Oko na niebie ebook

W sprzedaży:

Ubik

Blade run­ner

Czy andro­idy marzą o elek­trycz­nych owcach?

Czło­wiek z Wyso­kiego Zamku

Valis

Boża inwa­zja

Trans­mi­gra­cja Timo­thy’ego Archera

Dok­tor Blu­th­geld

Wyzna­nia łga­rza

Trzy styg­maty Pal­mera Eldrit­cha

Przez ciemne zwier­cia­dło

Czas poza cza­sem

Płyń­cie łzy moje, rzekł poli­cjant

Świat Jonesa

Wbrew wska­zów­kom zegara

Mar­sjań­ski poślizg w cza­sie

Krótki szczę­śliwy żywot brą­zo­wego oks­forda

Deus Irae

Oko na nie­bie

Wariant drugi

Kopia ojca

Raport mniej­szo­ści

Elek­tryczna mrówka

Labi­rynt śmierci

Inwa­zja z Gani­me­desa

Cudowna broń

Sło­neczna lote­ria

Nasi przy­ja­ciele z Fro­lixa 8

Możemy cię zbu­do­wać

Dru­ciarz Galak­tyki

Radio Wolne Albe­muth

Klany księ­życa Alfy

Prawda pół­osta­teczna

Teraz cze­kaj na zeszły rok

Polecamy także nagrania audio:

Blade run­ner

Czy andro­idy marzą o elek­trycz­nych owcach?

Ubik

Czło­wiek z Wyso­kiego Zamku

Trzy styg­maty Pal­mera Eldrit­cha

Przez ciemne zwier­cia­dło

Dru­ciarz Galak­tyki

Radio Wolne Albe­muth

Valis

Boża inwa­zja

Płyń­cie łzy moje, rzekł poli­cjant

Trans­mi­gra­cja Timo­thy’ego Archera

Horror w bewatronie

Powieść Phi­lipa Dicka Oko na nie­bie można bez wiel­kiej prze­sady nazwać post­ka­ta­stro­ficzną: jej akcja roz­grywa się po kata­stro­fie w bewa­tro­nie, wiel­kim urzą­dze­niu do przy­spie­sza­nia czą­stek. Zwie­dza­jący tury­ści spa­dają z wyso­kiej plat­formy wido­ko­wej pro­sto w jego trze­wia, gdzie leżą bez przy­tom­no­ści w ocze­ki­wa­niu na ratu­nek.

Bewa­tron, od któ­rego roz­po­czyna się akcja powie­ści, ist­niał naprawdę. Był to akce­le­ra­tor pro­to­nów krą­żą­cych po okręgu i przy­spie­sza­nych polem magne­tycz­nym wytwa­rza­nym przez elek­tro­ma­gnes o wadze 10 tysięcy ton. Co prawda nie ulo­ko­wano go w Bel­mont, lecz w Ber­ke­ley nie­da­leko San Fran­ci­sco, ale już ener­gia wiązki się zga­dza: 6 GeV (miliar­dów elek­tro­no­wol­tów). Dick przy­ta­cza też pra­wi­dłowe dane o krą­żą­cej wewnątrz wiązce pro­to­nów: w ciągu 1,85 sekundy prze­by­wała 300 tysięcy mil, osią­ga­jąc pręd­kość bli­ską pręd­ko­ści świa­tła. Pod­ów­czas był to cud tech­niki, choć sam pomysł, autor­stwa fizy­ków Coc­kro­fta i Wal­tona, na któ­rych rów­nież powo­łuje się Dick, liczył już wtedy ćwierć wieku.

Choć na te czasy – śro­dek lat pięć­dzie­sią­tych XX wieku – była to apa­ra­tura potężna i impo­nu­jąca, do kata­strofy w opi­sa­nej przez Dicka for­mie raczej dojść by nie mogło. Przede wszyst­kim dla­tego, że ener­gia wiązki pro­to­nów, acz impo­nu­jąca (przy­rów­ny­wana do ener­gii pędzą­cego pociągu albo samo­lotu walą­cego się z wyso­ko­ści na zie­mię), bie­rze się głów­nie z ogrom­nej pręd­ko­ści, a masa czą­stek ma w niej zni­komy udział. Tym­cza­sem pociąg czy samo­lot to głów­nie masa przy zni­ko­mej pręd­ko­ści w porów­na­niu z tą, którą roz­wi­jają pro­tony. Toteż w świe­cie makro szkody wyrzą­dzone przez wiązkę, która wymknę­łaby się spod kon­troli, nie mogłyby dopro­wa­dzić do tak strasz­nej destruk­cji, jaką opi­suje Dick. W cudzie XXI wieku, Wiel­kim Zder­za­czu Hadro­nów, pod­czas prób oka­zało się, że kanał, w któ­rym krąży wiązka pro­to­nów o ener­gii 7 TeV (tera­elek­tro­no­wol­tów), o trzy rzędy wiel­ko­ści więk­szej niż ta z bewa­tronu, jest nie­drożny. Po prze­szu­ka­niu wycią­gnięto dwie butelki po piwie Heine­ken, które ktoś tam porzu­cił; mimo tak ogrom­nej ener­gii wiązki ety­kiety były ledwo nad­pa­lone.

Wynika to stąd, że elek­tro­no­wolty, w któ­rych okre­śla się ener­gię czą­stek, to jed­nostki bar­dzo małe. (1 eV odpo­wiada ener­gii ruchu, jaką uzy­skuje elek­tron przy­śpie­szony w polu elek­trycz­nym o poten­cjale 1 V.) Żeby pod­nieść monetę o mili­metr nad powierzch­nię ziemi, trzeba by 600 bilio­nów eV, ale do roz­bi­cia atomu wystar­czy tylko 100 tysięcy eV, a do wybi­cia elek­tronu z atomu – zale­d­wie 14 eV. Nie­zbędne do tego napię­cie gwa­ran­tuje zwy­kły aku­mu­la­tor samo­cho­dowy. Widać więc, że kata­klizm spro­ku­ro­wany w bewa­tro­nie przez Dicka moż­liwy byłby w wypadku trzę­sie­nia ziemi, ale nie wymknię­cia się wiązki pro­to­nów. Pro­mie­nio­wa­nie byłoby ogra­ni­czone do nie­wiel­kiej prze­strzeni i zanim urzą­dze­nie zosta­łoby auto­ma­tycz­nie wyłą­czone, pro­tony roz­pro­szy­łyby się daleko od miej­sca awa­rii.

Komi­sje, które zaj­mo­wały się kwe­stiami bez­pie­czeń­stwa Wiel­kiego Zder­za­cza Hadro­nów, awa­rii wiązki w ogóle nie brały pod uwagę. Ow­szem, roz­wa­żano, czy LHC nie będzie pro­du­ko­wał minia­tu­ro­wych czar­nych dziur, które roz­ra­sta­jąc się, wessa­łyby Zie­mię, czy nie doj­dzie do wytwo­rze­nia egzo­tycz­nych rodza­jów próżni albo mate­rii, ale pro­to­nom dano spo­kój. Już raczej oba­wiano się kata­strof takich jak ta z wrze­śnia 2008 roku, kiedy w LHC doszło do zwar­cia mię­dzy dwoma magne­sami nad­prze­wo­dzą­cymi. Łuk elek­tryczny wypa­lił dziurę w osło­nie prze­wodu z cie­kłym helem; doszło do wybu­chu, który uszko­dził pięć­dzie­siąt trzy magnesy i zanie­czy­ścił sadzą kanał wiązki. Na wszelki wypa­dek jed­nak, aby chro­nić urzą­dze­nia pomia­rowe LHC, ener­gię wiązki można w cza­sie krót­szym niż jedna tysięczna sekundy skie­ro­wać na gra­fi­towe absor­benty. Tam się roz­pro­szy i nie­bez­pie­czeń­stwo zosta­nie zaże­gnane.

