nie dość ce­nimy”... Tylko ta myśl krąży mu po gło­wie, gdy za­kłada ro­bo­czy ki­tel, sta­ran­nie go za­pina, aby nie wy­sta­wał ani ka­wa­łek gar­ni­turu, i otwiera drzwi szafy.

Świa­tła w mu­zeum są zga­szone, zna jed­nak drogę na pa­mięć. Do­sko­nale pa­mięta długi ko­ry­tarz i każdy za­ła­mek muru, a po­czu­cie winy kie­ruje nim jak au­to­ma­tem. Z tru­dem od­dy­cha, jakby z po­wie­trza znik­nął tlen, a gdy mija Nike z Sa­mo­traki, czuje na so­bie jej dra­pieżny cień, od któ­rego do­staje dresz­czy.

Choć rzeźba nie ma głowy, wy­daje mu się, że wi­dzi twarz bo­gini – upiorną, z pięk­nymi, spę­ka­nymi war­gami – i po­sza­rzałe mar­mu­rowe ciało. Skądś do­la­tuje płacz dziecka. Na­ra­sta, aż prze­cho­dzi w cią­głe wy­cie. Męż­czy­zna za­krywa uszy i wy­pusz­cza z tru­dem po­wie­trze – skręca raz w prawo, raz w lewo, jakby szu­kał w ciem­no­ści utra­co­nej uko­cha­nej i dziecka, szep­cze ich imiona, pod­czas gdy ściany za­ci­skają się wo­kół niego, po­miesz­cze­nie się po­chyla, a pustka w jego trze­wiach ro­śnie, aż nic nie po­zo­staje, je­dy­nie pu­sta sko­rupa. Do­ciera do niego, że pustka, którą tak długo czuł, była prze­po­wied­nią, pro­gnozą na resztę ży­cia, że tak na­prawdę ćwi­czył, jak to jest być tru­pem.

Kroki?

Nie, za wcze­śnie, poza tym jest po­nie­dzia­łek i mu­zeum jest za­mknięte dla zwie­dza­ją­cych.

Męż­czy­zna za­trzy­muje się, za­gląda w głąb mrocz­nego ko­ry­ta­rza. Nic nie wi­dzi. Mu­siał to być wy­twór jego ima­gi­na­cji, igraszka umy­słu, który stra­cił pew­ność, co jest praw­dziwe, a co nie. Przy­słu­chuje się, osła­nia­jąc ucho dło­nią w rę­ka­wiczce, poza jego cięż­kim od­de­chem i ło­mo­tem serca jest jed­nak ci­cho.

Jesz­cze kilka kro­ków i prze­cho­dzi pod łu­kiem do ga­le­rii Cour Vi­sconti, ogrom­nej sali o su­fi­cie wy­star­cza­jąco wy­so­kim, aby po­mie­ścić ma­lo­wi­dła ro­bione na mu­rach. W mroku płótna są je­dy­nie ciem­nymi pro­sto­ką­tami, dla niego po­zo­stają jed­nak czy­telne: pej­zaż Co­rota, sławna scena ba­ta­li­styczna De­la­croix, Kon­se­kra­cja ce­sa­rza Na­po­le­ona I Ja­cques’a-Lo­uisa Da­vida – z dyk­ta­to­rem ubra­nym z obu­rza­ją­cym wy­ra­fi­no­wa­niem, w pe­le­ry­nie z gro­no­sta­jów, z wień­cem lau­ro­wym na gło­wie i uśmiesz­kiem triumfu na ustach.

W chwili, gdy przy­wo­łał w wy­obraźni ob­raz Na­po­le­ona, jego roz­go­rącz­ko­wany umysł sfor­mu­ło­wał wy­ja­śnie­nie, które ogłosi póź­niej, ta­kie, które ze­chcą wy­dru­ko­wać ga­zety: „Ukra­dłem ob­raz, aby zwró­cić go do pra­wo­wi­tego domu”.

Zo­sta­nie pa­triotą, bo­ha­te­rem, nie bę­dzie już imi­gran­tem i czło­wie­kiem bez domu.

Nieco uspo­ko­jony idzie ko­lej­nym, węż­szym ko­ry­ta­rzem, w sku­pie­niu i z po­czu­ciem celu. Po­każe wszyst­kim, że coś zna­czy.

W nieco mniej­szym Sa­lo­nie Carré ma­ja­czą kon­tury ko­lej­nych ob­ra­zów: Ty­cjana, Cor­reg­gia i... mi­go­czą­cej mię­dzy nimi na­grody, damy wśród skał, wam­pira, który ni­gdy nie śpi, naj­sław­niej­szej ko­biety świata: Mona Lisy.

Gdy od­kręca sta­lowe śruby mo­cu­jące drew­nianą płytę, wali mu serce, koń­cówki ner­wów drgają, przez głowę pę­dzą dzie­siątki my­śli. Po­ru­sza się jak na­wie­dzony, ślepy na od­bi­ja­jący się w szkle roz­ma­zany ob­raz wła­snej twa­rzy, szkle, które ty­dzień wcze­śniej oso­bi­ście za­kła­dał.

Wszystko trwa nie wię­cej niż pięć mi­nut.

Gdy ru­sza szyb­kim kro­kiem, przy­ci­ska ob­raz do piersi, cień w mroku prze­my­ka­jący przez ko­lejne przej­ścia mię­dzy sa­lami, ko­ry­tarz, schody, na któ­rych się za­trzy­muje, aby po­zbyć się cięż­kiej ramy i szkła. Po chwili idzie da­lej wą­skim ko­ry­ta­rzem ob­sta­wio­nym pod ścia­nami mar­mu­ro­wymi rzeź­bami, szyb­ciej, zdy­szany i spo­cony mija ostat­nie przej­ście mię­dzy sa­lami i staje przed bocz­nymi drzwiami – Porte des Arts. Wszystko zo­stało do­kład­nie za­pla­no­wane, każdy ele­ment pa­suje do sie­bie jak ma­rze­nie. Do­póki nie oka­zuje się, że gałka w drzwiach nie daje się prze­krę­cić.

Tar­mosi i ob­raca, cią­gnie i szar­pie, ale gałka na­wet nie drgnie, a je­dyne, co się po­ru­sza, to wi­ru­jące my­śli w jego gło­wie.

Głę­boki wdech, po­tem jesz­cze je­den i wresz­cie go olśniewa: śru­bo­kręt! Tym sa­mym na­rzę­dziem, któ­rym kilka mi­nut wcze­śniej od­krę­cał śruby, od­kręca oku­cia, aż gałka wpada mu w dłoń. Chowa ją do kie­szeni ki­tla, który zdej­muje, zwija w cia­sny wa­łek i wci­ska so­bie za pa­sek na ple­cach.

Wsuwa ob­raz pod ko­szulę i gdy za­pina gu­ziki kurtki, czuje, jak stare płótno dra­pie skórę, a serce wali o ta­jem­ni­czą czte­ry­stu­let­nią pięk­ność, która już nie­raz uda­wała się w nie­znane w rę­kach po­ry­wa­czy, oglą­dała ze ściany sy­pialni Na­po­le­ona nie­zli­czone schadzki i mu­siała zno­sić roz­dzia­wione gęby i wy­ba­łu­szone gały mi­lio­nów lu­dzi, tak że te­raz zmę­czona i znu­żona świa­tem tę­skni za od­po­czyn­kiem, choć jej hi­sto­rii da­leko jesz­cze do końca.

1

Gru­dzień 2019 rokuFlo­ren­cja

Carlo Bian­chi przy­ci­snął chu­s­teczkę do ka­pią­cego nosa. Jego an­ty­kwa­riat przy Via Strac­cia­tella, nie­da­leko Ponte Vec­chio, był mały i cia­sny, książki cia­sno wy­peł­niały półki, zaj­mo­wały nie­mal całe biurko, pię­trzyły się wszę­dzie na pod­ło­dze ni­czym mi­nia­tu­rowe wio­ski Ma­jów, a wszystko było po­kryte ku­rzem, śmier­działo ple­śnią i wil­go­cią.

Bian­chi szu­kał książki o ro­ko­ko­wych za­ło­że­niach ogro­do­wych, która mu­siała gdzieś tu być... Zna­lazł ją na sa­mym dole jed­nej z nie­bo­tycz­nych stert. Le­żał wła­śnie na pod­ło­dze, sta­ra­jąc się, aby broda ze­brała jak naj­mniej kła­ków ku­rzu, i po­wo­lutku wy­cią­gał książkę, gdy uj­rzał grube po­de­szwy spor­to­wych bu­tów.

Prze­krę­cił głowę, aby do­strzec przy­by­sza.

– Po­sso aiu­tarla?

Męż­czy­zna pa­trzył mu z góry pro­sto w oczy.

– Mówi pan po an­giel­sku?

– Mó­wię – od­parł Bian­chi, wstał i za­czął otrze­py­wać spodnie i ma­ry­narkę z ku­rzu. – Zaj­mu­jąc się całe ży­cie książ­kami, czło­wiek uczy się nie­jed­nego ję­zyka.

– Szu­kam pa­mięt­nika, dzien­nika, który ku­pił pan nie­dawno od fran­cu­skiego an­ty­kwa­riu­sza o na­zwi­sku Pel­le­tier.

– Pel­le­tier? Niech się za­sta­no­wię... Po­wi­nie­nem mieć gdzieś li­stę ostat­nich za­ku­pów. – Bian­chi za­czął przed­sta­wie­nie, jakby na­prawdę prze­szu­ki­wał le­żącą na biurku stertę ra­chun­ków. Znał na pa­mięć spis wszyst­kich ksią­żek, ja­kie sprze­dał i ku­pił, włącz­nie z tymi, któ­rymi han­dlo­wał z Pel­le­tie­rem, nie miał jed­nak zwy­czaju ujaw­niać da­nych klien­tów.

– Ten dzien­nik na­pi­sano po­nad sto lat temu – stwier­dził przy­bysz. Pel­le­tier przy­się­gał mu za­wzię­cie, że sprze­dał rę­ko­pis Bian­chiemu, a lu­dzie rzadko kła­mią, gdy wła­śnie stra­cili pa­lec i za chwilę mogą stra­cić drugi. – Na pewno pa­mię­tałby pan za­kup ta­kiej książki. – Męż­czy­zna po­ło­żył dłoń na dłoni Bian­chiego i przy­ci­snął ją do kon­tu­aru.

– Sì, sì, oczy­wi­ście, że pa­mię­tam – szybko po­wie­dział Bian­chi. – Była na­pi­sana ręcz­nie i do tego po wło­sku!

Męż­czy­zna po­lu­zo­wał chwyt i Bian­chi wy­cią­gnął dłoń. Za­czął się co­fać, co zmu­siło go do zgię­cia się wpół.

– Bar­dzo mi... przy­kro, ale... ten dzien­nik... już go sprze­da­łem.

– Komu?

– Star­cowi, który zbiera tego typu rze­czy, ni­komu waż­nemu.

– Na­zwi­sko?

– Nie pa...

Męż­czy­zna zła­pał Bian­chiego za poły ma­ry­narki i uniósł go nad pod­łogę.

– Na­zwi­sko! Na­tych­miast!

Ma­cha­jąc ra­mio­nami, ze sto­pami dyn­da­ją­cymi kilka cen­ty­me­trów nad pod­łogą, Bian­chi wy­dy­szał na­zwi­sko:

– Ggg... Gug­gliermo!

Przy­bysz pu­ścił go i Bian­chi opadł nie­pew­nie, prze­wra­ca­jąc stertę ksią­żek.

– Gdzie znajdę tego Gug­gliermo?

