Supergeny. Uwolnij potencjał swojego DNA, by cieszyć się dobrym zdrowiem i samopoczuciem ebook

Tytuł oryginału: Super Genes: Unlock the Astonishing Power of Your DNA for Optimum Health and Well-Being

Tłumaczenie: Joanna Sugiero

ISBN: 978-83-283-2155-7

Copyright © 2015 by Deepak Chopra M.D., and Rudolph E. Tanzi Ph.D.

All rights reserved.

This translation published by arrangement with Harmony Books, an imprint of the Crown Publishing Group, a division of Penguin Random House LLC.

Harmony Books is a registered trademark, and the Circle colophon is a trademark of Penguin Random House LLC.

Polish edition copyright © 2016 by Helion SA.

All rights reserved.

All rights reserved. No part of this book may be reproduced or transmitted in any form or by any means, electronic or mechanical, including photocopying, recording or by any information storage retrieval system, without permission from the Publisher.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji.

Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli.

Autor oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce.

Materiały graficzne na okładce zostały wykorzystane za zgodą Shutterstock Images LLC.

Wydawnictwo HELION ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63 e-mail: [email protected]: http://editio.pl (księgarnia internetowa, katalog książek)

Słowa uznania dla książki Supergeny. Uwolnij potencjał swojego DNA, by cieszyć się dobrym zdrowiem i samopoczuciem

„W Supergenach doktorzy Deepak Chopra i Rudolph Tanzi opisują wzajemne zależności między naturą a ciałem człowieka, podpierając się wiedzą na temat najnowszych odkryć z dziedziny genetyki. W przekonujący sposób wyjaśniają, że zmiana stylu życia może zwiększyć szanse na pokonanie negatywnych skłonności, które odziedziczyliśmy po naszych rodzicach”.

— dr James Gusella, dyrektor Centrum Badań nad Genetyką Człowieka, Massachusetts General Hospital

„Kontrola nad zdrowiem i zachowaniem, którą kiedyś uważano za domenę genów, jest obecnie łączona z otoczeniem i — co ważniejsze — z naszym postrzeganiem tego otoczenia. Książka Deepaka Chopry i Rudy’ego Tanziego Supergeny jest syntezą epigenetyki, która całkowicie zmieni nasze poglądy na wiele spraw. W prosty i zrozumiały sposób wyjaśnia ona mechanizmy, za pomocą których świadomość i środowisko kontrolują naszą genetyczną aktywność. Przemyślenia doktorów Chopry i Tanziego stanowią cenne źródło informacji i podpowiadają, jak zostać panem własnego losu, a nie »ofiarą« dziedziczenia genetycznego”.

— dr Bruce H. Lipton, epigenetyk i autor bestsellerówBiologia przekonańi The Honeymoon Effect

„Koncepcja, która mówi, że biologia jest przeznaczeniem, to jedno z najbardziej patologicznych i toksycznych wyolbrzymień, jakie kiedykolwiek wymyślono w nauce. To sztywne, materialistyczne podejście stało się swoistym psychologicznym zniewoleniem, które popchnęło wielu ludzi w ramiona nihilizmu i rozpaczy. W Supergenach doktorzy Deepak Chopra i Rudolph E. Tanzi omawiają nowe dowody na to, że nasze geny nie panują nad nami, lecz w dużej mierze reagują na nasze wybory i zachowania. Głoszą oni pogląd, że należy szanować nie tylko ciało, ale również umysł i duszę. Wizja ta jest równie świetlana i budząca nadzieje, jak ponury i przygnębiający był dotychczasowy pogląd. Supergeny to ważna książka. Da ona siłę każdemu, kto ją przeczyta, zwiększając jego stopień zrozumienia tego, co to znaczy być człowiekiem”.

— dr n. med. Larry Dossey, autor książkiOne Mind: How Our Individual Mind Is Part of a Greater Consciousness and Why It Matters

„Książka Supergeny obala mit, który mówi, że geny decydują o naszym przeznaczeniu. Deepak Chopra i Rudy Tanzi w szczegółowy i fascynujący sposób wyjaśniają magię związaną z tym, jak nasza dieta, styl życia, myśli, a nawet flora bakteryjna i mikrobiomy »rozmawiają« z naszymi genami, decydując o tym, które z nich mają być włączone, a które wyłączone, które zaangażowane bardziej, a które mniej, wpływając w ten sposób na każdy aspekt naszego zdrowia. Tę książkę powinien przeczytać każdy, kto jest zainteresowany poprawą swojego zdrowia, utratą wagi, szczęściem i długowiecznością swoich genów!”.

— dr n. med. Mark Hyman, dyrektor Centrum Klinicznego Medycyny Funkcjonalnej w Cleveland i autor bestsellera nr 1 z listy „New York Timesa” zatytułowanego Koniec z cukrzycą i otyłością

„Kiedyś myśleliśmy, że wszystko, co nas dotyczy, jest związane albo z genetyką, albo z otoczeniem. W Supergenach Deepak Chopra i Rudi Tanzi po mistrzowsku wyjaśniają nam, że jedno przeplata się z drugim. Oprócz tego uczą nas, co możemy z tym zrobić”.

— dr n. med. Eric Topol, autor książkiThe Patient Will See You Now, profesor genomiki w Instytucie Badań Scrippsa

„Zawsze o wiele bardziej interesowało mnie to, jak możemy zoptymalizować swoje zdrowie, niż to, jak zapobiegać chorobom. Obie kwestie są oczywiście ważne, ale pokazanie ludziom, jak osiągać lepsze wyniki — być szybszym, silniejszym i szczęśliwszym — jest znacznie bardziej inspirujące. To właśnie to tak bardzo spodobało mi się w Twoim supermózgu, pierwszej książce napisanej przez Deepaka i Rudolpha. Teraz przygotowali dla nas rozbudowaną drugą część: Supergeny. Pod wieloma względami książka Supergeny stanowi wstęp do Twojego supermózgu, ponieważ skupia się na tym, kim jesteśmy, z czego się składamy jako istoty ludzkie i jak dużo z tego, czego doświadczamy, jest naszym z góry ustalonym przeznaczeniem, a co możemy sami kontrolować. Odpowiedź na te pytania Cię zainspiruje”.

„Nie możemy ograniczać się do obwiniania własnych genów. Zamiast tego musimy sobie uświadomić, że możemy kontrolować plan naszego życia, a także to, jak jest on interpretowany przez nasze ciało”.