Oczy­wi­ście wcze­śniej­szej o pół­wie­cze wie­dzy Dicka o akce­le­ra­to­rach czą­stek nie ma co porów­ny­wać z naszą, zwłasz­cza po spek­ta­ku­lar­nym odkry­ciu bozonu Hig­gsa dzięki zde­rze­niom pro­to­nów w LHC. Myślę jed­nak, że szcze­góły tech­niczne mają tu zna­cze­nie dru­go­rzędne. Boha­te­ro­wie musieli stać się ofia­rami wido­wi­sko­wej kata­strofy z udzia­łem sil­nych pól magne­tycz­nych, któ­rych wpływ uza­sad­niłby two­rzone przez nich kolejno wizje. Jak działa takie pole na mózg, na dobrą sprawę nie wia­domo; wyobra­żamy sobie, że destruk­cyj­nie, naru­sza­jąc deli­katną rów­no­wagę pro­ce­sów myślo­wych, które mają cha­rak­ter che­miczno-elek­tryczny, a więc i magne­tyczny. Coś mógłby o tym powie­dzieć Rohan z Nie­zwy­cię­żo­nego Lema, gdzie zło­śliwe chmury żela­znych chrząsz­czy prze­pa­lają ludz­kie umy­sły, gene­ru­jąc wokół głów astro­nau­tów silne pola magne­tyczne. Panuje opi­nia, że nie­do­brze miesz­kać za bli­sko linii wyso­kiego napię­cia, bo czło­wiek cho­dzi wiecz­nie sko­ło­wany polem magne­tycz­nym oraz brzę­cze­niem prą­dów i może nawet zapaść na zło­śliwego raka. Wszystko wska­zuje na to, że Dick wybrał bewa­tron dla­tego, że potrze­bo­wał nauko­wego pre­tek­stu do osa­dze­nia boha­te­rów w takich warun­kach i sce­ne­rii, by nie mieli innego wyj­ścia, jak tylko reali­zo­wać jego zamysł.

Jak pisze w Bożych inwa­zjach nie­oce­niony Law­rence Sutin, Oko na nie­bie jest pierw­szą powie­ścią Dicka, która z powo­dze­niem sta­wia będące jego obse­sją pyta­nie: „Co jest rze­czy­wi­ste?”. W Oku na nie­bie rze­czy­wi­stość prze­ła­muje się, i to od razu na osiem czę­ści, odpo­wia­da­ją­cych poszko­do­wa­nym w bewa­tro­nie. Cztery z nich zostają opi­sane jako wynik pro­ce­sów psy­chicz­nych zacho­dzą­cych w sta­nie szoku. Są to za każ­dym razem ina­czej zde­for­mo­wane warianty naszego świata, w któ­rych jakimś cudem cała grupa zostaje umiesz­czona.

To, że ktoś otu­ma­niony czy też w szoku wywo­ła­nym kata­kli­zmem, który mu się przy­da­rzył, ma wizje zwią­zane z real­no­ścią, nie wydaje się bar­dzo dziwne. Wszak umysł czło­wieka śnią­cego lub nie­przy­tom­nego pozo­staje zdolny do dzia­ła­nia. W wypadku naru­sze­nia istot­nych funk­cji orga­ni­zmu nie może się to odby­wać bez zakłó­ceń. Naj­praw­do­po­dob­niej są to roje­nia będące prze­dłu­że­niem wra­żeń z ostat­nich chwil zare­je­stro­wa­nej real­no­ści. Choć ludzie odzy­sku­jący przy­tom­ność albo wybu­dzeni ze śpiączki naj­czę­ściej niczego nie pamię­tają, nauka takich doświad­czeń nie wyklu­cza. Pro­jek­cje mózgu mogą wzbu­dzić u jego wła­ści­ciela chwi­lowe prze­świad­cze­nie, że znaj­duje się w rze­czy­wi­sto­ści tro­chę obcej, tro­chę dzi­wacz­nej – jak obce i dzi­waczne wydają się nam cza­sem wła­sne sny.

Abso­lut­nie nato­miast nie da się wytłu­ma­czyć zamknię­cia w gene­ro­wa­nych przez kolejne osoby świa­tach całej ósemki poszko­do­wa­nych. Światy te two­rzą w Oku na nie­bie jakby amfi­ladę, przez którą grupka złą­czo­nych wspól­nym losem nie­bo­ra­ków prze­cho­dzi jak przez wagony pociągu. Nie­po­jęte jest też, jakim cudem ledwo skoń­czy się jedna pro­jek­cja, jej miej­sce zaj­muje już następna. Ta pro­ce­dura należy do sfery licen­tia poetica gatunku SF i musimy przy­jąć jej ist­nie­nie na wiarę.

Dick zatem po raz pierw­szy użył tu pomy­słu, który w dosko­nal­szej for­mie wyko­rzy­stał póź­niej w Ubiku: leżący obok sie­bie nie­przy­tomni ludzie two­rzą każdy swoją wizję, a wsku­tek nie­po­ję­tej z fizycz­nego punktu widze­nia ano­ma­lii pro­jek­cja, która aku­rat domi­nuje, ogar­nia wszyst­kich naraz i więzi ich w sobie. „Wyłą­czyć” wizję można spo­so­bem dość ordy­nar­nym, na przy­kład waląc jej twórcę w czaszkę – pro­jek­cja zrywa się i ustę­puje miej­sca kolej­nej. Gdyby ten mecha­nizm, wykon­cy­po­wany na potrzeby lite­ra­tury SF, miał coś wspól­nego z realną fizjo­lo­gią czy fizyką, życie po śmierci nabra­łoby cech nader nie­po­ko­ją­cych. W wiel­kich kata­stro­fach, gdzie liczba poszko­do­wa­nych idzie w setki i tysiące, według tej logiki błą­dze­nie po labi­ryn­tach kolej­nych pro­jek­cji mogłoby się cią­gnąć nie­malże w nie­skoń­czo­ność.

W Ubiku sytu­acja wydaje się o tyle odmienna, że inter­fe­rują ze sobą pro­jek­cje nie­bosz­czy­ków prze­by­wa­ją­cych w sta­nie pół­tr­wa­nia. W Mora­to­rium Uko­cha­nych Współ­braci odbywa się bez­li­to­sna walka o domi­na­cję, przy czym wygry­wają psy­chiki naj­sil­niej­sze, u któ­rych pro­ces roz­kładu czy też roz­chwia­nia funk­cji mózgu nie zdą­żył się jesz­cze zaawan­so­wać. W inter­pre­ta­cji Dicka zwy­kły, siel­ski cmen­tarz, gdzie nad gro­bami szu­mią brzozy, a bli­scy zapa­lają swym zmar­łym zni­cze i oddają się reflek­sjom nad prze­mi­ja­niem, tylko z pozoru przy­po­mina spo­kojne miej­sce. Za zasłoną tablic i nagrob­ków odby­wają się mor­der­cze zma­ga­nia o zhoł­do­wa­nie, narzu­ce­nie swej pro­jek­cji innym. Nie ma mowy o żad­nym wiecz­nym odpo­czy­wa­niu, Mora­to­rium w Ubiku kipi od aktyw­no­ści, a boha­ter dosta­jący się do tego świata umar­łych roz­pacz­li­wie wal­czy, by nie umrzeć powtór­nie, tym razem defi­ni­tyw­nie.

Kosz­mar w bewa­tro­nie wydaje się zakoń­czony z chwilą dotar­cia na miej­sce kata­strofy ekipy ratow­ni­czej, co w real­nym świe­cie mogło trwać nie dłu­żej niż godzinę. W tym cza­sie wydani na pastwę żywiołu tury­ści – po nie­któ­rych peł­gają pło­mie­nie – mają za sobą udział w czte­rech fil­mach, przy czym ostatni jakby zry­wał się momen­tami i prze­zie­rał prze­zeń auten­tyczny świat. Tylko czy rze­czy­wi­ście auten­tyczny?

