Wielki potencjał. Jak zmiana podejścia do sukcesu zwiększa nasze osiągnięcia, szczęście oraz dobrostan ebook

Dla Mi­chelle i Leo, dwóch pro­mycz­ków ra­do­ści,które co­dzien­nie przy­po­mi­nają mi, że mi­łość to je­dyny spo­sób,by do­strzec nasz pe­łen po­ten­cjał

CZĘŚĆ I

WIELKIPRO­BLEMZ MA­ŁYMPO­TEN­CJA­ŁEM

ROZ­DZIAŁ 1

PO­TĘGA UKRY­TYCH PO­WIĄ­ZAŃ

Po­czą­tek ty­siąca la­sów jest w jed­nym żo­łę­dziu.

RALPH WALDO EMER­SON

CUD LA­SÓW NA­MO­RZY­NO­WYCH

Kiedy zmierzch po­woli wkra­dał się do lasu na­mo­rzy­no­wego po­ra­sta­ją­cego brzeg rzeki gdzieś w głę­bi­nach dżun­gli w po­łu­dniowo-wschod­niej Azji, znaj­du­jący się da­leko od ro­dzi­mego Wa­szyng­tonu bio­log spo­glą­dał na pe­łen buj­nej ro­ślin­no­ści obcy kra­jo­braz, gdzie w wo­dzie ro­iło się od węży. Dry­fu­jąc po­woli w ło­dzi, pro­fe­sor Hugh Smith z pew­no­ścią sły­szał na­wo­ły­wa­nia bu­dzą­cych się po zmroku zwie­rząt, które wy­ła­ziły z nor i wy­la­ty­wały z gniazd, by roz­po­cząć nocne po­lo­wa­nie. Mogę so­bie wy­obra­zić mi­go­tliwy blask wody od­bi­ja­ją­cej gwiazdy, nie­za­kłó­cony za­nie­czysz­cze­niem świetl­nym, które po­ja­wia się w od­le­głych mia­stach. To, co wy­da­rzyło się póź­niej tej par­nej nocy w 1935 roku, opi­sano w spra­woz­da­niach na­uko­wych. Smith spoj­rzał na jedno z drzew man­gro­wych, gdy na­gle cała jego ko­rona roz­bły­sła świa­tłem, jakby z drzewa wy­do­był się pio­run, za­miast weń ude­rzyć. Po­tem za­pa­dła ciem­ność, choć pod po­wie­kami wciąż miał świetlny ob­raz.

Wtedy pio­run, jak to cza­sem bywa, ude­rzył po raz drugi.

Całe drzewo znów się roz­świe­tliło, a na­stęp­nie znów zga­sło, dwu­krot­nie w ciągu trzech se­kund[1]. To, co na­stą­piło, było nie­mal sur­re­ali­styczne: wszyst­kie drzewa wzdłuż brzegu na­gle roz­bły­sły jed­no­cze­śnie. Wszyst­kie po jed­nej stro­nie rzeki na od­cinku około trzy­stu me­trów roz­świe­tlały się i ga­sły w tej sa­mej chwili.

Robi mi się cie­pło na sercu, gdy po­my­ślę o tym, że taki cier­pliwy, uważny i umie­jętny ob­ser­wa­tor, któ­rego cie­ka­wość świata za­pro­wa­dziła tak da­leko od jego nor­mal­nego ży­cia na pół­nocno-za­chod­nim Pa­cy­fiku, zo­stał tam­tej nocy na­gro­dzony ma­gicz­nym zja­wi­skiem przy­rod­ni­czym.

