Wbrew wskazówkom zegara ebook

W sprzedaży:

Ubik

Blade run­ner

Czy andro­idy marzą o elek­trycz­nych owcach?

Czło­wiek z Wyso­kiego Zamku

Valis

Boża inwa­zja

Trans­mi­gra­cja Timo­thy’ego Archera

Dok­tor Blu­th­geld

Wyzna­nia łga­rza

Trzy styg­maty Pal­mera Eldrit­cha

Przez ciemne zwier­cia­dło

Czas poza cza­sem

Płyń­cie łzy moje, rzekł poli­cjant

Świat Jonesa

Wbrew wska­zów­kom zegara

Mar­sjań­ski poślizg w cza­sie

Krótki szczę­śliwy żywot brą­zo­wego oks­forda

Deus Irae

Oko na nie­bie

Wariant drugi

Kopia ojca

Raport mniej­szo­ści

Elek­tryczna mrówka

Labi­rynt śmierci

Inwa­zja z Gani­me­desa

Cudowna broń

Sło­neczna lote­ria

Nasi przy­ja­ciele z Fro­lixa 8

Możemy cię zbu­do­wać

Dru­ciarz Galak­tyki

Radio Wolne Albe­muth

Klany księ­życa Alfy

Prawda pół­osta­teczna

Teraz cze­kaj na zeszły rok

Polecamy także nagrania audio:

Blade run­ner

Czy andro­idy marzą o elek­trycz­nych owcach?

Ubik

Czło­wiek z Wyso­kiego Zamku

Trzy styg­maty Pal­mera Eldrit­cha

Przez ciemne zwier­cia­dło

Dru­ciarz Galak­tyki

Radio Wolne Albe­muth

Valis

Boża inwa­zja

Płyń­cie łzy moje, rzekł poli­cjant

Trans­mi­gra­cja Timo­thy’ego Archera

Świat do góry nogami

Jest co naj­mniej sześć rodza­jów twór­czego myśle­nia: abs­tra­ho­wa­nie, two­rze­nie sko­ja­rzeń, deduk­cja, induk­cja, meta­fo­ry­zo­wa­nie oraz trans­for­mo­wa­nie. Wszyst­kie je można ćwi­czyć i w ten spo­sób uela­stycz­niać umysł. Jeśli cho­dzi o ostatni rodzaj, czyli trans­for­mo­wa­nie, można to robić na wiele spo­so­bów, a jed­nym z moich ulu­bio­nych jest zabawa w „Ope­ra­tora WCK”: gdy mamy jakiś pro­blem, na przy­kład zle­cono nam budowę hali pro­duk­cyj­nej i nie bar­dzo wiemy, jak się do tego zabrać – napo­ty­kamy bowiem wiele pro­blemów praw­nych, finan­so­wych czy tech­nicz­nych – możemy w wyobraźni odkształ­cić cze­ka­jące nas wyzwa­nia: zmie­nić ich roz­miary (od zera do nie­skoń­czo­no­ści), roz­cią­gnąć bądź skró­cić czas nie­zbędny do ich wyko­na­nia (także od zera do wiecz­no­ści) oraz ogra­ni­czyć bądź zwięk­szyć dostępne zasoby finan­sowe (choć na pierw­szy rzut oka wydaje się to nie­do­rzeczne, warto cza­sami pomy­śleć, co by było, gdy­by­śmy nie mieli żad­nych pie­nię­dzy do zago­spo­da­ro­wa­nia, albo odwrot­nie – gdy­by­śmy dys­po­no­wali nie­ogra­ni­czoną ilo­ścią zer na kon­cie). Takie trans­for­ma­cje nie­rzadko poma­gają dostrzec nie­wi­dzialne dotąd cechy pro­blemu: zmiany wymia­rów bądź ogra­ni­czeń cza­so­wych mogą otwo­rzyć furtkę dla nowych roz­wią­zań, prze­kształ­ce­nia kosz­tów uła­twiają zro­zu­mie­nie klu­czo­wych kwe­stii, a wszystko razem sta­nowi myślową dźwi­gnię, dzięki któ­rej prace ruszają we wła­ści­wym kie­runku. Widzia­łem nie­jed­no­krot­nie pozy­tywne rezul­taty takich ćwi­czeń i nie mam wąt­pli­wo­ści, że są sku­teczne.

Po lek­tu­rze Wbrew wska­zów­kom zegara jestem prze­ko­nany, że Phi­lip K. Dick zapro­szony do takiej twór­czej gry stwier­dziłby, że zwy­kłe mini­ma­li­zo­wa­nie bądź mak­sy­ma­li­zo­wa­nie wymiaru cza­so­wego to za mało, i zapro­po­no­wałby odwró­ce­nie tem­po­ral­nego wek­tora, z pew­no­ścią wpro­wa­dza­jąc innych uczest­ni­ków ćwi­cze­nia w zdu­mie­nie: „Jak to? Czas ma się… cofać?!”.

Z jakimi zagad­nie­niami autor Ubika miał nie­usta­jący pro­blem? Wzglę­dem czego wysi­lał swój umysł, na czym ćwi­czył myśle­nie? Wydaje się, że nur­to­wały go dwa pyta­nia: o naturę czło­wieka i rze­czy­wi­sto­ści. W wypadku Wbrew wska­zów­kom zegara zaj­muje się głów­nie tą drugą kwe­stią. Pyta o kształt rze­czy, jej praw­dzi­wość, feno­men ist­nie­nia, i to nie tylko tu i teraz, ale także wszę­dzie i zawsze, czyli w dome­nie abso­lutu. Sta­ra­jąc się w róż­nych tek­stach pojąć rze­czywistość, imał się wielu for­mal­nych sztu­czek, które kwe­stio­no­wały sta­tus quo, pod­wa­żały oczy­wi­sto­ści, wywa­żały naj­bar­dziej pod­sta­wowe aksjo­maty, co w kon­se­kwen­cji pozwa­lało ujrzeć two­rzącą nasz wszech­świat mate­rię ina­czej, pod innym kątem, a więc umoż­li­wiało zbli­że­nie się do prawdy, czym­kol­wiek ona jest. W powie­ści Wbrew wska­zów­kom zegara autor pro­wa­dzi z czy­tel­ni­kiem filo­zo­ficzną grę, odwra­ca­jąc bieg czasu. Wyko­rzy­stu­jąc ten zabieg, zadaje pyta­nia, pro­wo­kuje, pod­daje tropy. Mam wra­że­nie, że sam nie zna odpo­wie­dzi, ale gdyby było ina­czej, byłby dzi­siaj czczony na świe­cie nie tylko jako zna­ko­mity pisarz i wizjo­ner, ale także jako mesjasz, twórca nowej reli­gii.