W lite­ra­tu­rze znaj­du­jemy przy­kłady podob­nych sytu­acji, kiedy ktoś ponosi śmierć, ale jego mózg wciąż gene­ruje uspo­ka­ja­jące wizje, że deli­kwent się ura­to­wał i wkro­czył w nową, nie tak opre­syjną rze­czy­wi­stość. W opo­wia­da­niu Ambrose’a Bierce’a Most wie­szają za zdradę żoł­nie­rza, ale boha­ter, z któ­rego punktu widze­nia pro­wa­dzona jest nar­ra­cja, kona­jąc, two­rzy roz­bu­do­waną fan­ta­zję, że oto stry­czek zrywa się, a on ucho­dzi przed pogo­nią. W powie­ści Chy­trus Wil­liama Gol­dinga mary­narz ze stor­pe­do­wa­nego pod­czas II wojny świa­to­wej okrętu tonie, nie zdą­żyw­szy się pozbyć cięż­kich, prze­szka­dza­ją­cych w pły­wa­niu butów. Tonący ma jed­nak wizję, że buty zrzu­cił i dotarł do ster­czą­cej z morza nagiej skały, gdzie pijąc desz­czówkę i żywiąc się mał­żami, czeka na ratu­nek. W dwóch powie­ściach J.G. Bal­larda, Wyspa i Fabryka bez­kre­snych snów, boha­te­ro­wie giną w wypadku samo­cho­do­wym i lot­ni­czym; jest to tylko wstęp do roz­bu­do­wa­nej rze­czy­wi­sto­ści, w któ­rej stop­niowo się urzą­dzają, ale oka­zuje się ona coraz bar­dziej roz­chwiana i nie­obli­czalna. W powie­ści Nie­po­cie­szony Kazuo Ishi­guro boha­ter, z zawodu muzyk wir­tuoz, przy­bywa z kon­cer­tami do mia­sta; zamiast grać, wdaje się w akcję pomocy miesz­kań­com w róż­nych opre­sjach życio­wych. Począt­kowo osiąga suk­cesy, ale z cza­sem sprawy mają się coraz gorzej. W końcu uświa­da­mia sobie, że mia­sto jest ema­na­cją jego psy­chiki i roz­ra­chun­kiem z życiem, które dobie­gło końca, by odwo­łać się do opi­nii Domi­niki Ora­mus z książki O pomie­sza­niu gatun­ków, z któ­rej pocho­dzą przy­to­czone przy­kłady.

Wizje „pośmiertne” w wyko­na­niu róż­nych prze­cież auto­rów mają wiele cech wspól­nych. Boha­ter znaj­duje się w dzi­wacz­nym oto­cze­niu, rzą­dzą­cych nim praw nie rozu­mie, więc pró­buje prze­cze­kać. Oswa­ja­jąc nową rze­czy­wi­stość, osiąga pewne suk­cesy, lecz prę­dzej czy póź­niej dostrzega coraz wię­cej oznak roz­kładu: wraki aut, zwa­lone domy, ruiny, wśród któ­rych plą­czą się zdez­o­rien­to­wani ludzie. Domi­nika Ora­mus chce w tym widzieć czy­ściec, do któ­rego tra­fiają dusze uka­tru­pio­nych boha­te­rów, do mnie jed­nak bar­dziej prze­ma­wia wer­sja, że to pośmiertne roje­nia mózgów, które prze­cież nie od razu zaprze­stają ema­na­cji koja­rzo­nej z pracą umy­słu. Pro­ces ten nie koń­czy się sko­kowo, jak by chcieli spece od trans­plan­ta­cji, któ­rzy u ofiar kata­strof pio­ru­nem ogła­szają usta­nie funk­cji mózgu, aby jak naj­szyb­ciej pobrać cenne narządy. Świa­do­mość, jak wszyst­kie pro­cesy w przy­ro­dzie, gaśnie stop­niowo, z pewną iner­cją. O kształ­cie krzy­wej, według któ­rej pro­ces ten postę­puje, można by dys­ku­to­wać, praw­do­po­dob­nie zależy ona od stop­nia destruk­cji orga­ni­zmu i cech indy­wi­du­al­nych. U jed­nych prze­bie­ga­łaby zatem bar­dziej stromo, u innych – łagod­niej; w każ­dym razie i tu, i tu jest dość czasu na powsta­nie wizji podob­nych do opi­sa­nych przez Dicka, Gol­dinga czy Bal­larda. Czas zresztą jest tu poję­ciem względ­nym: w sekundy czy minuty umie­ra­jący prze­żywa dłu­gie sekwen­cje uro­jo­nego życia.

Czy z podobną sytu­acją mamy do czy­nie­nia w Oku na nie­bie? Dick przed­sta­wia nam fan­ta­sma­go­rie, wyge­ne­ro­wane zanim ratow­nicy dotarli do ciał i zajęli się reani­ma­cją. Czy­tel­nik wie­rzy świę­cie, że Hamil­ton, jego żona Mar­sha, Murzyn Laws i zamożna pani Prit­chet wró­cili do swego świata, w któ­rym rze­czy są na swoim miej­scu, a zja­wi­ska można prze­wi­dzieć. Bio­rąc jed­nak pod uwagę przy­to­czone przy­kłady, jak rów­nież pozo­stałą twór­czość Dicka na czele z Ubi­kiem, można zary­zy­ko­wać pogląd, że fan­ta­sma­go­rie po tra­ge­dii w bewa­tro­nie powstały pośmiert­nie, że nie są wytwo­rem mózgów chwi­lowo tylko pozba­wio­nych przy­tom­no­ści. Innymi słowy, wbrew pierw­szemu powierz­chow­nemu odczy­ta­niu, wszy­scy uczest­nicy wypadku zgi­nęli, nim dotarła pomoc (spa­dli wszak z wyso­ko­ści 60 stóp, czyli ponad 18 metrów!), a mnie­ma­nie o powro­cie do ame­ry­kań­skiej rze­czy­wi­sto­ści połowy lat pięć­dzie­sią­tych XX wieku jest bar­dzo subiek­tywne i niczym nie uza­sad­nione. Dick nie­wiele daje argu­men­tów za taką tezą, powieść koń­czy się zbyt szybko, wiemy jed­nak, że tydzień po wyda­rze­niu boha­te­ro­wie są w nad­spo­dzie­wa­nie dobrej kon­dy­cji fizycz­nej, podob­nie jak w pierw­szej fan­ta­sma­go­rii, opi­sa­nej bez­po­śred­nio po bewa­tro­no­wym kata­kli­zmie. Zasta­na­wia­ją­cym sygna­łem jest ugry­zie­nie Hamil­tona przez skorka, czyli pospo­litą szczy­pawkę, będące nawią­za­niem do ata­ku­ją­cego w jed­nej z wizji roju psz­czół. Ktoś sko­men­to­wał, że to żart Dicka obli­czony na zakwe­stio­no­wa­nie pew­no­ści czy­tel­nika (i boha­te­rów), że już wszystko się wyja­śniło i naprawdę zna­leźli się na przy­stanku doce­lo­wym swej psy­chicz­nej podróży. A jeśli kosz­mar trwa na­dal?