Kiedy już wró­ciła mu zdol­ność ro­zu­mo­wa­nia, Smith zdał so­bie sprawę, że w rze­czy­wi­sto­ści to nie drzewa świe­ciły, po­kry­wała je bo­wiem ogromna liczba bio­lu­mi­ne­scen­cyj­nych przed­sta­wi­cieli świe­tli­ko­wa­tych, co do jed­nego roz­bły­sku­ją­cych w tym sa­mym mo­men­cie. Po po­wro­cie do domu dr Smith na­pi­sał ar­ty­kuł o swoim od­kry­ciu syn­chro­nicz­nych bły­sków. Wy­da­wało się to jed­nak zbyt piękne, by było praw­dziwe – ni­czym opo­wiastka z książki dla dzieci. Nie­stety nie dziwi mnie ko­lejna część tej hi­sto­rii. Nikt nie dał wiary re­la­cji na­ukowca. Bio­lo­dzy drwili z jego spra­woz­da­nia, za­rzu­ca­jąc mu kłam­stwo. Dla­czego samce świe­tli­ków mia­łyby roz­bły­ski­wać jed­no­cze­śnie, skoro po­mniej­szało to ich szanse, by wy­róż­nić się przed po­ten­cjalną part­nerką? Ma­te­ma­tycy pre­zen­to­wali rów­nie scep­tyczne po­dej­ście. Jak to moż­liwe, że z cha­osu przy­rody zro­dził się po­rzą­dek, gdy brak było li­dera, aby nim po­kie­ro­wać? Na­to­miast ety­mo­lo­dzy za­sta­na­wiali się, jak przy ogra­ni­czo­nej wi­docz­no­ści w la­sach na­mo­rzy­no­wych mi­liony świe­tli­ków mo­gły do­strzec wy­star­cza­jącą liczbę in­nych świe­tli­ków, by wy­two­rzyć jed­no­rodny rytm roz­bły­sków. Wy­da­wało się to fi­zycz­nie, ma­te­ma­tycz­nie i bio­lo­gicz­nie nie­moż­liwe.

A jed­nak się wy­da­rzyło. Obec­nie dzięki no­wo­cze­snej na­uce wiemy dla­czego i jak. Oka­zuje się, że to za­dzi­wia­jące za­cho­wa­nie ma dla świe­tli­ków zna­cze­nie ewo­lu­cyjne. Ba­da­cze Mo­iseff i Co­pe­land opu­bli­ko­wali w pre­sti­żo­wym cza­so­pi­śmie „Science” ar­ty­kuł do­ku­men­tu­jący ich od­kry­cie. Gdy świe­tliki roz­bły­skują przy­pad­kowo, praw­do­po­do­bień­stwo re­ak­cji sa­micy na samca w ciem­nych cze­lu­ściach la­sów na­mo­rzy­no­wych wy­nosi trzy pro­cent. Jed­nak gdy świe­tliki roz­bły­skują jed­no­cze­śnie, praw­do­po­do­bień­stwo to wzra­sta do osiem­dzie­się­ciu dwóch pro­cent[2]. To nie po­myłka. Praw­do­po­do­bień­stwo suk­cesu wzra­sta o sie­dem­dzie­siąt dzie­więć punk­tów pro­cen­to­wych, kiedy bły­ski mają cha­rak­ter gru­powy, a nie in­dy­wi­du­alny.

Spo­łe­czeń­stwo uczy, że le­piej być je­dy­nym ja­snym świa­teł­kiem, niż znaj­do­wać się w le­sie ja­snych świa­te­łek. W końcu czyż nie tak my­ślimy o suk­ce­sie w na­szych szko­łach i fir­mach? Chcemy skoń­czyć szkołę jako naj­lepsi w rocz­niku, do­stać pracę w naj­lep­szej fir­mie i zo­stać wy­brani do naj­bar­dziej po­żą­da­nego pro­jektu. Chcemy, żeby na­sze dziecko było naj­mą­drzej­szym uczniem w szkole, naj­po­pu­lar­niej­szym dzie­cia­kiem w dziel­nicy i naj­szyb­szym za­wod­ni­kiem w dru­ży­nie. Kiedy ja­ki­kol­wiek za­sób – czy bę­dzie to miej­sce na naj­bar­dziej pre­sti­żo­wym uni­wer­sy­te­cie, roz­mowa o pracę z firmą zaj­mu­jącą czo­łową po­zy­cję na rynku czy obec­ność w naj­lep­szej dru­ży­nie spor­to­wej – jest ogra­ni­czony, uczy się nas, że mu­simy ry­wa­li­zo­wać, by wy­róż­nić się na tle reszty.

Jed­no­cze­śnie moje ba­da­nia wska­zują, że to tak nie działa. Uczeni zaj­mu­jący się świe­tli­kami od­kryli, że gdy owady zdo­łały zsyn­chro­ni­zo­wać roz­bły­ski z za­ska­ku­jącą do­kład­no­ścią (co do mi­li­se­kundy!), po­zwo­liło im to do­sko­nale się wy­eks­po­no­wać, co wy­eli­mi­no­wało ko­niecz­ność ry­wa­li­za­cji. Po­dob­nie gdy po­ma­gamy in­nym sta­wać się lep­szymi, mo­żemy po­sze­rzyć za­kres do­stęp­nych moż­li­wo­ści, za­miast o nie wal­czyć. Ni­czym świe­tliki, kiedy na­uczymy się, jak sko­or­dy­no­wać na­sze dzia­ła­nia i współ­pra­co­wać z oso­bami z oto­cze­nia, wszy­scy za­czy­namy świe­cić ja­śniej, za­równo jako jed­nostki, jak i eko­sys­tem.

