Uzyskaj dostęp do tej i ponad 250000 książek od 14,99 zł miesięcznie
OD BRONI WAŻNIEJSZA JEST GOTOWOŚĆ DO JEJ UŻYCIA
Trzymasz w rękach wyjątkowy przekład nieśmiertelnego traktatu o skutecznym działaniu oraz dostrojeniu się do prawideł rządzących światem i naturą ludzką. Przekład zamknięty w tym tomie to efekt lat pracy i rozmyślań nad starożytnymi tekstami cywilizacji zachodniej i chińskiej. Przemyśleń kogoś, kto połączył w sobie fascynację historią wojskowości i filozofią skutecznego działania, a przy tym zamiłowanie do zwięzłych powiedzonek, które w kilku słowach potrafią przekazać zaskakujące i głębokie spostrzeżenia w otaczający nas świat.
W tej książce znajdziesz:
Polecamy uwadze studium filozofii i praktyki skutecznego działania pt. Sun Zi i jego Sztuka wojny. Filozofia i praktyka oddziaływania na bieg zdarzeń (712 stron), które oprócz treści zawartych w niniejszym tomie zawiera zbiór esejów i wypowiedzi m.in. prof. Jerzego Bralczyka, prof. Witolda Orłowskiego, dra Radosława Sikory, dra Tomasza Witkowskiego i wielu innych.
Nieśmiertelna wizja wojny i powodowania umysłem przeciwnika
Już w starożytności pokolenia chińskich adeptów doskonałą wizję traktatu miały za oczywistość. Jeden z nich rzekł: „Sztuki wojny zmienić nikt nie zdoła, choćby i przez dziesięć tysięcy pokoleń”. Gdyby usunąć z traktatu Sztuka wojny wszystko oprócz poniższego fragmentu, nic nie straciłoby starożytne dzieło ze swojej użyteczności. Mistrz oddzielony od nas dwoma tysiącleciami tako rzecze:
Przeto mistrz wojowania do mistrzostwa swego dochodzi Moc budując, a nie przez rozkazów wydawanie. (...)
A kto na Mocy polega, ludzi pcha do walki, aż na podobieństwo bali i kamieni się toczą. Naturą onych nieporuszoność jest, gdy na płaskiej ziemi leżą, pędu zaś na pochyłości nabierają. Sterować poczynaniami wroga i podwładnych to sprawić, by podsunięte im myśli i działania uznali za realizację własnych, jedynie oczywistych motywów i celów.
Ebooka przeczytasz w aplikacjach Legimi na:
Liczba stron: 299
Odsłuch ebooka (TTS) dostepny w abonamencie „ebooki+audiobooki bez limitu” w aplikacjach Legimi na:
Próbka książki:
Piotr Plebaniak
Traktat Sztuka wojny Wizje mistrzów wojowania Wschodu i Zachodu
Polskie Towarzystwo Geopolityczne Kraków 2021
Motto:Sprawczość jest wszystkim
Przeto mistrz wojowania do mistrzostwa swego dochodzi
Moc
budując, a nie przez rozkazów wydawanie. […] A kto na
Mocy
polega, ludzi pcha do walki, aż na podobieństwo bali i kamieni się toczą. Naturą onych nieporuszoność jest, gdy na płaskiej ziemi leżą, pędu zaś na pochyłości nabierają. Kanciaste nieruchomo trwają, a okrągłe w dół się toczą.
Z tego mistrza wojowania
Moc
płynie – do walki ludzi posyłanie podobnym jest toczeniu kamieni krągłych z wysokiej góry. (Sun Zi V. 11–12)
Gdyby usunąć z traktatu Sztuka wojny wszystko oprócz powyższych słów, niewiele straciłoby starożytne dzieło ze swojej użyteczności. Również najsłynniejsza maksyma wojenna „Najlepiej uderzyć na zamiary wroga” (chiń. gong xin wei shang 攻心為上) w swojej głębszej warstwie oznacza oddziaływanie na kalkulacje zysku i uniknięcia odpowiedzialności oraz inne parametry motywacji i woli w umyśle obiektu oddziaływania1.
To prawidło jest dobrze osadzone w naszej kulturze – oswajamy się z nim już w latach szkolnych, poznając dowcip o tym, jak robi się dzieci. Mianowicie za pomocą pary i elektryczności. Zamyka się w pokoju parę i wyłącza elektryczność.
W powieści Pomnik cesarzowej Achai znajdziemy opis następującego fortelu:
– Wczoraj […] kilkudziesięciu swoim wrogom wysłałem krótkie liściki o tej samej treści. Tak żeby ich podenerwować przed snem. Żeby im się źle zasypiało.
– Co było w tych listach?
– Dwa zdania. „Wszystko się wydało. Ucieczka wskazana natychmiast!”
[…]
– Zawsze lubiłeś durne dowcipy.
– Nie takie durne! – Rand zaczął się śmiać. – Czterech adresatów zniknęło dzisiejszej nocy. Pewnie gdzieś uciekają!
2
Równą przebiegłością posługiwał się jeden z bohaterów trylogii husyckiej Andrzeja Sapkowskiego:
Kamienne kule z gwizdem poleciały ku miastu, waląc w mury i budynki. Reynevan widział, w co trafiły pociski, wiedział, w co celowano. Ostrzałowi poddawano Wieżę Dziobową i basztę nad Bramą Świdnicką, główne bastiony obrony od południa i wschodu, jak również bogate kamienice w rynku i kościół farny. Jan Kralovec z Hradku był doświadczonym dowódcą, wiedział, komu dokuczać i czyj majątek niszczyć. O tym, jak długo miasto się broniło, decydowały zwykle nastroje wśród patrycjatu i kleru
3
.
Jeszcze inny przykład: dbający o bezpieczeństwo klientów właściciel stadniny może pilnować, aby zwłaszcza początkujący jeźdźcy nie dostawali koni, które jadły owies – ta wysokoenergetyczna pasza sprawia, że konie stają bardziej rozbrykane, a więc niebezpieczne. Na marginesie, konie to zwierzęta bardzo bystre, a przy tym złośliwe. Dlatego warto przed przejażdżką pokazać wierzchowcowi jabłko i schować je do kieszeni – będzie nagrodą za szczęśliwie zakończoną współpracę.
Rys. Andrzej Mleczko
Mistrz Wojowania dostraja się do sytuacji, do motywacji i pragnień ludzi. To dzięki temu potrafi oddziaływać na świat skuteczniej i niedostrzeżenie. Dobrze całą sprawę pokazuje amerykański dowcip o tym, ilu psychoanalityków potrzeba, by zmienić żarówkę. Jednego, ale żarówka musi sama chcieć się zmienić.
To słynne przysłowie znane jest wszystkim Chińczykom – i dzieciom, i dorosłym. Nie tylko zresztą Chińczykom. Doktor Watson, bohater i zarazem narrator opowieści o Sherlocku Holmesie, chce zatrzymać nawałę niewygodnych pytań o śledztwo w sprawie psa Baskervillów. Niewygodne pytania zadaje entuzjasta antropologii. Watson tak kieruje tokiem konwersacji:
Zapytałem go podstępnie, do jakiego typu należy czaszka pana Franklanda; dzięki temu, do końca naszej wycieczki nie słyszałem o niczym innym, tylko o kraniologii. Nie darmo tyle lat przebywam w towarzystwie Sherlocka Holmesa
4
.
Dalece bardziej makiaweliczną naturę mają przemyślenia bohatera powieści Gordona R. Dicksona:
Głęboko we wnętrzu każdej inteligentnej istoty żywej kryją się sprawy zbyt wielkie, zbyt utajone lub zbyt okropne, by o nie pytać. Takie, jak wiara, miłość, nienawiść i wina. Za każdym razem potrzebowałem jedynie wydobyć te sprawy na światło dzienne i zakotwiczyć argumentację przydatną do zdobycia poszukiwanej odpowiedzi na jednym z owych głębinowych obrazów psychiki ludzkiej, których nie można się wyprzeć nawet przed sobą samym. Chcąc zaprzeczyć słuszności mego stanowiska, człowiek musiałby się najpierw wyprzeć głęboko ukrytej integralnej cząstki swej własnej osoby
5
.