Mówi się cza­sem, że wielka twór­czość rodzi się z bólu. Tego z pew­no­ścią w życiu Dicka nie bra­ko­wało. Spra­wiali mu go ludzie, ale i wła­sne ciało. Po pierw­sze był nie­do­ce­niony, gdy tego zapewne naj­bar­dziej potrze­bo­wał (choć został wynie­siony po śmierci, za co z pew­no­ścią jest ogrom­nie wdzięczny). Zwróćmy uwagę, że czę­sto w takich wypad­kach mówi się eufe­mi­stycz­nie, że „miał cięż­kie życie” albo że „życie go nie oszczę­dzało”, tymcza­sem chwila reflek­sji skła­nia ku kon­klu­zji, że nie antro­po­mor­fi­za­cja życia jest z reguły za taki, a nie inny los twórcy odpo­wie­dzialna, lecz raczej współ­cze­śni mu kry­tycy, odbiorcy dzieł i, last but not least, kole­dzy zaj­mu­jący się tym samym rodza­jem twór­czo­ści, ewi­dent­nie bar­dziej dba­jący o wła­sny inte­res niż doce­nie­nie zdol­nego przy­ja­ciela. Cza­sem kata­li­za­to­rem bywają nie­ko­rzystne zbiegi oko­licz­no­ści, przy­pa­dek, ogól­nie ślepy los, zbyt czę­sto jed­nak obar­czamy za tra­giczny życio­rys jakie­goś śmier­tel­nika nie­do­okre­ślone oko­licz­no­ści przy­rody, a zbyt rzadko uświa­da­miamy sobie, że głów­nym śro­do­wi­skiem czło­wieka są inni ludzie i to nie mokra fala rzuca nim naj­czę­ściej o skały, ale bliżsi tudzież dalsi towa­rzy­sze rejsu po tym łez padole.

Po dru­gie Dick nad­uży­wał alko­holu i nar­ko­ty­ków. O takim zacho­wa­niu czę­sto się mówi, że jest wyni­kiem sła­bego cha­rak­teru, złego wycho­wa­nia, paskud­nego dzie­ciń­stwa, nie­ko­rzyst­nego śro­do­wi­ska, wresz­cie genów. Wszystko to z pew­no­ścią prawda, mnie jed­nak zawsze cią­gnęło do nie mniej rzad­kich tez, że sub­stan­cje psy­cho­ak­tywne sta­no­wią swo­iste wspar­cie psy­che: tak jak osoba ze zła­maną nogą nie pora­dzi sobie bez kuli, a cza­sami wręcz wózka inwa­lidz­kiego, tak nie­szczę­śni­kowi o osła­bio­nej psy­chice może być trudno żyć bez pre­pa­ra­tów, które zrów­no­ważą to, co w jego duszy, mimo wysił­ków tera­peu­tów i psy­chia­trów, chyli się w prze­paść. Dick, jak można domnie­my­wać, odbie­rał rze­czy­wi­stość – jedną z głów­nych zaga­dek jego dzieł – jako nad­mier­nie agre­sywną, wdzie­ra­jącą się do głowy tak gło­śnym, natar­czy­wym sygna­łem, skrze­czącą na tak wielu zakre­sach, ogłu­sza­jącą i nie­zno­śną, że trzeba było jej głos che­micz­nie osła­bić (albo odkształ­cić), a potem zakląć w tekst i w ten spo­sób okieł­znać. Nie­któ­rzy suge­rują, że Dick cier­piał na schi­zo­fre­nię, jed­nak nawet jeśli tak było, w jego dzie­łach tego nie widać, bo cha­rak­te­ry­styczna dla tej cho­roby jest skrajna nie­spój­ność, tym­cza­sem powie­ści autora Ubika są dość syn­te­tyczne. Jeśli zaś był schi­zo­fre­ni­kiem, mógł tę kohe­ren­cję uzy­ski­wać wyłącz­nie dzięki geniu­szowi (ale w takim razem cho­roba, która go tra­wiła, nie była już typową schi­zo­fre­nią – nie jestem w sta­nie tego dociec), tak czy owak „nor­mal­nym” czło­wie­kiem w sta­ty­stycz­nym tego słowa rozu­mie­niu Dick z pew­no­ścią nie był. Spe­cy­ficzna kon­fi­gu­ra­cja psy­chiki twórcy oraz zaży­wane przez niego spe­cy­fiki odkształ­ca­jące rze­czy­wi­stość niczym „Ope­ra­tor WCK”, wydały liczne owoce, w typowy dla Dicka spo­sób sta­wia­jące świat do góry nogami.

Oto tajem­nicę wam obja­wiam: Nie wszy­scy zaśniemy, ale wszy­scy będziemy prze­mie­nieni. W jed­nej chwili, w oka mgnie­niu, na odgłos trąby osta­tecz­nej; bo trąba zabrzmi i umarli wzbu­dzeni zostaną jako nie ska­żeni, a my zosta­niemy prze­mie­nieni.

Taki oto frag­ment Biblii autor ser­wuje nam na początku powie­ści i jest on dla jego twór­czo­ści sza­le­nie cha­rak­te­ry­styczny. Tekst jawi się po pierw­szym czy­ta­niu jako nie do końca zro­zu­miały, pobrzmiewa w nim sprzecz­ność, nie­zu­peł­ność – „nie wszy­scy, ale wszy­scy”, nie­któ­rzy będą nie ska­żeni, ale wszy­scy będą prze­mie­nieni. Można tu wyczuć jakieś roz­dar­cie, szcze­linę nie­kon­se­kwen­cji, cho­ciaż de facto z logicz­nego punktu widze­nia przy­to­czony frag­ment nie­kon­se­kwentny nie jest, tylko sama jego struk­tura powo­duje, że na pierw­szy rzut oka taki się wydaje. Jest to nie­jako uwer­tura dla następ­nych wyda­rzeń, kon­tekst, w któ­rym można (cho­ciaż nie trzeba, mam wra­że­nie, że autor daje tu wol­ność) je umie­ścić. Można więc już się domy­ślić, że tre­ścią tej powie­ści są wyda­rze­nia z gruntu nie­ty­powe. Przy­po­mina się notka, którą czyta na początku powie­ści boha­ter Ubika: „Wskocz­cie do klo­zetu i stań­cie na gło­wie. Ja żyję, a wyście pomarli, pano­wie”. Boha­ter, któ­remu się wydaje, że wie­dzie nor­malne życie, dowia­duje się, że jest wręcz prze­ciw­nie – i tak wstę­puje na drogę do prawdy. Takie koany powo­dują, że czy­tel­nik, jątrzony zagadką, zaczyna wcho­dzić w nar­ra­cję Dicka niczym w silny, pełen zakrę­tów pod­wodny prąd i razem z nim zagłę­bia się coraz dalej, by w końcu zaj­rzeć w mrok.