Za­trzy­majmy się na chwilę, by po­my­śleć. Jak to jest w ogóle moż­liwe w przy­padku świe­tli­ków? Jak udało im się sko­or­dy­no­wać roz­bły­ski tak ide­al­nie, zwłasz­cza je­śli wziąć pod uwagę ogra­ni­czoną wi­docz­ność oraz ich słaby wzrok? Ba­da­cze Mi­rollo i Stro­gatz z Bo­ston Col­lege i MIT ar­gu­men­to­wali w cza­so­pi­śmie „Jo­ur­nal of Ap­plied Ma­the­ma­tics”, że – co za­ska­ku­jące – świe­tliki nie mu­szą wi­dzieć wszyst­kich, by za­po­cząt­ko­wać zhar­mo­ni­zo­wane dzia­ła­nie. Wy­star­czy, że żadna z grup owa­dów nie po­zo­staje poza za­się­giem wzroku ja­kiejś in­nej grupy, a uda im się do­pa­so­wać rytm bły­sków[3]. In­nymi słowy, wy­star­czy kilka prze­kaź­ni­ków, by prze­kształ­cić cały sys­tem[4].

Nowe ro­zu­mie­nie sys­te­mów po­zy­tyw­nych uczy nas, że jest to praw­dziwe w od­nie­sie­niu do lu­dzi. Jak od­kry­je­cie w tej książce, sta­jąc się „po­zy­tyw­nym prze­kaź­ni­kiem” w miej­scu pracy, fir­mie czy spo­łecz­no­ści i wspie­ra­jąc osoby z wa­szego oto­cze­nia w do­sko­na­le­niu ich kre­atyw­no­ści, wy­daj­no­ści, umie­jęt­no­ści oraz sku­tecz­no­ści, nie tylko po­ma­ga­cie gru­pie sta­wać się lep­szą, ale wy­kład­ni­czo zwięk­sza­cie wła­sny po­ten­cjał suk­cesu.

Na ko­niec jesz­cze je­den ważny szcze­gół od­no­śnie do tej in­try­gu­ją­cej opo­wie­ści. Bio­lo­dzy, któ­rzy ba­dali te dżun­gle, wie­dzą już, że blask bi­jący od la­sów na­mo­rzy­no­wych jest wi­do­czny z od­le­gło­ści wielu ki­lo­me­trów. Ozna­cza to, że in­nym świe­tli­kom jest ła­twiej od­na­leźć drogę do świa­tła. Za­tem im ja­śniej­szy blask, tym wię­cej po­ja­wia się in­nych chęt­nych, któ­rzy do­łą­czają ze swoim świa­tłem. Spraw­dza się to nie tylko w przy­padku świe­tli­ków, ale rów­nież lu­dzi: im bar­dziej po­ma­ga­cie in­nym oso­bom od­na­leźć świa­tło, tym ja­śniej świe­ci­cie ra­zem.

PO­TĘGA IN­NYCH

Kiedy Geo­rge Lu­cas two­rzył pier­wotny sce­na­riusz war­tej obec­nie mi­liardy do­la­rów se­rii Gwiezdne wojny, nie pa­dło w nim naj­bar­dziej kul­towe zda­nie w tej hi­sto­rii fil­mo­wej: „Niech Moc bę­dzie z tobą”. Za­miast niego w naj­wcze­śniej­szych wer­sjach po­ja­wiło się: „Niech Moc in­nych bę­dzie z tobą”. Cóż ten mało znany fakt ma wspól­nego z na­uką do­ty­czącą po­ten­cjału? Jak na­pi­sał au­tor ksią­żek dla dzieci Ro­ald Dahl: „Naj­więk­sze se­krety kryją się w naj­mniej praw­do­po­dob­nych miej­scach”. Wie­rzę, że ten krótki cy­tat sta­nowi trafną dia­gnozę pro­blemu tra­wią­cego próżną po­goń na­szego spo­łe­czeń­stwa za po­ten­cja­łem, a także przy­bliża se­kret wy­kład­ni­czego zwięk­sze­nia na­szego suk­cesu, do­bro­stanu oraz szczę­ścia.