Mistrz Wojowania dowodzący wojskiem nie rozkazuje. Nie zawoła do podkomendnych: „żołnierze, macie się bić do ostatniej kropli krwi”. Mistrz ustawi żołnierzy w miejscu, z którego nie ma drogi ucieczki, w którym albo zginą, albo – opanowani bitewnym szałem i desperacją – zwyciężą. Sun Zi nazywa taki akt stawianiem żołnierzy na ziemi śmierci. W naszej kulturze mówimy o „stawianiu kogoś pod ścianą”, „paleniu za sobą okrętów” lub uciekamy się do innych metafor, tworzonych i używanych zależnie od okoliczności.
Przykłady powyżej mają jedną cechę wspólną. Ludzie będący przedmiotem oddziaływania Mistrza robią to, czego kalkulacja własnych zysków i strat lub logika sytuacji od nich wymaga… bez rozkazu, bez perswazji, bez zapłaty, bez refleksji. Ale za to niepowstrzymanie niczym krągłe bale i kamienie toczące się z hurgotem w dół stromego zbocza.
Istnieje jeden sposób. Oddziaływanie nastąpiło, jeśli ktoś nagle w wyniku rozwijającej się dynamicznie sytuacji sam robi to, co w innych okolicznościach byłoby dla niego nieprawdopodobne lub nie do pomyślenia.
„Jak sprawić, żeby załoga okrętu sama chciała go opuścić?”, zastanawia się Jack Ryan, bohater filmu Polowanie na Czerwony Październik. Po chwili stawia pytanie nieco inaczej: „Jak sprawić, aby załoga sama chciała opuścić atomowy okręt…” – i tym samym znajduje odpowiedź. Umiejętność przebudowania własnej mapy mentalnej, zdolność „wejścia w buty” przeciwnika, zadania właściwego pytania… to często klucz do poznania odpowiedzi. I warunek osiągnięcia mistrzostwa w oddziaływaniu na umysły.
Siła sprawcza Mistrzów Wojowania pozostaje niepostrzeżona. Działają oni poza zasięgiem percepcji. Dla przedmiotów ich oddziaływania sam fakt tego, że są manipulowane, może być trudny do przyswojenia. We współczesnych tzw. zmaganiach informacyjnych (wojnach w noosferze, wojnach nieliniowych) ukrywanie własnych oddziaływań i minimalizacja użycia siły zbrojnej to nie tylko elegancja czy efektywność. To szereg korzyści: brak odpowiedzialności historycznej, uniknięcie ewentualnych przyszłych odszkodowań za zniszczenia wojenne, ukrycie istnienia konfliktu (prowadzenia „wojny”). Pisze Mistrz Sun:
Ten, którego w dawnych wiekach mistrzem wojowania zwali, niepostrzeżenie zwyciężał. Stąd zwycięstwa jego, przez postronnych nienależycie cenione, ani mu sławę wodza wielkiego przynosiły, ani chwałę za czyny niezłomne. (Sun Zi IV. 8-9)
Dlatego właśnie poetyckie, ale niezwykle trafne określenie Mistrzów Wojowania to „tkacze iluzji”. To nawiązanie do tytułu powieści fantasy Ewy Białołęckiej naprowadza nas na wątek magii. Otóż sprawczość będąca w dyspozycji Mistrzów Wojowania okazuje się, mówiąc żartobliwie, jedyną magią, która działa. A przedmiotem, na który działa, jest ludzki umysł.
Za dobrą ilustrację może tu posłużyć epizod z powieści Ogniem i mieczem Henryka Sienkiewicza. Pan Zagłoba i Helena Kurcewiczówna uciekają przed ludźmi Bohuna. Bohunowi semeni dościgają zbiegów na przeprawie promowej i rzucają się wpław… by zginąć z rąk swoich krajan, których Zagłoba, niezrównany tkacz iluzji, pożyczył sobie dzięki umiejętności, na którą w języku angielskim jest wyjątkowo trafne sformułowanie he can generate options on the spot6:
– Ditki! To Kozacy Wiśniowieckiego! O, dla Boga i Świętej-Przeczystej! Prędzej do brzegu! Już my tamtych, co zostali, odżałujemy, a porąbać prom, bo inaczej pohybel nam wszystkim!
– Prędzej, prędzej, porąbać prom — wołali inni.
Zrobił się krzyk, wśród którego nie było słychać nawoływań od strony Prochorówki. […] jedni nie zdążyli jeszcze wysiąść, gdy drudzy rwali już burty promu, bili siekierami w dno. […] przestrach zaś dodawał siły burzącym.
A przez ten czas pan Zagłoba krzyczał:
– Rąb, tłucz, rwij, pal!… Ratuj się! Jarema idzie! Jarema idzie!
7
Zastanówcie się nad faktem, że głuchy nie słyszy. A zatem jaka to głuchota jest udziałem nas wszystkich? Jakich brakuje nam zmysłów, że nie widzimy i nie słyszymy innego świata, który nas otacza.
8
Frank Herbert, Diuna
Aby ujarzmić siły, których synergiczne działanie stwarza Moc, należy przebudować swój własny sposób postrzegania świata. Aby zneutralizować oddziaływanie przeciwnika, należy pozbawić go zdolności pozyskiwana świadomości sytuacyjnej. Ale niezbędna jest też wizja i wola działania:
nagle uświadomiłem sobie, że nie jestem tylko igraszką tej bitwy. Byłem czymś więcej – siłą, która może wziąć udział w walce, ewentualnym panem przebiegu jej działań. Wówczas po raz pierwszy ująłem w dłonie najbliższe błyskawice i jąłem próbować wprawiać je w ruch, obracać i kierować ich poruszeniami, naginając je do mych własnych celów i pragnień.
Mimo to rzucało mną wciąż jak piłką na odległości nie dające się przewidzieć. Lecz nie byłem już statkiem bezwolnie miotanym po targanym sztormem morzu, raczej statkiem płynącym ostro pod wiatr, wykorzystującym jego siłę do halsowania. I w tej właśnie chwili ogarnęło mnie poczucie potęgi i mocy. Gdyż błyskawice były posłuszne moim dłoniom, a ich bezwładny przedtem ruch układał się zgodnie z mą wolą. Przenikało mnie owo nie dające się opisać poczucie zawartej we mnie nieujarzmionej siły. […]
Dopiero wtedy uświadomiłem sobie wreszcie istnienie innych, podobnych mi ludzi. Tak samo jak ja byli jeźdźcami i Mistrzami. Oni także jeździli na burzy, którą stanowiła pozostała część walczącej masy ludzkości. W jednej sekundzie znajdowaliśmy się w tym samym miejscu, w następnej rozdzielały nas niezmierzone eony. Ale widziałem ich. I oni mnie widzieli. I stałem się świadomy faktu, że wołają do mnie, wzywając, bym nie walczył sam na własną rękę, lecz połączył się z nimi we wspólnym wysiłku doprowadzenia bitwy do jakiegoś przyszłego rozstrzygnięcia i do uporządkowania chaosu
9
.
Mistrzowie oddziaływań nie widzą „naszych” i „tamtych”. Oni widzą: „ktoś generuje siłę X, która podległa tej woli jest w stanie oddziaływać tak i tak na siły, które generuję ja sam”. Mistrz Wojowania wyczekuje też na stosowną chwilę, w której oscylacje rozmaitych parametrów decydujących o sile własnej i przeciwników w bardzo krótkim momencie, niczym w potrząsanym wciąż kalejdoskopie, osiągną właściwy stan. Gdy ta plątanina cech środowiska działania i możności walczących znajdzie się w najbardziej optymalnym momencie – Mistrz uderza.