Klu­czowe dla zapro­po­no­wa­nej inter­pre­ta­cji Oka na nie­bie wydaje się jego podo­bień­stwo do nie­zrów­na­nego Ubika. Nie tylko o ana­lo­gie sytu­acyjne tu cho­dzi, ale przede wszyst­kim o onto­lo­gię. Ubik jest oczy­wi­ście dzie­łem znacz­nie bogat­szym pod każ­dym wzglę­dem, wie­lo­wy­mia­ro­wym, w któ­rym każdy szcze­gół tkwi na swoim miej­scu – wcze­sne Oko na nie­bie spra­wia przy nim nie­kiedy wra­że­nie kon­spektu. Pewne wątki Dick potrak­to­wał wybit­nie skró­towo, część sytu­acji porzu­cił, nie wyko­rzy­staw­szy ich w stu pro­cen­tach lite­racko, jakby bar­dzo się spie­szył (istot­nie, jak podaje Sutin, powieść powstała w ciągu dwóch tygo­dni na początku 1955 roku). Tu i tu boha­te­ro­wie two­rzą zespół złą­czony wspól­nym losem, z jed­nym nie­for­mal­nym przy­wódcą. W Ubiku jest to Joe Chip, w Oku na nie­bie – elek­tro­nik Jack Hamil­ton.

W tej ostat­niej powie­ści intry­gu­jące jest roze­zna­nie boha­te­rów, że zna­leźli się w pro­jek­cji pocho­dzą­cej od kogoś z grupy; wie­dzę tę uzy­skują bez żad­nego przy­go­to­wa­nia ze strony autora, spada ona na nich jak obja­wie­nie. Ubik jest pod tym wzglę­dem mądrzej­szy i bar­dziej sub­telny; tu do końca nie wia­domo, z jakim pro­ce­sem ma do czy­nie­nia Joe Chip, acz im bli­żej końca, tym wyraź­niej dociera doń, że wraz z innymi mógł zgi­nąć w zama­chu bom­bo­wym. Utwier­dzają go w tym prze­kropne wier­szyki, jak by powie­dział zmarły przed paroma laty zapo­wia­dacz pogody Andrzej Zalew­ski, poja­wia­jące się w for­mie napi­sów na ścia­nie toa­lety czy „wiel­kim kolo­ro­wym ekra­nie typu 3-D”. Komu­ni­katy z zewnątrz infor­mują boha­te­rów o ich aktu­al­nym sta­tu­sie sło­wami:

WSKOCZ­CIE DO KLO­ZETU I STAŃ­CIE NA GŁO­WIE

JA ŻYJĘ – A WYŚCIE POMARLI, PANO­WIE

albo:

NACHYL SIĘ NAD WANNĄ,

WSKOCZ DO NIEJ PO SZYJĘ

WSZY­SCY UMAR­LI­ŚCIE – JA JEDYNY ŻYJĘ.

Inne napisy sta­rają się dodać Joemu Chi­powi otu­chy albo instru­ują go co do dal­szego postę­po­wa­nia. Podobne napisy wystę­pują także w Oku na nie­bie, infor­mu­jąc boha­te­rów, że pomoc jest bli­sko, ale rów­nie dobrze można je rozu­mieć jako komu­ni­styczny slo­gan nawo­łu­jący do akcji, coś jak dawne „Pro­le­ta­riu­sze wszyst­kich kra­jów, łącz­cie się”:

Nad­cho­dzimy

Trzy­maj­cie się

Wal­czący o pokój

Powstań­cie

Odpo­wied­nik Joego Chipa w Oku na nie­bie, Jack Hamil­ton, także łamie sobie głowę nad zagadką sta­tus quo ekipy. W zakoń­cze­niu Ubika Glen Run­ci­ter, który zdaje się dzia­łać w świe­cie rze­czy­wi­stym, natra­fia w kie­szeni na monetę z pro­fi­lem Joego Chipa na awer­sie; to sygnał, że defor­ma­cja wylała się poza nakre­ślone jej gra­nice. Takim zna­kiem w wypadku Hamil­tona może być owo uką­sze­nie skorka: włą­czyła się kolejna pro­jek­cja, nic się rady­kal­nie nie odmie­niło, zamiast brzę­czą­cych psz­czół mamy tylko nie­ha­ła­śliwe szczy­pawki. Względ­nie spo­kojny kra­jo­braz ostat­niej fan­ta­sma­go­rii można przy­pi­sać temu, że two­rzy go ktoś bar­dziej zrów­no­wa­żony, być może sam Jack Hamil­ton.

Zauważmy, jaką grubą kre­ską rysuje Dick ele­menty poszcze­gól­nych wizji. We frag­men­cie opi­su­ją­cym reli­gię Bába Dru­giego znaj­du­jemy takie rze­czy jak obo­wiąz­kowe modły przed uru­cho­mie­niem auta (ina­czej sil­nik nie zasko­czy), wielką gębę anioła pod­po­wia­da­ją­cego wyznaw­com pra­wi­dłowe odpo­wie­dzi w kon­fron­ta­cji z poga­ni­nem, żarzące się pie­kło na Ziemi widzia­nej z góry czy tytu­łowe oko na nie­bie, nale­żące do czczo­nego tam boga. Gdy jed­nak poga­nin wykaże nie­czy­ste moty­wa­cje orto­dok­syj­nych wyznaw­ców Bába Dru­giego, anioł bły­ska­wicz­nie zsyła na nich plagi na znak potę­pie­nia. Podob­nie w wizji domi­nu­ją­cego w Ame­ryce komu­ni­zmu: zbrojne oddziały robot­ni­ków strze­lają do obmier­z­łych kapi­ta­li­stów z kara­bi­nów maszy­no­wych i obrzu­cają ich gra­na­tami, a wszystko to pod ogrom­nym por­tre­tem Buł­ga­nina (sic!), odpo­wie­dzialnego w rzą­dzie bol­sze­wi­ków za dostawy prądu elek­trycz­nego. Uli­cami mia­sta snują się wynędz­niali pro­le­ta­riu­sze, któ­rych nie stać na zakup cze­go­kol­wiek w ocie­ka­ją­cych prze­py­chem skle­pach. Ale i tu chaos z entro­pią zbie­rają swe ponure żniwo: „Przez chwilę kon­struk­cja wozu sta­wiała opór. Potem z jękiem pro­te­stu resztki sil­nika zsu­nęły się z zardze­wia­łych wspor­ni­ków na chod­nik. Blok sil­nika prze­ła­mał się na dwoje i powoli, rów­no­mier­nie zaczął się roz­sy­py­wać”.

Oczy­wi­ście zawar­tość każ­dej z pro­jek­cji zależy w decy­du­ją­cym stop­niu od gene­ru­ją­cego ją umy­słu, odnio­słem jed­nak wra­że­nie, że owa gruba kre­ska użyta została, by odróż­nić wydu­mi­ska od naszej rze­czy­wi­sto­ści. Takiemu poglą­dowi prze­czy jed­nak nary­so­wana z podobną prze­sadą kata­strofa w bewa­tro­nie czy prze­słu­cha­nie Jacka Hamil­tona przez pra­co­dawcę w związku z podej­rze­niem, że jego żona ma sym­pa­tie pro­ko­mu­ni­styczne. Sta­nowi to pod­stawę do zwol­nie­nia Jacka z pracy tuż przed zwie­dza­niem bewa­tro­no­wego cudu tech­niki. Miara absurdu w pro­ce­du­rze zwal­nia­nia zdol­nego inży­niera może by i pora­żała, ale żyjemy w kraju, z któ­rego jesz­cze nie wywie­trzały do końca opary komu­ni­zmu, więc wiemy, że nie takie rze­czy tu się zda­rzały, cho­ciaż à rebo­urs. Ame­ryka w okre­sie pisa­nia Oka na nie­bie była pod wpły­wem poli­tyki sena­tora Jose­pha McCar­thy’ego, widzą­cego komu­ni­stów wszę­dzie i w wiel­kiej licz­bie; praw­do­po­dob­nie atmos­fera tej nagonki podzia­łała na Dicka sty­mu­lu­jąco i zna­la­zła odbi­cie na kar­tach powie­ści.