Na­sze spo­łe­czeń­stwo nad­mier­nie sku­piło się na po­tę­dze jed­nostki za­miast na po­tę­dze jed­nostki wzmac­nia­nej przez in­nych. Oczy­wi­ście Hol­ly­wood glo­ry­fi­kuje sa­motne gwiazdy; gdzież in­dziej ulice są do­słow­nie wy­bru­ko­wane ich imio­nami? Jed­nak gdy przyj­miemy taki sce­na­riusz w na­szych fir­mach i szko­łach, kon­cen­tru­jąc się je­dy­nie na in­dy­wi­du­al­nych osią­gnię­ciach i eli­mi­nu­jąc in­nych z tego rów­na­nia, na­sza praw­dziwa po­tęga po­zo­sta­nie ukryta. Na szczę­ście to, co ukryte, można od­kryć.

Trzy lata temu, gdy zaj­mo­wa­łem się ukry­tymi związ­kami tkwią­cymi u pod­staw suk­cesu i ludz­kiego po­ten­cjału, do­świad­czy­łem prze­ło­mo­wego wy­da­rze­nia. Zo­sta­łem oj­cem.

Kiedy mój syn Leo po­ja­wił się na świe­cie, był do­słow­nie bez­radny. Nie po­tra­fił się na­wet sam prze­krę­cić. Jed­nak w miarę, jak do­ra­stał, przy­by­wało mu umie­jęt­no­ści. A za każ­dym ra­zem, gdy się cze­goś na­uczył, ja, jak przy­stało na przed­sta­wi­ciela nurtu psy­cho­lo­gii po­zy­tyw­nej, chwa­li­łem go: „Leo, zro­bi­łeś to cał­kiem sam! Je­stem z cie­bie dumny”. Po ja­kimś cza­sie Leo za­czął po­wta­rzać moje słowa, mó­wiąc do mnie dzie­cię­cym gło­si­kiem, peł­nym dumy: „Cał­kiem sam”.

Wtedy zda­łem so­bie z cze­goś sprawę: naj­pierw jako dzieci, póź­niej jako do­ro­śli w miej­scu pracy je­ste­śmy wa­run­ko­wani, by nie­pro­por­cjo­nal­nie do­ce­niać osią­gnię­cia, do któ­rych do­szli­śmy sa­mo­dziel­nie. Jako oj­ciec, gdy­bym za­trzy­mał się na po­chwa­łach i pro­wa­dze­niu syna na tam­tym eta­pie, mógł­bym go wy­cho­wać w prze­świad­cze­niu, że nie­za­leżne osią­gnię­cia są naj­waż­niej­szym spraw­dzia­nem na­szej siły cha­rak­teru. A nie jest to prawdą. Ist­nieje jesz­cze cał­ko­wi­cie inna sfera.

Cykl ten roz­po­czyna się za młodu. W szkole na­sze dzieci za­chęca się do pil­nej sa­mo­dziel­nej na­uki, by mo­gły prze­ści­gnąć in­nych na eg­za­mi­nach. Je­śli szu­kają po­mocy w re­ali­za­cji pro­jek­tów u in­nych uczniów, gani się je za oszu­ki­wa­nie. Co wie­czór po­świę­cają wiele go­dzin na prace do­mowe, co zmu­sza je, by re­zy­gno­wały z czasu spę­dza­nego w to­wa­rzy­stwie na rzecz tego po­świę­ca­nego na pracę w sa­mot­no­ści. Nie­ustan­nie przy­po­mina się im, że ich przy­szły suk­ces w miej­scu pracy jest uza­leż­niony od in­dy­wi­du­al­nych wy­ni­ków, w tym ich ocen i punk­tów zdo­by­tych w ustan­da­ry­zo­wa­nych te­stach. Sta­ty­stycz­nie nie jest to prawdą, ale ta­kie po­dej­ście do na­uki ma je­den ważny sku­tek: znacz­nie pod­nosi ich po­ziom stresu, okra­da­jąc je z więzi spo­łecz­nych, snu, uwagi, szczę­ścia i zdro­wia. Jed­nak za­miast kwe­stio­no­wać sys­tem, po­tę­piamy tych, któ­rzy nie pod­dają się sza­leń­stwu in­dy­wi­du­al­nych osią­gnięć. Koń­cząc szkoły, ucznio­wie są wy­czer­pani, słabi i sa­motni, a wtedy do­wia­dują się, że na końcu tę­czy nie ma suk­cesu i szczę­ścia, które im obie­cano.