– Jest... on jest... – Bian­chi pró­bo­wał zła­pać od­dech – pro­fes­sore na uni­wer­sy­te­cie... we Flo­ren­cji, choć... chyba mi się wy­daje, że jest... już na eme­ry­tu­rze. – An­ty­kwa­riusz rzu­cił okiem w kie­runku okna, aby spraw­dzić, czy ktoś prze­cho­dzi, aby za­wo­łać o po­moc, ale przy­bysz prze­su­nął się i za­sło­nił wi­dok.

– Ad­res.

– Je­stem pe­wien, że... je­śli za­pyta pan na uni­wer­sy­te­cie...

Męż­czy­zna wbił w niego wzrok i Bian­chi za­czął szybko prze­rzu­cać drżą­cymi pal­cami kar­teczki w wi­zy­tow­niku. Gdy zna­lazł od­po­wied­nią, za­czął czy­tać, ale męż­czy­zna wy­rwał mu ją z dłoni.

– Nie czy­ta­łeś dzien­nika?

– Ja? Ależ skąd... – Bian­chi ener­gicz­nie po­krę­cił głową.

– Ale wiesz, że jest na­pi­sany ręcz­nie i to po wło­sku?

– Pel­le­tier... mu­siał mi po­wie­dzieć... albo... może rzu­ci­łem okiem na jedną kartkę, ale... to wszystko.

– Ro­zu­miem. – Męż­czy­zna wy­szcze­rzył za­żół­cone od ty­to­niu zęby. Wsu­nął kar­teczkę z wi­zy­tow­nika do kie­szeni. – I nie po­wiesz ni­komu o mo­jej wi­zy­cie. Ani temu Gug­gliermo, ani ni­komu in­nemu, tak?

– Nie, si­gnore. Na pewno. Na­wet Pel­le­tie­rowi. Nie pi­snę słowa.

– Oczy­wi­ście.

Bian­chi pró­bo­wał jesz­cze zła­pać od­dech i od­zy­skać rów­no­wagę, gdy przy­bysz ude­rzył go pię­ścią w pierś. An­ty­kwa­riusz za­to­czył się do tyłu, za­ma­chał ra­mio­nami i za­nim upadł, prze­wró­cił ko­lejną stertę ksią­żek.

Męż­czy­zna pod­niósł go, za­ci­ska­jąc przed­ra­miona na jego szyi. Bian­chi pró­bo­wał coś po­wie­dzieć, z jego gar­dła wy­do­było się jed­nak tylko kilka skrzek­nięć, gdy świat roz­ma­zy­wał mu się przed oczami.

– Oczy­wi­ście. Ani słowa – po­wie­dział przy­bysz, gdy po­czuł, że krtań an­ty­kwa­riu­sza pęka.

2

Dwa mie­siące póź­niej

Mejl przy­szedł nie­całe dwa ty­go­dnie temu, nie by­łem jed­nak w sta­nie my­śleć o ni­czym in­nym i za­mie­rza­łem rzu­cić do­tych­cza­sowe ży­cie z po­wodu „być może”, mrzonki, ka­prysu.

Aby stłu­mić nie­po­kój, sta­ną­łem na chwilę, po­roz­cią­ga­łem po­gięte od po­dróży ciało, po czym ru­szy­łem da­lej, cią­gnąc wa­lizkę na kół­kach ko­lej­nymi dłu­gimi ko­ry­ta­rzami. Po ośmio­go­dzin­nym lo­cie z No­wego Jorku, zbyt na­krę­cony, aby choć chwilę się prze­spać, by­łem rów­no­cze­śnie wy­cień­czony i na­pom­po­wany ad­re­na­liną.

Lot­ni­sko Le­onarda da Vinci nie­wiele się różni od więk­szo­ści lot­nisk: jest bez­oso­bowe, za­tło­czone i oświe­tlone świa­tłem, od któ­rego bolą oczy. To, że nosi imię Le­onarda, brzmiało jak prze­po­wied­nia, choć ra­czej nie na­zwano go tak ze względu na mnie. Po­pa­trzy­łem na ze­ga­rek: szó­sta rano. Po­szu­ka­łem lot­ni­sko­wego po­ciągu i – dumny z sie­bie jak paw, że udało mi się go zna­leźć – opa­dłem na sie­dze­nie i za­mkną­łem oczy, pró­bu­jąc uci­szyć dzie­siątki my­śli ha­ła­su­ją­cych mi w gło­wie ni­czym gzy.

Trzy­dzie­ści dwie mi­nuty póź­niej by­łem na Roma Ter­mini, wiel­kiej, za­tło­czo­nej sta­cji ko­le­jo­wej, w pul­su­ją­cym gnieź­dzie po­dróż­nych, na­zna­czo­nym jed­nak pew­nym ro­man­ty­zmem, któ­rego na­dają dy­szące tuż za ka­sami po­ciągi par­ska­jące bia­łym dy­mem w zi­mowe niebo.

Prze­py­cha­łem się przez tłum – Scu­sami... scu­sami... – wdzięczny ro­dzi­com, że od­kąd za­czą­łem racz­ko­wać, mó­wili do mnie w oj­czy­stym ję­zyku. Mi­ja­łem po­ciąg za po­cią­giem, ści­ska­jąc w dłoni bi­let, z każdą mi­ja­jącą mi­nutą co­raz bar­dziej ner­wowo wbi­ja­jąc wzrok w wielką ta­blicę w po­szu­ki­wa­niu słowa FI­RENZE. Po­nie­waż wy­świe­tlała ona je­dy­nie sta­cję do­ce­lową mo­jego po­ciągu: We­ne­cję, miej­sce, które z naj­więk­szą przy­jem­no­ścią bym zwie­dził (oczy­wi­ście nie te­raz, gdy mia­łem do wy­ko­na­nia za­da­nie), nie­wiele za­bra­kło, aby mi uciekł.

Po­ciąg był czy­sty i wy­glą­dał na nowy, sie­dze­nia miał wy­godne. Po­ło­ży­łem wa­lizkę na gór­nej półce, zdją­łem ple­cak i usia­dłem. W po­wie­trzu ma­ja­czyły mi przed oczami ob­razy za­pi­sa­nych kar­tek i choć kilka razy po­ki­wa­łem głową w ich kie­runku, nie udało mi się wy­raź­nie do­strzec ani jed­nej li­tery.

Wy­pi­łem colę, aby nie przy­snąć, i za­czą­łem wy­glą­dać przez okno. Te­ren tuż obok toru był pła­ski jak stół, ale im da­lej, tym bar­dziej fa­lo­wał, wzno­sząc się ku śre­dnio­wiecz­nym mia­stom przy­cup­nię­tym na szczy­tach co­raz więk­szych wzgórz. Wy­glą­dało to nieco nie­re­al­nie, jak­bym znaj­do­wał się w fil­mie, nie zaś w dro­dze ku – taką mia­łem przy­naj­mniej na­dzieję – roz­wi­kła­niu stu­let­niej ta­jem­nicy i za­koń­cze­niu dwu­dzie­sto­let­nich po­szu­ki­wań naj­sła­wet­niej­szego prze­stępcy w mo­jej ro­dzi­nie.

Pół­to­rej go­dziny póź­niej wy­sze­dłem przed tęt­niący ży­ciem flo­rencki dwo­rzec Santa Ma­ria No­vella i zna­la­złem się w cen­trum mia­sta. Cią­gną­łem wa­lizkę po wy­ło­żo­nych kostką uli­cach, mętne słońce to wy­cho­dziło zza ni­skich chmur, to się za nimi cho­wało, po­wie­trze było rześ­kie i zimne. Od­twa­rza­łem w gło­wie wy­da­rze­nia mi­nio­nych dwóch ty­go­dni: wpły­nię­cie mejla, za­kup bi­letu bez okre­ślo­nej daty po­wrotu, wy­cieczkę do wło­skiego kon­su­latu, gdzie uga­da­łem młodą urzęd­niczkę, aby dała mi do­ku­ment z per­messo i pi­smo za­świad­cza­jące, że je­stem pro­fe­so­rem wy­działu sztuki, co za­pew­niało mi do­stęp do wło­skich in­sty­tu­cji kul­tury, na­stęp­nie te­le­fon do ku­zyna w Santa Fe – rzeź­bia­rza, ma­rzą­cego całe ży­cie o prze­bi­ciu się na no­wo­jor­skiej sce­nie ar­ty­stycz­nej – który nie­omal pękł ze szczę­ścia, że może pod­na­jąć mój loft przy Bo­wery. Ty­dzień póź­niej wszyst­kie moje ob­razy stały po­owi­jane w fo­lię bą­bel­kową, stu­denci zo­stali od­dani w ręce mo­jego asy­stenta i ty­dzień przed se­sją zi­mową by­łem na urlo­pie – od­ważny ruch ze strony ad­iunkta ro­bią­cego so­bie na­dzieję na stały etat.

Po prze­cię­ciu sze­ro­kiej ulicy przed dwor­cem i za­głę­bie­niu się w plą­ta­ninę węż­szych uli­czek kie­ro­wa­łem się wska­zów­kami z mapy w te­le­fo­nie, które jed­nak cią­gle się zmie­niały. Dwa razy mu­sia­łem zmie­nić kie­ru­nek, ale dzie­sięć mi­nut póź­niej do­tar­łem do wiel­kiego pro­sto­kąt­nego placu – Piazza di Ma­donna – zdo­mi­no­wa­nego przez ja­sno­brą­zową bryłę Ka­plicy Me­dy­ce­uszów z po­krytą da­chówką ko­pułą i bez trudu do­strze­głem na­pi­saną sty­li­zo­wa­nymi li­te­rami na­zwę ho­telu: PA­LAZZO SPLEN­DOUR.

Ho­te­lowe lobby było nie więk­sze od cia­snej kuchni na Man­hat­ta­nie, ściany wo­łały o od­ma­lo­wa­nie, pod­łogi po­kry­wały mar­mu­rowe, pełne głę­bo­kich pęk­nięć i cęt­ko­wane na biało płyty, a je­dy­nym ele­men­tem, który ro­ścił so­bie prawo do miana de­ko­ra­cji, była spło­wiała, czarno-biała fo­to­gra­fia Da­wida Mi­chała Anioła.

– Luke Per­rone – przed­sta­wi­łem się męż­czyź­nie za kon­tu­arem, dość mło­demu, z ra­mio­nami po­kry­tymi kiep­sko zro­bio­nymi ta­tu­ażami, przy­stoj­nemu w spo­sób, w jaki przy­stojni by­wają nar­ko­mani, który mię­dzy bar­kiem a uchem trzy­mał te­le­fon i kop­cił pa­pie­rosa.

– Pas­sa­porto – od­parł, nie uno­sząc wzroku. Gdy za­py­ta­łem naj­lep­szym wło­skim, na jaki było mnie stać, czy mogę zo­sta­wić wa­lizkę i wró­cić za ja­kiś czas, uniósł pa­lec, jak­bym prze­szka­dzał mu w roz­mo­wie, naj­wy­raź­niej oso­bi­stej, bo chyba nie zwra­cał się do go­ści ho­te­lo­wych per il mio amore. Nie cze­ka­jąc na od­po­wiedź, zo­sta­wi­łem wa­lizkę i wy­sze­dłem.

Mapa Go­ogle twier­dziła, że San Lo­renzo jest od­da­lone o pięć mi­nut drogi, co wy­dało mi się do przy­ję­cia, do­póki się zo­rien­to­wa­łem, że czy­tam mapę do góry no­gami i od­da­lam od celu. Wra­ca­jąc, po­now­nie ob­sze­dłem ko­pu­la­stą ka­plicę na Piazza di Ma­donna i po­dą­ży­łem za li­nią na ma­pie. Pro­wa­dziła mnie ona wzdłuż pię­trzą­cych się wy­soko, ma­lo­wa­nych ochrą bu­dyn­ków i dłu­giego, po­szar­pa­nego muru ze scho­dami pro­wa­dzą­cymi ku śle­pym łu­kom, który koń­czył się na rogu ulicy. Piazza San Lo­renzo oka­zała się sporą, otwartą prze­strze­nią, pu­stą, je­śli nie li­czyć kilku tu­ry­stów i mni­chów w ciem­no­brą­zo­wych ha­bi­tach.