W tajem­nicę.

A poma­gają mu w tym kapi­tal­nie dobrane frag­menty filo­zo­ficz­nych roz­wa­żań Boecju­sza, świę­tego Toma­sza z Akwinu, Aure­liu­sza Augu­styna z Hip­pony, świę­tego Bona­wen­tury… Czy też Jana Szkota Eriu­geny: „Bóg nie zna rze­czy dla­tego, że ist­nieją. Rze­czy ist­nieją dla­tego, że On je zna, a Jego wie­dza o nich jest ich esen­cją”.

Ten frag­ment autor­stwa Eriu­geny czy­tamy na początku roz­działu dzie­wią­tego i nie spo­sób oprzeć się wra­że­niu, że nie tylko filo­zof w cudow­nym prze­bły­sku geniu­szu prze­wi­dział dziwy mecha­niki kwan­to­wej, ale i sam Dick wyczu­wał jej nie­po­ko­jące nie­do­rzecz­no­ści.

Kilka następ­nych aka­pi­tów cząst­kowo zdra­dza treść tej książki, sądzę jed­nak, że zapo­zna­nie się z nimi nie popsuje przy­jem­no­ści lek­tury, prze­ciw­nie, w pewien spo­sób pomoże zła­mać jej nie­ła­twy szyfr.

W opi­sy­wa­nym przez Dicka świe­cie uak­tyw­niła się jakiś czas temu tak zwana Faza Hobarta, oso­bliwe zja­wi­sko fizyczne, które spo­wo­do­wało, że nie­które zda­rze­nia dzieją się wspak: pale­nie papie­ro­sów polega na wdmu­chi­wa­niu w nie dymu (białe bibułki wydłu­żają się, wypeł­niają tyto­niem, a na końcu boha­te­ro­wie powie­ści pakują je nie­tknięte do paczek po papie­ro­sach), jedze­nie jest zwra­cane (wymio­to­wane) na tale­rze, potem wkła­dane do lodó­wek, a w końcu odda­wane do skle­pów, poce­nie się polega na wychwy­ty­wa­niu przez skórę dro­bin wil­goci z powie­trza, które gru­czoły skórne muszą potem wchło­nąć, na dzień dobry mówi się „do widze­nia”, a zamiast „żegnaj”, boha­te­ro­wie książki mówią „witam”. To jed­nak tylko zabawy autora, w pewien spo­sób sym­bo­liczne, trudno bowiem przy takim pomy­śle utrzy­mać spój­ność wizji: nikt nie mówi do tyłu, więk­szość wyda­rzeń ma swoje przy­czyny w prze­szło­ści, ludzie cho­dzą do przodu, podob­nie jak w przód poru­szają się pojazdy. Praw­dzi­wie jed­nak klu­czo­wym feno­me­nem jest jesz­cze jeden efekt Fazy Hobarta: cząstki, które sta­no­wiły nie­gdyś ciała osób pocho­wa­nych na cmen­ta­rzach, zaczy­nają wra­cać do mogił i w trum­nach two­rzą na powrót orga­ni­zmy, które, gdy nad­cho­dzi ich czas, oży­wają: mózgi zaczy­nają funk­cjo­no­wać, serca bić, a „sta­ro­na­ro­dzony” wsz­czyna w trum­nie raban. Takich jak on wydo­stają z ziemi insty­tu­cje zwane vita­riami, które zawo­dowo (i zarob­kowo, co jest kolej­nym inte­re­su­ją­cym pomy­słem autora, bo stwo­rzył dość zawiłe prawo mówiące o tym, komu i jak vita­ria mogą sta­ro­na­ro­dzo­nego sprze­dać) zaj­mują się wydo­by­wa­niem spod ziemi nie­daw­nych nie­bosz­czy­ków. Autor dość dro­bia­zgowo opi­sał, jak z tech­nicz­nego punktu widze­nia może wyglą­dać taka akcja, przez co nadał dość kurio­zal­nemu zja­wi­sku bar­dzo nama­calną, pomy­słową formę. Główny boha­ter powie­ści, Seba­stian Her­mes, także jakiś czas temu „sta­ro­na­ro­dzony”, jest sze­fem jed­nej z takich insty­tu­cji.

Kolej­nym efek­tem Fazy Hobarta jest spe­cy­ficzne „sta­rze­nie się” sta­ro­na­ro­dzo­nych, czyli… uby­wa­nie bio­lo­gicz­nych lat aż do okresu, gdy czło­wiek maleje, staje się dziec­kiem, a potem zostaje przy­jęty przez macicę wolon­ta­riuszki i tam wchło­nięty przez jej ciało. Jeden z boha­te­rów powie­ści, poli­cjant Joseph Tin­bane, zasta­na­wia się, jak to będzie, gdy zej­dzie z tego świata w taki wła­śnie, odwró­cony spo­sób. Dick tą reflek­sją uświa­da­mia czy­tel­ni­kowi pro­sty fakt: z punktu widze­nia osi czasu naro­dziny nie­wiele róż­nią się od śmierci: po odej­ściu z tego świata (przy nor­mal­nym wek­to­rze czasu) nie będzie nas dokład­nie tak samo, jak nas nie było przed naro­dzi­nami. Zwróćmy jed­nak uwagę, że nikogo nie prze­raża stan nie­by­cia przed zapłod­nie­niem, za to z nie­chę­cią myślimy o nie­by­ciu ponow­nym – po zgo­nie. Sta­ro­na­ro­dzeni zaczy­nają ist­nieć w momen­cie śmierci, a umie­rają w akcie naro­dzin i jest to jeden z wielu cudow­nych momen­tów, dzięki któ­rym Dick pomaga nam lepiej zro­zu­mieć rze­czy­wi­stość, a jeśli nawet nie zro­zu­mieć, to spoj­rzeć na nią… ze zdzi­wie­niem (które, jak mi się wydaje, jest pierw­szym eta­pem głęb­szego pozna­nia).