Budowanie Mocy w przypadku państw i imperiów to zdolność rządzenia zgodnego z Dao (Drogą). W starożytnych traktatach słowo dao pojawia się właśnie w tym znaczeniu. Już na samym początku traktatu czytamy:
Droga sprawia, iż tego samego lud pragnie, co jego władca, przez co choćby na śmierć iść z nim jest gotów; u jego boku żyć podobnie chce i za tą sprawą niebezpieczeństw choćby największych się nie boi. (Sun Zi I.4)
Wojskową realizacją powyższej zasady jest relacja z podkomendnymi zbudowana wedle słynnej, błędnie przypisywanej Napoleonowi maksymy, której jedna z licznych wersji brzmi: „Siła moralna bardziej niż liczba decyduje o zwycięstwie”. Napoleona jego podkomendni nazywali familiarnie „kapralkiem” (oryg. petit caporal), a on ich – przynajmniej w filmie Waterloo (1970, reż. Siergiej Bondarczuk) – swoimi dziećmi.
Przykładu na poczucie kroczenia wspólną drogą ku świetlanemu przeznaczeniu dostarcza powieść Diuna Franka Herberta. W fascynującej grze o władzę i przetrwanie dwa rody stosują całkowicie odmienne „filozofie”. Baron Harkonen rządzi terrorem, a poddanych utrzymuje w posłuszeństwie uciskiem i okrucieństwem. Jego arcyprzeciwnicy, ród Atrydów, posługują się miłosierdziem10. Zdobywają serca i posłuszeństwo poddanych przez praktykowanie szacunku dla ich znojnego życia:
Tego księcia bardziej obchodzili ludzie niż przyprawa. Zaryzykował życiem własnym i życiem własnego syna dla ratowania ludzi. Machnął ręką na stratę gąsienika. Zagrożenie życia ludzi wprawiło go we wściekłość.
Takiemu przywódcy jest się wiernym na śmierć.
Trudno go pobić. Wbrew własnej woli i wszystkim poprzednim osądom Kynes przyznał się przed sobą: Podoba mi się ten książę
11
.
Uczynkom postaci fikcyjnych odpowiada echem głos wydarzeń starożytnych Chin. W traktacie Trzy strategie Huan Shigonga czytamy:
W starożytności raz zdarzyło się, że waleczny wódz obdarowany został dzbanem wina przedniego. Wódz ten dzbana zawartość do rzeki wylał i pospołu z żołnierzami swymi wodę z niej dłońmi czerpał. Dzban wina smaku wody w rzece zmienić nie zdołał, lecz w oficerów i żołnierzy duch walki wstąpił tak wielki, że na śmierć z nim gotowi iść byli.
I w światach fikcyjnych, i w prawdziwym gra toczy się o wiernych zwolenników, ale przede wszystkim o przeciągnięcie na swoją stronę niezdecydowanych czy postronnych albo – ujmując rzecz z nietypowej perspektywy – tych, których decyzja jest podatna na zmiany… nieprzewidywalna, trudna do skalkulowania12.
Budowanie Mocy to zdolność kształtowania percepcji. Powodowanie zaś masami to sztuka i nauka, czego rozliczne przykłady pojawiają się wokół nas na co dzień. Wręcz wybitnie wysoko merytorycznie stoi tu książka Dezinformacja – oręż wojny13, której esencję zaprezentowałem w 36 fortelach. Z tych „źródeł naszej percepcji świata” dowiemy się, że w powodowaniu masami pierwszym z dwóch filarów „jedności narodowej” (nawiązuję tu do urywka traktatu, który przytoczyłem powyżej; I.4) jest stworzenie wspólnego mitu, poczucia tego, że wszyscy dążą jedną drogą do zbudowania wspólnej, wspaniałej przyszłości. To ta percepcja jedności stanowi dla przeciwnika podstawowy cel ataku. Tę cechę społeczności, – jak widać, mało intuicyjną, bo ciągle o niej zapominamy – można nazwać zdolnością do osiągania kolektywnych celów i zdolnością jednostek do poświęcania dobra prywatnego dla dobra grupy, z którą się identyfikują i z której czerpią wizję świata determinującą ich tożsamość.
Ten, kto chce powołać tysiącletnie imperium, kto chce zbudować poczucie jedności celu, wspólnoty losu, musi tę siłę stworzyć, musi posługiwać się hasłami takimi jak „jeden naród, jedna rzesza, jeden wódz” (niem. Ein Volk, ein Reich, ein Führer) albo „Nie masz Żyda ani Greka; nie masz niewolnika ani wolnego; nie masz mężczyzny i niewiasty; albowiem wszyscy wy jednym jesteście w Chrystusie Jezusie”14.
Zestawienie może perfidne, ale wyjątkowo trafne. Przemawiaja do wyobraźni tego, kto chce w galimatiasie dezinformacji i złudzeń spostrzegać wzorce i prawidłowości – ukryte… a może zupełnie jawne; do tego, kto chce przestać być ślepcem z passusu z Diuny otwierającego ten tekst.
Powyższe rozważania sprowadzają się do jednej konkluzji. To nie wiara przenosi góry. Robi to Moc. Moc, o której pisał starożytny Mistrz Wojowania. Moc generowana „pochyłościami” (geografią) ludzkiej natury. Gdy odpowiednio reżyserować sytuację, ta Moc zdolna jest przenosić góry. A to tym magicznym sposobem, że te góry przenoszą się same. ■
1 Piotr Plebaniak, Chiny. Zrozumieć imperium. Pulsujący matecznik Cywilizacji, Warszawa 2020, s. 250–252.
2 Andrzej Ziemkiewicz, Pomnik cesarzowej Achai, t. IV, Lublin 2014, r. 2.
3 Andrzej Sapkowski, Lux perpetua, Warszawa 2006, r. 1.
4 Arthur Conan Doyle, Pies Baskerville'ów, tłum. Eugenia Żmijewska (1902). Tekst dostępny na https://wolnelektury.pl/katalog/lektura/pies-baskervilleow, [dostęp: 2021.02.28].
5 Gordon R. Dickson, Żołnierzu, nie pytaj, Warszawa 1992, r. 8.
6 Ang. potrafi stwarzać opcje [działania] na poczekaniu.
7 Henryk Sienkiewicz, Ogniem i mieczem, Warszawa 2018, r. XXI.
8 Frank Herbert, Diuna, przeł. Marek Marszał, Warszawa 1986, r. 5.
9 Gordon R. Dickson, op. cit., r. 3.
10 Chiński kod kulturowy niesie w sobie słynną konfucjańską maksymę „Miłosierny jest niezwyciężony”, która naucza, że o ile władca będzie miłował swoich poddanych, zaprocentuje to nieuniknionym wzrostem potęgi państwa, w którego granice ściągać będzie poniewierany w ościennych władztwach pracowity lud. Patrz anegdota o tyranie straszniejszym od tygrysa ludojada, od którego straszniejszym jest despotyczny władca. (Chiny. Zrozumieć imperium, s. 224). Identyczną mądrość wyprodukowała cywilizacja indyjska. Mędrzec Kautilja w traktacie Sztuka władzy pisał: „Król słaby w rządach powinien dążyć do zapewnienia swoim poddanym dobrobytu. Siła pochodzi od jego ludzi, którzy są źródłem wszelkiej potęgi”. Krzysztof Mroziewicz, Indie. Sztuka władzy, Poznań 2017, s. 223–225.
11 Frank Herbert, op. cit., s. 141. Podkreślone zdanie w oryginale to: „A leader such as that would command fanatic loyalty”.
12 Na fascynujący fakt dotyczący percepcji tej prawidłowości natknąłem się, szukając definicji angielskiej frazy „swing vote”. Znamy ją z obserwacji wyników wyborczych w USA: kluczowe dla zwycięstwa są tzw. „swing states”, w których zwycięzca zgarnia wszystko, o czym decyduje często minimalna przewaga. Swing to dosł. huśtać bujać; huśtawka. Inna nazwa to „stany pola bitwy” (ang. battleground states). „Swing voters” to ci wyborcy, którzy podejmują decyzję m.in. analizując programy wyborcze i często ich zachowanie potrafi przechylić szalę zwycięstwa. Na wyborcę głosującego zawsze na swoich mamy w języku polskim określenie „żelazny elektorat”. Otóż słownik kontekstowy przekłada „swing vote” na „głos decydujący”. W punkt! https://context.reverso.net/tłumaczenie/angielski-polski/swing+vote [dostęp: 2021.01.08].