Spró­bo­wa­łem zro­zu­mieć to, co wi­dzę, uświa­da­mia­jąc so­bie jed­nak po chwili, że to, co wła­śnie mi­ną­łem, i to, gdzie stoję, to je­dy­nie czę­ści wiel­kiego kom­pleksu.

Na wprost mia­łem ba­zy­likę w ko­lo­rze pia­sku wy­glą­da­jącą, jakby nie do­koń­czono jej bu­dowy, tak że cały czas znaj­do­wała się w sta­nie su­ro­wym; wszyst­kie trzy łu­ko­wate wej­ścia z gru­bymi drew­nia­nymi drzwiami były za­mknięte na głu­cho. Po uważ­nym przyj­rze­niu się z le­wej strony ko­ścioła dało się do­strzec wą­skie łu­ko­wate przej­ście, za któ­rym bie­gła ciemna alejka pro­wa­dząca do sław­nego klasz­toru San Lo­renzo, który do­tych­czas wi­dzia­łem je­dy­nie na zdję­ciach.

Wy­star­czyło kilka kro­ków alejką, by po­czuć się jak we śnie: nie­spo­dzie­wa­nie otwie­rał się pro­sto­kątny ogród z sze­ścio­kąt­nymi ży­wo­pło­tami, za któ­rym stała pię­trowa log­gia, kla­syczna i har­mo­nijna, a wszystko to było dzie­łem mo­jego ulu­bio­nego ar­chi­tekta epoki re­ne­sansu: Bru­nel­le­schiego. Przez chwilę prze­szło mi wręcz przez myśl, że sam je­stem ar­ty­stą doj­rza­łego re­ne­sansu, nie zaś wal­czą­cym o prze­trwa­nie no­wo­jor­skim ma­la­rzem, który uczy hi­sto­rii sztuki, aby mieć z czego pła­cić ra­chunki.

Gdy wes­tchną­łem, mój od­dech w chło­dzie póź­nego po­ranka ściął się w kłąb mgły i ule­ciał nad ogro­dem szczel­nie po­kry­tym szro­nem. Trzech mni­chów w dłu­gich weł­nia­nych kur­tach owi­jało ro­śliny lnia­nymi płach­tami, a ja na ich wi­dok za­czą­łem jesz­cze bar­dziej dy­go­tać w cien­kiej skó­rza­nej kurtce. Nie są­dzi­łem, że we Flo­ren­cji bywa tak zimno. Szcze­rze mó­wiąc, po otrzy­ma­niu mejla o nie­wielu rze­czach my­śla­łem.

Sza­nowny Pa­nie Per­rone,

jedną z ostat­nich próśb pro­fe­sora An­to­nia Gug­glierma było, abym skon­tak­to­wał się z Pa­nem w spra­wie książki, która może być dzien­ni­kiem Pań­skiego pra­dziadka. Pro­fe­sor pla­no­wał pu­bli­ka­cję do­ty­czącą tego dzien­nika, która – jak twier­dził – by­łaby „re­we­la­cją”. Nie­stety, na­gła śmierć prze­szko­dziła mu w na­pi­sa­niu choćby ar­ty­kułu.

Dzien­nik, wraz z książ­kami i do­ku­men­tami pro­fe­sora, zo­stał po­da­ro­wany flo­renc­kiej Bi­blio­tece Lau­ren­cjań­skiej. Mia­łem za­szczyt ka­ta­lo­go­wa­nia jego prac i umie­ści­łem dzien­nik w pu­dle opi­sa­nym jako „Mi­strzo­wie doj­rza­łego re­ne­sansu”.

Aby obej­rzeć do­ku­menty po­zo­stałe po pro­fe­so­rze Gug­gliermo, bę­dzie Pan mu­siał uzy­skać kul­tu­ralną per­messa, co nie po­winno być wiel­kim pro­ble­mem.

Su­ge­ruję, aby skła­da­jąc wnio­sek o wgląd w do­ku­menty, nie wspo­mi­nał Pan o dzien­niku. Wo­lał­bym też, aby we wnio­sku nie wspo­mi­nał Pan mo­jego na­zwi­ska.

Z po­wa­ża­niem,

Lu­igi Qu­at­troc­chi

qu­at­troc­chi@ita­lia.uni­ver­sity.org

Na­tych­miast skon­tak­to­wa­łem się z Qu­at­troc­chim, który od­pi­sał, brzmiąc cał­kiem roz­sąd­nie i trzeźwo na umy­śle, i za­pew­nił mnie, że dzien­nik ist­nieje, acz­kol­wiek nie był w sta­nie za­gwa­ran­to­wać jego au­ten­tycz­no­ści.

Przez lata pi­sa­łem li­sty i mejle, aby zdo­być ja­kie­kol­wiek in­for­ma­cje o swoim pra­dziadku. Więk­szość po­zo­sta­wała bez od­po­wie­dzi. Je­żeli już ja­kaś się po­ja­wiała, za­wsze żą­dano pie­nię­dzy, ale ni­gdy nie pro­po­no­wano ni­czego kon­kret­nego. Tym ra­zem in­for­ma­cja była bez­płatna i naj­wy­raź­niej nie krył się za nią ża­den ukryty mo­tyw – przy­naj­mniej ni­czego ta­kiego nie do­strze­głem.

– Scusi, si­gnore – po­wie­dział je­den z mni­chów, młody, z ru­dawą brodą i za­ska­ku­jąco błę­kit­nymi oczami. – Czeka pan na otwar­cie bi­blio­teki?

– Tak! – wrza­sną­łem, jak­bym miał o coś do niego żal, na­tych­miast się jed­nak opa­no­wa­łem. – Zna pan an­giel­ski?

– Tro­chę.

Po­in­for­mo­wa­łem, że znam wło­ski i prze­szli­śmy na jego ję­zyk.

– Il bi­blio­te­ca­rio è spesso in ri­tardo – stwier­dził. Bi­blio­te­karz czę­sto się spóź­nia.

Spoj­rza­łem na ze­ga­rek. Była do­kład­nie dzie­siąta i bi­blio­teka po­winna być otwarta.

Za­py­tał, skąd je­stem.

– Z No­wego Jorku, ale moja ro­dzina po­cho­dzi z Ra­gusy – od­par­łem, choć ni­gdy nie by­łem w tym sy­cy­lij­skim mia­steczku i nie za­mie­rza­łem mó­wić, skąd na­prawdę po­cho­dzi moja ro­dzina. W za­sa­dzie o ni­czym nie za­mie­rza­łem mó­wić.

Mnich wy­cią­gnął dłoń.

– Brat Fran­ce­sco.

– Luke Per­rone – od­par­łem i spoj­rza­łem ku drzwiom pro­wa­dzą­cym do bi­blio­teki.

– Nie­długo otwo­rzą. Pa­zienza.

Cier­pli­wo­ści, o tak... Ni­gdy nie była ona moją mocną stroną, tym bar­dziej te­raz, gdy z po­wodu po­goni za zwy­kłym ma­ja­kiem po­rzu­ci­łem do­tych­cza­sowe ży­cie.

Brat Fran­ce­sco wró­cił do pary mni­chów, tro­chę po­szep­tali, po czym wszy­scy trzej za­częli mi się przy­glą­dać, mru­żąc oczy w chłod­nym zi­mo­wym po­wie­trzu. Prze­sze­dłem do cie­nia pod kruż­gan­kami, aby nie mo­gli mnie świ­dro­wać spoj­rze­niami, opar­łem się o ko­lumnę i przy­wo­ła­łem wi­dok swo­jego lo­ftu przy Bo­wery oraz cha­otycz­nej ko­lek­cji, którą za­czą­łem two­rzyć jako chło­piec w sy­pialni w Bay­onne w New Jer­sey. Wy­peł­niała ona te­raz cały róg mo­jego ma­lar­skiego ate­lier: kse­ro­ko­pie stu­let­nich ar­ty­ku­łów z ga­zet, plan mu­zeum z na­ry­so­waną czer­wo­nym fla­ma­strem drogą ucieczki pra­dziadka, me­ta­lowa szafka na akta wy­pchana ar­ty­ku­łami opi­su­ją­cymi ze szcze­gó­łami kra­dzież i za­wie­ra­ją­cymi liczne teo­rie z nią zwią­zane, szu­flada na li­sty i mejle, które za­czą­łem pi­sać jako na­sto­la­tek do każ­dego, kto mógł wie­dzieć co­kol­wiek o sa­mym prze­stęp­stwie albo o moim pra­dziadku – oraz od­po­wie­dzi, które przy­cho­dziły rzadko i jesz­cze rza­dziej co­kol­wiek wy­ja­śniały.

Kruż­gan­kiem po­wiał wi­cher tak lo­do­waty, że za­dy­go­ta­łem. Stuk­nię­cie pal­cem w ra­mię było tak nie­ocze­ki­wane, że od­sko­czy­łem.

Stał obok mnie młody mnich.

– Mi scusi, ma la bi­blio­teca è aperta.

Kiw­ną­łem głową i ru­szy­łem kruż­gan­kiem w kie­runku drzwi.

3

Kwa­tera Główna In­ter­poluLyon, Fran­cja

John Wa­shing­ton Smith po raz ko­lejny czy­tał mejle. Jak każdy w wy­dziale kra­dzieży dzieł sztuki In­ter­polu miał w za­kre­sie obo­wiąz­ków ob­ser­wa­cję „oczy­wi­stych” wia­do­mo­ści i stron in­ter­ne­to­wych: an­ty­kwa­riu­szy, ga­le­rii sztuki, lu­dzi po­dej­rza­nych o prze­myt i han­del kra­dzio­nymi dzie­łami, które na bie­żąco ak­tu­ali­zo­wały się na jed­nym z trzech sto­ją­cych przed nim mo­ni­to­rów. Pry­wat­nie miał jedno szcze­gólne za­in­te­re­so­wa­nie, które przez lata zmie­niło się nie­mal w ob­se­sję: kra­dzież naj­sław­niej­szego ob­razu Le­onarda w 1911 roku, choć tak na­prawdę in­te­re­so­wało go to, co wła­ści­wie działo się z ob­ra­zem, gdy na dwa lata znik­nął. Na do­da­tek był zwo­len­ni­kiem teo­rii, że wi­sząca obec­nie w Luw­rze Mona Lisa nie jest ory­gi­na­łem. Przez lata obi­jały mu się o uszy plotki, że zło­dziej, Vin­cenzo Pe­rug­gia, pro­wa­dził w wię­zie­niu pa­mięt­nik, ni­gdy jed­nak tego nie po­twier­dzono. Na­gle jed­nak pra­wnuk prze­stępcy, Luke Per­rone, ame­ry­kań­ski ma­larz i hi­sto­ryk sztuki – któ­rego ko­mu­ni­ka­cję Smith nad­zo­ro­wał od lat – za­czął wy­mie­niać się z pew­nym wło­skim pro­fe­so­rem mej­lami, w któ­rych wspo­mi­nano o ist­nie­niu ta­kiego pa­mięt­nika.