Gdy w powie­ści fan­ta­stycz­nej wyda­rze­nia obra­cają się wokół jed­nego, głów­nego pomy­słu, część auto­rów za punkt honoru obiera sobie dokładne jego wytłu­ma­cze­nie – wyja­śnie­nie mecha­ni­zmów, wszyst­kich kon­se­kwen­cji tudzież efek­tów ubocz­nych – i w ten spo­sób powstaje opo­wieść będąca w sumie zaka­mu­flo­wa­nym wykła­dem na temat jakiejś idei (tak można inter­pre­to­wać choćby Pier­ścień Larry’ego Nivena). Bywa też odwrot­nie – autor bawi się wyni­ka­ją­cymi z pomy­słu kon­se­kwen­cjami, wychwy­tuje tylko nie­które zależ­no­ści, ale nie stara się go ani uspój­nić, ani wyja­śnić, sedno histo­rii zaś tkwi poza mecha­niczną ideą wpra­wia­jącą ją w ruch. To wła­śnie dzieje się we Wbrew wska­zów­kom zegara. Ocze­ku­ją­cych na szcze­gó­łowe wyja­śnie­nia, czym jest Faza Hobarta, dla­czego jej oddzia­ły­wa­nie na Mar­sie jest dużo słab­sze niż na Ziemi, kiedy i dla­czego powstała oraz co dalej będzie z opi­sy­waną rze­czy­wi­sto­ścią, od razu uspo­koję – nie docze­ka­cie się ich. Cóż, wypada to zaak­cep­to­wać, bo po pierw­sze autor nie przej­mie się naszymi skar­gami (podob­nie jak nie obcho­dzi go zasłu­żona sława), a po dru­gie nie jest to w powie­ści naj­waż­niej­sze, za co po raz kolejny skła­dam podzię­ko­wa­nia nie­ży­ją­cemu, ale oby wkrótce sta­ro­na­ro­dzo­nemu Fili­powi K. Dic­kowi. U niego naj­waż­niej­szy nie jest pseu­do­fi­zyczny pomysł, ale coś o wiele istot­niej­szego.

Autor wyko­rzy­stuje inny spo­sób twór­czego myśle­nia, mia­no­wi­cie deduk­cję, i słusz­nie dostrzega, że wsta­jący z grobu mogliby zacho­wać wspo­mnie­nia z zaświa­tów. Wpraw­dzie sta­ro­na­ro­dzeni mają wiel­kie kło­poty z przy­po­mnie­niem sobie, jak „tam” było, lecz jeden z wkrótce zmar­twych­wsta­łych, nie­jaki Tho­mas Peak, może mieć do powie­dze­nia coś nie­ba­ga­tel­nego, powszech­nie się bowiem domnie­mywa, że skoro za życia był ducho­wym geniu­szem, to po oży­wie­niu będzie pamię­tał, co działo się mię­dzy jego śmier­cią a powro­tem do żywych. Jed­nym sło­wem, może posia­dać wie­dzę o abso­lu­cie, bogu, byto­wa­niu poza cza­sem i prze­strze­nią, a to prze­cież Dicka inte­re­suje naj­bar­dziej i chyba nie tylko jego. Czy wła­śnie nie tej wie­dzy czło­wiek poszu­kuje od tysiąc­leci? I czy odpo­wiedź wła­śnie na to pyta­nie nie byłaby osta­teczną prawdą o ist­nie­niu? Warto tu zauwa­żyć, że odwró­ce­nie wek­tora czasu spo­wo­do­wało, iż wie­dza zwią­zana z prze­by­wa­niem naszej duszy w innej rze­czy­wi­sto­ści stała się w ogóle dostępna. Sta­ro­na­ro­dzony już kie­dyś żył, wia­domo, kim był, czym się zaj­mo­wał, jakie miał osią­gnię­cia. Jego prze­by­wa­nie w gro­bie jest tym­cza­sowe, a po odro­dze­niu będzie miał wszyst­kie wspo­mnie­nia z poprzed­niego życia i – w wypadku Tho­masa Peaka – być może nie tylko z niego. W naszej, nie­li­te­rac­kiej rze­czy­wi­sto­ści rodzimy się jako nie­świa­dome dzieci, jak więc mamy pamię­tać, co było wtedy, gdy nas nie było? Z tego punktu widze­nia pomysł Fazy Hobarta jest kapi­tal­nym roz­wią­za­niem pyta­nia „Co zro­bić, by wresz­cie zapamię­tać, jak wygląda świat poza świa­tem?”. No cóż, wystar­czy, że naro­dzimy się ponow­nie jako doj­rzali ludzie, a nie wyprane z myśli różowe boba­ski.