Skoro jed­nak sceny ryso­wane grubą kre­ską znaj­dują się i w pro­jek­cjach, i w real­no­ści Dic­ko­wej powie­ści, czy nie unie­waż­nia to wnio­sku, iż koń­cowy powrót boha­te­rów do ich wła­snej rze­czy­wi­sto­ści jest jeno pozorny, że pro­jek­cja trwa dalej, wszy­scy bowiem wizytę w syn­chro­tro­nie przy­pła­cili życiem? Otóż nie, pod warun­kiem że za taką pro­jek­cję uznamy także rze­czy­wi­stość „star­tową”, w któ­rej ośmioro deli­kwen­tów nie­szczę­śli­wie obrało kie­ru­nek na syn­chro­tron. Zagwozdka polega na tym, czyja by to mogła być pro­jek­cja, ale przy takiej inter­pre­ta­cji dobrze sytu­ujemy się w cen­trum filo­zo­fii Dicka, który świat cały podej­rze­wał o misty­fi­ka­cję. Powieść byłaby zatem serią fan­ta­sma­go­rii, z któ­rych począt­kowa pocho­dzi­łaby na przy­kład od umy­słu Boga, jeśli szu­kać nieco na siłę, a dopiero kolejne od potur­bo­wa­nych w bewa­tro­nie boha­te­rów.

W takim uję­ciu Oko na nie­bie byłoby więc star­szą sio­strą póź­niej­szego o czter­na­ście lat Ubika. Sio­strą mniej dosko­nałą, zarówno z powodu mniej­szych umie­jęt­no­ści począt­ku­ją­cego wtedy pisa­rza, jak i jego prze­my­śleń na temat natury świata, które dopiero z cza­sem nabrały poloru i suge­styw­no­ści. Dick w tej powie­ści jakby wypró­bo­wy­wał swoje narzę­dzia, wiele roz­wią­zań spra­wia wra­że­nie czy­sto intu­icyj­nych, ale całość jest na tyle fascy­nu­jąca, że został zauwa­żony i na dobrą sprawę od Oka na nie­bie zaczęła się jego kariera pisar­ska. Dla Dicka jest to powieść ważna także z tego względu, że pisząc ją, odkrył swoją obse­sję tema­tyczną, motyw, który póź­niej tro­pił i do któ­rego wra­cał w licz­nych swo­ich dzie­łach.

Law­rence Sutin wska­zuje, że Oko na nie­bie należy do triady tema­tycz­nej, do któ­rej oprócz Ubika zali­cza jesz­cze Labi­rynt śmierci. Zwłasz­cza ta ostat­nia powieść wydaje się bliź­nia­czą wer­sją Oka, choć o jej wpły­wie na Ubika nie może być mowy, jako że powstała póź­niej. Dick po pro­stu upar­cie wra­cał do pew­nych moty­wów i póty nie spo­czął, póki mu się zda­wało, że w kwe­stii świa­tów two­rzo­nych przez ludz­kie umy­sły ma jesz­cze coś do doda­nia. Jak boha­te­ro­wie z bewa­tronu, tak i astro­nauci ze statku Per­sus 9 żyją złu­dze­niem wspól­nego byto­wa­nia na pla­ne­cie Del­mak-0, gdzie spo­ty­kają ich raczej nie­przy­jemne przy­gody. Tu i tu jed­nak trwają ich zma­ga­nia, by roz­pra­co­wać sta­tus onto­lo­giczny świata i prze­nik­nąć do tego, co się kryje dalej. Jest to cen­tralny pro­blem Dic­ko­wej twór­czo­ści.

Tury­ści z bewa­tronu pod pew­nymi wzglę­dami mają się naj­go­rzej z całej tej trójcy powie­ści. Boha­te­ro­wie Labi­ryntu śmierci giną wpraw­dzie jeden po dru­gim, ale godzą się na to dobro­wol­nie w ramach gry, którą wspól­nie zapro­gra­mo­wali. Ci z Oka na nie­bie nie mają na podo­rę­dziu nic, co zara­dzi­łoby ich kło­po­tom, w szcze­gól­no­ści zaś uni­wer­sal­nego pre­pa­ratu Ubik. Może gdyby dys­po­no­wali na przy­kład magicz­nym tal­kiem, który roz­sy­pany tu i ówdzie likwi­do­wałby co więk­sze ano­ma­lie, ich los byłby bar­dziej godny pozaz­drosz­cze­nia.

W Labi­ryn­cie mamy do czy­nie­nia z wie­loma świa­tami, choć autor przed­sta­wia szcze­gó­ło­wiej tylko jeden z nich. W Oku na nie­bie z tych świa­tów two­rzy się cały róża­niec, boć nie wiemy na pewno, czy na opi­sa­nych przez Dicka rzecz się koń­czy, choć na pewno koń­czy się powieść. Wzo­rem Ubika aż pro­si­łoby się o zapi­sa­nie na chmu­rze, na pudełku zapa­łek czy w toa­le­cie wier­szyka:

CZY TO NIEBO, CZY PIE­KŁO, CZY CZARNY KRY­MI­NAŁ

WSZY­SCY­ŚMY POMARLI, I TAKI JEST FINAŁ.

Ale to był dopiero począ­tek.

Marek Ora­mus

sier­pień 2014

Oko na niebie

1

Deflek­tor wiązki pro­to­nów bewa­tronu w Bel­mont zawiódł swo­ich twór­ców dru­giego paź­dzier­nika 1959 roku o czwar­tej po połu­dniu. Wszystko odbyło się bły­ska­wicz­nie. Nie­do­sta­tecz­nie odchy­lona wiązka o ener­gii sze­ściu miliar­dów elek­tro­no­wol­tów wymknęła się spod kon­troli i skie­ro­wała ku skle­pie­niu komory bewa­tronu, zamie­nia­jąc w popiół plat­formę obser­wa­cyjną nad pier­ście­niem elek­tro­ma­gnesu.

Stało na niej w tym cza­sie osiem osób – grupa tury­stów z prze­wod­ni­kiem. Pozba­wieni opar­cia runęli na pod­łogę komory. Ranni, leżeli tam w cięż­kim szoku aż do chwili, gdy zani­kło pole magne­tyczne i czę­ściowo zneu­tra­li­zo­wano twarde pro­mie­nio­wa­nie.

Z tej ósemki czworo wyma­gało pobytu w szpi­talu. Dwoje, nieco mniej popa­rzo­nych, pod­dano obser­wa­cji, a pozo­stałą dwójkę prze­ba­dano, opa­trzono i pusz­czono do domu. Gazety z San Fran­ci­sco i Oakland dokład­nie opi­sały wypa­dek. Praw­nicy poszko­do­wa­nych oddali sprawę do sądu. Paru pra­cow­ni­ków zwią­za­nych z bewa­tro­nem wylą­do­wało na bruku, tak jak i sam układ odchy­la­nia Wil­coxa-Jonesa ze swymi roz­en­tu­zja­zmo­wa­nymi twór­cami. Poja­wili się robot­nicy i przy­stą­pili do usu­wa­nia szkód.

Incy­dent trwał led­wie chwilę. Do awa­rii doszło o 16.00, a o 16.02 w ośmioro ludzi spa­da­ją­cych z sześć­dzie­się­ciu stóp ude­rzyła sil­nie nała­do­wana wiązka pro­to­nów z koli­stej komory magne­tycz­nej. Prze­wod­nik, młody Murzyn, spadł pierw­szy i pierw­szy ude­rzył o pod­łogę. Ostatni był młody inży­nier z pobli­skiego zakładu pro­du­ku­ją­cego kie­ro­wane poci­ski rakie­towe. Kiedy grupa wcho­dziła na plat­formę, zawró­cił w kie­runku kory­ta­rza, się­ga­jąc do kie­szeni po papie­rosy.