Smith zdjął oku­lary i ści­snął pal­cami grzbiet nosa, aby stłu­mić roz­wi­ja­jący się ból głowy. Zbyt wiele go­dzin wpa­try­wał się w pul­su­jące ekrany mo­ni­to­rów kom­pu­te­ro­wych, usta­wio­nych w sze­ro­kie „U” roz­cią­ga­jące się na dłu­gość ca­łego biurka – ogrom­nej bryły z bia­łego la­mi­natu, ba­lan­su­ją­cej na cien­kich me­ta­lo­wych nóż­kach – zmon­to­wane tak, aby przy­po­mi­nało twór z ko­smosu. Bez­prze­wo­dowa kla­wia­tura i myszka też były białe, w tym sa­mym od­cie­niu co kan­cia­ste szafki na akta zaj­mu­jące całą prze­ciw­le­głą ścianę po­miesz­cze­nia. Biały su­fit. Białe ściany. Ja­sno­szare ka­felki na pod­ło­dze miały su­peł­ko­waty wzór, aby da­wać złu­dze­nie dy­wanu. Gdy się po nich szło, ka­felki lekko sprę­ży­no­wały i Smith nie­raz się za­sta­na­wiał, czy miało to słu­żyć po­pra­wie kom­fortu cho­dze­nia pra­cow­ni­ków In­ter­polu, czy wy­tłu­mie­niu stu­kotu po­de­szw i ob­ca­sów, co i tak mia­łoby nie­wiel­kie zna­cze­nie, gdyż więk­szość pra­cow­ni­ków tego działu cho­dziła w obu­wiu spor­to­wym. Smith miał białe najki na gru­bej po­de­szwie, którą czy­ścił szczo­teczką do zę­bów i my­dłem.

Po­now­nie prze­czy­tał wia­do­mo­ści. Były obie­cu­jące, ale sta­rał się ha­mo­wać nerwy. Mógłby za­wia­do­mić lo­kalne wła­dze w obu kra­jach i na­kło­nić je do ob­ser­wo­wa­nia Per­rone oraz pro­fe­sora albo wy­dać In­ter­po­low­ską notę o po­dej­rze­niu do­ko­na­nia prze­stęp­stwa, tyle tylko że nie było wia­domo, ja­kim ko­lo­rem miałby ją za­ko­do­wać, nikt nie po­peł­nił bo­wiem – przy­naj­mniej na ra­zie – żad­nego prze­stęp­stwa ani nie było prze­sła­nek, że ta­kowe pla­nuje.

Smith po­pa­trzył na lewy mo­ni­tor uka­zu­jący dane do­ty­czące za­gi­nio­nych lub skra­dzio­nych dzieł sztuki z ca­łego świata z datą znik­nię­cia włącz­nie. Kra­dzież i fał­szer­stwa dzieł sztuki to po­ważne prze­stęp­stwa, a uczest­ni­czący w nich lu­dzie – ko­lek­cjo­ne­rzy, zło­dzieje i po­śred­nicy – są nie tylko po­zba­wieni skru­pu­łów, ale także czę­sto nie­bez­pieczni. Z da­nych sta­ty­stycz­nych In­ter­polu wy­nika, że kra­dzież dzieł sztuki zaj­muje na­prze­mien­nie trze­cie i czwarte miej­sce na li­ście prio­ry­te­tów agen­cji – tuż po han­dlu nar­ko­ty­kami, prze­my­cie broni i pra­niu pie­nię­dzy. Smith trak­to­wał swoją pracę po­waż­nie – jak zresztą wszystko, za co się za­bie­rał, w tym ka­li­ste­nikę i pod­no­sze­nie cię­ża­rów, dzięki któ­rym na­bu­do­wał so­bie na syl­wetce o wzro­ście nie­mal metr osiem­dzie­siąt nie­złą masę mię­śni. Czarny dzie­ciak z ko­mu­nal­nych miesz­kań w Ba­ruch Ho­uses na Man­hat­ta­nie szybko się na­uczył, że nie może so­bie po­zwo­lić na by­cie sła­bym ani uwa­ża­nym za sła­bego. Smith nie znał ojca, ale przy­jął jego na­zwi­sko jako dru­gie imię, aby, choć po­spo­lite, brzmiało ory­gi­nal­niej.

Spoj­rzał na ze­ga­rek. Lada chwila po­łu­dnie. Po po­dróży sa­mo­cho­dem z dwu­po­ko­jo­wego miesz­ka­nia na przed­mie­ściach Lyonu, sta­niu w miej­skich kor­kach, aby do­trzeć do sta­lowo-szkla­nego mo­no­litu mię­dzy­na­ro­do­wej kwa­tery głów­nej In­ter­polu – co ro­bił co­dzien­nie, a wła­ści­wie dwa razy dzien­nie – i czte­rech go­dzi­nach sie­dze­nia do bólu głowy do­łą­czył ból krę­go­słupa.

Po­trze­bo­wał prze­rwy, czasu na za­sta­no­wie­nie i pa­pie­rosa.

Winda z cy­lin­dryczną ka­biną zwio­zła go na ośmio­kątne po­dwó­rze po­środku bu­dynku. Było tu nie­wiele osób, a chłodna, mi­ni­ma­li­styczna prze­strzeń spra­wiała, że lu­dzie wy­glą­dali nie­re­al­nie, jak an­dro­idy. Smith był cie­kaw, czy też wy­gląda jak ro­bot, choć wąt­pliwe, że ro­boty palą marl­boro li­ght. Za­cią­gał się głę­boko, roz­wa­ża­jąc za i prze­ciw ro­dzą­cego mu się w gło­wie planu, w pełni świa­dom, że jest on cał­ko­wi­cie nie­zgodny z po­li­tyką In­ter­polu.

Kan­cia­sta, za­mknięta prze­strzeń po­dwó­rza przy­po­mniała mu ściany Ba­ruch Ho­uses – jedno i dru­gie było po­dobne do wię­zie­nia, choć na tu­tej­szych ścia­nach nie było graf­fiti, a w cie­niach nie cza­ili się han­dla­rze zioła, mety i hery. Cóż za iro­nia, za­mie­nić jedno wię­zie­nie na dru­gie, choć kie­dyś są­dził, że by­cie tu­taj nie tylko jest spo­so­bem wy­do­sta­nia się na wol­ność, ale także drogą ku suk­ce­sowi i sła­wie. Czy szansa na to już mi­nęła? Znowu za­cią­gnął się pa­pie­ro­sem i w gło­wie wy­kry­sta­li­zo­wała mu się myśl, jakby na­pi­sał ją pa­pie­ro­sowy dym: „Je­żeli kie­dy­kol­wiek masz od­nieść suk­ces, wy­ro­bić so­bie na­zwi­sko, mu­sisz pod­jąć wy­zwa­nie”. Smith ro­zej­rzał się po lu­dziach na po­dwó­rzu, cie­kaw, czy wi­dać po nim, o czym my­śli. Zro­bił w ży­ciu kilka rze­czy, z któ­rych nie był dumny, do kilku ni­komu się ni­gdy nie przy­znał, ale... coś ta­kiego?

Du­mał nad tym, koń­cząc pa­pie­rosa, du­mał, gdy je­chał windą, i du­mał nad stawką, gdy szedł przez bez­dź­więczne pię­tro ana­li­ty­ków. Mi­jał na­ukow­ców sie­dzą­cych w otwar­tych bok­sach i w po­miesz­cze­niach przy­po­mi­na­ją­cych izo­latki w psy­chia­tryku: z trzema ścia­nami ta­pi­ce­ro­wa­nymi sza­rym ma­te­ria­łem, któ­rego po­wierzch­nia była po­kryta ma­łymi dzio­bami, aby tłu­mić od­głos roz­mów, z któ­rych ko­rzy­stano, gdy dwóch ba­da­czy chciało po­roz­ma­wiać ze sobą na osob­no­ści. Zwol­nił przy oszklo­nej sali kon­fe­ren­cyj­nej, w któ­rej trwało spo­tka­nie ana­li­ty­ków – na które go nie za­pro­szono. Za­ci­snął dło­nie w pię­ści i przy­spie­szył kroku, czu­jąc, jak na­pi­nają mu się mię­śnie karku. Wszedł do swo­jego boksu i opadł na er­go­no­miczny fo­tel za biur­kiem.

Skoń­czył czter­dzie­ści sie­dem lat i w dal­szym ciągu był je­dy­nie ana­li­ty­kiem wy­wiadu kry­mi­nal­nego, jed­nym z wielu w wy­dziale kra­dzieży dzieł sztuki. Rok po roku był świad­kiem awansu mniej od­da­nych ana­li­ty­ków na dra­bi­nie służ­bo­wej, co po­zwa­lało im wziąć udział w Zgro­ma­dze­niu Ogól­nym, naj­wyż­szym or­ga­nie In­ter­polu, pod­czas gdy jego po­mi­jano. Dwa­dzie­ścia lat ko­lek­cjo­no­wa­nia da­nych i pro­wa­dze­nia ba­dań, dwa­dzie­ścia lat od ukoń­cze­nia no­wo­jor­skiego John Jay Col­lege of Cri­mi­nal Ju­stice z ma­gi­ste­rium z da­no­lo­gii i kryp­to­gra­fii – i co z tego miał? Fo­tel przed kom­pu­te­rem przez dzie­sięć go­dzin dzien­nie.

Smith ciężko wes­tchnął, opadł ple­cami na opar­cie i wbił wzrok w bie­gnące wzdłuż su­fitu pła­skie świe­tlówki emi­tu­jące cie­płe ża­rowe świa­tło. Mu­siał cze­goś do­ko­nać, cze­goś wiel­kiego, wy­jąt­ko­wego, o czym by mó­wiono, co po­ka­za­łoby lu­dziom na gó­rze, że jest wy­jąt­kowy.

Po­chy­lił się do przodu i ko­lejny raz prze­czy­tał mejle, ja­kie wy­mie­nili Ame­ry­ka­nin i Włoch, po czym prze­słał je na swoje pry­watne konto i ko­mórkę, czego nikt ni­gdy nie za­kwe­stio­nuje – zwłasz­cza, że nikt ni­gdy ich nie zo­ba­czy. Prze­cią­gnął kur­so­rem po ko­lum­nie do­ku­men­tów i pli­ków, które zbie­rał przez lata, do­ty­czą­cych „tej” kra­dzieży dzieła sztuki i otwo­rzył plik o na­zwie PER­RONE. Środ­kowy mo­ni­tor wy­peł­nił się wszyst­kim, co udało mu się ze­brać w związku z ma­la­rzem. Była tu nie­mal dwu­dzie­sto­let­nia ko­re­spon­den­cja, jaką pro­wa­dził z róż­nymi ludźmi na te­mat pra­dziadka, dane do­ty­czące jego wy­staw i dzia­łal­no­ści dy­dak­tycz­nej, hi­sto­ria za­wie­szeń w szkole śred­niej (były cztery – jedno za pa­le­nie w to­a­le­cie, dwa za bójki kla­sowe, jedno za kon­takty z miej­sco­wym gan­giem), li­sta ko­biet, z któ­rymi Per­rone był zwią­zany dłu­żej niż pół roku – a sporo ich się ze­brało – z pod­ka­ta­lo­gami do­ty­czą­cymi każ­dej, dane karne, w tym pro­wa­dze­nie sa­mo­chodu pod wpły­wem w wieku szes­na­stu lat, areszt za wła­ma­nie, za­wie­szony, po­nie­waż Per­rone był wtedy nie­letni (praca w In­ter­polu dała Smi­thowi moż­li­wość zaj­rze­nia do akt po­li­cyj­nych w Bay­onne i zdo­by­cia ko­pii wy­roku), do­ku­menty do­ty­czące jego ro­dzi­ców i krew­nych.