„Idealnie łącząc ze sobą skomplikowaną dziedzinę genetyki i poruszające historie prawdziwych ludzi, moi przyjaciele Deepak i Rudolph stworzyli książkę, której nie odłożysz na bok. Zamiast tego będziesz skrzętnie notować najciekawsze informacje i dzielić się nową wiedzą z ludźmi, których kochasz. Najpierw umożliwili nam posiadanie supermózgu, a teraz robią to samo z naszymi supergenami”.

— dr n. med. Sanjay Gupta, neurochirurg i autor książek Chasing Life, Oszukać śmierć oraz Monday Mornings

„Ta książka to przełomowe i pouczające omówienie najnowszych odkryć z dwóch dziedzin: epigenetyki i mikrobiomiki, uzupełnione o praktyczne wskazówki, jak zoptymalizować własne życie, tak aby było ono dłuższe i szczęśliwsze. Rudy Tanzi i Deepak Chopra, uznani pionierzy w swoich dziedzinach, napisali jedną z najważniejszych książek na temat zdrowia, jakie zostały wydane w tym roku”.

— dr n. med. Murali Doraiswamy, profesor psychiatrii i medycyny, Uniwersytet Duke’a

„Książka Supergeny zabierze Cię w ekscytującą podróż, w której dowiesz się, jak modyfikować informacje genetyczne dzięki zmianie stylu życia, a nawet sposobu wykorzystywania własnego umysłu. Najważniejszy komunikat, jaki płynie z tej ważnej książki, mówi, że same geny nie decydują o naszym przeznaczeniu. Możemy się nauczyć, jak na nie wpływać, aby cieszyć się lepszym zdrowiem i optymalnym samopoczuciem. Polecam tę książkę”.

— dr n. med. Andrew Weil, autor książek Jak się zdrowo zestarzeć? i Spontaneous Happiness

„Nasze geny to predyspozycja, a nie przeznaczenie. Mechanizmy biologiczne, które wpływają na nasze zdrowie i samopoczucie, są często niewiarygodnie dynamiczne — co czasem nam pomaga, a czasem przeszkadza. Jeżeli dobrze się odżywiamy, dużo ruszamy, mniej stresujemy i bardziej kochamy, nasze ciała wykazują wspaniałą zdolność do transformacji i uzdrawiania. Książka Supergeny to ważny wkład w dyskusję dotyczącą tego, że umysł, mózg, genom i mikrobiom mogą zachowywać się jak jeden system. Doktorzy Chopra i Tanzi kontynuują swoją pionierską pracę, dzięki której medycyna integracyjna przeszła do głównego nurtu badań. Gorąco polecam tę książkę!”.

— dr n. med. Dean Ornish, założyciel i prezes Instytutu Badań nad Medycyną Prewencyjną, a także profesor kliniczny medycyny Uniwersytetu Kalifornijskiego w San Francisco

„Chopra i Tanzi napisali książkę, która zmieni życie wielu osób. Dzięki niej zupełnie inaczej spojrzysz na to, jak nasze geny wpływają na nas i jak my możemy wpływać na nie. Książka Supergeny, podparta solidnymi badaniami, elegancka i wciągająca, zwiększa zrozumienie potencjału, który tkwi w każdym z nas. Koniecznie trzeba ją przeczytać”.

— dr n. med. Steven R. Steinhubl, dyrektor wydziału Medycyny Cyfrowej, Instytut Nauk Translatorycznych Scrippsa

„Ta książka pokaże Ci najsensowniejszy i najskuteczniejszy sposób na pozytywne uczestniczenie w ewolucji całego ludzkiego gatunku! Deepak i Rudy nie tylko przynoszą Ci wspaniałą wiadomość, że nie jesteś ofiarą swoich genów, ale również pokazują, jak przejąć kontrolę nad własnym zdrowiem dzięki prostym, niekosztownym zmianom stylu życia, które udoskonalą Twój genom i przyniosą Ci — a także Twoim jeszcze nienarodzonym potomkom — doskonałe zdrowie!”.

— Elisabet Sahtouris, biolożka ewolucyjna, futurystka i autorka książkiGaia’s Dance: the Story of Earth & Us

„Książka Supergeny to wspaniały wkład w naszą stale poszerzającą się wiedzę o tym, że umysł, mózg, genom i mikrobiom stanowią jeden system. Gratulacje dla Rudy’ego i Deepaka”.

— dr n. med. Keith L. Black, profesor i dyrektor oddziału neurochirurgii w Centrum Medycznym Cedars-Sinai, a także autor książki Brain Surgeon: A Doctor’s Inspiring Encounters with Mortality and Miracles

„Genetyka to droga dwukierunkowa. Doktorzy Chopra i Tanzi pokazują, jak umysł może kazać genom wyleczyć ciało”.

— dr n. med. Stuart Hameroff, Centrum Medyczne Uniwersytetu Bannera, Uniwersytet Arizony

Dla naszych rodzin, z którymi łączy nas miłość

sprawiająca, że nasze geny są „super”.

Przedmowa Dobre geny, złe geny i supergeny

Jeżeli chcesz mieć lepsze życie, co powinieneś zmienić w pierwszej kolejności? Mało prawdopodobne jest, że ktokolwiek odpowie: „swoje geny”. I jest ku temu dobry powód: nauczono nas, że geny są stałe i niezmienne. To, z czym się urodziłeś, pozostanie w Tobie do śmierci. Jeżeli masz bliźniaka jednojajowego, to musicie pogodzić się z tym, że obaj macie identyczne geny, bez względu na to, jak dobre czy złe one są. Popularny pogląd mówiący o stałych genach jest częścią naszego codziennego języka. Dlaczego niektóre osoby są obdarzone większą urodą i inteligencją niż reszta? Mają dobre geny. A dlaczego słynna gwiazda Hollywood przechodzi podwójną mastektomię, mimo że nie występują u niej żadne objawy choroby? Przyczyną są złe geny — odziedziczona silna predyspozycja do zachorowania na raka, którą mają również inni członkowie jej rodziny. Ludzie są przerażeni, a media nie próbują nawet im wyjaśnić, jak rzadki jest to przypadek.

Czas, aby obalić te sztywne przekonania. Twoje geny są płynne, dynamiczne i reagują na wszystko, co myślisz i robisz. Każdy powinien usłyszeć o tym, że aktywność genów w przeważającej mierze znajduje się pod naszą kontrolą. Ta przełomowa koncepcja, będąca rezultatem najnowszych badań w dziedzinie genetyki, stanowi fundament tej książki.