13 Vladimir Volkoff, Dezinformacja — oręż wojny, Komorów 1999, s. 28–35. W 36 fortelach na s. 387–394.
14 Biblia Gdańska, Gal 3:28. Ta sekcja tekstu jest fragmentem książki Siły psychohistorii (planowane wydanie – listopad 2021), kolejnej części cyklu Wzorce. Omawiam w niej wspólnotę jedności celu, która w literaturze naukowej zwie się spójnością społeczną (ang. social coherence) lub asabijją (ar.). Da się ją opisać dwoma wspomnianymi już parametrami: 1) zdolnością jednostek do poświęcania dobra osobistego na rzecz dobra grupowego oraz 2) zdolnością postrzegania i realizowania kolektywnych celów.
shi 勢
Rzekł Mistrz Sun:
Podział właściwy i liczebność2 dozwoli [wielką] rzeszą dowodzić takim samym [łatwym] sposobem, jak grupą nieliczną. Wieść do boju grupę ogromną i oddział mały jednako jest łatwo. Rang [dowodzenia] i rozkazów przekazywania właściwy porządek możliwym to czyni3.
O tym, iż rzesza armii czoło przeciwnikowi stawić potrafi Wybieg4 i Działanie jawne decydują. Przyczyną zaś, dla której wojska w starciu wroga miażdżą jak potężny głaz jajko, Pustka jest i Pełnia5.
W walce Działanie jawne do zwarcia z przeciwnikiem wiedzie, przez Wybieg zaś zwycięstwo się osiąga. Mistrz Wybiegów jest w ich obmyślaniu jako Niebo i Ziemia bezkresny, jako wody rzeki Jangcy i morza niewyczerpany. Na słońca i księżyca podobieństwo kresu drogi dochodzi i od nowa bieg swój rozpoczyna; niczym cztery pory roku umiera, by zrodzić się znowu.
Gamy muzycznej ledwie pięć jest tonów6, wszelako ich przemiany więcej melodii tworzą niźli ktokolwiek wysłuchać by zdołał. Barw prostych więcej pięciu nie ma, wszelako łączenia ich bogatsze dają odcienie, aniżeli ktokolwiek dostrzec by potrafił. Ledwie pięć smaków jest prostych, zmieszanie ich wszak więcej smaków rodzi, niż ktokolwiek rozróżnić by umiał7.
Moc bitewna8 jedynie w Wybiegu i w Działaniu jawnym objawiać się może, lecz przemiany ich są niewyczerpane. Wybiegi i Działania jawne jedne z drugich się rodzą na podobieństwo koła, co się bez końca obraca. Któż ich bogactwo wyczerpać by zdołał?
Moc tym jest, co sprawia, iż nurt rzeki górskiej potężne głazy nieść potrafi9. Tym, co orłowi ofiarę swą dopaść dozwala, jest Miara10 jego dokładna.
Moc mistrza wojowania wzbiera gwałtownie, a jego Miara zawsze jest krótką11. Mocy gromadzenie napinaniu kuszy jest podobne, a właściwej Miary użycie jest niczym spustu onego zwolnienie.
Choć w boju wojska i chorągwie się mieszają, mistrz wojowania celu z oczu nie traci12. W zamieszaniu i tumulcie Forma armii zanika, do klęski to wszelako [wodza] nie wiedzie.
Chaos z ładu się rodzi, tchórzostwo – ze śmiałości, a słabość – z siły13. O chaosie i porządku w równej mierze odpowiednia liczebność14 przesądza. Odwagę jako i tchórzliwość żołnierza Moc armii określa. Siła lub słabość armii z jej Formy wynika.
Gdy mistrz, co wedle własnej woli przeciwnika zwodzi, ledwie pozorną mu Formę objawi, tamten zaś z pewnością podług niej działania podejmie; gdy ten nęcić go będzie, przeciwnik niechybnie pokusie ulegnie. Podsunie tamtemu korzyści pozorne, co wroga do przedsięwzięć pobudzą, a samemu z wojskami w zasadzce wyczekiwać będzie.
Przeto mistrz wojowania do mistrzostwa swego dochodzi, Moc budując15, a nie przez rozkazów wydawanie. Bez żołnierzy starań się on obywa, a na kształtowaniu i powodowaniu Mocą16 polega.
A kto na Mocy polega, ludzi pcha do walki, aż na podobieństwo bali i kamieni się toczą. Naturą onych nieporuszoność jest, gdy na płaskiej ziemi leżą, pędu zaś na pochyłości nabierają17. Kanciaste nieruchomo trwają, a okrągłe w dół się toczą. Z tego mistrza wojowania Moc płynie – do walki ludzi posyłanie podobnym jest toczeniu kamieni krągłych z wysokiej góry. Różnica poziomów, co w ruch wprawia – tym właśnie jest Moc.
1 W różnych wersjach traktatu tytuł tego rozdziału składa się z jednego lub dwóch znaków chińskich. Tłumaczenie Jarka Zawadzkiego jun shi 軍勢 to „moc bitewna”, inne możliwe tłumaczenia: „przemożna siła” (w tekście A. Zapałowskiego), „Moc”. Zob. też opis znaczenia znaku w aneksie →. To ten znak pisma chińskiego znalazł się na grzbiecie niniejszego tomu.
2 Organizacja, struktura armii ma swoje optymalne wzorce, które są skalowalne, tj. dają się zastosować do dowalnego zbiorowiska ludzi. Sun Zi zaleca tym stwierdzeniem, aby poszukiwać uniwersalnych wzorców i prawidłowości. Można je nazwać „dao wojowania” lub „dao prowadzenia wojen” .
3 In. sygnałów, sztandarów.
4Qi 奇siły specjalne, wybieg; zheng 正 (działanie bezpośrednie, siły jawne. Ich znaczenie omówione w tekście Teoria królowej →, a ich pierwotne rozumienie w wyciągu z traktatu Pytania i odpowiedzi… →.
5Pustka (xu 虛) to niski lub radykalnie niższy poziom gotowości bojowej czy też zdolności bojowej – poziom „przemożnej siły”. Pełnia (shi 實) to maksimum tej siły. Oba stany zależą zarówno od Formy armii (morale, liczebność itp.), jak i okoliczności i warunków, w których przebiega starcie (pogoda, ukształtowanie terenu). Czynniki te działają na uczestników rozgrywki w niejednakowy sposób. Wyczerpujące objaśnienie na przykładach tych kluczowych dla całego traktatu pojęć w tekście Teoria królowej….
6 Kosmologia wykształcona w chińskiej starożytności to fascynująco odmienne spojrzenia na istotę tego, co jest harmonią praw natury. Wiele heterogeniczności zjawisk starożytni filozofowie dzielili na pięcioskładnikowe domeny: pięć podstawowych tonów (my mamy siedem), pięć smaków, pięć metali itp.
7 W chińskiej tradycji definiowano pięć jakości w wielu domenach świata: pięć podstawowych smaków, pięć czynników (żywiołów), pięć barw itp. Te piątki są głęboko wbudowane w chiński kod kulturowy. We współczesnych Chinach sklep metalowo-budowlany to po chińsku wu jin 五金 – pięć metali, czyli „wszystko, co z metalu”.
8Zhan shi 戰勢 – tu: dosł. moc bitewna, Moc.
9 W sedno natury tak rozumianej Mocy trafia dopisek w przekładzie K. Gawlikowskiego: „siła ta jest zrodzona przez otoczenie”. To przewaga wysokości (energii potencjalnej) przy powietrznym starciu myśliwców, to przewaga ludnościowa rolniczych kolonii brytyjskich nad francuskimi, która zdeterminowała rezultat wojen o dominację w Ameryce Północnej. Można tak wyliczać bez końca.
10Jie 節; zdolność precyzyjnego wymierzenia czasu i dystansu.
11 Arch. precyzyjną. Mistrz wojowania osiąga zamierzony efekt działania, uderzając całą swą mocą i działając błyskawicznie. Ten przepis na skuteczny atak widzimy i w filozofii użycia formacji elitarnych.