Smith do­dał ostat­nie mejle do pliku. Wy­szu­kał nu­mer Ca­ra­bi­nieri Co­mando Pro­vin­ciale we Flo­ren­cji, aby za­wia­do­mić miej­scową po­li­cję – wszystko zgod­nie z pro­ce­durą In­ter­polu. Za­czął wy­stu­ki­wać nu­mer na kla­wia­tu­rze te­le­fonu, ale prze­rwał w po­ło­wie. Za­sta­no­wił się nad kon­se­kwen­cjami... ale tylko przez chwilę, po czym za­dzwo­nił na lot­ni­sko w Lyonie i za­re­zer­wo­wał bi­let do Flo­ren­cji.

4

Flo­ren­cja

Prze­sze­dłem przez znaj­du­jące się na końcu kruż­ganka otwarte drzwi, po czym pchany długo tłu­mioną ener­gią wsze­dłem za­mkniętą klatką scho­dową na pię­tro. U szczytu moją uwagę przy­kuł wy­bla­kły fresk uka­zu­jący Zwia­sto­wa­nie Pań­skie, nie zwol­ni­łem jed­nak kroku. Sie­dząca przy wej­ściu do bi­blio­teki straż­niczka, ko­bieta w zwy­kłym, co­dzien­nym ubra­niu, prze­grze­bała mi ple­cak, po czym mach­nęła, że mogę wcho­dzić.

Słynny pięć­set­letni we­sty­bul Bi­blio­teki Lau­ren­cjań­skiej był znacz­nie mniej­szy, niż so­bie wy­obra­ża­łem, było to jed­nak dru­go­rzędne. Prze­strzeń do­mi­no­wały wiel­kie schody, za­pro­jek­to­wane przez Mi­chała Anioła, które wy­peł­niały po­miesz­cze­nie ni­czym żywy, od­dy­cha­jący twór. Wy­obra­zi­łem so­bie, jak ka­mień za­mie­nia się w ciecz i spływa w dół jak fale lawy, tward­nie­jąc i przy­bie­ra­jąc po­stać po­szcze­gól­nych stopni, z za­klę­tym we­wnątrz ru­chem.

Środ­kowy ciąg scho­dów był za­gro­dzony, wsze­dłem więc na boczny i za­czą­łem się wspi­nać – krok po kroku, jak­bym nie tylko po­ko­ny­wał prze­strzeń, ale i czas, za­nu­rza­jąc się w prze­szłość.

Długa nawa bi­blio­teki wzbu­dzała na­bożną cześć. Idąc w głąb po­dłuż­nej sali, dba­łem o to, aby nie zejść z dy­wanu chro­nią­cego de­li­katną pod­ło­gową mo­zaikę, ob­ser­wo­wa­łem drew­niane su­fi­towe ka­se­tony, pró­bo­wa­łem wyj­rzeć przez wi­tra­żowe okna wy­peł­nia­jące salę cie­płym, na­tu­ral­nym świa­tłem roz­le­wa­ją­cym się za sze­re­gami ław, które wy­glą­dały jak wzięte żyw­cem z ko­ścioła. Przy­szło wspo­mnie­nie z dzie­ciń­stwa: stoję wci­śnięty w ko­ścielną ławę mię­dzy matką a oj­cem, w po­wie­trzu unosi się odór prze­tra­wio­nego piwa, jego ulu­bio­nej śnia­da­nio­wej po­pitki, ula­tu­jący mu z ust wraz z czy­ta­nymi do wtóru z księ­dzem wer­se­tami, ja zaś my­ślę tylko o jed­nym: jak się stąd wy­rwać.

Do­piero wtedy uświa­do­mi­łem so­bie, że ławki są za­gro­dzone i poza mną nie ma ni­kogo. Ani jed­nego czy­tel­nika, żad­nego tu­ry­sty. Ogar­nęła mnie lekka pa­nika: czy dzien­nik na pewno tu jest, w tym mau­zo­leum? Ktoś go prze­czy­tał? Czyżby Qu­at­troc­chi wy­ssał wszystko z palca?

Cof­ną­łem się kilka kro­ków, by po­dejść do mło­dej ko­biety przy nie­wiel­kim biurku scho­wa­nym za drzwiami wej­ścio­wymi.

– Scu­sami... – po­wie­dzia­łem ci­cho, ale echo wzmoc­niło moje słowa co naj­mniej kilka razy. – Jak... za­ma­wia się książki?

– Tu­taj? – Ko­bieta skrzy­wiła się. – Nie ma ta­kiej moż­li­wo­ści. To za­by­tek, bi­blio­teka już nie działa.

– Jak to? Od kiedy?

– Od dawna. Moja matka tu stu­dio­wała, ale od tego czasu mi­nęło ze trzy­dzie­ści lat.

– To nie­moż­liwe... Prze­je­cha­łem taki ka­wał drogi... – Pró­bo­wa­łem ze­brać my­śli. Zdją­łem ple­cak, zna­la­złem per­messo i list po­le­ca­jący. – Ale... mam to...

Ko­bieta przyj­rzała się do­ku­men­tom.

– Wszystko się zga­dza.

– Czyżby? Jak to? Je­żeli bi­blio­teka jest za­mknięta...

– Devi cal­mati, si­gnore. Pro­szę się uspo­koić. – Wy­cią­gnęła rękę i po­kle­pała mnie po ra­mie­niu. – Po­trzebna jest panu bi­blio­teka na­ukowa. Na­stępne drzwi. Wy­star­czy wyjść na ze­wnątrz, niech pan spyta sto­ją­cego tam straż­nika.

Wzią­łem głę­boki wdech i do­piero po dłuż­szej chwili zro­zu­mia­łem usły­szane słowa. Po­dzię­ko­wa­łem, od­wró­ci­łem się na pię­cie i ru­szy­łem – tym ra­zem nie­mal bie­giem – w dół wspa­nia­łych scho­dów Mi­chała Anioła.

Straż­nik przed drzwiami przyj­rzał się uważ­nie mo­jemu li­stowi po­le­ca­ją­cemu, po czym wska­zał na drzwi zdo­bione wiel­kimi głów­kami gwoź­dzi wy­glą­da­ją­cych jak po­ci­ski, obok któ­rych znaj­do­wały się po­ście­rana mo­siężna ta­bliczka in­for­mu­jąca: ME­DI­CEA LAU­TE­REN­TIANA STU­DIOS oraz no­wo­cze­śnie wy­glą­da­jąca ka­setka do wpi­sy­wa­nia kodu i dzwo­nie­nia. Mocno wci­sną­łem znaj­du­jący się na niej przy­cisk.

Ko­bieta, która mi otwo­rzyła, była ubrana w we­sołą su­kienkę w kwiaty, choć w niej sa­mej nie było nic we­so­łego: kilka lat po czter­dzie­stce, krótko ob­cięte włosy, za­ci­śnięte usta, oku­lary zwi­sa­jące na łań­cuszku z szyi, które unio­sła do oczu, aby prze­czy­tać mój list po­le­ca­jący. Od­dała mi go bez słowa. Gdy wsze­dłem do środka, wzięła ode mnie ple­cak i dała znak, abym prze­szedł przez bramkę.

Po­nie­waż za­dzwo­nił alarm, za­czą­łem opróż­niać kie­sze­nie, wło­ży­łem klu­cze i drobne do wy­su­nię­tej dłoni straż­niczki. Prze­sze­dłem po­now­nie przez bramkę i znowu roz­le­gło się dzwo­nie­nie. Straż­niczka dała mi znak dło­nią, że mam cze­kać, po czym ode­szła. Po chwili wró­ciła z si­wo­bro­dym męż­czy­zną w wor­ko­wa­tej weł­nia­nej ka­mi­zelce, który ob­ma­cał mnie po klatce pier­sio­wej i bo­kach, w dół i w górę nóg, po we­wnętrz­nej stro­nie ud, za­trzy­mu­jąc się tuż przed kro­czem i cały czas uni­ka­jąc kon­taktu wzro­ko­wego.

Straż­niczka z za­ci­śnię­tymi ustami wy­jęła mi z ple­caka te­le­fon i wska­zała na na­pis na ścia­nie: NIENTE TE­LE­FONO. NIENTE FO­TOS.

– Prze­trzy­mam go panu – stwier­dziła. – Od­dam, gdy bę­dzie pan wy­cho­dził.

Wrzu­ciła te­le­fon do sto­ją­cego na jej biurku ko­szyka z me­ta­lo­wej siatki, po czym grze­bała da­lej w moim ple­caku, aż wy­cią­gnęła małe pu­dełko cu­kier­ków, któ­remu za­częła się przy­glą­dać, jakby to była bomba.

– Ca­ra­mella – wy­ja­śni­łem. – Cu­kierki.

– Man­giare nella bi­blio­teca è vie­tato! – wark­nęła w od­po­wie­dzi.

Obie­ca­łem, że nie będę w środku nic jadł, w od­ru­chu po­zo­sta­łym mi z su­ro­wego ka­to­lic­kiego wy­cho­wa­nia, pod­kre­śla­jąc obiet­nicę zna­kiem krzyża. Straż­niczka chwilę mi się przy­glą­dała, mru­żąc po­dejrz­li­wie oczy. Zsu­ną­łem włosy za uszy, ża­łu­jąc, że nie zdą­ży­łem pójść do fry­zjera i się ogo­lić. Cały czas czu­łem się, jakby dy­rek­tor szkoły miał mi za­raz po­wie­dzieć, że je­stem za­wie­szony.

Ko­bieta wy­jęła z mo­jego ple­caka lap­top, odło­żyła go na bok i po­now­nie za­głę­biła rękę w ple­caku. Na­stęp­nym zna­le­zi­skiem była to­re­beczka lan­dry­nek Jolly Ran­cher.

– Man­giare vie­tato! – rzu­ciła po­now­nie i cu­kierki wy­lą­do­wały w dru­cia­nym ko­szyku. Wsu­nęła lap­top z po­wro­tem do ple­caka, po­dała mi go i – po ko­lej­nej chwili ba­daw­czej lu­stra­cji – za­częła mó­wić do męż­czy­zny, który prze­ba­dał mnie od stóp do głów (na szczę­ście po­zo­sta­wia­jąc w spo­koju otwory ciała), jak­bym nie mógł tego zro­zu­mieć. – Za­pro­wadź go do czy­telni, ale miej na niego oko.

Si­wo­brody po­pro­wa­dził mnie przez nie­wiel­kie po­miesz­cze­nie ze ścianą za­sta­wioną szaf­kami ka­ta­lo­go­wymi, w któ­rym stał za­wa­lony książ­kami stół ze szkla­nym bla­tem i wielki sy­czący ka­lo­ry­fer. Na­stępne po­miesz­cze­nie, nie tak wiel­kie jak wszystko tu­taj, wła­ściwa czy­tel­nia była ja­sno oświe­tlona. Trzy ściany ob­sta­wione były re­ga­łami z książ­kami, a cały śro­dek zaj­mo­wał bie­gnący od ściany do ściany długi stół. Przy ma­łych biur­kach sie­działy dwie bi­blio­te­karki, które unio­sły głowy, gdy wsze­dłem. Bro­dacz, który przed­sta­wił się jako Ric­cardo, też oka­zał się bi­blio­te­ka­rzem, do tego był znacz­nie mil­szy od pa­skudy przy wej­ściu. Szep­tem wy­ja­śnił, że długi stół jest miej­scem do pracy dla ta­kich osób jak ja, a wszyst­kie za­mó­wie­nia mam skła­dać u głów­nej bi­blio­te­karki – ko­biety za jed­nym z dwóch biu­rek, któ­rej mnie przed­sta­wił.