Szafa grająca, która stoi w rogu w kawiarni, nigdy nie rusza się z miejsca, a mimo to może zagrać setki piosenek. „Muzyka” Twoich genów jest podobna: bezustannie produkują one szeroką gamę substancji chemicznych, które są zakodowanymi komunikatami. My jedynie odkrywamy, jak potężne są te komunikaty. Jeżeli podejmiesz świadomą decyzję, aby skupić się na aktywności własnych genów, poczujesz następujące korzyści:

poprawisz swój nastrój, pozbywając się uczucia niepokoju i przygnębienia;

stawisz opór corocznym przeziębieniom i grypom;

odzyskasz normalny, twardy sen;

zyskasz więcej energii i wygrasz z przewlekłym stresem;

pozbędziesz się przewlekłego bólu;

uwolnisz swoje ciało od rozmaitych rodzajów dyskomfortu;

spowolnisz proces starzenia, a nawet go odwrócisz;

unormujesz swój metabolizm, zwiększając swoje szanse na schudnięcie bez efektu jo-jo;

zmniejszysz ryzyko zachorowania na nowotwór.

Od dawna podejrzewano, że geny mogą mieć jakiś związek z zakłóceniami w procesach, które zachodzą w organizmie. Teraz już wiemy na pewno, że to właśnie od genów zależy, czy procesy te przebiegają prawidłowo. Cały układ umysł – ciało jest regulowany przez aktywność genów, często w zaskakujący sposób. Oto przykład: geny znajdujące się w Twoich jelitach wysyłają komunikaty na temat rozmaitych rzeczy, które na pierwszy rzut oka nie mają nic wspólnego z tak przyziemną funkcją jak trawienie. Komunikaty te dotyczą Twoich nastrojów, wydajności układu odpornościowego, a także Twojej podatności na różne schorzenia związane z trawieniem (takie jak cukrzyca czy zespół jelita drażliwego), ale również na dolegliwości, które są tylko luźno powiązane z układem pokarmowym (na przykład nadciśnienie, choroba Alzheimera czy zaburzenia autoimmunologiczne — od alergii do chronicznych zapaleń).

Każda komórka w Twoim organizmie prowadzi dialog z wieloma innymi komórkami, wysyłając im genetyczne komunikaty. Ty musisz dołączyć do tej konwersacji. Twój styl życia prowadzi do określonej aktywności genetycznej, która może Ci pomagać albo szkodzić. Co więcej, aktywność Twoich genów może się zmienić pod wpływem jakiegoś ważnego wydarzenia w Twoim życiu. To dlatego bliźnięta jednojajowe, mimo że rodzą się z takim samym zestawem genów, mają zupełnie inną ekspresję genów jako osoby dorosłe. Jeden bliźniak może być otyły, a drugi szczupły. Jeden może być schizofrenikiem, a drugi nie. Jeden może umrzeć znacznie wcześniej niż drugi. Wszystkie te różnice są regulowane przez aktywność genów.

Jednym z powodów, dla których zatytułowaliśmy tę książkę Supergeny, jest to, że chcieliśmy zwiększyć Twoje oczekiwania w stosunku do Twoich genów i tego, co mogą dla Ciebie zrobić. Połączenie między umysłem a ciałem nie przypomina mostu łączącego dwa brzegi rzeki. Znacznie lepszym porównaniem jest linia telefoniczna, a właściwie wiele takich linii, które wciąż przekazują jakieś komunikaty. Każdy z tych komunikatów — dotyczący tak nieistotnych spraw jak wypicie soku pomarańczowego do śniadania, zjedzenie jabłka ze skórką, obniżenie poziomu hałasu w pracy czy pójście na spacer przed snem — dociera do całego organizmu. Każda komórka bacznie śledzi, co myślisz, mówisz i robisz.

Zoptymalizowanie aktywności własnych genów to cel, dla którego warto odrzucić samobójczy pogląd mówiący o dobrych i złych genach. Jednak w rzeczywistości nasza wiedza na temat ludzkiego genomu — czyli sumy wszystkich genów w organizmie człowieka — znacząco się poszerzyła w ciągu ostatnich dwóch dekad. W 2003 roku, po niemalże dwudziestu latach badań i rozwoju, zakończono projekt poznania ludzkiego genomu (ang. Human Genome Project), który umożliwił stworzenie kompletnej mapy 3 miliardów podstawowych par chemicznych — alfabetu kodu życia — ciągnących się wzdłuż podwójnej helisy DNA w każdej komórce. Nagle istnienie ludzkie zaczęło zmierzać w zupełnie nowych kierunkach. To tak, jakby ktoś wręczył nam mapę nieodkrytego jeszcze kontynentu. W świecie, w którym wydawałoby się, że nie ma już zbyt wiele do odkrycia, ludzki genom stał się nową granicą.

Pozwól, że zachwycimy Cię tym, jak szeroka jest dziedzina genetyki w dzisiejszych czasach. Posiadasz supergenom, który rozszerza się niemalże bez końca, wykraczając poza forsowane w starych podręcznikach idee dobrych i złych genów. Ten supergenom składa się z trzech elementów. Są to:

Wszystkie te trzy komponenty supergenomu tworzą Ciebie. To podstawowy budulec, który nieustannie wysyła instrukcje do wszystkich części Twojego ciała. Nie jesteś w stanie pojąć, kim jesteś, dopóki nie poznasz i nie zrozumiesz swojego supergenomu. To, jak supergeny łączą się ze sobą, tworząc razem układ umysł – ciało, stanowi jedno z najciekawszych zagadnień dzisiejszej genetyki. Wciąż jesteśmy zalewani nowymi informacjami, które wpływają na nas wszystkich. Zmieniają to, jak żyjemy, kochamy i jak rozumiemy nasze miejsce we wszechświecie.

Kierunek najnowszej genetyki można przedstawić w jednym zdaniu: uczymy się, jak sprawić, żeby nasze geny nam pomogły. Zamiast pozwalać na to, żeby złe geny Cię krzywdziły, a dobre przynosiły radość w życiu — a taki jest powszechnie dominujący pogląd — pomyśl o supergenomie jak o słudze, który chce Ci pomóc w kształtowaniu Twojego życia zgodnie z Twoim życzeniem. Urodziłeś się po to, żeby używać swoich genów, a nie po to, by to one wykorzystywały Ciebie. To wcale nie jest myślenie życzeniowe — wręcz przeciwnie. Najnowsza genetyka skupia się na tym, jak zmienić aktywność genów na lepsze.