Autor umie­jęt­nie two­rzy aurę tajem­ni­czo­ści, ale jak zwy­kle sta­wia wię­cej pytań, niż daje odpo­wie­dzi, lub, by ująć to ina­czej – odpo­wie­dzi są ukryte mię­dzy sło­wami, w sur­re­ali­stycz­nej prze­strzeni, nie zaś w jed­no­znacz­nie brzmią­cych dok­try­nach. Sama kom­po­zy­cja książki jest, niczym film Quen­tina Taran­tino, histo­rią nie dającą się prze­wi­dzieć. Cho­ciaż w wielu miej­scach mamy do czy­nie­nia z powie­ścią nie­mal sen­sa­cyjną i akcja nie­rzadko przy­spie­sza w spo­sób wręcz fil­mowy, nie ma tu stan­dar­do­wych hol­ly­wo­odz­kich roz­wią­zań ani sche­ma­tów fabuły dyk­to­wa­nych wytar­tym wzo­rem walki dobra ze złem czy topo­sem nagrody i kary. Za każ­dym zakrę­tem akcji nas i boha­te­rów spo­tkać mogą zda­rze­nia i roz­wią­za­nia, które zmie­nią nurt opo­wie­ści. Dekla­ra­cje prze­stają obo­wią­zy­wać, zamiary usy­chają, to, co wyda­wało się pewne, prze­staje takie być, zro­zu­miały jesz­cze kilka stron wcze­śniej kurs dzia­łań staje się nie­ak­tu­alny, bo zmie­nił się układ sił. W ten spo­sób Seba­stian Her­mes, jego żona Lotta oraz funk­cjo­na­riusz Tin­bane niczego nie mogą być pewni, a brak pew­no­ści wyzwala zarówno w nich, jak i w czy­tel­niku meta­fi­zyczny nie­po­kój. Dick zdaje się komu­ni­ko­wać: „tylko w niepew­no­ści tkwi roz­pa­dlina pozna­nia, tylko dzięki labil­no­ści można dostrzec kształt rze­czy; nie ocze­kuj sta­bil­no­ści, nie szu­kaj opar­cia, bo to wszystko ułudy, pro­tezy, ilu­zje, praw­dzi­wość ist­nie­nia odnaj­dziesz wyłącz­nie w roz­dar­ciu”. Niby mamy potężne orga­ni­za­cje, takie jak zło­wiesz­cza Ludowa Biblio­teka Miej­ska (tak, tak, rze­czywistą wła­dzę w tym dziw­nym świe­cie ma prze­ra­ża­jąca biblio­teka), zagad­kowa Gmina Wol­nych Murzy­nów (to nazwa nie­mal schi­zo­fre­niczna, trzeba przy­znać) czy tajem­ni­czy kult udi­tów. Przy pew­nym wysiłku inte­lek­tu­al­nym możemy zro­zu­mieć ich motywy (w wypadku biblio­teki nie jest to takie łatwe), jeśli czy­tamy tekst uważ­nie, mamy szansę pojąć, dla­czego splot wyda­rzeń układa się tak, a nie ina­czej, lecz to i tak nie wystar­cza. Ze strony na stronę rysuje się coraz więk­sze zagu­bie­nie boha­te­rów i ich bez­sil­ność wobec bez­względ­nych dzie­jo­wych wyda­rzeń, wobec czasu, który tro­chę pły­nie w „naszą”, a tro­chę we wsteczną stronę. Nawet miłość prze­staje być u Dicka sta­łym kom­pa­sem: można się zako­chać w kimś nagle i nie­spo­dzie­wa­nie, można kogoś zdra­dzić rów­nie szybko, a przy­czyny takich dzia­łań nie są zro­zu­miałe nawet dla samych zain­te­re­so­wa­nych.

Gdy bra­kuje dro­go­wska­zów, wytycz­nych, cen­nych rad czy jakich­kol­wiek sta­łych, pozo­staje instynk­towne podej­mo­wa­nie decy­zji, pęd na ślepo, licze­nie na traf, cud, roz­wią­za­nie sym­bo­liczne. I oczy­wi­ście na to, jak zwy­kle u Dicka, możemy liczyć. I na wiele, wiele prze­my­śleń w związku z jego dziwną, odwró­coną wizją. Życzę Wam miłej lek­tury, odkry­wa­nia meta­fi­zycz­nych tro­pów i rado­ści ze znaj­do­wa­nia odpo­wie­dzi, lub cho­ciaż zada­wa­nia cel­nych pytań. Jeśli zaś odkry­je­cie coś osta­tecz­nego… uwa­żaj­cie.

Po pro­stu uwa­żaj­cie.

Mar­cin Przy­by­łek

1

Miej­sce nie ist­nieje; poru­szamy się wstecz i w przód, a miej­sca nie ma.

święty Augu­styn

Późną nocą, szy­bu­jąc aero­wo­zem patro­lo­wym opo­dal wyjąt­kowo małego, leżą­cego na ubo­czu cmen­ta­rzyka, funk­cjo­na­riusz Joseph Tin­bane usły­szał żało­sne zna­jome dźwięki. Woła­nie. Natych­miast skie­ro­wał pojazd nad ostre żela­zne pręty fatal­nie utrzy­ma­nego ogro­dze­nia, wylą­do­wał po dru­giej stro­nie i zaczął nasłu­chi­wać.

Stłu­miony i słaby głos roz­legł się ponow­nie:

– Nazy­wam się Tilly M. Ben­ton i chcia­ła­bym stąd wyjść. Czy ktoś mnie sły­szy?

Funk­cjo­na­riusz Tin­bane włą­czył reflek­tor. Głos dobie­gał spod trawy. Było tak, jak się spo­dzie­wał: pani Tilly M. Ben­ton znaj­do­wała się w gro­bie.

Pstryk­nąw­szy włącz­ni­kiem mikro­fonu pokła­do­wej radio­sta­cji, Tin­bane zaczął mel­do­wać:

– Jestem na cmen­ta­rzu Forest Knolls… tak mi się przy­naj­mniej wydaje… i mam tu 1206. Lepiej przy­ślij­cie ambu­lans i ekipę tech­niczną. Sądząc po gło­sie tej kobiety, sprawa jest raczej pilna.

– Klik – ode­zwał się w odpo­wie­dzi radiowy gło­śnik. – Do rana nie mamy kon­taktu z kopa­czami. Mógł­byś zro­bić szyb awa­ryjny i dostar­czyć jej powie­trza? Przy­naj­mniej dopóki nie zjawi się nasza ekipa… powiedzmy do dzie­wią­tej–dzie­sią­tej rano.

– Zro­bię co się da – odparł Tin­bane i wes­tchnął ciężko. Taka odpo­wiedź z cen­trali ozna­czała dla niego cało­nocne czu­wa­nie przy gro­bie. Tym­cza­sem zdu­szony, dobie­ga­jący spod ziemi coraz słab­szy star­czy głos doma­gał się pośpie­chu. Był bła­galny i nie­ustę­pliwy.

Tę część swo­jej pracy lubił naj­mniej. Krzyki umar­łych… nie­na­wi­dził ich, ale sły­szał, sły­szał je wyraź­nie i coraz czę­ściej. Krzyki męż­czyzn i kobiet, w więk­szo­ści sta­rych, choć nie zawsze – cza­sem także dzieci. I za każ­dym razem ekipa kopa­czy leciała na miej­sce całą wiecz­ność.

Funk­cjo­na­riusz Tin­bane ponow­nie pstryk­nął włącz­ni­kiem mikro­fonu.

– Mam tego dość. Chcę dostać prze­nie­sie­nie. Mówię poważ­nie, tym razem to ofi­cjalna prośba.