12 Lub: „nie może to prowadzić do rzeczywistego chaosu”. Potocznie, chodzi o konfuzję lub utratę orientacji niezbędnej do skutecznego wpływania na bieg zdarzeń.
13 Słowa te odnoszą się do pozorowania słabości i operowania formą swojej armii tak, aby sprowokować przeciwnika do podjęcia decyzji na podstawie zafałszowanego obrazu sytuacji. Przykładem może być epizod bitwy pod Grunwaldem, w którym część wojsk litewskich uciekła z wiru bitwy, by potem powrócić i ponownie stawić czoła przeciwnikowi. Przedmiotem debat miłośników historii jest to, czy był to manewr celowy, czy faktyczna rejterada.
Ze słów traktatu wynika też pośrednio, że mistrz wojowania może sobie pozwolić na faktyczne rozbicie własnej formy, a nie tylko pozorne. Skoro jest mistrzem i potrafi kontrolować przemiany jednego w drugie, tym skuteczniej przekona przeciwnika do działania na podstawie zaprezentowanego mu obrazu sytuacji.
14Shu 數. Chodzi o porządek, system podziału armii na jednostki o optymalnej liczebności.
15 Trudno było wybrać słowo języka polskiego, które w moim rozumieniu oddaje myśl autora traktatu. Użyjmy metafory. Najtrafniejszą wydaje się boska zdolność ciskania gromów, ale poprzedzona aktem stworzenia potężnej burzowej chmury, której nagromadzona energia (ładunek elektrostatyczny) jest tym większa, im potężniejsza chmura. Ta energia kondensuje się w postaci wyładowania kierowanego ręką wodza. Gdyby Sun Zi był Grekiem, z pewnością wspomniałby tu moc ciskającego gromami Zeusa.
16 W tym miejscu Roger Ames nazywa Moc „strategiczną przewagą” (ang. strategic advantage), co celnie identyfikuje źródło zwycięstwa jako efekt mozolnych przygotowań na długo przed bitwą lub wojną. Inne tłumaczenie proponuje Sawyer: „strategiczna konfiguracja siły” (ang. strategic configuration of power), co uważam za równie celne, choć polski przekład D. Bakalarza (za Sawyerem) „strategiczna siła wojskowa” zdaje się być w tym głuchym telefonie przekładów o jeden krok za daleko i zupełnie rozmija się z wizją autora traktatu.
17 Jak podsuwa K. Gawlikowski, zdanie jest grą słów – fascynującą. W języku chińskim znajdowanie się na pochyłości wiąże się z niebezpieczeństwem. „Płaski teren” (an 安) to nie tyle dosłownie płaski teren, co sytuacja, w której to, co na nim jest znajduje się w stanie równowagi, w stanie spoczynku – jest osadzone w miejscu, w którym bez przyłożenia siły nie stanie się aktywne. Inny znak chińskiego pisma, ping 平, to równowaga, poziomy, płaski – wchodzi w skład m.in. słowa „pokój” (heping 和平) oraz „bezpieczny, stabilny” (ping'an 平安). Ten obraz mentalny jest głęboko osadzony w filozoficznej koncepcji znanej jako kroczenie Drogą Środka, czyli z dala od skrajności, które wymuszają zmianę i są przyczyną utraty zdolności przewidywania.
Znaczenie kaligrafii
Trudno znaleźć jakieś jedno kryterium doboru poniższych maksym i spostrzeżeń. Może oprócz tego, że idee i wizje, które w sobie niosą, każą zatrzymać się na chwilę... pomyśleć, jak odnoszą się do świata, do natury człowieka, wojen... i dopiero potem powiedzieć: „Hmm... dobre”.
Odnoszą się one do percepcji świata, jakie w sobie żywimy... które nas pobudzają do działania. Do sposobu, w jaki wpływamy na świat i sposobu, w jaki świat wpływa na nas. Współautorzy, którzy wzbogacili poniższy zbiór perełkami ze swoich zbiorów mogą mieć tylko nadzieję, że w każdej znajdziemy jakąś nieśmiertelną prawidłowość, czy wytyczną dla kreślenia planów czy kroczenia ku obranym w młodości celom.
Oprócz spostrzeżeń znajdą się tu też słowa w jakiś sposób budujące wolę działania. A jak wiąże się ta wola z naszą wizją świata i rządzących nim prawideł, mówi niejedno z poniższych spostrzeżeń.
Niektóre myśli zostały z tego rozdziału bezwstydnie ukradzione – zabrane, by wzbogacić przesłanie tekstów w całym niniejszym tomie. W tej zbieraninie tylko kazałyby czytelnikowi zatrzymać się i zadumać. Tam – wyróżnione graficznie ku wygodzie poszukiwaczy maksym – zaprzęgnięte do autorskiego zamiaru, wzbogacją jego wywód.
Od broni ważniejsza jest gotowość do jej użycia.
(bez rodowodu)
Jak wywiady dobrze pracują, to wojny są niepotrzebne.
Vincent V. Severski, Nieśmiertelni
Wojna to kolektywne zabijanie dla kolektywnych celów.
John Keegan, The Face of Battle
Obawiam się, że właśnie obudziliśmy śpiącego olbrzyma i napełniliśmy go straszliwą determinacją.
Isoroku Yamamoto (przypisywany)
Dominacja to przetrwanie.
John. J. Mearsheimer, Tragizm polityki mocarstw
Życie nie jest nieustanną walką, ale drogą w świecie zagrożeń, gdzie myśl a nie oręż jest mieczem dającym przetrwanie.
Andrzej Zapałowski
Nie ma lepszej inwestycji dla narodu niż napełnianie dzieci mlekiem.
Winston Churchill
Są tylko dwie siły na świecie: miecz i rozum; na dłuższą metę miecz zawsze ulega rozumowi.
Napoleon Bonaparte
Dopóki nie uczynisz nieświadomego świadomym, będzie ono kierowało twoim życiem, a ty będziesz nazywał to przeznaczeniem.
Carl G. Jung
Zaproponowała Lidia D. Czarkowska
Dowódca ma mieć wizję!
gen. Jarosław Kraszewski
Kolory blakną, świątynie obracają się w gruzy, imperia upadają, ale słowa mądrości są wieczne.
Colours fade, temples crumble, empires fall, but wise words endure.
Edward Thorndike
Daj mi właściwe słowo i odpowiedni akcent, a poruszę świat.
Joseph Conrad
Nigdy nie zasilaj porażki.
Never reinforce failure.
John Keegan, The Face of Battle
Słać posiłki do wsparcia żołnierzy, którym nie powiódł się atak i czują się przez to pobici, i umykają z pola bitwy, jest marnotrawieniem energii nowoprzybyłych. […] i niesie ryzyko zarażenia ich utratą nadziei.
To właśnie to, co czytasz, kiedy nie musisz, decyduje o tym, kim będziesz, kiedy nie będziesz miał wpływu na okoliczności.
Charles Francis Potter
Cuda nie są sprzeczne z naturą, ale tylko z tym, co wiemy o naturze.
Augustyn z Hippony
Ten prawdziwie wolnym, kto lęki swe pokonał.
Arystoteles
Wielkie czyny są zazwyczaj wykute z wielkiego ryzyka.
Herodot
W momencie, gdy porzucasz swoje zasady i wartości, jesteś martwy, twoja kultura jest martwa, twoja cywilizacja jest martwa. Kropka.
Oriana Fallaci
Uważaj na spokojnego człowieka. Bo gdy inni mówią, on patrzy. A podczas gdy inni działają, on planuje. A kiedy w końcu inni odpoczywają... on uderza.
(motto filmu Vice, 2019)
Kiedy mówią czyny, słowa są niczym.
Pierre-Joseph Proudhon
Dyktatura to państwo, w którym wszyscy boją się jednego, a jeden wszystkich.
Alberto Moravia
Książki mogą być niebezpieczne. Najlepsze z nich powinny być oznaczone ostrzeżeniem: „To może zmienić twoje życie”.