W książce Supergeny zebraliśmy informacje o najważniejszych odkryciach ostatnich czasów i wyjaśniliśmy, co się za nimi kryje. Połączyliśmy wieloletnie doświadczenie jednego z najwybitniejszych na świecie genetyków i jednego z najbardziej uznanych liderów w dziedzinie duchowości i medycyny łączącej umysł z ciałem. Pochodzimy z różnych światów i zupełnie inaczej spędzamy nasz czas w pracy: Rudy przeprowadza przełomowe badania nad przyczyną choroby Alzheimera i potencjalnym lekarstwem na nią, a Deepak naucza o umyśle, ciele i duchu, wygłaszając setki wykładów każdego roku.

Łączy nas jednak pasja do transformacji, bez względu na to, czy jej korzenie znajdują się w umyśle czy w genie. Nasza poprzednia książka, Twój supermózg, wykorzystała najnowsze odkrycia z dziedziny neurobiologii, żeby wyjaśnić, jak uleczyć i odnowić mózg, optymalizując jego codzienne funkcjonowanie i osiągając znacznie lepsze rezultaty niż dotychczas.

Nasza nowa książka pogłębia ten temat — można nazwać ją wstępem do Twojego supermózgu, ponieważ mózg jest zależny od DNA obecnego w każdej komórce nerwowej, które codziennie robi dla nas zadziwiające rzeczy. Przekazujemy ten sam komunikat — to Ty jesteś użytkownikiem swojego mózgu, a nie na odwrót — i przenosimy go na poziom genomu. Styl życia jest domeną, w której zachodzi transformacja, bez względu na to, czy mówimy o supermózgu czy o supergenach. Istnieje możliwość, że dzięki prostym zmianom stylu życia staniesz się kimś, kto aktywuje ogromne pokłady ukrytego potencjału.

Najbardziej ekscytująca wiadomość jest taka, że przebieg konwersacji między ciałem, umysłem i genami może zostać zmieniony. Ta transformacja daleko wykracza poza profilaktykę, a nawet poza dobry stan zdrowia, pomagając nam osiągnąć coś, co nazwaliśmy absolutnie doskonałym samopoczuciem. Ta książka wyjaśnia każdy aspekt absolutnie doskonałego samopoczucia, podpowiadając, co powinniśmy robić, aby uzyskać pożądaną reakcję ze strony swoich genów — taką, która będzie nas wspierała.

Pojęcia dobre geny i złe geny są mylące, ponieważ prowadzą do jeszcze większego nieporozumienia: traktowania biologii jako przeznaczenia. Jak niedługo wyjaśnimy, nie ma czegoś takiego jak dobre i złe geny. Wszystkie geny są dobre. Dopiero ich mutacje — czyli wariacje sekwencji lub struktury DNA — mogą sprawić, że geny staną się złe. Są również takie mutacje, które zmieniają geny na „dobre”. Mutacje chorobotwórcze genów, które gwarantują, że dana osoba zapadnie na określoną chorobę w ciągu swojego życia, stanowią zaledwie 5 procent wszystkich mutacji powiązanych z chorobami. To jest naprawdę marginalna część około 3 milionów wariacji DNA, jakie występują w supergenomie każdego człowieka. Dopóki myślisz w kategoriach dobrych i złych genów, pozostajesz więźniem niewłaściwych, przestarzałych przekonań. Pozwalasz biologii, żeby zdefiniowała, kim jesteś. W dzisiejszym społeczeństwie, w którym ludzie mają większą wolność wyboru niż kiedykolwiek wcześniej, ironią jest to, że genetyka stała się taka deterministyczna. Słowa „to przez geny” to typowa odpowiedź, jaką słyszymy, gdy pytamy, dlaczego ktoś się objada, cierpi na depresję, łamie prawo, ma załamanie nerwowe, a nawet wierzy w Boga.

Jeżeli nowa genetyka uczy nas czegokolwiek, to tego, że natura współpracuje z odżywianiem i dbaniem o swoje ciało. Twoje geny mogą zwiększać Twoją predyspozycję do otyłości albo cukrzycy typu 2, ale to tak, jakby mówić, że fortepian predysponuje Cię do grania niewłaściwych dźwięków. Oczywiście jest taka możliwość, ale o wiele ważniejsze jest to, jak piękną muzykę można wydobyć z tego fortepianu — i genu.

Oferujemy Ci tę książkę, licząc na to, że pomoże Ci ona poprawić Twoje ogólne samopoczucie — nie dlatego, że istnieje wiele złych dźwięków, których należy unikać, lecz dlatego, że jest jeszcze dużo pięknej muzyki do skomponowania. Supergeny dzierżą klucz do osobistej transformacji, która nagle stała się o wiele łatwiej osiągalna — i bardziej pożądana — niż kiedykolwiek dotąd.

Wstęp Dlaczego supergeny? Pilna odpowiedź

Celem tej książki jest poprawienie Twojego samopoczucia tak bardzo, że stanie się absolutnie doskonałe. Taki cel wymaga przejścia przez transformację, która jest oparta na zrozumieniu własnej genetyki. Ta fascynująca dziedzina nauki przyniosła mnóstwo ekscytujących odkryć, a każdego dnia dochodzi do kolejnych. Ludzkie DNA ma jeszcze dużo sekretów, które czekają na odkrycie. Ale punkt krytyczny został już osiągnięty. Zrozumieliśmy z całkowitą pewnością, że ludzkie ciało nie jest tym, czym się wydaje.

Wyobraź sobie, że stoisz przed lustrem. Co widzisz? Oczywista odpowiedź brzmi: żyjący obiekt, ruchomą maszynę zbudowaną z ciała i krwi. Ten obiekt jest Twoją bazą i schronieniem. Posłusznie zabiera Cię tam, dokąd chcesz iść, i robi to, co chcesz robić. Bez fizycznego ciała życie nie miałoby żadnego fundamentu. Co jednak, jeśli wszystko, co uważasz na temat swojego ciała, jest iluzją? Co, jeśli ta rzecz, którą widzisz w lustrze, wcale nie jest rzeczą?

W rzeczywistości Twoje ciało jest jak rzeka, która ciągle płynie i bezustannie się zmienia.

Twoje ciało jest jak chmura — wir energii, który w 99 procentach stanowi pustą przestrzeń.