Na­gle ci sami lu­dzie, któ­rzy tak świet­nie wy­pa­dali w in­dy­wi­du­al­nych te­stach, na­po­ty­kają trud­no­ści, gdy mu­szą pra­co­wać z in­nymi, by wpro­wa­dzić pro­dukt na ry­nek lub spra­wić, by ich ze­spół osią­gnął za­pla­no­wany cel. Na szczyt pną się nie ci, któ­rzy sta­rają się ro­bić wszystko sa­mo­dziel­nie, ale ra­czej ci, któ­rzy po­tra­fią pro­sić o po­moc i mo­bi­li­zują in­nych do roz­woju. Ro­dzice pre­zen­tu­jący zrów­no­wa­żone i na­sta­wione na re­la­cje po­dej­ście do suk­cesu swo­ich po­ciech są na­gra­dzani za wy­trwa­łość, a ro­dzice za­chę­ca­jący do in­dy­wi­du­al­nych osią­gnięć kosz­tem re­la­cji czują się nie­przy­go­to­wani na wy­pa­le­nie czy sa­mot­ność wła­snego dziecka.

Przez pierw­sze dwa­dzie­ścia dwa lata ży­cia osą­dza się nas i chwali za in­dy­wi­du­alne przy­mioty oraz to, co po­tra­fimy osią­gnąć sa­mo­dziel­nie, ale przez resztę ży­cia nasz suk­ces jest nie­mal cał­ko­wi­cie po­wią­zany z osią­gnię­ciami in­nych.

Przez ostat­nie dzie­sięć lat pra­co­wa­łem z nie­mal po­łową firm na­le­żą­cych do li­sty For­tune 100 i od­wie­dzi­łem po­nad pięć­dzie­siąt kra­jów, chcąc się do­wie­dzieć, jak lu­dzie w róż­nych miej­scach pod­cho­dzą do kon­cep­cji suk­cesu, szczę­ścia oraz po­ten­cjału ludz­kiego. Nie­mal wszę­dzie prze­wa­ża­jąca więk­szość przed­się­biorstw, szkół oraz or­ga­ni­za­cji mie­rzy i wy­róż­nia „wy­so­kie osią­gnię­cia” w ka­te­go­riach pa­ra­me­trów in­dy­wi­du­al­nych, ta­kich jak wy­niki sprze­daży, zdo­byte wy­róż­nie­nia przed­sta­wione w ży­cio­ry­sie czy wy­niki te­stu. Cały pro­blem w tym, że ta­kie po­dej­ście opiera się na prze­ko­na­niu, które – jak nam się wy­daje – zo­stało po­twier­dzone na­ukowo: ży­jemy w świe­cie, gdzie prze­trwają naj­lepsi. Za­tem suk­ces to gra o su­mie ze­ro­wej – po­wie­dzie się TYLKO tym, któ­rzy otrzy­mują naj­lep­sze oceny, mają naj­lep­szy ży­cio­rys czynaj­więk­szą liczbę punk­tów. Prze­pis jest pro­sty: bądź lep­szy, mą­drzej­szy i bar­dziej kre­atywny niż inni, a od­nie­siesz suk­ces.

Tyle że ten prze­pis jest nie­praw­dziwy.

Dzięki no­wym prze­ło­mo­wym ba­da­niom, o któ­rych prze­czy­ta­cie w tej książce, wiemy już, że osią­gnię­cie na­szego naj­wyż­szego po­ten­cjału nie po­lega na prze­trwa­niu naj­lep­szych, ale prze­trwa­niu tych, któ­rzy naj­le­piej się wpa­so­wują. In­nymi słowy, suk­ces nie za­leży je­dy­nie od tego, jak je­ste­ście kre­atywni, in­te­li­gentni czy zmo­ty­wo­wani, ale jak po­tra­fi­cie na­wią­zy­wać re­la­cje, wspo­ma­gać i ko­rzy­stać z eko­sys­temu ota­cza­ją­cych was lu­dzi. Nie za­leży tylko od tego, jak wy­soko w ran­kin­gach znaj­duje się wa­sza uczel­nia czy miej­sce pracy, ale jak do­brze tam pa­su­je­cie. Nie za­leży tylko od tego, ile uzy­ska­cie punk­tów, ale jak do­brze do­peł­nia­cie umie­jęt­no­ści ze­społu.