Helen Exley
W wojnie nie chodzi o to, kto wygra. Chodzi o to, kto mniej straci.
War isn't about who wins. Its about who loses less.
(bez rodowodu)
Gdy tyran umiera, jego panowanie się kończy. Gdy umiera męczennik, jego rządy dopiero się rozpoczynają.
Søren Aabye Kierkegaard
Historia to nauczanie filozofii na przykładach.
Dionizjusz z Halikarnasu
Odwaga jest niemalże sprzecznością. Oznacza silne pragnienie życia przyjmujące formę gotowości na śmierć.
Gilbert Keith Chesterton
To nie to, co wiesz. To to, co zauważasz.
Henry David Thoreau (parafraza)
Dobrze zadane pytanie jest już w połowie odpowiedziane.
Charles Kettering
Najczęstszym kłamstwem jest to, w którym kłamie się samemu sobie; kłamanie innym jest stosunkowo wyjątkiem.
Friedrich Wilhelm Nietzsche
Przemierzałem świat w poszukiwaniu wyjaśnień zjawisk, których nie rozumiałem. Skąd brały się muszle na szczytach gór? Dlaczego kamień rzucony na wodę tworzy okręgi fal, i dlaczego ptak utrzymuje się w powietrzu? Te pytania wypełniały moje myśli przez całe życie.
Leonardo Da Vinci
Jesteśmy w stanie wojny, a wróg nasz wie, że podświadomość wchłonie wszystko.
Wayne Gerard Trotman
Będziemy żołnierzami, by nasi synowie mogli być rolnikami, a ich synowie artystami.
Thomas Jefferson
Toast za szalonych. Odstających. Buntowników. Wichrzycieli. Okrągłe kołki w kwadratowych otworach. Ci, którzy inaczej widzą. Nie lubią zasad. I nie uznają status quo. Można ich cytować, nie zgadzać się z nimi, gloryfikować lub szkalować. Jedyną rzeczą, której nie możesz zrobić, jest ignorowanie ich. Bo to oni zmieniają rzeczy. Pchają rasę ludzką do przodu. I chociaż niektórzy mogą ich postrzegać jako szalonych, my widzimy geniusz. Ponieważ ludzie, którzy są wystarczająco szaleni, by myśleć, że mogą zmienić świat, są tymi, którzy to robią.
Rob Siltanen
Ludzie śpią spokojnie w łóżkach w nocy tylko dlatego, że twardzi mężczyźni stoją w gotowości do użycia przemocy w ich imieniu.
Richard Grenier
Gatunkiem, który przetrwa, nie jest ani ten najsilniejszy, ani najinteligentniejszy. Przetrwa ten, który potrafi się zmieniać.
Karol Darwin
Najtrudniejszą rzeczą jest decyzja by działać, reszta to jedynie wytrwałość.
Amelia Earhart
Trzeba tylko pobyć w otoczeniu chorych i przygnębionych i zadać sobie pytanie, czy wymowne skargi i żałosne jęki, popisywanie się nieszczęściem nie mają w istocie na celu zadawania bólu obecnym […] litość […] im uświadamia, że pomimo całej swojej słabości mają wciąż jedną przynajmniej władzę, władzę zadawania bólu.
Friedrich Wilhelm Nietzsche
Bajki są czymś więcej niż tylko prawdą. Nie dlatego, że mówią nam, że smoki istnieją, ale dlatego, że mówią nam, że smoki mogą być pokonane.
Neil Gaiman
Nigdy nie wątp, że mała grupa świadomych celu i zaangażowanych obywateli może zmienić świat. W rzeczy samej jest to jedyna droga, jaka kiedykolwiek przyniosła sukces.
Margaret Mead
Jeśli człowiek nie odkrył czegoś, za co umrze, nie nadaje się do życia.
Martin Luther King, Jr.
Ludzie będą zawsze dla ciebie źli, jeżeli konieczność nie zmusi ich do tego, by byli dobrzy.
(bez rodowodu)
To, co człowiek widzi, zależy zarówno od tego, na co patrzy, jak i od tego, co nauczył się dostrzegać w swym dotychczasowym doświadczeniu wizualnym i pojęciowym.
Thomas Kuhn
Nie możemy pozwolić, aby nas definiowało ograniczone postrzeganie innych ludzi.
We must not allow other people’s limited perceptions to define us.
Virginia Satir
Słowa potrafią rozniecać ogień w umysłach ludzi.
Patrick Rothfuss, The Wise Man's Fear
Świat pełen jest magicznych zjawisk, które czekają cierpliwie, aż nasze zmysły się wyostrzą.
The world is full of magic things, patiently waiting for our senses to grow sharper.
William Butler Yeats
Rewolucje nie toczą się o drobiazgi. Rewolucje wszczyna się o drobiazgi.
Arystoteles
Każda prawda przechodzi przez trzy etapy, zanim zostanie rozpoznana. W pierwszym etapie jest wyśmiewana. W drugim – jest zwalczana. W trzecim – jest uważana za oczywistość.
Arthur Schopenhauer
Siła to nie tylko to, co masz, ale też to, co przeciwnik myśli, że masz.
Power is not only what you have, but what the enemy thinks you have.
Saul Alinsky
Ludzie prędzej puszczają w niepamięć śmierć ojca niż stratę ojcowizny.
Niccolo Machiavelli
Jedna osoba, która w coś święcie wierzy, jest równa 99, które mają tylko interesy.
One person with a belief is equal to 99 who have only interests.
John Stuart Mill
W każdej bitwie pojawia się moment, w którym dowódcy obu stron sądzą, że przegrali. Wtedy ten, który kontynuuje atak – wygrywa.
Ulysses S. Grant
Boże, strzeż nas przed poglądami naszych ojców.
Hans Helmut Kirst
Człowieka bezbronnym wobec manipulacji czyni bałagan w myśleniu.
(bez rodowodu)
Jeśli sprawią, że będziesz zadawać niewłaściwe pytania, nie będą musieli kłopotać się z odpowiedziami.
(bez rodowodu)
Polityk dzieli ludzi na wrogów i narzędzia.
(bez rodowodu)
Najlepszą sztuczką [retoryczną] jest po prostu mieć rację.
Jerzy Bralczyk
Rewolucji nie można kupić. Rewolucji nie można wywołać. Rewolucją można się tylko stać. Jest w waszych duszach –albo nie ma jej wcale.
Ursula K. LeGuin
Zobaczenie tego, co znajduje się tuż przed naszym nosem, wymaga ciągłej walki.
George Orwell
Narody, które upadną walcząc, powstaną ponownie. Ale te, które pokornie skapitulują, są skończone. Jeśli długa historia naszej wyspy ma się skończyć, niech więc tak się stanie, tylko gdy już będziemy leżeć, dławiąc się własną krwią.
Winston Churchill
Im dalej wstecz możesz spojrzeć, tym dalej wprzód masz szansę zobaczyć.
The farther back you can look, the farther forward you are likely to see.
Winston Churchill
Każda wielka Sprawa zaczyna się jako ruch, staje się biznesem, a w końcu degeneruje się w jazgot.
Eric Hoffer
Bastion wiedzy opiera się na trzech filarach: historii, językach i matematyce. Wyposażony w te trzy rzeczy możesz nauczyć się czegokolwiek chcesz. Lecz jeśli któregoś ci brakuje, jesteś kolejnym ciemnym prostakiem w zagnojonych gumofilcach.
Robert A. Heinlein
Wolność oznacza prawo do mówienia, że 2 i 2 jest 4. Z tego wynika reszta.
George Orwell
Rozumowanie nigdy nie sprawi, że Człowiek poprawi błędną Opinię, której nie nabył wcześniej przez Rozumowanie...
Reasoning will never make a Man correct an ill Opinion, which by Reasoning he never acquired...
Jonathan Swift
Pragnienie bezpieczeństwa stoi na drodze każdego szlachetnego przedsięwzięcia.
Tacyt
Ten kto prawdę sprzedaje, bliski jest sprzedawania ludzi.
ks. Jerzy Popiełuszko
Prawdziwe badanie świata nie polega na poszukiwaniu nowych lądów, ale na patrzeniu w nowy sposób.