Unio­sła oku­lary na czoło i prze­chy­liła głowę ru­chem ni to wsty­dli­wym, ni to flir­tu­ją­cym, po czym wy­cią­gnęła do mnie dłoń o pa­znok­ciach po­ma­lo­wa­nych la­kie­rem w ko­lo­rze fuk­sji. Miała pięć­dzie­siąt lat z okła­dem, ale w ob­ci­słym swe­terku wy­glą­dała zmy­słowo i atrak­cyj­nie. Za­py­tała mnie lekko za­chryp­nię­tym szep­tem, skąd je­stem, a gdy od­par­łem, że z No­wego Jorku, stwier­dziła, że ni­gdy tam nie była, ale za­wsze ma­rzyła jej się wi­zyta w tym mie­ście. Moim naj­lep­szym wło­skim za­tur­ko­ta­łem, że je­żeli jej ma­rze­nie się spełni, z przy­jem­no­ścią po­każę jej mia­sto. Uśmiech­nęła się w od­po­wie­dzi, po czym skie­ro­wała wzrok w kie­runku wej­ścia na salę i prze­pra­sza­jąco spy­tała szep­tem, czy „Mus­so­lini” dała mi po­pa­lić. Przed­sta­wiła się jako Chiara i obie­cała po­móc, jak tylko bę­dzie to moż­liwe.

– Be­atrice – po­wie­działa, wska­zu­jąc pod­bród­kiem biurko obok – il mio as­si­stente.

Młoda, dwu­dzie­sto­pa­ro­let­nia ko­bieta w oku­la­rach z gru­bymi szkłami i po­wy­cią­ga­nym swe­trze pod­nio­sła na chwilę głowę, na se­kundę ner­wowo się uśmiech­nęła, po czym szybko wró­ciła do pracy.

Chiara po­dała mi for­mu­larz za­mó­wie­nia, który wy­peł­ni­łem do­kład­nie we­dle in­struk­cji Qu­at­troc­chiego: „Gug­gliermo, Mi­strzo­wie doj­rza­łego re­ne­sansu”. Bi­blio­te­karka chwilę przy­glą­dała się re­wer­sowi, po czym po­dała go Ric­cardo, który chwy­cił rączkę sto­ją­cego przy biurku me­ta­lo­wego wózka do prze­wo­że­nia ksią­żek i znik­nął w drzwiach pro­wa­dzą­cych na za­ple­cze. Chiara ro­biła przez ten czas ze mną wy­wiad: Był pan już kie­dyś we Wło­szech? Ma pan tu­taj przy­ja­ciół albo ro­dzinę? Jak długo za­mie­rza pan tu zo­stać? Po­tem po­pro­siła, abym usiadł gdzie­kol­wiek przy dłu­gim stole, i ob­ser­wo­wała mnie, jak sia­dam na miej­scu, z któ­rego – choć znaj­do­wało się w prze­ciw­le­głym końcu sali, nie­mal na sa­mym krańcu stołu – mo­głem ją do­brze wi­dzieć. Nie wie­dzia­łem kon­kret­nie dla­czego, ale chcia­łem so­bie za­pew­nić mak­si­mum pry­wat­no­ści.

Usa­do­wi­łem się wy­god­nie, cią­gle na­pięty, nie­pewny, czy dzien­nik w ogóle ist­nieje.

We­szło dwóch męż­czyzn i usia­dło po prze­ciw­le­głej stro­nie stołu. Obaj byli po trzy­dzie­stce, obaj w oku­la­rach, je­den miał krótko przy­strzy­żoną brodę, drugi wąsy, ko­zią bródkę i ku­cyk.

W ocze­ki­wa­niu na za­mó­wione ma­te­riały wy­ją­łem z ple­caka lap­top i pod­łą­czy­łem ła­do­warkę do gniazda na bla­cie stołu. Opa­dłem ple­cami na opar­cie krze­sła, za­czą­łem bęb­nić pal­cami o drewno, za­raz jed­nak prze­sta­łem, gdy się oka­zało, że echo po­tę­guje dźwięk, a wszy­scy wbi­jają we mnie wzrok. Uśmiech­ną­łem się prze­pra­sza­jąco, za­mkną­łem oczy i wi­zu­ali­zo­wa­łem oł­tarz w swoim ate­lier w Bo­wery prze­peł­niony efek­tami wie­lo­let­niego śledz­twa w spra­wie do­ko­na­nej przez pra­dziadka kra­dzieży, teo­riami bez wnio­sków, py­ta­niami bez od­po­wie­dzi.

Usły­sza­łem pisk kó­łek wózka na książki i gdy otwo­rzy­łem oczy, uj­rza­łem dłu­gie, białe kar­to­nowe pu­dło, z któ­rym Ric­cardo je­chał w moim kie­runku. Po­ło­żył je na stole, po czym od­szedł, pcha­jąc wó­zek przed sobą.

Przy­glą­da­łem się kar­to­nowi, jakby miał za­raz znik­nąć. Do­tkną­łem go, aby upew­nić się, że nie roz­pły­nie się w po­wie­trzu. Pod­nio­słem wieko.

W środku znaj­do­wał się stos te­czek z sza­ro­brą­zo­wej tek­tury, a każda zo­stała opi­sana ele­ganc­kim ręcz­nym pi­smem: DOJ­RZAŁY RE­NE­SANS WE FLO­REN­CJI, WCZE­SNY RE­NE­SANS W SIE­NIE, NO­TATKI O MA­NIE­RY­ZMIE. Było oczy­wi­ste, że Gug­gliermo był per­fek­cyj­nie zor­ga­ni­zo­wa­nym czło­wie­kiem. Wy­ją­łem jedną teczkę, po­tem ko­lejną, dwie na­stępne, ko­lejne trzy. Stos na stole rósł. Mu­sia­łem wy­jąć jesz­cze kilka te­czek, nim do­strze­głem to, czego szu­ka­łem: nie­bie­ski no­tes, owi­nięty i zwią­zany pa­ko­wym sznur­kiem.

Wcią­gną­łem głę­boko po­wie­trze i rzu­ci­łem ką­tem oka na fron­towe biurko: Chiara wer­to­wała pa­piery, Be­atrice prze­glą­dała karty ka­ta­lo­gowe. Prze­nio­słem wzrok na męż­czyzn: przed każ­dym le­żała otwarta książka i każdy stu­kał na swoim lap­to­pie.

Odło­ży­łem po­krywę kar­to­no­wego pu­dła na jedną ze sto­ją­cych do dys­po­zy­cji czy­tel­ni­ków pod­sta­wek pod książki, two­rząc swego ro­dzaju za­słonę, do­okoła uło­ży­łem teczki, bu­du­jąc na­miastkę obron­nego fortu, choć z tru­dem dało się to wszystko po­usta­wiać tak, aby wy­glą­dało przy­pad­kowo. Po­tem wy­ją­łem z pu­dła no­tes i roz­wią­za­łem sznu­rek. Okładka była mocno zu­żyta, otwo­rzy­łem ją bar­dzo ostroż­nie. Kartki w środku były lekko żół­tawe, bez li­nii.

Na dole pierw­szej strony wid­niał nie­wielki pod­pis zro­biony ołów­kiem sta­ran­nym ka­li­gra­ficz­nym pi­smem: Vin­cenzo Pe­rug­gia. Się­gną­łem po ple­cak, aby wy­jąć próbkę pi­sma, którą sko­pio­wa­łem z re­wersu po­li­cyj­nego zdję­cia. Przy­ło­ży­łem kse­ro­ko­pię do no­tesu. Pi­smo było iden­tyczne. Pod na­zwi­skiem Pe­rug­gii tymi sa­mymi drob­nymi li­te­rami na­pi­sano: La mia sto­ria.

5

21 grud­nia 1914Wię­zie­nie Mu­rate, Flo­ren­cja, Wło­chy

Non ho do­rmito in molte notti...

Nie śpię już od kilku nocy...

Ma­te­rac jest cienki. Za każ­dym ra­zem, gdy się na nim ob­ra­cam, czuję ka­mienną pod­łogę. W celi jest lo­do­wato. Tynk na ścia­nach jest wil­gotny. Nie ma ogrze­wa­nia. Mój koc jest po­prze­cie­rany nie­mal na wy­lot i dra­pie. Cho­dzę, aby nie za­mar­z­nąć. Li­czę kroki. Stopa po sto­pie. Sześć wszerz, dzie­więć wzdłuż.

Nie ma umy­walki ani to­a­lety. Raz w ty­go­dniu mo­żemy wziąć prysz­nic w zim­nej wo­dzie. Jest jedno za­kra­to­wane okno, ale w za­sa­dzie to wcale nie okno. Wy­cho­dzi na wą­ski ko­ry­tarz, z któ­rego ob­ser­wują nas straż­nicy. Je­dyną ulgą są co­dzienne ćwi­cze­nia na dzie­dzińcu. Miej­scu, w któ­rym słońce nie śmie świe­cić.

My­ślę o pro­ce­sie i jest mi wstyd. Kłó­ci­łem się z sę­dzią, pro­ku­ra­to­rem i wła­snym ad­wo­ka­tem. Uda­wa­łem wa­riata. Ofiarę. Tak zwa­nego pa­triotę. Ale nie je­stem pa­triotą.

Mój wy­rok jest aż za do­bry. Rok i trzy mie­siące. Za­słu­ży­łem na wię­cej.

Co­dzien­nie do­staję pre­zenty. Pa­pie­rosy. Wino. Je­dze­nie. Li­sty od ko­biet, które wy­znają mi mi­łość! Je­dy­nymi pre­zen­tami ma­ją­cymi ja­ką­kol­wiek war­tość są jed­nak no­tes i ołówki. Do­sta­łem je od straż­nika, któ­remu było mnie żal. Gdyby Si­mone mo­gła mnie te­raz wi­dzieć – czy uzna­łaby mnie za głupca? Ja w wię­zie­niu, pod­czas gdy ci dwaj łaj­dacy się wy­wi­nęli. My­ślę o nich dzień i noc. O do­sta­niu tego, co mi się na­leży. O wy­rów­na­niu ra­chun­ków.

Sta­ram się nie dy­go­tać pod­czas pi­sa­nia. Trzy­mać pew­nie ołó­wek.

Za­my­kam oczy i wy­obra­żam so­bie na­sze miesz­ka­nie przy rue Ram­pon­neau. Wi­dzę sie­bie wcho­dzą­cego po sta­rych drew­nia­nych scho­dach i otwie­ra­ją­cego fron­towe drzwi. Si­mone mnie wita. Czuję smu­tek tak wielki i tak wielką tę­sk­notę, że oczy wy­peł­niają mi się łzami.

Mu­szę jed­nak po­my­śleć o tym, jak za­cząć. Jak wy­ja­śnić, dla­czego wszystko w moim ży­ciu się roz­pa­dło.

Na­le­ża­łoby po­wie­dzieć: wszystko za­częło się od do­brych wie­ści.

6

Gru­dzień 1910 rokuPa­ryż

– Vin­cenzo, och Vin­cenzo, je­stem taka szczę­śliwa... – Si­mone wi­ro­wała wo­kół łóżka, czyli le­żą­cego na pod­ło­dze ma­te­raca przy­kry­tego dwoma wy­świech­ta­nymi ko­cami i trzema ha­fto­wa­nymi po­dusz­kami, które wy­tar­go­wała na wiel­kim ba­za­rze Les Hal­les. Umiała to ro­bić, miała by­stre oko do wy­szu­ki­wa­nia ta­nich oka­zji na wnie­sie­nie nieco słońca do ich po­nu­rego miesz­ka­nia. Jej gę­ste blond włosy oka­lały ide­alny kon­tur twa­rzy, oczy błysz­czały.