Być może, gdyby nie usi­ło­wał rato­wać żony, nie spadłby z resztą grupy. W ostat­nim prze­bły­sku świa­do­mo­ści upu­ścił papie­rosy i na oślep sta­rał się pochwy­cić trze­po­czący rękaw płasz­cza Mar­shy…

Cały ranek Hamil­ton sie­dział w labo­ra­to­rium, pocąc się ze stra­chu i nie robiąc nic poza tem­pe­ro­wa­niem ołów­ków. Wokół niego per­so­nel kon­ty­nu­ował bada­nia, kor­po­ra­cja dzia­łała. W połu­dnie zja­wiła się Mar­sha, jak zwy­kle pro­mienna i śliczna. Ta słodko pach­nąca i bar­dzo kosz­towna istota, którą udało mu się usi­dlić, natych­miast wyrwała go z zamy­śle­nia. Zdo­bycz tę cenił bar­dziej niż swój sprzęt hi-fi czy kolek­cję dobrej whi­sky.

– Co się stało? – spy­tała, przy­sia­da­jąc na brzegu jego sza­rego meta­lo­wego biurka. Splo­tła dło­nie w ręka­wicz­kach i nie­spo­koj­nie machała nogami. – Pospieszmy się i chodźmy coś zjeść. Zapo­mnia­łeś, że dziś zaczyna pra­co­wać ten deflek­tor, który chcia­łeś obej­rzeć? Gotów?

– Gotów, ale do komory gazo­wej – odparł głu­cho Hamil­ton. – Już się szy­kuje na moje przy­ję­cie.

Brą­zowe oczy Mar­shy powięk­szyły się. Oży­wiła się i zapy­tała poważ­nym, dra­ma­tycz­nym tonem:

– O co cho­dzi, kocha­nie? Znów tajem­nica służ­bowa, o któ­rej nie wolno ci mówić? Dla­czego mi nie powie­dzia­łeś, że dzieje się dziś coś waż­nego? Przy śnia­da­niu byłeś roz­ba­wiony i bez­tro­ski.

– Wtedy jesz­cze o tym nie wie­dzia­łem.

Spoj­rzaw­szy na zega­rek, Hamil­ton wstał ocię­żale.

– Zjedzmy dobry obiad, bo dla mnie może on być ostatni – powie­dział i dodał: – Ta wycieczka rów­nież.

Lecz nie dotarł do bramy wyj­ścio­wej Cali­for­nia Main­te­nance Labs ani nawet do restau­ra­cji znaj­du­ją­cej się poza strze­żo­nym obsza­rem zabu­do­wań i urzą­dzeń. Zatrzy­mał go umun­du­ro­wany posła­niec, który podał mu sta­ran­nie zło­żoną kartkę papieru.

– Panie Hamil­ton, to dla pana. Od puł­kow­nika T.E. Edwardsa.

Hamil­ton roz­wi­nął papier trzę­są­cymi się rękami.

– Tak – powie­dział do żony. – To jest to. Idź do klubu. Jeśli nie wrócę w ciągu godziny, jedź do domu i otwórz puszkę wie­przo­winy z fasolą.

– Ale… – zaczęła zanie­po­ko­jona. – Jesteś taki wzbu­rzony. Wiesz, o co cho­dzi?

Tak, wie­dział. Pochy­lił się i poca­ło­wał jej czer­wone, wil­gotne, lekko drżące usta. Potem ruszył szybko za goń­cem w głąb kory­ta­rza i dotarł do biur puł­kow­nika Edwardsa, gdzie wszedł do sali kon­fe­ren­cyj­nej o wyso­kim stan­dar­dzie, w któ­rej grube ryby kor­po­ra­cji zebrały się na pod­nio­słe obrady.

Gdy usiadł, sil­nie odczuł obec­ność biz­nes­me­nów w śred­nim wieku: dym z cygar, woń dez­odo­ran­tów i czar­nej pasty do butów. Wokół dłu­giego stołu kon­fe­ren­cyj­nego niósł się jed­no­stajny pomruk. U szczytu stołu sie­dział sam stary T.E., obwa­ro­wany potęż­nym sto­sem for­mu­la­rzy i rapor­tów. W zasa­dzie każdy z urzęd­ni­ków miał wła­sną stertę papie­rów, otwartą aktówkę, popiel­niczkę i szklankę let­niej wody. Naprze­ciw puł­kow­nika Edwardsa sie­dział przy­sa­dzi­sty umun­du­ro­wany kapi­tan działu bez­pie­czeń­stwa, Char­ley McFeyffe, który wyła­wiał w fabryce sowiec­kich agen­tów.

– Jesteś – mruk­nął puł­kow­nik T.E. Edwards, surowo spo­glą­da­jąc znad oku­la­rów. – To nie zaj­mie dużo czasu. Na porządku dzien­nym mamy tylko jeden punkt, nie będziesz musiał sie­dzieć dłu­żej.

Hamil­ton nic nie odpo­wie­dział. Spięty cze­kał na roz­wój wyda­rzeń.

– Cho­dzi o twoją żonę – zaczął Edwards, śli­niąc tłu­sty kciuk i kart­ku­jąc raport. – Rozu­miem, że odkąd Suther­land zre­zy­gno­wał, jedy­nie ty byłeś odpo­wie­dzialny za nasze labo­ra­to­rium. Prawda?

Hamil­ton ski­nął głową. Jego spo­czy­wa­jące na stole dło­nie wyraź­nie zbie­lały. Jak gdy­bym był już mar­twy, ze strycz­kiem na szyi – pomy­ślał cierpko. Wiszący jak jedna z szy­nek Hor­mela w mrocz­nych cze­lu­ściach rzeźni.

– Twoją żonę uznano za nie­pewną – zagrzmiał Edwards. Jego pokryte pla­mami wątro­bo­wymi dło­nie unio­sły się i opa­dły, gdy rzu­cił plik kar­tek. – Mam tu raport. Przy­niósł mi go McFeyffe. – Wska­zał na mil­czą­cego kapi­tana z ochrony zakładu. – Powi­nie­nem dodać, że nie­chęt­nie.

– Dia­blo nie­chęt­nie – wtrą­cił McFeyffe, patrząc na Hamil­tona.

Jego szare twarde oczy bła­gały o wyba­cze­nie. Hamil­ton zigno­ro­wał go, przy­bie­ra­jąc kamienny wyraz twa­rzy.

– Oczy­wi­ście znasz sytu­ację – cią­gnął Edwards. – Jeste­śmy kon­cer­nem pry­wat­nym, ale naszym klien­tem jest rząd. Poci­ski kupuje tylko Wuj Sam. Musimy się więc pil­no­wać. Zwra­cam ci na to uwagę, cho­ciaż będziesz mógł zade­cy­do­wać sam. Sprawa doty­czy przede wszyst­kim cie­bie. Dla nas ważne jest jedy­nie to, że kie­ru­jesz labo­ra­to­rium. Tylko to nas inte­re­suje.

Spoj­rzał na Hamil­tona jak na kogoś obcego, mimo że zatrud­nił go dzie­sięć lat temu, w 1949 roku, kiedy był on jesz­cze mło­dym, inte­li­gent­nym i zapa­lo­nym inży­nie­rem elek­tro­ni­kiem, świeżo upie­czo­nym absol­wen­tem MIT.

– Czy to ozna­cza – zapy­tał ochry­ple Hamil­ton, obser­wu­jąc swoje zaci­ska­jące się kon­wul­syj­nie dło­nie – że Mar­sha nie ma prawa wstępu do zakładu?

– Nie – odparł Edwards – to ozna­cza, że ty nie będziesz miał dostępu do pouf­nych mate­ria­łów, dopóki sytu­acja się nie wyja­śni.

– Ale to prze­kre­śla… – Hamil­ton usły­szał swój brzmiący w kamien­nej ciszy głos – cały sens mojej pracy.

Nikt się nie ode­zwał. Zgro­ma­dzeni na sali urzęd­nicy mil­czeli, obwa­ro­wani sto­sami papie­rów i aktó­wek. Gdzieś w kącie brzę­czał kli­ma­ty­za­tor.