Czę­sto wy­daje się nam, że gdy­by­śmy tylko po­tra­fili pra­co­wać cię­żej, szyb­ciej i mą­drzej, osią­gnę­li­by­śmy swój naj­wyż­szy po­ten­cjał. Jed­nak, na­ukowo rzecz uj­mu­jąc, we współ­cze­snym świe­cie naj­więk­szą prze­szkodą dla wa­szego suk­cesu i re­ali­za­cji po­ten­cjału nie jest brak wy­daj­no­ści, cięż­kiej pracy czy in­te­li­gen­cji, ale spo­sób, w jaki do niego dą­żymy. Roz­wi­ja­nie wła­snego po­ten­cjału nie­ko­niecz­nie musi ozna­czać po­dą­ża­nie sa­motną ścieżką. Wnio­ski z de­kady ba­dań są ja­sne: sa­memu nie jest szyb­ciej; le­piej jest wspól­nie.

Trzy­ma­jąc się prze­sta­rza­łego prze­pisu na suk­ces, nie wy­ko­rzy­stu­jemy ogrom­nych za­so­bów po­ten­cjału. Mia­łem się o tym oka­zję prze­ko­nać oso­bi­ście w trak­cie dwu­na­stu lat spę­dzo­nych na Ha­rvar­dzie, przy­glą­da­jąc się, jak stu­denci roz­bi­jają się na zdra­dli­wych wo­dach ostrej kon­ku­ren­cji, a po­tem osia­dają na mie­li­znach sa­mo­zwąt­pie­nia i stresu. Zdaw­szy so­bie sprawę, że nie są już je­dy­nymi me­ga­gwiaz­dami, wielu wpa­dało w pa­nikę. Wy­ma­gali od sie­bie wię­cej, izo­lu­jąc się, by pod­krę­cić tempo, i pró­bu­jąc za­bły­snąć na tle in­nych. Skut­kiem była ciem­ność. Aż osiem­dzie­siąt pro­cent stu­den­tów Ha­rvardu przy­znaje, że w trak­cie stu­diów na uczelni do­świad­czyło epi­zodu de­pre­sji.

Te­raz, kiedy mia­łem oka­zję przyj­rzeć się pro­ble­mowi z per­spek­tywy glo­bal­nej, wiem, że nie do­tyka on je­dy­nie stu­den­tów uczelni na­le­żą­cych do Ligi Blusz­czo­wej. W 1978 roku śred­nia wieku osób, u któ­rych dia­gno­zo­wano de­pre­sję, wy­no­siła dwa­dzie­ścia dzie­więć lat. W 2009 było to czter­na­ście i pół roku[5]. W ciągu mi­nio­nej de­kady wskaź­niki de­pre­sji u do­ro­słych ule­gły po­dwo­je­niu, po­dob­nie jak ho­spi­ta­li­za­cji z po­wodu prób sa­mo­bój­czych u dzieci ma­ją­cych na­wet za­le­d­wie osiem lat[6]. Jaka zmiana może wy­ja­śnić te dane? I, co waż­niej­sze, co mo­żemy zro­bić, by to na­pra­wić?

Kła­dziemy zde­cy­do­wa­nie zbyt duży na­cisk na in­dy­wi­du­alne osią­gnię­cia, co jest zwią­zane z dwiema zna­czą­cymi zmia­nami. Po pierw­sze, roz­wój tech­no­lo­gii oraz me­diów spo­łecz­no­ścio­wych po­zwala nam przez całą dobę zda­wać re­la­cję z na­szych in­dy­wi­du­al­nych osią­gnięć, pod­sy­ca­jąc kon­ku­ren­cję i jed­no­cze­śnie kar­miąc po­czu­cie za­gu­bie­nia. Po dru­gie, astro­no­miczna pre­sja oraz kon­ku­ren­cja w szko­łach i fir­mach, w po­goni za wyż­szymi wskaź­ni­kami in­dy­wi­du­al­nego suk­cesu, prze­kła­dają się na dłuż­szy dzień pracy, mniej snu i wię­cej stresu. Na szczę­ście za­czyna się wy­ła­niać lep­sza ścieżka.