Marcel Proust
To najpowszedniejszy z błędów uważać, że granice naszej percepcji to także granice tego, co da się spostrzec.
C. W. Leadbeater
Dyktatura to państwo, w którym wszyscy boją się jednego, a jeden wszystkich.
(bez rodowodu)
Prawda w nauce może być zdefiniowana jako hipoteza najlepiej predysponowana do tego, aby otworzyć drogę lepszej.
Konrad Lorentz
Źle, gdy prawdę wolno mówić tylko dzieciom i wariatom.
Jan Czarny
Jeśli myślisz, że edukacja jest kosztowna, spróbuj ignorancji.
If you think education is expensive, try ignorance.
(bez rodowodu, przypisywane rektorowi Harvardu)
Prawa istnieją po to, by przekazywać nakazy rozumu tym, którzy nie mogą ich otrzymywać bezpośrednio.
Platon
Uważaj na swoje myśli, stają się słowami. Uważaj na słowa, stają się czynami. Obserwuj swoje działania, stają się nawykami. Obserwuj swoje nawyki, stają się twoją postacią. Obserwuj swoją postać, staje się twoim przeznaczeniem.
Frank Outlaw
Cudze poglądy bierzemy za własne. By udowodnić, że są nasze, dajemy się za nie zabić.
Krzysztof Kąkolewski
Wolność to produkt uboczny nadwyżki ekonomicznej.
Freedom is the by-product of economic surplus.
Aneurin Bevan
Ci, którzy czynią pokojową rewolucję niemożliwą, uczynią krwawą rewolucję nieuniknioną.
John Fitzgerald Kennedy
Nadzieja, jak wiara, jest niczym, jeśli nie jest odważna; jest niczym, jeśli nie jest śmieszna.
Thornton Wilder
Na całym świecie nie ma wystarczająco wiele ciemności, aby zdławić światło tej malutkiej świeczki.
Robery Alden
Słowa, jak powszechnie wiadomo, są wielkimi wrogami rzeczywistości.
Words, as is well known, are great foes of reality.
Joseph Conrad
Przeciwieństwem wolności - słabość.
Piotr Plebaniak
Tradycje – to głupstwa, które dziadkowie przekazują wnukom za naszym pośrednictwem.
Pitigrilli
Talent trafia w coś, w co inni nie mogą trafić, geniusz trafia w to, czego inni nie mogą zobaczyć.
(bez rodowodu)
Uważaj na technologię. To często zaledwie udoskonalone środki dla nieudoskonalonych celów.
Henry David Thoreau
Ludzkość od chaosu dzieli dziewięć niezjedzonych posiłków
There are only nine meals between mankind and anarchy
A. H. Lewis
By przejąć kontrolę nad ośrodkiem decyzyjnym przeciwnika, nie zawsze najskuteczniejszym jest celowanie wprost w punkt centralny. Czasem lepszą taktyką jest opanowanie obręczy, która go otacza. Logika wystarczy – jeśli chcielibyśmy do czegoś przekonać króla, przydatnym będzie uzyskanie wpływu na tych, którzy mają dostęp do jego ucha.
Fuji Nakamura, 100 maksym o dezinformacji
Nie wierzę w niezdementowane informacje.
Aleksander Michajłowicz Gorczakow
Są dwa składniki wpływu. Pierwszy to przemożność, a drugi to subtelność. Nie pozwoliłbyś komuś, by zepchnął cię z kursu, ale mógłbyś przeoczyć, gdy ktoś sprawia, że lekko cię z kursu znosi, tak że nawet tego nie zauwazyłeś.
Jim Rohn
Natura nie dopuszcza kłamstw. (Natura nie kłamie.)
Nature admits no lie.
(bez rodowodu)
Nie ma innej porażki poza tą, że zaprzestaje się prób.
There is no failure except in no longer trying.
Elbert Hubbard
Nie ma słabości, nie ma siły. Jest tylko wyćwiczony i niećwiczony.
There is no weakness, there's no tough. There is trained, or untrained.
(film Człowiek w ogniu, 2004)
Są myśli, są słowa nawet, które trzeba głośno wypowiedzieć, aby nas straszyć przestały.
Wacław Berent
Idei nie da się zdławić uciskiem. Zdławić je można, ignorując je. Odmawiając myślenia. Odmawiając zmiany.
Ursula K. LeGuin
Nic nie marnuje się na wojnie – oprócz życia i własności.
Notihng was wasted, in war, except for lives and property.
Piers Anthony, Chaining the Lady
Dwa tysiące funtów edukacji pada od dżazila25 za dziesięć rupii.
Two thousand pounds of education drops to a ten rupee...
Rudyard Kipling, Arithmetic on the Frontier
Nasza władza pochodzi z percepcji naszej władzy.
Our power comes from the perception of our power.
(Serial telewizyjny Czarnobyl, 2019)
Zaraz po bitwie przegranej, najsmutniejszą rzeczą jest bitwa wygrana.
(film Waterloo, 1970)
Przecież strategia to po prostu stoso-wanie zdrowego rozsądku, a tego nikogo nie można nauczyć.
Strategy is the application of sound human sense to the conduct of war; its teachings go little beyond the first requirements of common sense.
Helmuth von Moltke starszy
Nie pozwól, aby twoje zasady moralne odwiodły cię od zrobienia tego, co słuszne.
Salvor Hardin, Fundacja
Przyszła wojna będzie wojną niewidzialną. Dopiero, gdy dany kraj zauważy, że plony uległy zniszczeniu, jego przemysł jest sparaliżowany, a jego siły zbrojne niezdolne do działania, zrozumie nagle, że brał udział w wojnie i że tę wojnę przegrywa.
Fryderyk Joliot Curie
Nie oddać głosu to nie jest bunt, to kapitulacja.
(bez rodowodu)
Pieniądze, które mamy, dają nam wolność. Pieniądze, których nie mamy, dają nam niewolę.
Roseau
Siła to nie tylko to, co masz, ale też to, co przeciwnik myśli, że masz.
Saul Alinsky
Sekretem władzy jest wiedzieć, że inni są bardziej tchórzliwi od ciebie.
Ludwig Börne
Nie wiem, czego bardziej bać się należy, ulic pełnych przyzwyczajonego do grabieży żołdactwa czy strychów pełnych pisarzy nawykłych do łgania.
I know not whether more is to be dreaded from streets filled with soldiers accustomed to plunder or from garrets filled with scribblers accustomed to lie.
Samuel Johnson
Każdy, kto ma władzę sprawić by ktoś uwierzył w absurd, ma też władzę, aby nakłonić go do popełnienia niesprawiedliwości.
Wolter
To, co [chrześcijańscy królowie] nazywają pokojem, to krótki czas spędzony na konie-czności przeładowywania broni.
Robert G. Ingersoll
Kluczowy atrybut i siła władzy nad ludźmi to zdolność narzucania własnego prawodawstwa26.
Piotr Plebaniak
Wojna to proces dostosowania rzeczywistości traktatowej do aktualnego układu sił.
(bez rodowodu)
Człowiek, który nie wierzy w Boga, uwierzy w byle co.
Chesterton
Za kupcami idą żołnierze.
(bez rodowodu)
Bez znajomości siły słów nie sposób poznać ludzi.
Konfucjusz
Ręka, która buja kołyskę, rządzi światem.
William Ross Wallace
Kto o wojnie myśli ze wstrętem w czasie pokoju, nie będzie się nim cieszyć długo, a nawet wcale.
Andrzej Maksymilian Fredro
Esencja wojny to przemoc. Łagodzenie tego to kretynizm.
Jackie Fisher
Wojna nie jest przekleństwem wpisanym w ludzką naturę: jest przekleństwem wpisanym w życie. Nie ucieknie się od wojny, ponieważ wojna jest częścią życia.
Oriana Fallaci
Powyższy pakiet maksym i spostrzeżeń po opatrzeniu komentarzami stanie się częścią zbioru maksym pt. Głębie, do których trzeba się wspiąć.