Znów usły­szał dale­kie, nie­cier­pliwe, dobie­ga­jące spod ziemi woła­nie leci­wej damy:

– Pro­szę mi pomóc…! Chcę wyjść! Sły­szy­cie mnie?! Wiem, że tu jeste­ście: sły­szę, jak roz­ma­wia­cie.

Wysta­wiw­szy głowę przez okno wozu patro­lo­wego, funk­cjo­na­riusz Tin­bane zawo­łał:

– Cier­pli­wo­ści, łaskawa pani! Wkrótce panią wydo­bę­dziemy!

– A który mamy teraz rok?! – odkrzyk­nęła sta­ruszka. – Ile czasu minęło?! Czy wciąż jest 1974? Muszę to wie­dzieć; pro­szę, niech pan mi powie…

– Jest rok 1998 – odparł Tin­bane.

– Mój Boże – jęk­nęła roz­cza­ro­wana. – No cóż, chyba jakoś będę musiała się do tego przy­zwy­czaić.

– Rze­czy­wi­ście – zgo­dził się Tin­bane. – Będzie pani musiała. – Poli­cjant wydo­był z cho­wa­nej popiel­niczki nie­do­pa­łek papie­rosa, zapa­lił go i popadł w zadumę. Po chwili po raz trzeci włą­czył mikro­fon. – Pro­szę o zgodę na kon­takt z pry­wat­nym vita­rium.

– Odma­wiam zgody – odpo­wie­działo radio. – Zbyt późna pora.

– A może – nie ustę­po­wał Tin­bane – znaj­dzie się w oko­licy choć jedno czynne? Wiem, że co więk­sze na całą noc wypusz­czają w trasę ambu­lanse zwia­dow­cze. – Tak naprawdę miał na myśli kon­kretne vita­rium, nie­duże i pra­cu­jące w nieco sta­ro­świec­kim stylu. W każ­dym razie uczciwe, jeśli cho­dzi o metody sprze­daży.

– Jest śro­dek nocy i nie wydaje mi się, żeby…

– Temu czło­wie­kowi przy­dałby się ruch w inte­re­sie. – Tin­bane pod­niósł słu­chawkę umo­co­wa­nego na desce roz­dziel­czej wide­ofonu. – Chciał­bym roz­ma­wiać z panem Seba­stia­nem Her­me­sem – ode­zwał się do ope­ra­torki. – Pro­szę go zna­leźć, zacze­kam. Naj­pierw pro­szę spró­bo­wać w fir­mie, w Vita­rium „Flaszka Her­mesa”. Podej­rze­wam jed­nak, że na noc roz­mowy są prze­łą­czane do jego rezy­den­cji. – O ile bie­da­czy­sko może sobie jesz­cze na nią pozwo­lić, dodał w myślach. – Pro­szę do mnie oddzwo­nić, gdy tylko będzie połą­cze­nie z panem Her­me­sem. – Odło­żyw­szy słu­chawkę, usiadł wygod­niej, by wypa­lić papie­rosa.

Zało­ży­cie­lem i opoką Vita­rium „Flaszka Her­mesa” był Seba­stian Her­mes, któ­remu poma­gała skromna grupa pię­ciorga współ­pra­cow­ni­ków. Nikogo nowego w tej fir­mie nie zatrud­niono i nikt jesz­cze nie został z niej wyrzu­cony. Seba­stian uwa­żał swo­ich pod­wład­nych za człon­ków rodziny – zresztą innej nie miał. Był stary, dobrze zbu­do­wany i nie­spe­cjal­nie przy­ja­ciel­ski. Ludzie z innego vita­rium wyko­pali go zale­d­wie dzie­sięć lat wcze­śniej i wciąż jesz­cze czuł, budząc się cza­sem w środku nocy, prze­ni­kliwy chłód grobu. Być może wła­śnie dla­tego potra­fił się zdo­być na współ­czu­cie wobec nie­doli sta­ro­na­ro­dzo­nych.

Firma mie­ściła się w małym, drew­nia­nym, wyna­ję­tym budynku, który prze­trwał trze­cią wojnę świa­tową, a nawet począ­tek czwar­tej. Teraz jed­nak, o tak póź­nej porze, Seba­stian spał spo­koj­nie we wła­snym miesz­ka­niu, w łóżku i w ramio­nach żony, Lotty. Owe pocią­ga­jące, zawsze nagie, zawsze młode ramiona obej­mo­wały go mocno. Lotta była znacz­nie młod­sza od męża: miała dwa­dzie­ścia dwa lata wedle rachuby sprzed Fazy Hobarta, a tę wła­śnie rachubę nale­żało sto­so­wać wobec osób, które jesz­cze nie zmarły i nie zmar­twych­wstały, jak stary Seba­stian.

Gdy cicho zabrzę­czał sto­jący przy jego łóżku wide­ofon, w zawo­do­wym odru­chu się­gnął po słu­chawkę.

– Dzwoni funk­cjo­na­riusz Tin­bane, panie Her­mes – ode­zwała się pogod­nie ope­ra­torka.

– Tak – odpo­wie­dział, nasłu­chu­jąc w ciem­no­ści i wpa­tru­jąc się w led­wie widoczny mały szary ekran.

Po chwili uka­zała się na nim zna­joma twarz mło­dego, opa­no­wa­nego czło­wieka.

– Panie Her­mes, mam żywą kobietę w cho­ler­nej dziu­rze zwa­nej Forest Knolls. Woła, żeby ją wypu­ścić. Mógłby pan przy­je­chać natych­miast czy sam mam zacząć wier­cić szyb wen­ty­la­cyjny? Oczy­wi­ście trzy­mam w wozie cały sprzęt.

– Zbiorę ekipę i zaraz będziemy na miej­scu – odparł Seba­stian. – Daj nam pół godziny. Sądzisz, że ona wytrzyma tak długo? – Her­mes włą­czył lampkę nocną i wyjął przy­bory do pisa­nia, zasta­na­wia­jąc się usil­nie, czy kie­dy­kol­wiek sły­szał o Forest Knolls. – Nazwi­sko?

– Pani Tilly M. Ben­ton; tak przy­naj­mniej twier­dzi.

– W porządku – zakoń­czył Seba­stian i odło­żył słu­chawkę.

Lotta poru­szyła się za jego ple­cami.

– Sprawy zawo­dowe? – spy­tała sen­nie.

– Tak – odpo­wie­dział, wybie­ra­jąc numer Boba Lindy’ego, inży­niera vita­rium.