– A niech to wszy­scy dia­bli – powie­dział nagle gło­śno i wyraź­nie Hamil­ton.

Zasze­le­ściło kilka dru­ków. Edwards zer­k­nął na niego kątem oka wyraź­nie zacie­ka­wiony. McFeyffe zapa­lił cygaro i ner­wowo prze­cią­gnął ciężką ręką po prze­rze­dzo­nych wło­sach. W swoim zwy­kłym, brą­zo­wym mun­du­rze wyglą­dał jak brzu­chaty poli­cjant z dro­gówki.

– Przed­staw mu zarzuty – powie­dział. – Daj mu szansę obrony, T.E. Ma do tego prawo.

Przez chwilę puł­kow­nik Edwards usil­nie zasta­na­wiał się nad rapor­tem działu bez­pie­czeń­stwa. Twarz poczer­wie­niała mu z wście­kło­ści. Cisnął doku­menty przez stół do McFeyffe’a.

– Twój dział to wysma­żył – mruk­nął, umy­wa­jąc ręce od sprawy. – Ty mu powiedz.

– Macie zamiar czy­tać to tutaj? – zapro­te­sto­wał Hamil­ton. – W obec­no­ści trzy­dzie­stu urzęd­ni­ków firmy?

– Wszy­scy widzieli raport – powie­dział spo­koj­nie Edwards. – Powstał mie­siąc temu i krą­żył odtąd wśród per­so­nelu. W końcu, mój chłop­cze, jesteś ważną osobą. Nie potrak­to­wa­li­by­śmy two­jej sprawy lekko.

– Po pierw­sze – ode­zwał się wciąż zakło­po­tany McFeyffe – sprawę prze­ję­li­śmy od FBI. Oni ją nam prze­ka­zali.

– Zażą­da­łeś tego? – zgryź­li­wie dopy­ty­wał się Hamil­ton. – Czy też tak po pro­stu zda­rzyło się, że dane krą­żyły sobie po całym kraju?

McFeyffe poczer­wie­niał.

– Wycho­dzi na to, że o nie popro­si­li­śmy. Ruty­nowe zapy­ta­nie. Mój Boże, Jack, ja też mam swoją teczkę. Jest nawet teczka Nixona.

– Nie musisz czy­tać tych śmieci – powie­dział drżą­cym gło­sem Hamil­ton. – Mar­sha wstą­piła do Par­tii Postę­po­wej w 1948 roku, gdy była stu­dentką pierw­szego roku. Wspo­ma­gała finan­sowo Komi­tet do Spraw Hisz­pań­skich Uchodź­ców. Pre­nu­me­ro­wała „In Fact”. Sły­sza­łem o wszyst­kim już wcze­śniej.

– Prze­czy­taj mate­riały bie­żące – pole­cił Edwards.

Uważ­nie prze­wer­to­waw­szy raport, McFeyffe zna­lazł ostat­nie infor­ma­cje.

– Pani Hamil­ton wystą­piła z Par­tii Postę­po­wej w 1950 roku. „In Fact” nie jest już wyda­wane. W 1952 roku uczęsz­czała na spo­tka­nia Cali­for­nia Arts Scien­ces and Pro­fes­sions, czo­ło­wej orga­ni­za­cji o pro­ko­mu­ni­stycz­nych inkli­na­cjach. Pod­pi­sała apel sztok­holm­ski. Przy­łą­czyła się do Civil Liber­ties Union, uwa­ża­nej przez nie­któ­rych za pro­le­wi­cową.

– Co to zna­czy „pro­le­wi­cowa”? – zapy­tał Hamil­ton.

– Popie­ra­jąca grupy lub osoby sym­pa­ty­zu­jące z ruchem komu­ni­stycz­nym – bez­na­mięt­nie kon­ty­nu­ował McFeyffe. – Ósmego maja 1953 roku pani Hamil­ton napi­sała list do „San Fran­ci­sco Chro­nicle”, pro­te­stu­jąc prze­ciw wyda­le­niu ze Sta­nów Char­liego Cha­plina, noto­rycz­nego sym­pa­tyka czer­wo­nych. Pod­pi­sała pety­cję o rewi­zję pro­cesu jaw­nych zdraj­ców – Rosen­ber­gów. W roku 1954 w Ala­me­dzie na zebra­niu League of Women Voters opo­wie­działa się za przy­ję­ciem do ONZ komu­ni­stycz­nych Chin. W 1955 wstą­piła w Oakland do oddziału orga­ni­za­cji Mię­dzy­na­ro­dowa Współ­praca albo Śmierć, dzia­ła­ją­cej też w kra­jach za żela­zną kur­tyną. W 1956 wpła­ciła pie­nią­dze na rzecz Towa­rzy­stwa Roz­woju Lud­no­ści Kolo­ro­wej. – Podał sumę: – Czter­dzie­ści osiem dola­rów pięć­dzie­siąt pięć cen­tów.

Zapa­dła cisza.

– To już wszystko? – zapy­tał Hamil­ton.

– Tak, to całość mate­ria­łów doty­czą­cych sprawy.

– Czy wspo­mina się w nich także – Hamil­ton usi­ło­wał mówić spo­koj­nym tonem – że Mar­sha pre­nu­me­ro­wała chi­ca­gow­ską „Tri­bune”, w 1952 pro­wa­dziła kam­pa­nię na rzecz Adlaia Ste­ven­sona, a w 1953 prze­ka­zała pie­nią­dze Towa­rzy­stwu Opieki nad Zwie­rzę­tami?

– Nie widzę związku – stwier­dził ziry­to­wany Edwards.

– To dopeł­nia obrazu! Rze­czy­wi­ście, Mar­sha pre­nu­me­ro­wała „In Fact”, a także „New Yor­kera”. Wystą­piła z Par­tii Postę­po­wej, kiedy zro­bił to Wal­lace, przy­łą­czyła się do Mło­dych Demo­kra­tów. Czy mówi się o tym w rapor­cie? Oczy­wi­ście była cie­kawa komu­ni­zmu, ale czy to zna­czy, że jest komu­nistką? Wszystko, co tutaj powie­dzie­li­ście, spro­wa­dza się do tego, że Mar­sha czyta lewi­cowe pisma i słu­cha lewi­co­wych mów­ców, co wcale nie dowo­dzi, że apro­buje komu­nizm, należy do par­tii, dąży do oba­le­nia rządu czy też…

– Nie twier­dzimy, że twoja żona jest komu­nistką – prze­rwał mu McFeyffe. – Uwa­żamy nato­miast, że jest poli­tycz­nie nie­pewna, a więc taka moż­li­wość ist­nieje.

– Dobry Boże – ode­zwał się bez­rad­nie Hamil­ton. – Czyż­by­ście spo­dzie­wali się po mnie, że udo­wod­nię, iż to nie­prawda? Czy tak?

– Taka moż­li­wość ist­nieje – powtó­rzył Edwards. – Jack, spró­buj pomy­śleć roz­sąd­nie, nie dener­wuj się i prze­stań wrzesz­czeć. Może Mar­sha jest czer­wona, może nie. Nie w tym rzecz. Zgro­ma­dzony mate­riał świad­czy, że twoja żona inte­re­suje się poli­tyką, i to rady­kalną. A to nie jest dobrze widziane.

– Mar­sha inte­re­suje się wszyst­kim, jest inte­li­gentna i wykształ­cona. Ma całe dnie na zaj­mo­wa­nie się róż­nymi spra­wami, czy więc powinna tylko sie­dzieć w domu… – Hamil­ton szu­kał słów – i ście­rać kurze z para­pe­tów? Zaj­mo­wać się goto­wa­niem i szy­ciem?