Twoje ciało jest jak genialny pomysł w kosmicznym umyśle — pomysł, który potrzebował miliardów lat ewolucji, żeby się ukształtować.

Te porównania nie są tylko obrazami. To rzeczywistość, która jest oparta na transformacji. W tej chwili Twoje ciało jako fizyczna rzecz pasuje do wszystkich Twoich codziennych doświadczeń. Parafrazując słowa Szekspira: czy nie krwawisz, gdy się ukłujesz? Oczywiście, że tak, ponieważ fizyczna strona życia jest dla nas niezbędna. Jednak strona fizyczna nabiera drugorzędnego znaczenia. Bez innych możliwości — mamy tu na myśli ciało jako ideę, chmurę energii i ciągłą zmianę — Twoje ciało odleciałoby i zniknęło w przypadkowym wirze atomów.

Gdy zaczniesz dostrzegać, co się znajduje za fasadą tego obrazu w lustrze, zacznie się prawdziwa historia. Za lustrem znajduje się bowiem genetyka, która odkrywa historię życia w etapach, począwszy od przełomu z 1953 roku, kiedy to zidentyfikowano podwójną helisę DNA — zakręconą drabinę zawierającą miliardy chemicznych szczebli. W ciągu ostatnich dziesięciu lat jednak wizja ta eksplodowała dzięki odkryciu, jak aktywne są tak naprawdę nasze geny. Każda komórka w organizmie człowieka wykorzystuje w praktyce sekret życia:

Wie, co jest dla niej dobre, i chwyta się dobrego.

Wie, co jest dla niej złe, i unika złego.

Całkowicie skupia się na własnym przetrwaniu w każdej chwili swojego istnienia.

Śledzi stan każdej innej komórki.

Dostosowuje się do rzeczywistości, nie stawiając oporu i niczego nie oceniając.

Korzysta z najgłębszych zasobów inteligencji Natury.

Czy my, stanowiący sumę tych wszystkich komórek, możemy powiedzieć to samo o sobie? Czy jemy zbyt dużo, upijamy się, znosimy długotrwały stres albo okradamy samych siebie ze snu? Żadna zdrowa komórka nie dokonałaby takiego wyboru.

Skąd zatem ten brak połączenia? Natura zaprojektowała nas tak, żebyśmy byli tak samo zdrowi jak nasze komórki. Nie ma powodu, aby tak nie było. Komórki naturalnie dokonują właściwych wyborów w każdej chwili naszego życia. Czy my możemy postępować tak samo?

W najnowszych badaniach ekscytujące jest to, że aktywność genów może zostać znacząco poprawiona, a wtedy stan absolutnie doskonałego samopoczucia znajdzie się w zakresie naszych możliwości. Użyliśmy słów „absolutnie doskonałego”, ponieważ to, o czym mówimy, znacząco wykracza poza konwencjonalną profilaktykę. Najnowsza genetyka pomogła nam odkryć podstawowy fundament każdej choroby przewlekłej. Widzimy, w jak dużym stopniu wybory dotyczące stylu życia, których dokonaliśmy wiele lat temu, wpływają na to, jak obecnie funkcjonuje nasze ciało, zarówno w zdrowiu, jak i w chorobie. Nasze geny uważnie śledzą każdy nasz ruch.

Naszym zdaniem absolutnie doskonałe samopoczucie jest czymś, czego wszyscy bardzo potrzebujemy. Głęboko wierzymy, że jesteśmy w stanie Cię o tym przekonać. Zdecydowana większość ludzi nie ma pojęcia, że w konwencjonalnym dobrym samopoczuciu powstała dziura, która jest tak duża, że zdołały przez nią przeniknąć takie problemy jak przyspieszony proces starzenia, choroby przewlekłe, otyłość, depresja i uzależnienia. Wszystkie wysiłki podejmowane w walce z tymi zagrożeniami przynoszą w najlepszym razie tylko połowiczny sukces. Potrzebny jest nowy model. Oto jak pewna kobieta odkryła w sobie tę potrzebę.

Historia Ruth Ann

Gdy Ruth Ann poczuła ból w obu biodrach, początkowo zbagatelizowała ten problem. Miała 59 lat i była dumna z tego, jak dobrze zarządza swoim ciałem. Doskonale kontrolowała swoje impulsy i prawidłowo się odżywiała, unikając podjadania i wycieczek do zamrażarki po lody o północy, ponieważ wiedziała, że to z pewnością skutkowałoby przybraniem na wadze. Nie paliła papierosów i rzadko piła alkohol. W apteczce trzymała głównie witaminy i suplementy diety. Ćwiczyła więcej niż zalecane minimum, które mówi o 4 – 5 okresach intensywnej aktywności fizycznej tygodniowo: codziennie spędzała na siłowni dwie godziny. Dzięki temu, mając prawie 60 lat, Ruth Ann mogła się pochwalić doskonałą figurą, która zawsze miała dla niej duże znaczenie.

Ból w biodrach, który pojawił się dwa lata wcześniej, był irytujący, ale Ruth Ann nie pozwoliła, aby wpłynęło to na jej codzienną rutynę ćwiczeń. Stopniowo ból stawał się chroniczny. Pojawiał się zawsze, gdy biegała na stacjonarnej bieżni. Doszło do tego, że codziennie po południu musiała kłaść się na całą godzinę, aby ból minął. W końcu poszła do lekarza. Zrobiono jej prześwietlenie, które ujawniło poważny problem: Ruth Ann miała chorobę zwyrodnieniową stawów. Lekarz powiedział, że wcześniej czy później czeka ją zabieg wszczepienia endoprotezy.

Przyczyna choroby nie została rozpoznana, ale Ruth Ann miała swoje wytłumaczenie: „Nie powinnam była tyle ćwiczyć. Zbyt wiele od siebie wymagałam, a teraz płacę za to wysoką cenę”. Czuła się pokonana. Myślała, że robiła wszystko, co trzeba, żeby jak najbardziej przesunąć w czasie moment, w którym zostanie „starszą panią”. To był jej najgłębszy lęk. Teraz objawy przyspieszonego starzenia zaatakowały ją niczym małe gobliny wychodzące z ukrycia. Miała figurę trzydziestolatki, ale to były tylko pozory. Bez powodu dopadało ją zmęczenie. Sen i apetyt się rozregulowały. Zaczęła miewać okresy bezsenności, które ciągnęły się całymi tygodniami. Nieznaczny stres niepostrzeżenie przekształcał się w stany lękowe. Ruth Ann nigdy przedtem nie czuła się bezradna, a teraz, gdy wyobrażała sobie siebie jako „starszą panią”, od razu miała ochotę pójść na siłownię i wskoczyć na bieżnię.