– Chcesz, żebym przy­go­to­wała gorący sogum? – zapy­tała Lotta. Zdą­żyła już wygrze­bać się z łóżka i teraz toczyła się, na poły śpiąca, w stronę kuchni.

– Chcę – odrzekł. – Dzięki. – Ekran roz­ja­rzył się ponow­nie i poja­wiła się na nim ponura, chuda i wymięta twarz zrzę­dli­wego tech­nika, jedy­nego w fir­mie. – Spo­tkasz się ze mną w miej­scu zwa­nym Forest Knolls – oznaj­mił Seba­stian. – I to tak szybko, jak tylko możesz. Będziesz musiał zaj­rzeć do warsz­tatu po sprzęt czy…?

– Mam wszystko ze sobą – wymam­ro­tał ziry­to­wany Lindy. – W wozie. Klik. – Zaspany męż­czy­zna ski­nął głową i prze­rwał połą­cze­nie.

Lotta zdą­żyła już wró­cić z kuchni.

– Nasta­wi­łam sogum. Mogę lecieć z wami? – Odna­la­zł­szy szczotkę, poczęła wpraw­nie cze­sać grzywę cięż­kich ciem­no­brą­zo­wych wło­sów. Się­gały jej nie­mal do pasa, a ich inten­sywny odcień dosko­nale paso­wał do koloru jej oczu. – Lubię patrzeć, jak wyj­muje się ich z gro­bów. Praw­dziwy cud. To jeden z naj­wspa­nial­szych wido­ków, jakie zda­rzyło mi się oglą­dać; cał­kiem jakby potwier­dzały się słowa świę­tego Pawła: „Gdzież jest, o śmierci, twoje zwy­cię­stwo?”1 – Przez chwilę cze­kała z nadzieją, po czym dokoń­czyła cze­sa­nie i zaczęła szu­kać w szu­fla­dach biało-nie­bie­skiego nar­ciar­skiego swe­tra, który naj­czę­ściej nosiła.

– Zoba­czymy – odrzekł Seba­stian. – Jeśli nie uda mi się skom­ple­to­wać całej ekipy, w ogóle nie weź­miemy tej sprawy. Trzeba będzie zosta­wić ją w rękach poli­cji albo zacze­kać do rana… i mieć nadzieję, że będziemy pierwsi – zakoń­czył, wybie­ra­jąc numer dok­tora Signa.

– Rezy­den­cja Signów – ode­zwał się zna­jomy głos lekko pod­pi­tej kobiety w śred­nim wieku. – O, pan Her­mes. Nowa robota? Tak szybko? Może dałoby się pocze­kać do rana?

– Stra­cimy ją, jeśli będziemy cze­kać – odparł Seba­stian. – Przy­kro mi, że wycią­gam go z łóżka, ale naprawdę potrze­bu­jemy tego zle­ce­nia. – Zanim odło­żył słu­chawkę, podał kobie­cie nazwę cmen­ta­rza i nazwi­sko sta­ro­na­ro­dzo­nej.

– Przy­nio­słam ci sogum – powie­działa Lotta, wycho­dząc z kuchni z cera­micz­nym naczy­niem i ozdobną rurką w dłoni. Bluzę jej piżamy zakry­wał wielki nar­ciar­ski swe­ter.

Her­mes musiał nawią­zać kon­takt z jesz­cze jedną osobą: pasto­rem firmy, wie­leb­nym Jera­mym Faine’em. Przy­siadł nie­pew­nie na brzegu łóżka i jedną ręką wybrał numer na kla­wia­tu­rze wide­ofonu, drugą sta­ra­jąc się utrzy­mać w nale­ży­tym poło­że­niu naczy­nie z sogu­mem.

– Możesz ze mną pole­cieć – zwró­cił się do Lotty. – W obec­no­ści innej kobiety nasza star­sza pani… zakła­dam, że jest star­sza… może poczuć się pew­niej.

Ekran urzą­dze­nia bły­snął, a świetlne punkty uło­żyły się w por­tret nie­mło­dego już męż­czy­zny nik­czem­nej postury, wie­leb­nego Faine’a, który niczym sowa zamru­gał ner­wowo powie­kami, jakby dał się przy­ła­pać na noc­nej roz­pu­ście.

– Tak, Seba­stia­nie? – rzekł, a jego głos jak zwy­kle był naj­zu­peł­niej trzeźwy. Spo­śród pię­ciorga pra­cow­ni­ków vita­rium tylko wie­lebny Faine spra­wiał wra­że­nie zawsze goto­wego na wezwa­nie. – Czy wiemy, jakiego wyzna­nia jest sta­ro­na­ro­dzona?

– Gli­niarz o tym nie wspo­mniał – odparł Seba­stian. Dla niego nie miało to więk­szego zna­cze­nia, fir­mowy pastor znał się bowiem na wszyst­kich reli­giach, nie wyłą­cza­jąc juda­izmu i udi, choć powra­ca­jący do życia udici nie­czę­sto podzie­lali ten pogląd. Jed­nak bez względu na to, czy im się to podo­bało, czy nie, „Flaszka Her­mesa” ofe­ro­wała im usługi wie­leb­nego Faine’a.

– Więc to już posta­no­wione? – upew­niła się Lotta. – Lecimy?

– Tak. Mamy już wszyst­kich, któ­rych potrze­bu­jemy. – Mieli Boba Lindy’ego do zało­że­nia szybu wen­ty­la­cyj­nego i obsługi maszyn kopią­cych, dok­tora Signa do udzie­le­nia natych­mia­sto­wej, pra­wie zawsze koniecz­nej, pomocy medycz­nej oraz ojca Faine’a do odpra­wienia Sakra­mentu Cudow­nego Odro­dze­nia… A następ­nego dnia, w godzi­nach pracy, mogli powie­rzyć Che­ryl Vale wyko­na­nie skom­pli­ko­wa­nej papier­ko­wej roboty, R.C. Buc­kley­owi zaś – przy­go­to­wa­nie oferty i zna­le­zie­nie odpo­wied­niego nabywcy.