Vin­cenzo przy­glą­dał się pi­ru­etom, czu­jąc, że coś w jego wnę­trzu aż drży. Jak zwy­kle za­ska­ki­wało go, że ta in­te­li­gentna, de­li­katna pięk­ność wy­brała jego, choć miała do wy­boru tłum pa­ry­skich męż­czyzn. Jej czarna luźna su­kienka – je­dyny kom­pro­mis, na jaki po­szła w obec­nym sta­nie – wy­dy­mała się, uka­zu­jąc dwa cen­ty­me­try bia­łej halki i cia­sno za­sznu­ro­wane wy­so­kie trze­wiki, trzy­let­nie, choć na Si­mone wszystko wy­glą­dało mod­nie. Nad bu­tami miała szorst­kie czarne raj­stopy, które no­siła za­równo w domu, jak i na ulicy – na pią­tym pię­trze było lo­do­wato, a gru­dzień w Pa­ryżu był po­nury i szary ni­czym w straż­nicy na da­le­kiej Sy­be­rii.

Si­mone piesz­czo­tli­wie po­cią­gnęła Vin­cenzo za kurtkę.

– Na­le­gam, abyś był szczę­śliwy! – za­wo­łała i ko­lejny raz za­wi­ro­wała, po czym się za­trzy­mała, aby zła­pać od­dech.

Vin­cenzo ob­jął ją w pa­sie, przy­ło­żyła jed­nak dłoń do jego piersi i cof­nęła się o krok, jakby chciała po­wie­dzieć: „Nie mu­sisz mnie przy­trzy­my­wać, nie prze­wrócę się”.

– Nic mi nie jest – po­wie­działa.

– Ko­cha­nie, od­pocz­nij pro­szę.

– Nic z tego. – Wy­dęła so­czy­ste, czer­wone wargi w dą­sie. – Nic mi nie jest. – Pal­cem na­ry­so­wała so­bie na twa­rzy uśmiech. – Ta wy­stawa... za­wsze jej chcia­łeś, ma­rzy­łeś o niej.

– Oczy­wi­ście. – Spró­bo­wał po­wie­dzieć to z eks­cy­ta­cją, ale w jego pier­siach, tam, gdzie po­winna być ulga, tkwił splą­tany wę­zeł.

– Le Sa­lon de la So­ci­été Na­tio­nale! – Głos Si­mone prze­peł­niała duma. – Dwu­dzie­sta an­ni­ver­sa­ire, więk­sza i waż­niej­sza niż zwy­kle, śmie­tanka pa­ry­skiej sztuki! Sły­sza­łam, że na­wet Ro­din ma wy­sta­wiać. Wy­obraź so­bie, Vin­cenzo: twoje ob­razy obok mi­strzow­skich brą­zów Ro­dina!

Męż­czy­zna ski­nął głową, po­zwo­lił so­bie po­czuć coś na kształt dumy.

– Och, Vin­cenzo, to ta­kie wspa­niałe. – Z od­de­chu Si­mone jesz­cze nie znik­nęło zmę­cze­nie.

– Usiądź, Si­mone. Pro­szę...

– To tylko to głu­pie krę­ce­nie się w kółko... Nic mi nie jest.

Przy­glą­dał jej się, otwie­ra­jąc puszkę La Paz. Na­sy­pał nieco ty­to­niu na bi­bułkę i za­czął ją zwi­jać mię­dzy kciu­kiem a pal­cem wska­zu­ją­cym w cienki wa­łe­czek. Wi­dok pa­pie­rosa przy­po­mniał mu słowa Paula Cézanne’a o tym, aby wi­dzieć w przy­ro­dzie sto­żek, kulę i cy­lin­der – słowa, które wzięli so­bie do serca Pi­casso i Bra­que, a na­wet jego stary przy­ja­ciel Max Ja­cob. Wkła­da­jąc pa­pie­rosa do ust, zmarsz­czył czoło.

– Ku­bi­ści... – rzu­cił, jakby splu­wał.

– Pro­szę, Vin­cenzo, nie te­raz... – Si­mone udała, że karci go wzro­kiem. – Mu­sisz być szczę­śliwy. Na­le­gam na to!

Vin­cenzo wes­tchnął, nie do końca do­cie­rało jesz­cze do niego, że dwa jego ob­razy zo­staną włą­czone w naj­więk­szą wy­stawę pa­ry­skiego se­zonu.

– Ogień zgasł? – spy­tał, aby zmie­nić te­mat i szyb­kim kro­kiem ru­szył do dru­giego po­koju, który Si­mone prze­mie­niła w inny świat, ma­lu­jąc od pod­łogi do su­fitu zie­loną wi­no­rośl i bluszcz w stylu chiń­skiego zwoju. Gdy panna Ger­trude Stein przy­szła na her­batę, uznała to za śmieszne i za­bawne, choć są­dziła, że to dzieło Vin­cenzo. Rzadko od­zy­wała się do Si­mone, która w trak­cie ich ostat­niej wi­zyty w jej sa­lo­nie przy rue de Fleu­rus 27 zo­stała re­le­go­wana do jej prze­ra­ża­ją­cej part­nerki o ha­czy­ko­wa­tym no­sie, panny To­klas, która za­wsze roz­ma­wiała z „żo­nami”. Od tam­tego czasu mi­nął nie­mal rok. Im bar­dziej Vin­cenzo ro­bił się mru­kliwy, wręcz zgorzk­niały, ich zwy­kłe wyj­ścia do ga­le­rii i pra­cowni in­nych ar­ty­stów sta­wały się co­raz rzad­sze, Si­mone miała jed­nak na­dzieję, że ta wy­stawa to zmieni.

Po­wstrzy­mała Vin­cenzo przed wrzu­ce­niem ko­lej­nego po­lana do pieca.

– Nie mar­nuj drewna. Przejdźmy się. Mu­simy świę­to­wać! – Za­rzu­ciła mu ra­miona na szyję i po­ca­ło­wała w po­li­czek.

Chciał za­py­tać: „A skąd weź­miemy pie­nią­dze?”. Jego skromne za­robki po­szły pra­wie całe na książki i ma­te­riały ma­lar­skie, nie­wielka reszta zo­stała scho­wana na czarną go­dzinę dla dziecka.

– Idziemy świę­to­wać i ko­niec! Nie bę­dziesz się dziś ze mną kłó­cić, mon­sieur Pe­rug­gia!

– Nie kłócę się. – Jakże by mógł? Z Si­mone, która ni­gdy nie na­rze­kała ani na zimno, ani na wspólną ła­zienkę na ko­ry­ta­rzu, ani na brak pie­nię­dzy. Nie za­pew­niał jej luk­su­sów, jak więc mógłby ode­brać jej na­wet tę oka­zję do świę­to­wa­nia?

Po­pa­trzył jej pro­sto w twarz – nieco bar­dziej za­okrą­gloną od ciąży – i zmu­sił się do uśmie­chu. Miał zo­stać oj­cem, czego ni­gdy so­bie nie wy­obra­żał. Mar­twił się, Si­mone miała bo­wiem słabe płuca, na które kilka razy w ży­ciu cho­ro­wała, prze­cho­dziła też dłu­go­trwałe prze­zię­bie­nia i fazy kaszlu, a w mi­nio­nym roku na­wet za­pa­le­nie płuc. Te­raz jed­nak pro­mie­niała.

– Zgoda – stwier­dził i wszedł mię­dzy stosy ksią­żek. Z wielu to­mów wy­sta­wały jak ośle uszy za­kładki, a no­tatki na mar­gi­ne­sach były do­wo­dem trwa­ją­cej przez lata walki o nad­ro­bie­nie braku for­mal­nego wy­kształ­ce­nia.

– Mu­szę ci opo­wie­dzieć o tym, co ro­bi­łem dziś w Luw­rze.

– Opo­wia­daj.

– Nie te­raz. Przy ko­la­cji.

W kilka mi­nut Si­mone upięła włosy pod ka­pe­lu­si­kiem w kształ­cie hełmu i wcią­gnęła na sie­bie gruby swe­ter, który z nie­ja­kim tru­dem obej­mo­wał jej po­więk­szone kształty.

– Chodź – po­wie­działa, wy­cią­ga­jąc de­li­katną dłoń.

Na ulicy Vin­cenzo ob­jął Si­mone swoim ra­mie­niem, a ona wtu­liła się w niego. Pę­kał z dumy. No i miał też nieco na­dziei. Może ta wy­stawa sprawi, że za­cznie sprze­da­wać i zdo­bę­dzie tak po­trzebne im pie­nią­dze. „Na pewno – po­wta­rzał w my­śli – wszystko idzie ku do­bremu”. Ob­ser­wo­wał ką­tem oka, jak Si­mone wsuwa dłoń pod swe­ter i kła­dzie ją na pę­ka­tym brzu­chu. Nie mógł uwie­rzyć, że wkrótce będą mieli dziecko.

Szli wzdłuż ka­nału Sa­int-Mar­tin.

– Zbu­do­wał go Na­po­leon – po­in­for­mo­wał swoją to­wa­rzyszkę. Głowę prze­peł­niały mu ty­siące fak­tów, o któ­rych czy­tał. Po­tem szli wzno­szącą się i opa­da­jącą rue de Bel­le­ville, za­trzy­mu­jąc się na chwilę, aby rzu­cić okiem na roz­po­ście­ra­jącą się w dole pa­no­ramę mia­sta oświe­tlo­nego przez mie­sza­ninę la­tarni ga­zo­wych i tych no­wych, elek­trycz­nych, co da­wało efekt jakby nad mia­stem uno­siła się chmara ro­bacz­ków świę­to­jań­skich.

– To za­wsze tak pięk­nie wy­gląda... – wes­tchnęła Si­mone, a z ust wy­le­ciał jej ob­ło­czek pary.

Vin­cenzo mil­czał. Nie po­cho­dził z Pa­ryża i nie czuł się tu jak w domu. Ra­czej jak nie­pro­szony gość – z wy­jąt­kiem chwil, gdy był z Si­mone.

Gdy opu­ścili biedną oko­licę cy­ga­ne­rii, smro­dek lekko skwa­śnia­łego ko­ziego mleka i śmieci znik­nął, za­stą­pił go aro­mat świe­żego, zim­nego po­wie­trza zmie­sza­nego z za­pa­chem kasz­ta­nów sprze­da­wa­nych na ro­gach w ma­łych pa­pie­ro­wych to­reb­kach, które Vin­cenzo cza­sami przy­no­sił do domu i zja­dał, po­pi­ja­jąc bia­łym wi­nem. Na­zy­wał to obia­dem.

Gdy Si­mone po­czuła zmę­cze­nie, wsie­dli do omni­busu z sil­ni­kiem, no­wego wy­na­lazku, i po­je­chali na Place des Vos­ges pełny ele­ganc­kich ka­mie­nic i po­sia­dło­ści, które – o czym Vin­cenzo też kie­dyś czy­tał – go­ściły w prze­szło­ści kar­dy­nała Ri­che­lieu, Vic­tora Hugo, liczne kur­ty­zany i nie­jedną kró­lową. Był prze­ko­nany, że któ­re­goś dnia kupi dla nich wielki dom, po­dobny do tych na placu. Si­mone za­słu­gi­wała na to jako ko­bieta, którą ko­chał w nie­opi­sany spo­sób.

Na rue de Ri­voli po­jazdy stały w za­to­rze ulicz­nym – nowe sa­mo­chody oso­bowe i tak­sówki z sil­ni­kami wy­parły do­rożki – wy­sie­dli więc z omni­busu, aby pójść da­lej wzdłuż rzeki, gdzie pa­no­wał więk­szy spo­kój. Drzewa były na­gimi, sza­rymi pniami z cien­kimi kre­skami ga­łęzi. Na rzece ho­low­nik cią­gnął barkę, nad którą krą­żyła chmara mew skrze­czą­cych wnie­bo­głosy. Wiatr na­si­lił się, mierz­wiąc gę­ste, czarne włosy Vin­cenzo i uno­sząc sze­roką spód­nicę Si­mone, co bez­sku­tecz­nie pró­bo­wała po­wstrzy­mać.