25 Dżazil to muszkiet-samoróbka używany w Afganistanie aż do początków XX wieku.
26 To niedoskonałe sformułowanie wymaga więcej namysłu. Rozważmy dwa spostrzeżenia: „My mamy prawa. My reprezentujemy cywilizację”, słyszymy w filmie Monachium (2005). „Bez praw, komandorze, nie ma cywilizacji”, słyszymy w filmie Most na rzece Kwai (1957). Dlaczego bolszewicy i Stalin eliminując konkurentów wymagali podpisów, mimo że procesy i wymuszone zeznania były kompletną farsą? Dlaczego w swej istocie ruchy takie jak #metoo czy tzw. kultura bycia ofiarą (ang. victimhood culture) dokonują dysfunkcji porządku prawnego i zastąpują go dyktatem własnych, niezawsze sformalizowanych praw i norm kanalizujących zachowanie ludzi? Ustanowić się sędzią dobra i zła oraz mieć zdolność karania i nagradzania wiystępnych – oto natura władzy i jej legitymizacji.
Znak shi 勢. Według słowników to siła, wpływ, trend, okoliczność, konfiguracja zdarzeń i oczywiście Moc – centralny koncept traktatu Sztuka wojny. No i oczywiście sprawczość – zdolność do realizowania swojej woli. Pole semantyczne słów zawierających ten znak jest arcy-fascynujące. Guoshi 國勢 to siła narodowa, shoushi 手勢 – gest ręką (oddziaływanie?); shi to potocznie męskie genitalia (np. słowo qushi 去勢 to dokonać kastracji, ale też „końcowy stan spraw”, moment zaprzestania oddziaływania).
讀此則為王者師矣 (du ci ze wei wangzhe shi yi).
„Przeczytaj tą księgę, a zostaniesz nauczycielem królów”. To fraza ze starożytnej opowiastki o starcu, który testował pokorę młodzieńca, trzy razy każąc stawić się mu o świcie w wyzaczonym miejscu. Dopiero za trzecim razem młody człowiek, po prostu nocując przy wskazanym mostku, zdołał zameldować się przed nadejściem starca. Otrzymał wtedy od niego pochwałę, traktat militarny Reguły wojowania księcia Tai i wyjaśnienie ważkości zawartej w księdze wiedzy.
作戰之道 (zuozhan zhi dao).
„Dao toczenia wojen”. To alternatywny tytuł traktatu Sun Zi, ukuty na podstawie natury wiedzy w nim przekazywanej.
„Młóto starożytnych” 古人之糟 (guren zhi zao).
To kluczowa fraza ze starożytnej opowiastki dydaktycznej. Kołodziej pracujący przy swoim zagłębionym w starożytnych traktatach suwerenie stwierdził, że zawartość szacownych ksiąg to młóto starożytnych. Zapytany przez rozzłoszczonego tym stwierdzeniem króla kołodziej wyjaśnił:
Sprawność ręki zyskuję pogrążony w pracy. Ma ręka wie, jak mocno ciosać i przykrawać, gdyż wiedzata płynie z mojego serca. Słowami ta zdolność wyrażona być nie może. Memu synowi jednako przekazać jej nie mogę. Talenty starożytnych umarły wraz z nimi. Dlatego właśnie dzieła ich, które raczysz czytać, są jedynie niespłukanymi resztkami, które pozostawili.
Ta słynna opowiastka poucza, że wiedza to coś innego, niż zdolność jej spożytkowania. Nie ten mądry, kto wie, jak czynić, ale ten, kto zdolnym wiedzę w czyn przekuć. A do tego trzeba uruchomić pamięć mięśniową, rozpoznać sprzyjające okoliczności i wychować się w środowisku społecznym umożliwiającym realizację samodoskonalenia. Morał opowiastki można zamknąć w słowach gen. Kraszewskiego, który stwierdził na kartach tej publikacji, że dowódca ma mieć wizję.
百家爭鳴 (bai jia zheng ming).
„Niechaj debatuje Sto Szkół!”. To pean na cześć synergii cywilizacyjnej, która nastąpiła w czasie apogeum chaosu Okresu Walczących Królestw. Dziesięciolecia wojen toczonych pod szyldem „dominacja to przetrwanie” zrodziły gwałtowne przyspieszenie rozwoju cywilizacji. Kluczową częścią tego zjawiska było powstanie rozmaitych szkół, z których każda wypracowała koncepcję lub filozofię na zarządzanie państwem i jego wysiłkiem wojennym.
Starożytni reprezentanci rozmaitych szkół myśli wpływali na siebie i swoje idee, wspomagając wysiłek wojenny swoich ojczyzn własnym zestawem narzędzi koncepcyjnych. Sun Zi był reprezentantem szkoły militarystów (bingjia 兵家, Szkoła Strategów), Konfucjusz – Szkoły Konfucjańskiej (rujia 儒家). Sito ewolucyjne ciągłych wojen z zabójczą bezstronnością usuwało pomysły kontrproduktywne. Liczyła się skuteczność i zdolność danego rozwiązania do zapewnienia państwu przetrwania.
Nie wszyscy starożytni mistrzowie i uczniowie tych szkół żyli w jednym pokoleniu i w jednym miejscu. Koltektywnym, trwającym stulecia wysiłkiem stworzyli zjawisko intelektualne pod nazwą Sto Szkół. Tak jak współcześni współautorzy tego tomu, stworzyli kolektywnym wysiłkiem niniejszy podręcznik oddzialywania na bieg rzeczy.
Niech Moc będzie z tobą.
Strona tytułowa
Motto książki
Część I. Kluczowe prawidła Mistrzów Wojowania
Sprawczość jest wszystkim
Jak patrzą na świat Mistrzowie Wojowania
Aikido dnia codziennego
Taktyka spalonej ziemi
Działanie optymalne nie jest optymalne
W biznesie jak w miłości – wszystkie chwyty dozwolone (Marian Gorynia)
Mistrzowska prowokacja (Andrzej Byrt)
Czy Stany Zjednoczone przestaną być Państwem Środka?
Walka informacyjna i wojna każdego z każdym
Budowanie potencjału rewolucyjnego
Koncentracja siły ognia
Świadomość sytuacyjna
Pełnia i siły specjalne
Wiedzieć wcześniej
Moc, Forma oraz powodowanie przeciwnikiem
Manewrowanie dużymi jednostkami (Waldemar Skrzypczak)
Gdzie leży środek ciężkości konfliktu?
Teoria królowej i teoria króla
Część II. Traktat Sun Zi Sztuka wojny
Czym jest, a czym nie jest traktat Sztuka wojny?
Sun Zi Reguły posługiwania się armią
Rozdział I. Rachuby wstępne
Rozdział II. Walki zbrojnej początek
Rozdział III. Zmyślne ataku planowanie
Rozdział IV. Forma armii
Rozdział V. Moc
Rozdział VI. Pustka i Pełnia
Rozdział VII. Zmagania zbrojne
Rozdział VIII. Na Dziewięć Przemian baczenie1
Rozdział IX. Armii w pochód prowadzenie
Rozdział X. Formy ziemi
Rozdział XI. Dziewięć miejsc
Rozdział XII. Ogniem ataku przypuszczanie
Rozdział XIII. Szpiegami się posługiwanie
Część III. Plewy sarożytnych
Sześć tajemnych strategii czcigodnego Jianga
Trzy strategie Huang Shigonga
Metody Sima
Księga mistrza Wu
Księga mistrza Weiliao
Księga mistrza Doliny Duchów
Pytania i odpowiedzi pomiędzy Tang Taizongiem a Li Weigongiem
Tajemna Księga Najwyższej Bieli
Maksymy z ksiąg rozmaitych
Trzydzieści sześć forteli
Ponadczasowe maksymy i spostrzeżenia o konfliktach i naturze ludzkiej. Wyciąg z dorobku zachodniego
Aneksy
Słowo o elementach symbolicznych i znaczeniu kaligrafii zamieszczonych w tomie
Pozdrowienie adeptów traktatu mistrza Suna
Spis treści
Spis treści