Ta część inte­resu – zwią­zana ze sprze­dażą – nie­szcze­gól­nie odpo­wiada moim poglą­dom, myślał Her­mes, wkła­da­jąc obszerny gar­ni­tur, który nosił zwy­kle w chłodne noce. Za to R.C. po pro­stu prze­pa­dał za tą robotą. Swoją kon­cep­cję sprze­daży nazy­wał pozy­cjo­no­wa­niem loka­cyj­nym – był to ele­gancki ter­min ozna­cza­jący ni mniej, ni wię­cej tylko wci­śnię­cie komuś sta­ro­na­ro­dzo­nego osob­nika. To wła­śnie Buc­kley zaj­mo­wał się loko­wa­niem star­ców w „spe­cjal­nie wybra­nym ożyw­czym śro­do­wi­sku o spraw­dzo­nych refe­ren­cjach”, ale w rze­czy­wi­sto­ści sprze­da­wał ich komu popa­dło, o ile tylko cena była wystar­cza­jąco wygó­ro­wana, by zapew­nić jego pię­cio­pro­cen­to­wej pro­wi­zji odpo­wied­nią wyso­kość.

Lotta pode­szła za Seba­stia­nem do szafy, z któ­rej wycią­gnął płaszcz.

– Czy­ta­łeś kie­dyś tę część pierw­szego listu do Koryn­tian w wer­sji NEB? Wiem, że ten prze­kład się sta­rzeje, ale zawsze go lubi­łam.

– Lepiej skończ się ubie­rać – popro­sił łagod­nie.

– Dobrze. – Dziew­czyna posłusz­nie kiw­nęła głową i ruszyła na poszu­ki­wa­nie spodni oraz wyso­kich butów z mięk­kiej skóry, które uwiel­biała. – Wła­śnie pró­buję nauczyć się tego kawałka na pamięć; w końcu jestem twoją żoną, a te słowa odno­szą się bez­po­śred­nio do pracy, którą my… to zna­czy ty wyko­nu­jesz. Posłu­chaj. Tak to się zaczyna… to zna­czy… cytuję: „Oto tajem­nicę wam obja­wiam: Nie wszy­scy zaśniemy, ale wszy­scy będziemy prze­mie­nieni. W jed­nej chwili, w oka mgnie­niu, na odgłos trąby osta­tecz­nej; bo trąba zabrzmi i umarli wzbu­dzeni zostaną jako nie ska­żeni, a my zosta­niemy prze­mie­nieni”2.

– „Trąba zabrzmiała” – rzekł w zamy­śle­niu Seba­stian, cze­ka­jąc cier­pli­wie, aż jego żona skom­ple­tuje gar­de­robę. – Zabrzmiała pew­nego czerw­co­wego dnia w roku 1986. – Ku zasko­cze­niu wszyst­kich, pomy­ślał, oczy­wi­ście z wyjąt­kiem samego Aleksa Hobarta, który prze­wi­dział to zja­wi­sko. To jego nazwi­skiem opa­trzono dziwny efekt cofa­nia się czasu.

– Jestem gotowa – oświad­czyła z dumą Lotta. Miała na sobie buty, ogrod­niczki i swe­ter, a pod tym wszyst­kim piżamę, o czym Her­mes dosko­nale wie­dział. Uśmiech­nął się na myśl, że dziew­czyna zro­biła wszystko, by nie zmar­no­wać jego czasu.

Razem wyszli z apar­ta­mentu i windą eks­pre­sową wje­chali na dach budynku, gdzie par­ko­wał ich aero­wóz.

– Ja wolę stary prze­kład z Biblii króla Jakuba – ode­zwał się po chwili, wycie­ra­jąc nocną wil­goć z okien pojazdu.

– Ni­gdy go nie czy­ta­łam – przy­znała z dzie­cinną szcze­ro­ścią, jakby chciała dopo­wie­dzieć: „Ale zro­bię to, obie­cuję”.

– Jeśli dobrze pamię­tam, ten frag­ment brzmiał mniej wię­cej tak: „Spójrz­cie! Zdra­dzę wam tajem­nicę. Nie wszy­scy zaśniemy; będziemy prze­mie­nieni…”. I tak dalej. Mniej wię­cej tak to szło. Pamię­tam to „spójrz­cie!”, bo zawsze podo­bało mi się bar­dziej niż „oto”. – Seba­stian uru­cho­mił sil­nik i wóz uniósł się w powie­trze.

– Może masz rację – powie­działa Lotta, jak zawsze zgodna i jak zawsze skłonna uzna­wać męża, bądź co bądź znacz­nie star­szego, za osta­teczny auto­ry­tet. Każdy tego prze­jaw cie­szył go nie­zmier­nie, a i ona zda­wała się czer­pać z tego zado­wo­le­nie. Sie­dząc obok, pokle­pał ją czule po kola­nie, na co odpowie­działa tym samym. Jak zawsze miłość prze­pły­wała mię­dzy nimi w obie strony; bez oporu, bez trud­no­ści, bez wysiłku.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

Tytuł ory­gi­nału: The Coun­ter-Clock World

Copy­ri­ght © 1967, Phi­lip K. Dick

Copy­ri­ght rene­wed © 1995, Laura Coelho, Chri­sto­pher Dick and Isa Hac­kett

All rights rese­rved

Copy­ri­ght © for the Polish e‑book edi­tion by REBIS Publi­shing House Ltd., Poznań 2013, 2018, 2025

Infor­ma­cja o zabez­pie­cze­niach

W celu ochrony autor­skich praw mająt­ko­wych przed praw­nie nie­do­zwo­lo­nym utrwa­la­niem, zwie­lo­krot­nia­niem i roz­po­wszech­nia­niem każdy egzem­plarz książki został cyfrowo zabez­pie­czony. Usu­wa­nie lub zmiana zabez­pie­czeń sta­nowi naru­sze­nie prawa.

Redak­tor serii: Rado­sław Kot

Redak­cja tego wyda­nia: Agnieszka Horzow­ska, Grze­gorz Dziam­ski

Gra­fiki: Woj­ciech Siud­mak

Wyda­nie II e‑book (opra­co­wane na pod­sta­wie wyda­nia książ­ko­wego: Wbrew wska­zów­kom zegara, wyd. II, Poznań 2013)

ISBN 978-83-7818-226-9

WYDAWCA

Dom Wydaw­ni­czy REBIS Sp. z o.o.

ul. Żmi­grodzka 41/49, 60-171 Poznań, Pol­ska

tel. +48 61 867 47 08, +48 61 867 81 40

e-mail: [email protected]

www.rebis.com.pl

Kon­wer­sję do wer­sji elek­tro­nicz­nej wyko­nano w sys­te­mie Zecer