– Mamy tutaj próbkę zain­te­re­so­wań two­jej żony – powie­dział McFeyffe. – Natu­ral­nie nic z tej listy nie jest osta­tecz­nie obcią­ża­jące. Ale kiedy się to wszystko zsu­muje, uśredni… po pro­stu wygląda to par­szy­wie, Jack. Twoja żona jest zamie­szana w zbyt wiele przed­się­wzięć pro­le­wi­co­wych.

– Winna z powodu waszych uro­jeń. Mar­sha jest aktywna, cie­kawa życia. Ale czy to dowo­dzi, że zga­dza się ze wszyst­kim, co tamci mówią?

– Nie możemy poznać jej myśli. Ty także nie. Oce­nić możemy tylko to, co robi: do jakich grup należy, jakie pety­cje pod­pi­suje, kogo wpiera finan­sowo. To jedyne dane, jakie mamy – i to wła­śnie musimy roz­wa­żyć. Mówisz, że Mar­sha cho­dzi na te spo­tka­nia, ale nie popiera poglą­dów tam gło­szo­nych. Wyobraźmy sobie, że poli­cja roz­pę­dza jakąś nie­przy­zwo­itą imprezkę, aresz­tuje dziew­czynki i ich opie­ku­nów, a widzo­wie uchy­lają się przed odpo­wie­dzial­no­ścią, twier­dząc, że ich to tak naprawdę nie inte­re­so­wało. – McFeyffe roz­ło­żył ręce. – Czy zna­leź­liby się tam, gdyby nie spra­wiało to im przy­jem­no­ści? Raz… być może. Z cie­ka­wo­ści… ale nie sys­te­ma­tycz­nie. Twoja żona jest zwią­zana z lewi­co­wymi orga­ni­za­cjami od dzie­się­ciu lat. Zaczęła się nimi inte­re­so­wać, będąc osiem­na­sto­latką. Miała dużo czasu, aby wyro­bić sobie poglądy na temat komu­ni­zmu. Jed­nak cią­gle wraca do tych spraw. Poja­wia się, gdy są orga­ni­zo­wane jakieś komu­ni­styczne grupy pro­te­stu­jące prze­ciwko lin­czowi na Połu­dniu czy też pod­no­szące krzyk prze­ciwko wydat­kom zbro­je­nio­wym. To, że Mar­sha czyta chi­ca­gow­ską „Tri­bune”, wydaje mi się nie bar­dziej ważne niż to, że jakiś roz­pust­nik cho­dzi do kościoła. Dowo­dzi to tylko, że ma on wiele wcie­leń, nie­kiedy nawet sprzecz­nych ze sobą, ale fakt pozo­staje fak­tem: w jed­nym z wcie­leń akcep­tuje spro­śno­ści. Nie jest bez zasad, ponie­waż uczęsz­cza do kościoła, ale jest roz­pustny. Twoja żona w dziewięćdzie­się­ciu dzie­wię­ciu pro­cen­tach może być prze­ciętną Ame­ry­kanką z krwi i kości. Może dobrze goto­wać, ostroż­nie pro­wa­dzić wóz, pła­cić poda­tek docho­dowy, łożyć na cele dobro­czynne, piec cia­steczka na akcje cha­ry­ta­tywne. Ale w jed­nym pro­cen­cie może być zwią­zana z par­tią komu­ni­styczną. I w tym rzecz!

– Jasno posta­wi­łeś sprawę – stwier­dził nie­chęt­nie Hamil­ton.

– Wie­rzę, że tak jest. Znam cie­bie i Mar­shę od czasu, gdy zaczą­łeś tu pra­co­wać. Lubię was oboje, Edwards też. Wszy­scy was lubią. Ale to nie ma zna­cze­nia. Dopóki nie będziemy mogli posłu­gi­wać się tele­pa­tią, by przej­rzeć czy­jeś myśli, musimy pole­gać na danych sta­ty­stycz­nych. Nie możemy udo­wod­nić, że Mar­sha jest agen­tem obcego wywiadu, a ty nie możesz udo­wod­nić, że tak nie jest. W takiej sytu­acji jeste­śmy zmu­szeni powąt­pie­wać w jej lojal­ność. Po pro­stu na inną postawę nie możemy sobie pozwo­lić.

Pocie­ra­jąc obwi­słą wargę, McFeyffe spy­tał:

– Zda­rzyło ci zasta­na­wiać się nad tym, czy ona jest komu­nistką?

Oblany ner­wo­wym potem Hamil­ton w mil­cze­niu patrzył na lśniący blat stołu. Zawsze zakła­dał, że Mar­sha mówi prawdę – komu­nizm tylko ją cie­ka­wił. Lecz teraz po raz pierw­szy obu­dziło się w nim bole­sne, drę­czące podej­rze­nie. Sta­ty­stycz­nie rzecz bio­rąc, wszystko było moż­liwe.

– Zapy­tam ją – powie­dział gło­śno.

– Zapy­tasz? – rzu­cił McFeyffe. – I co ona ci powie?

– Że nie, oczy­wi­ście.

Edwards, krę­cąc głową, wtrą­cił:

– To na nic, Jack. Gdy wszystko prze­my­ślisz, przy­znasz nam rację.

Hamil­ton wstał.

– Ona czeka w klu­bie. Mogli­by­ście przy­pro­wa­dzić ją tutaj i sami zadać pyta­nia.

– Nie zamie­rzam z tobą dys­ku­to­wać – powie­dział Edwards. – Twoja żona została uznana za osobę nie­pewną i do odwo­ła­nia jesteś zawie­szony w czyn­no­ściach. Albo dasz nam prze­ko­nu­jący dowód, że Mar­sha nie jest komu­nistką, albo się jej pozbę­dziesz. – Wzru­szył ramio­nami. – Cho­dzi o twój zawód, chłop­cze. O pracę two­jego życia.

McFeyffe wstał i cięż­kim kro­kiem obszedł stół. Spo­tka­nie mające oczy­ścić Hamil­tona z zarzu­tów zakoń­czyło się. Wziąw­szy go pod ramię, ruszył zde­cy­do­wa­nie do drzwi.

– Wyjdźmy stąd gdzieś, gdzie będziemy mogli ode­tchnąć. Co myślisz o drinku? We troje: ty, Mar­sha i ja. Whi­sky kwa­śnieje tam w dole, przy Safe Har­bor. Może wstą­pimy na jed­nego?

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

Tytuł ory­gi­nału: Eye in the Sky

Copy­ri­ght © 1957, Phi­lip K. Dick

All rights rese­rved

Copy­ri­ght © for the Polish e‑book edi­tion by REBIS Publi­shing House Ltd., Poznań 2013, 2020, 2025

Wyko­rzy­sta­nie prze­kładu za zgodą Wydaw­nic­twa AMBER Sp. z o.o.

Infor­ma­cja o zabez­pie­cze­niach

W celu ochrony autor­skich praw mająt­ko­wych przed praw­nie nie­do­zwo­lo­nym utrwa­la­niem, zwie­lo­krot­nia­niem i roz­po­wszech­nia­niem każdy egzem­plarz książki został cyfrowo zabez­pie­czony. Usu­wa­nie lub zmiana zabez­pie­czeń sta­nowi naru­sze­nie prawa.

Redak­tor serii: Rado­sław Kot

Redak­tor tego wyda­nia: Grze­gorz Dziam­ski

Gra­fiki: Woj­ciech Siud­mak

Wyda­nie III e‑book (opra­co­wane na pod­sta­wie wyda­nia książ­ko­wego: Oko na nie­bie, wyd. II popra­wione, Poznań 2015)

ISBN 978-83-7818-371-6

WYDAWCA

Dom Wydaw­ni­czy REBIS Sp. z o.o.

ul. Żmi­grodzka 41/49, 60-171 Poznań, Pol­ska

tel. +48 61 867 47 08, +48 61 867 81 40

e-mail: [email protected]

www.rebis.com.pl

Kon­wer­sję do wer­sji elek­tro­nicz­nej wyko­nano w sys­te­mie Zecer