Ruth Ann uważała, że jej ciało ją zdradziło. Zastanów się jednak, jak ta sytuacja wygląda z punktu widzenia komórki. Komórka nie wymaga od siebie zbyt wiele. Gdy widzi najmniejszy objaw uszkodzenia, od razu stara się to naprawić. Przestrzega naturalnego cyklu odpoczynku i aktywności. To wynika z jej głębokiego zrozumienia życia, które jest zakodowane w jej DNA. Według konwencjonalnych standardów Ruth Ann robiła to, co należy, jednak na głębszym poziomie była odłączona od inteligencji swojego ciała.

Mamy Ci do przekazania tyle dobrych informacji, że o minusach wspomnimy tylko raz: dwa główne zagrożenia dla Twojego samopoczucia — choroby i starzenie się — są stale obecne. Cicho, bez Twojej wiedzy, Twoje zdrowie jest konsekwentnie niszczone. Na mikroskopijnym poziomie nieprawidłowe procesy zachodzą w organizmie każdego człowieka. Anomalie wewnątrz komórki, które wpływają tylko na małą grupę cząsteczek albo na kształt jednego enzymu, są praktycznie niewykrywalne. Nie jesteś w stanie ich poczuć w postaci bólu ani nawet minimalnego dyskomfortu. Czasami mijają całe lata, zanim takie anomalia zaczną wywoływać delikatne objawy. Jednak kiedyś przyjdzie taki dzień, w którym Twoje ciało zacznie opowiadać Ci historię, której nie chcesz usłyszeć, tak jak to było w przypadku Ruth Ann.

Ta książka wyjaśni Ci, jak oddalić ten dzień o całe lata, a nawet dekady. Wizja absolutnie doskonałego samopoczucia jest realna, a najbardziej ekscytujące odkrycia stanowią zaledwie preludium do rewolucji w sposobie dbania o własne ciało. Zostań pionierem tej rewolucji. Jest to najważniejszy krok, jaki możesz zrobić, aby zapewnić swojemu ciału, umysłowi i duszy przyszłość, której pragniesz. Twoje geny odgrywają ważną rolę we wszystkich tych obszarach, o czym wkrótce się przekonasz.

Od genów do supergenu

Zagrożenie, które wisi nad Twoim dobrym samopoczuciem i zdrowiem, jest ciągłe. Nawet jeśli uważasz, że w tej chwili jesteś bezpieczny, co możesz powiedzieć o swojej przyszłości? Geny mogą Ci pomóc odpowiedzieć na to pytanie. Mogą Cię poprowadzić tak, abyś dokonywał wyborów wspomagających życie i skorygował złe decyzje podjęte w przeszłości. Pierwszym krokiem jest skupienie się na komórce. Twoje ciało zawiera około 50 – 100 bilionów komórek (jak widzisz, dane szacunkowe znacznie różnią się między sobą). Nie ma ani jednego procesu — niezależnie od tego, czy jest to myślenie, rodzenie dziecka, odpieranie ataku bakterii czy trawienie kanapki z szynką — który nie byłby powiązany z wyspecjalizowaną aktywnością Twoich komórek. Komórka musi dbać o swoje DNA i umożliwiać mu doskonałe funkcjonowanie, ponieważ DNA jako „mózg” komórki jest ostatecznie odpowiedzialne za każdy proces. U zdrowego człowieka aktywność DNA jest doskonała w ponad 99,9 procentach przypadków. To nieliczne wyjątki, które składają się na ułamek 0,1 procenta, mogą powodować problemy.

DNA, które znajduje się w każdej komórce, jest wspaniałą, złożoną kombinacją substancji chemicznych i białek, które przechowują w sobie przeszłość, teraźniejszość i przyszłość całego życia na naszej planecie. Bakterie są również niezbędne dla organizmu: całe ich biliony tworzą wyściółkę naszych jelit i pokrywają powierzchnię skóry. Tworzą w ten sposób kolonie nazywane mikrobiomami. Niedawno jednak odkryto, że mikrobiom odgrywa znacznie ważniejszą rolę. Do refleksji skłania już sama liczba bakterii, jakie zawiera — jest to około 90 procent komórek w organizmie człowieka. Jeszcze ważniejsze jest to, że w ciągu miliardów lat ewolucji DNA bakterii stało się częścią ludzkiego DNA. Szacuje się, że 90 procent informacji genetycznych zawartych w organizmie ma pochodzenie bakteryjne — nasi przodkowie byli mikrobami i pod wieloma względami są oni nadal obecni w strukturze naszych komórek.

Prawdę mówiąc, Twoje ciało może zawierać 100 bilionów bakterii lub nawet więcej (są to tylko orientacyjne dane szacunkowe). Gdyby wyizolować je z organizmu, miałyby 1,4 – 2,2 kg suchej masy. A zatem mamy około 23 000 genów we własnych komórkach i milion genów we wszystkich mikrobach. Można powiedzieć, że jesteśmy skomplikowanymi gospodarzami mikroorganizmów, które nas skolonizowały. Z tego faktu płyną ważne i zaskakujące wnioski dla medycyny i zdrowia, które są obecnie analizowane przez badaczy. Jeden z nich jest oczywisty: ludzki genom, który powiększył się dziesięciokrotnie, stał się supergenomem. Wiedząc to, co już teraz wiemy o mikrobach, możemy powiedzieć, że genetyczna spuścizna Ziemi, mająca 2,8 miliarda lat, jest obecna w każdym z nas, tu i teraz. Pod względem genetycznym wiele pierwotnych rzeczy nadal jest obecnych w komórkach naszego organizmu.

To, że DNA przechowuje w sobie całą historię życia, wiąże się z ogromną odpowiedzialnością. Wystarczy jedno potknięcie, aby cały gatunek zniknął z powierzchni Ziemi. Mając świadomość tego faktu, genetycy przez całe dekady traktowali DNA jako stabilną substancję chemiczną, a za największe niebezpieczeństwo uważali niestabilność, do której może dojść na skutek błędu w mechanizmach obronnych organizmu. Teraz jednak wiemy już, że DNA reaguje na wszystko, co się dzieje w naszym życiu, a wiedza ta otwiera drzwi do wielu nowych możliwości, które nauka dopiero powoli zaczyna odkrywać.