– Cie­pło ci, ko­cha­nie? – spy­tał męż­czy­zna, jak za­wsze nie­spo­kojny o jej de­li­katne zdro­wie.

– Oczy­wi­ście. Czuję się wspa­niale! – od­parła z uśmie­chem, opa­no­wu­jąc spód­nicę.

Vin­cenzo wie­dział, że za żadne skarby nie przy­zna­łaby się, że jest jej zimno i nie po­psu­łaby wspól­nego czasu na mie­ście. Uśmiech­nął się, co ostat­nio zda­rzało się rzadko, i po­ca­ło­wał ją w czoło.

Szli da­lej, dys­ku­tu­jąc, gdzie zjeść. Si­mone za­pro­po­no­wała pewną ka­wiar­nię, Vin­cenzo inną, tań­szą. Szybko jed­nak zmie­nił zda­nie.

– Zjemy w La Pêche Mi­ra­cu­leuse!

– Że jak? – Si­mone za­trzy­mała się i wbiła w niego wzrok. – Na pewno jest obok mnie Vin­cenzo Pe­rug­gia, który od wsta­nia z łóżka do za­śnię­cia na­rzeka, że nie ma pie­nię­dzy?

– Ja ni­gdy nie śpię – od­parł, co było prawdą, po­wie­dział to jed­nak ze śmie­chem, co także Si­mone do­pro­wa­dziło do śmie­chu. – Świę­tu­jemy, więc po­sza­stajmy pie­niędzmi!

Przy­tu­leni mi­nęli po­mnik Hen­ryka IV Wiel­kiego, gdzie Île de la Cité koń­czyła się ostrym trój­ką­tem i prze­cho­dziła w mały park przy sa­mym brzegu rzeki. Pły­nący po rzece ho­low­nik wy­rzu­cał w niebo kłęby czar­nego dymu, a cała oko­lica była w trzech bar­wach: sza­ro­ści, czerni i bieli – jak na ob­ra­zie Édo­uarda Ma­neta, któ­rego Si­mone po­dzi­wiała, a na­wet pró­bo­wała na­śla­do­wać w swo­ich ma­lar­skich pró­bach.

Tuż za par­kiem znaj­do­wała się słynna re­stau­ra­cja z wi­do­kiem na Se­kwanę. W środku było gwarno, szczę­kały sztućce i ta­le­rze, za­pach owo­ców mo­rza mie­szał się z za­pa­chem dymu ty­to­nio­wego.

– Ostrygi – za­mó­wił Vin­cenzo, gdy usa­do­wiono ich pod oknem, przy sto­liku, na który na­le­gał. – I bu­telkę wa­szego naj­lep­szego mu­sca­deta.

Kel­ner uniósł py­ta­jąco brew.

– Ja­kiś pro­blem? – spy­tał Vin­cenzo, rzu­ca­jąc mu zło­wro­gie spoj­rze­nie i wy­gła­dza­jąc wy­świech­taną kurtkę.

– Nie, mon­sieur – od­parł kel­ner i uciekł.

– Wi­dzia­łaś, jak się na mnie pa­trzył? Jak­bym nie miał prawa tu być, był kimś ob­cym, prze­stępcą!

– Ciii... – od­parła Si­mone. – Nie psuj chwili. Nic się nie stało.

– Nic? Ga­pił się na mnie, jak­bym był że­bra­kiem, który chce ob­ra­bo­wać ele­gancką re­stau­ra­cję!

– Vin­cenzo... pro­szę. Nie te­raz.

Po­skro­miony, schy­lił głowę.

Si­mone de­li­kat­nym ru­chem unio­sła mu pod­bró­dek.

– Je­stem tu z naj­mą­drzej­szym i naj­przy­stoj­niej­szym męż­czy­zną na sali.

– Naj­mą­drzej­szym?

– Kto czyta i stu­diuje wię­cej od cie­bie? Choć nie za­kwe­stio­no­wa­łeś naj­przy­stoj­niej­szego! I nie­długo czło­wiek suk­cesu!

Vin­cenzo nie­mal bez­wied­nie się uśmiech­nął.

Gdy przy­nie­siono ostrygi, skro­pili je cy­tryną i za­częli po­woli jeść, po­pi­ja­jąc ze­braną w musz­lach słoną wodą. Gdy skoń­czyli wino, Vin­cenzo – praw­do­po­dob­nie już lekko pod­pity – za­mó­wił na­stępną bu­telkę oraz pom­mes de terre à l’hu­ile, sma­żone w oleju ziem­niaki po­da­wane z chle­bem o gru­bej, chrup­kiej skórce do mo­cze­nia w so­sie.

– Co ta­kiego chcia­łeś mi po­wie­dzieć? – za­ga­iła w końcu Si­mone. – O swo­jej dzi­siej­szej pracy.

– No cóż, znasz Ga­stona Ti­co­lata, dra­nia rzą­dzą­cego na­szym dzia­łem kon­ser­wa­cji jak ty­ran, który za­wsze na­zywa mnie „imi­gran­tem”, po­nie­wiera mną, każe ro­bić raz to, raz tamto... – Wziął głę­boki wdech. – Nie­ważne. Chcia­łem ci tylko po­wie­dzieć, że zle­cił mi wy­po­sa­że­nie ob­ra­zów w szkło.

– Ob­razy pod szkłem? Ale to sprawi, że nic nie bę­dzie wi­dać! Od­blask...

– Być może, w każ­dym ra­zie mu­zeum po­sta­no­wiło chro­nić swoje naj­cen­niej­sze okazy. Choć nie w tym rzecz. Cho­dzi o to, które ob­razy zo­staną oszklone i nad któ­rym dziś pra­co­wa­łem.

Si­mone po­chy­liła się nad sto­li­kiem, świa­tło świec od­biło się w jej oczach tak, że wy­glą­dały na złote.

– Nad któ­rym?

Vin­cenzo prze­cią­gał chwilę. Po­do­bał mu się wy­cze­ku­jący wy­raz twa­rzy uko­cha­nej.

– Zgad­nij – od­parł, sze­roko się uśmie­cha­jąc. Było to coś tak rzad­kiego, że Si­mone przy­stała na jego gierkę. Za­częła się stu­kać pal­cem w wargę.

– Ale­go­ria Co­ur­beta.

– Nie, to za duże na szkło i do­brze o tym wiesz. – Uśmiech znik­nął mu z twa­rzy. Gdy marsz­czył czoło, jego prawe, słab­sze oko zda­wało się jesz­cze mniej­sze.

– Nie patrz tak na mnie.

Czuł się winny, że ma tak mało cier­pli­wo­ści do tej wy­jąt­ko­wej ko­biety, chciał jed­nak, aby opo­wieść do­rów­ny­wała od­czu­wa­nemu przez niego pod­nie­ce­niu. Chciał jej też za­im­po­no­wać.

– Jesz­cze jedna próba.

– Pa­skudny Ty­cjan w Sa­lo­nie Carré?

– Nie, ale je­steś bli­żej.

– Po­wiedz wresz­cie! – Si­mone wy­cią­gnęła rękę i za­lot­nie klep­nęła go w ra­mię.

– Pani od Le­onarda.

– Nie! – Oczy Si­mone roz­sze­rzyły się. – Nie­moż­liwe!

– Tak! Trzy­ma­łem ją w rę­kach!

– Mona Lisę? Kła­miesz!

– By­łem od niej na tyle – Vin­cenzo pal­cami po­ka­zał, że je­dy­nie o mi­li­me­try. – Wi­dzia­łem każdy szcze­gół: góry i ścieżki, każde po­cią­gnię­cie pędzla na jej wło­sach, na­wet pęk­nię­cia na za­wer­nik­so­wa­nej po­wierzchni.

Oczy Si­mone roz­sze­rzyły się jesz­cze bar­dziej.

– I jak było? Co czu­łeś?

Py­ta­nie za­sko­czyło go. Co czuł? Eks­cy­ta­cję? Oczy­wi­ście. Pod­nie­ce­nie? Bez dwóch zdań. Kilka mie­sięcy póź­niej wma­wiał jed­nak so­bie, że czuł za­zdrość – o to, że Le­onardo stwo­rzył coś, na co jego ni­gdy nie bę­dzie stać, coś pod każ­dym wzglę­dem ide­al­nego i dla­tego ze­chciał, aby na za­wsze znik­nęło z po­wierzchni Ziemi.

– Mogę ją zo­ba­czyć? – spy­tała Si­mone.

– Oczy­wi­ście. Mo­żesz do­wol­nego dnia przyjść do tego ża­ło­snego cmen­ta­rzy­ska sztuki i po­ga­pić się na ob­raz jak każdy.

– Vin­cenzo, nie mów tak. Któ­re­goś dnia twoje prace – a może na­wet i moje – będą w ta­kim cmen­ta­rzy­sku sztuki. Mia­łam na my­śli, czy mo­gła­bym iść z tobą, kiedy pój­dziesz na­stępny raz, aby po­trzy­mać ją w dło­niach?

– Ti­co­lat ni­gdy na to nie po­zwoli.

– W ta­kim ra­zie mam lep­szy po­mysł. Przy­nieś mi ob­raz do domu i po­wie­szę go nad na­szym łóż­kiem! – Si­mone ro­ze­śmiała się, Vin­cenzo za­wtó­ro­wał, choć prze­szło mu przez głowę, że gdyby mógł, toby to zro­bił. Że zro­biłby dla Si­mone wszystko, na­prawdę wszystko.

Gdy skoń­czyli jeść, za­mó­wili kawę ze słodką śmie­tanką. Po chwili mil­cze­nia Si­mone wró­ciła do roz­mowy.

– Vin­cenzo, ten wie­czór to było coś cu­dow­nego.

On przy­tak­nął, ale choć był na­sy­cony je­dze­niem i wi­nem, czuł w środku pustkę.

Wra­cali przez Ogrody Tu­ile­ries. Mi­nęli fon­tannę z wy­łą­czoną wodą, pro­sto­kątne ra­baty, na któ­rych nic nie kwi­tło. Vin­cenzo obej­mo­wał Si­mone ra­mie­niem; ona uda­wała, że jest jej cie­pło, a on uda­wał, że jest za­do­wo­lony, choć cały czas miał pustkę w du­szy.

Gdy za­uwa­żył, że Si­mone drży, za­czął na­le­gać, aby bez względu na koszty znowu wsie­dli do omni­busu. Ja­kiś czas po­tem, w domu, gdy skoń­czyli się ko­chać, a Vin­cenzo le­żał na ma­te­racu, trzy­mał dłoń na wzgórku brzu­cha Si­mone, ob­ser­wo­wał, jak śpi i de­li­kat­nie pod­cią­gnął jej koc pod brodę. Na­wet wtedy, gdy za­chwy­cał się de­li­katną urodą ko­biety, o któ­rej mógł mó­wić „moja”, czuł w du­szy pustkę. Jesz­cze póź­niej, gdy nie mo­gąc spać, po­szedł po­krę­cić się po po­koju, który Si­mone wy­ma­lo­wała w wi­no­ro­śle i bluszcz, i pa­trzeć przez okno na bu­do­waną wła­śnie, oświe­tlaną księ­ży­co­wym świa­tłem ko­pułę ko­ścioła Sa­cré-Co­eur, cały czas czuł tę pustkę.

Ze sterty ksią­żek wy­jął Kwiaty zła Bau­de­la­ire’a i za­czął czy­tać strofę o śmierci i roz­kła­dzie. Drżą­cymi rę­kami szybko od­sta­wił to­mik, choć słowa po­ety nie chciały odejść i od­bi­jały się echem w jego gło­wie.