Historia Saskii

Niektórzy ludzie są przekonani, że są ofiarami własnych genów. Inni twierdzą, że geny ich uratowały. Pewna kobieta doświadczyła i jednego, i drugiego. Kilka lat przed 50. urodzinami Saskia zachorowała na agresywną postać raka piersi. Wkrótce pojawiły się przerzuty, w tym również do kości. W walce z chorobą Saskia zrezygnowała z chemioterapii na rzecz immunoterapii, której celem jest wzmocnienie reakcji obronnej organizmu. Saskia postanowiła również spędzić cały tydzień na poszerzaniu wiedzy o tym, jak dbać o siebie poprzez medytację, jogę, masaże i inne terapie uzupełniające. (Program, w którym wzięła udział, był prowadzony w Chopra Center. Mówimy o tym, aby nie ukrywać żadnych faktów, a nie po to, żeby przypisać sobie zasługi za to, co się później wydarzyło).

Podczas tego mile spędzonego tygodnia Saskia nabrała poczucia, że lepiej rozumie się z własnym ciałem. Cieszyła się tym, jak dobrze została potraktowana — szczególną uwagę zwróciła na pełne troski podejście masażystów. Pod koniec tygodnia zgłosiła, że ból w kościach minął. Gdy nadeszła pora powrotu do domu, czuła się znacznie lepiej, zarówno pod względem emocjonalnym, jak i fizycznym. Niedawno dostałem od niej e-mail, w którym opisała, co się stało później.

Dzień po tym, jak wróciłam do domu, miałam badanie PET-CT (poprzednie miałam robione cztery miesiące wcześniej). W następnym tygodniu spotkałam się z onkologiem. Byłam przygotowana na najgorsze, ale postanowiłam, że bez względu na to, jak wypadnie mój skan, ja sama będę czuła się znacznie lepiej. Tylko to się dla mnie liczyło. Nie usłyszałam jednak żadnych złych wiadomości. Lekarz powiedział mi, że nigdy nie spotkał się z taką reakcją w tak krótkim czasie, zwłaszcza że nie przeszłam chemioterapii (…). Był bardzo zaskoczony i szczerze zainteresował się tym, co robię!

Opowiedziałam mu o tym, czego się nauczyłam w Chopra Center (a zwłaszcza o medytacji, jodze i masażach), o zmianach, jakie wprowadziłam w diecie, a także o ogromnym wsparciu ze strony mojego męża w ciągu tych ostatnich kilku miesięcy. Wierzę, że te wszystkie rzeczy zadziałały razem, sprawiając, że moje uzdrowienie stało się możliwe.

Zasadniczo wszystkie liczne przerzuty do węzłów chłonnych zniknęły, podobnie jak przerzuty do wątroby. Zniknęła również połowa przerzutów do kości, a pozostałe znacznie się zmniejszyły. Teraz mam jeden nowy przerzut do węzła chłonnego po lewej stronie szyi, ale lekarz uważa, że jest on nieistotny w porównaniu z tymi wszystkimi pozytywnymi zmianami, jakie zaszły w moim organizmie. Powiedział, żebym dalej robiła to, co robię — cokolwiek to jest.

Do tej historii można podejść na dwa sposoby. Pierwszym z nich jest standardowa reakcja medyczna, czyli po prostu odrzucenie.

Patrząc na historię choroby Saskii, większość onkologów uznałaby ją za anegdotę, która ma niewielki udział w ogólnych statystykach dotyczących raka, jego leczenia i szans na przeżycie tej choroby. Lekarze sprowadzają nowotwory do danych liczbowych. Liczy się to, co się dzieje z tysiącami chorych, a nie to, co przydarzyło się jednej pacjentce. Drugie podejście to próbować się dowiedzieć, w jaki sposób zmiany w jej życiu doprowadziły do tak imponujących rezultatów. Wymieńmy wszystkie zmiany, jakie zauważyła Saskia, które mogły wpłynąć na ekspresję jej genów:

lepsze podejście do choroby;

większy optymizm;

mniejszy ból w kościach;

wsparcie emocjonalne ze strony męża;

poszerzenie wiedzy na temat połączenia umysłu z ciałem;

zmiana stylu życia polegająca na dodaniu medytacji, jogi i masażu do codziennych czynności;

korzyści płynące z masażu terapeutycznego i innych terapii zastosowanych w Centrum.

Ta lista wydaje się zróżnicowana — tylko jeden czy dwa z jej punktów można znaleźć w standardowych terapiach przeciwnowotworowych. Jednak wszystkie te elementy łączy jedna rzecz: do mózgu Saskii i jej genów zostały wysłane nowe komunikaty (przy czym komunikacja ta ma charakter dwustronny). Gdyby medycyna mogła odszyfrować te komunikaty, zbliżylibyśmy się znacząco do rozwiązania tajemnicy uzdrawiania. Lekarz, który zajmuje się leczeniem pacjentów, może mieć trudności z przyznaniem, że jedynym prawdziwym uzdrowicielem ludzkiego ciała jest ono samo. A to, w jaki sposób organizm przemieszcza atomy i cząsteczki, żeby się uzdrowić — albo i nie — pozostaje nieodgadnioną tajemnicą.

Nie jesteśmy w stanie przewidzieć, co się stanie z Saskią w najbliższych miesiącach i latach. Nie promujemy tutaj cudownych leków w żadnej formie ani kształcie. Wiemy dobrze, że słowo cud nie pomaga w zrozumieniu, jak funkcjonuje ludzki organizm.

Gdybyś mógł wysłuchać serii komunikatów odbieranych na poziomie genetycznym przez zaledwie jeden dzień, najprawdopodobniej brzmiałyby one tak:

Rób dalej to, co robisz.

Odrzuć albo zignoruj zmianę.

Trzymaj problemy z dala ode mnie. Nie chcę o nich wiedzieć.

Spraw, żeby moje życie było przyjemne.

Unikaj trudności i bólu.

Zajmij się tym. Ja nie chcę tego robić.

Nie zdajesz sobie sprawy, że takie komunikaty wysyłasz do swoich genów przez cały czas. Przyczyna jest prosta: nie wypowiadasz ich w formie słów. Jednak Twój zamiar jest oczywisty, a komórki reagują na Twoje pragnienia i działania — nie na to, co mówisz. Mamy ogromne szczęście, że nasze ciała potrafią automatycznie funkcjonować w niemalże doskonały sposób przez całe dziesięciolecia. Jeśli jednak nie zaczniemy aktywnie zabiegać o swoje dobre samopoczucie, wysyłając świadome komunikaty do swoich genów, „jazda na automatycznym pilocie” nie wystarczy. Absolutnie doskonałe samopoczucie wymaga dokonywania świadomych wyborów — tylko wtedy geny będą współpracować z Tobą tak, żebyś dostał to, czego pragniesz.

To jest nowa historia, którą pragniemy Ci opowiedzieć. Chcielibyśmy, żeby stała się ona również Twoją historią. Gdy używasz swoich genów do transformacji, zamieniasz je w supergeny. Ta książka została podzielona na trzy części, aby skuteczniej doprowadziła Cię do celu:

Nauka transformacji: tutaj przedstawimy Ci najnowsze odkrycia z dziedziny genetyki — rewolucyjną wiedzę na temat biologii, ewolucji, dziedziczenia i samego ludzkiego organizmu.

Zmiany stylu życia, które pomogą Ci osiągnąć absolutnie doskonałe samopoczucie: tutaj pokażemy sposób na wprowadzenie potrzebnych zmian, który jest zarówno praktyczny, jak i — na tyle, na ile jest to możliwe — łatwy.

Kierowanie własną ewolucją: tutaj wrócimy do źródła rozwoju i zmian, jakim jest świadomość. Nie możesz zmienić tego, czego nie jesteś świadomy. Gdy będziesz już mieć pełną świadomość, obietnica autotransformacji się spełni.

To jest mapa. Teraz zaczniemy naszą podróż. Nasza mapa obejmuje teren, jaki musimy przemierzyć. Dopóki jednak nie wejdziesz na ten teren, nie stanie się on dla Ciebie rzeczywisty. Tym, co czyni tę podróż wyjątkową, jest to, że każdy krok ma moc zmieniania Twojej osobistej rzeczywistości. Nie ma nic bardziej fascynującego i satysfakcjonującego.

Prawie tysiąc lat przed tym, jak DNA ujawniło swój pierwszy sekret, mistyczny perski poeta Rumi odbył tę samą podróż. Zerknął przez ramię, żeby opowiedzieć nam, dokąd prowadzi ta droga:

Drobinki kurzu tańczące w świetle

to również nasz taniec.

Nie słuchamy wnętrza, żeby usłyszeć muzykę —

to nie ma znaczenia.

Taniec życia trwa,

a w radości słońca

ukrywa się Bóg.

Jak zmienić swoją przyszłość? Era epigenetyki

Wszystko, co sprawia, że geny są płynne, elastyczne i powiązane ze sobą — a więc stanowią całkowite przeciwieństwo niezmienności — zalicza się do nowej dziedziny zwanej epigenetyką. Greckie słowo epi oznacza „poza”, a więc epigenetyka to badanie tego, co znajduje się poza genetyką. Pod względem fizycznym słowo epi odnosi się do powłoki z białek i substancji chemicznych, które chronią i modyfikują każdą nić DNA. Pełen zestaw modyfikacji epigenetycznych DNA w organizmie nosi nazwę epigenomu. Badania epigenomu to prawdopodobnie najbardziej ekscytujący obszar dzisiejszej genetyki, ponieważ to właśnie tutaj geny są włączane i wyłączane (jak za pomocą włącznika światła) albo wzmacniane lub osłabiane (jak w termostacie). Co by było, gdybyśmy mogli dobrowolnie kontrolować te przyciski? Ta wizja może wywołać zawroty głowy u każdego genetyka wizjonera.

W latach 50. XX wieku, zanim jeszcze zaczęto podejrzewać, że istnieje coś takiego jak epigenom, angielski biolog Conrad Waddington jako pierwszy zasugerował, że rozwój człowieka od embrionu do późnej starości nie jest całkowicie zapisany w DNA. Musiały minąć całe dekady, zanim w genetyce przyjęło się pojęcie soft wiring, a razem z nim powszechny już dzisiaj pogląd, że geny można naprawiać. Jednak niektórych anomalii nie dało się zignorować. Klasycznym przykładem są bliźnięta jednojajowe, ponieważ rodzą się z identycznym zestawem genów. Jeżeli programuje je DNA, to powinny być biologicznie predystynowane do tego, aby być dokładnie takie same przez całe życie.

Jednak nie są. Bliźnięta jednojajowe, mające praktycznie takie samo DNA pod względem genomu, mogą zupełnie inaczej odbierać świat, co z kolei przekłada się na aktywność ich genów. Jeżeli znasz jakieś bliźnięta, to z pewnością słyszałeś od nich zapewnienia, że bardzo się od siebie różnią. Nie wystarczy taki sam genom, żeby stworzyć takiego samego człowieka. Dwa identyczne budynki zbudowane na podstawie tych samych projektów mogą służyć jako miejsce do prowadzenia zupełnie różnych działalności. Schizofrenia na przykład ma określony genetyczny komponent, ale jeśli jeden bliźniak jest schizofrenikiem, to prawdopodobieństwo wystąpienia tej choroby u drugiego bliźniaka wynosi tylko 50 procent. Ta tajemnica wymaga dalszych dyskusji, ale z pewnością już teraz rozumiesz, na czym polega dylemat dotyczący „biologii jako przeznaczenia”. Epigenetyka narodziła się, gdy genetycy skupili się na tym, co kontroluje ekspresję genów. Okazuje się, że elastyczność jest jednym z najcenniejszych darów życia.

Chociaż wszystkie komórki w Twoim organizmie mają identyczną sekwencję DNA i skład genetyczny, każdy z około dwustu różnych rodzajów komórek ma inną strukturę i odgrywa inną rolę. Neuron różni się swoim wyglądem od komórki serca tak bardzo, że trudno uwierzyć, iż zarządza nimi to samo DNA. Geny są zaprogramowane tak, aby stworzyć cały zestaw różnych komórek z komórek macierzystych, które są „dziecięcymi” prekursorami dojrzałych komórek. Komórki macierzyste znajdujące się w szpiku kostnym zastępują na przykład komórki krwi, gdy te umierają, czyli co kilka miesięcy. Również mózg może liczyć na dożywotnią dostawę komórek macierzystych, dzięki czemu na dowolnym etapie życia może budować nowe neurony. Jest to wspaniała wiadomość dla starzejącego się społeczeństwa, które pragnie jak najdłużej zachować żywotność i sprawność umysłową.