Ta eks­cy­tu­jąca nowa ścieżka zo­stała za­in­spi­ro­wana mo­imi wcze­śniej­szymi ba­da­niami nad szczę­ściem. W Prze­wa­dze szczę­ścia[1*] pi­sa­łem, jak można istot­nie zwięk­szyć wła­sne szczę­ście po­przez tech­niki ta­kie jak ćwi­cze­nie wdzięcz­no­ści, prak­ty­ko­wa­nie opty­mi­zmu i me­dy­to­wa­nie. Jed­nak w któ­rymś mo­men­cie, je­śli wszyst­kie te dzia­ła­nia będą do­ty­czyły wy­łącz­nie wa­szego szczę­ścia, doj­dzie­cie do nie­wi­dzial­nej gra­nicy, poza którą szczę­ścia nie da się utrzy­mać ani roz­wi­nąć. Je­dy­nym spo­so­bem na po­ko­na­nie tej ba­riery jest wy­ko­rzy­sta­nie wła­snego szczę­ścia jako pa­liwa, które po­zwoli uszczę­śli­wić in­nych. Osta­tecz­nie zda­łem so­bie sprawę, że szczę­ście to wy­bór nie tylko in­dy­wi­du­alny, ale także ma­jący zwią­zek z in­nymi ludźmi. Dzieje się tak dla­tego, że wy­bie­ra­jąc po­stę­po­wa­nie pełne wdzięcz­no­ści lub ra­do­ści, uła­twia­cie wdzięcz­ność i ra­dość in­nym, któ­rzy z ko­lei dają wię­cej po­wo­dów do ra­do­ści i wdzięcz­no­ści wam.

Dys­po­nu­jąc tym od­kry­ciem, za­głę­bi­łem się w nowe ba­da­nia i wtedy stało się ja­sne, że szczę­ście sta­nowi je­dy­nie wierz­cho­łek góry lo­do­wej. Obec­nie, dzięki po­ja­wie­niu się big data, mo­głem wresz­cie do­strzec po­wią­za­nia, które przed­tem po­zo­sta­wały ukryte. Wcze­śniej mo­gli­śmy py­tać je­dy­nie: „Jak in­te­li­gentny je­steś?”, „Jak bar­dzo je­steś kre­atywna?” albo „Jak ciężko pra­cu­jesz?”. Te­raz mo­żemy za­da­wać py­ta­nia szer­sze: „Jak mą­dre są dzięki to­bie osoby z two­jego oto­cze­nia?”, „Ile kre­atyw­no­ści wy­zwa­lasz?”, „W ja­kim stop­niu twoja de­ter­mi­na­cja udziela się two­jemu ze­spo­łowi lub ro­dzi­nie?”, „Jak wy­trwałe są dzięki to­bie osoby z two­jego oto­cze­nia?”. A kiedy je za­damy, za­uwa­żymy, że na­sze naj­więk­sze suk­cesy nie ist­nieją w sa­mot­no­ści. W miarę jak po­ja­wiają się ko­lejne ba­da­nia, uczymy się, że nie­mal każda ce­cha na­szego po­ten­cjału – od in­te­li­gen­cji, po kre­atyw­ność, przy­wódz­two, oso­bo­wość i za­an­ga­żo­wa­nie – jest po­łą­czona z in­nymi ludźmi. Dla­tego chcąc praw­dzi­wie roz­kwit­nąć fi­zycz­nie, emo­cjo­nal­nie i du­chowo, mu­simy zmie­nić to, jak re­ali­zu­jemy nasz po­ten­cjał, tak samo jak mu­simy zmie­nić spo­sób, w jaki po­szu­ku­jemy szczę­ścia: mu­simy za­prze­stać sta­rań, by sa­memu osią­gnąć to szyb­ciej, i za­cząć pra­co­wać nad tym, by­śmy stali się sil­niejsi wspól­nie.

Two­rząc hi­per­kon­ku­ren­cyjne śro­do­wi­ska, w któ­rych świę­tuje się tylko osią­gnię­cia in­dy­wi­du­alne, firmy i szkoły za­nie­dbują ogromną część ta­lentu, wy­daj­no­ści oraz kre­atyw­no­ści. Prze­sadny na­cisk na jed­nostkę i odej­mo­wa­nie in­nych z rów­na­nia na­kłada na nasz po­ten­cjał miękką blo­kadę, sztucz­nie ogra­ni­cza­jąc to, co mo­żemy osią­gnąć. Do­bra wia­do­mość jest taka, że nie bez po­wodu uży­wam tu okre­śle­nia „miękka blo­kada”: można się jej po­zbyć. Kiedy pra­cu­jemy, by po­móc in­nym osią­gnąć suk­ces, nie tylko po­pra­wiamy wy­niki grupy, ale też wy­kład­ni­czo zwięk­szamy wła­sny po­ten­cjał. Zja­wi­sko to opi­suję da­lej w ni­niej­szej książce jako Koło Suk­cesu – pę­tlę po­zy­tyw­nych in­for­ma­cji zwrot­nych, dzięki któ­rej wspie­ra­nie in­nych prze­kłada się na wię­cej za­so­bów, ener­gii i do­świad­czeń – te z ko­lei wspie­rają was sa­mych, po­now­nie na­pę­dza­jąc spi­ralę. Tak oto po­ma­ga­nie in­nym prze­nosi wasz suk­ces na ko­lejny po­ziom. Za­tem:

MAŁY PO­TEN­CJAŁ to ogra­ni­czony suk­ces, który mo­że­cie osią­gnąć sa­mo­dziel­nie.

WIELKI PO­TEN­CJAŁ to suk­ces, który mo­że­cie osią­gnąć z in­nymi je­dy­nie dzięki Kołu Suk­cesu.

W ni­niej­szej książce opi­szę osiem au­tor­skich pro­jek­tów ba­daw­czych, które prze­pro­wa­dzi­łem z in­nymi, jak rów­nież no­wa­tor­skie ba­da­nia na­ukow­ców łą­czące neu­ro­na­ukę, psy­cho­lo­gię oraz ana­lizy sie­ciowe, kształ­tu­jące nową dzie­dzinę ba­dań nad sys­te­mami po­zy­tyw­nymi. Wiem jed­nak, że nie się­gnę­li­ście po tę książkę je­dy­nie dla omó­wie­nia ba­dań; ist­nieją lep­sze po­zy­cje po­świę­cone tej te­ma­tyce. Za­leży wam na wie­dzy, którą mo­że­cie za­cząć wdra­żać od razu. Dla­tego mi­nione trzy lata spę­dzi­łem, for­mu­łu­jąc prak­tyczne po­dej­ście do Wiel­kiego Po­ten­cjału na pod­sta­wie do­stęp­nych usta­leń na­uko­wych oraz mo­ich dzia­łań dla NASA, NFL, Bia­łego Domu i in­nych, a także roz­mów z oso­bami, które zde­cy­do­wa­nie od­nio­sły suk­ces, w tym Wil­lem Smi­them, Oprah Win­frey oraz Mi­cha­elem Stra­ha­nem, ży­ją­cymi zgod­nie z re­gu­łami Wiel­kiego Po­ten­cjału.

Ścieżka ta składa się z pię­ciu eta­pów, które na­zy­wam NA­SIO­NAMI Wiel­kiego Po­ten­cjału: OTOCZ­CIE się Ukła­dem Gwiezd­nym Po­zy­tyw­nych In­flu­en­ce­rów. DZIEL­CIE się swoją mocą, włą­cza­jąc in­nych w dzia­ła­nia, nie­za­leż­nie od sta­no­wi­ska. ROZ­WI­JAJ­CIE swoje za­soby, sta­jąc się Pry­zma­tem Po­chwały. BROŃ­CIE sys­temu przed ne­ga­tyw­nymi ata­kami. POD­TRZY­MUJ­CIE ko­rzy­ści, na­pę­dza­jąc Koło Suk­cesu. Na­siona są do­sko­nałą me­ta­forą tych ba­dań, po­nie­waż nie roz­winą się same z sie­bie, bez po­mocy słońca, ziemi i wody. Po­dob­nie i wy mo­że­cie roz­wi­jać wła­sny po­ten­cjał, ale nie mo­że­cie tego zro­bić sami. Naj­więk­szy roz­wój osią­gamy, gdy wy­ko­rzy­stu­jemy po­ten­cjał osób z na­szego oto­cze­nia.

Za­tem nie mo­żemy się już za­do­wo­lić ry­wa­li­za­cją o ochłapy Ma­łego Po­ten­cjału; mu­simy szu­kać no­wych gra­nic ludz­kiego po­ten­cjału i za­pra­szać in­nych, by za nami po­dą­żali. Świat pe­łen wy­zwań wy­maga od nas, by­śmy przy­wró­cili do prze­pisu „moc in­nych”. A wszystko za­czyna się od zna­le­zie­nia ukry­tych po­wią­zań po­mię­dzy świe­tli­kami, go­li­zną na Ha­rvar­dzie, bez­pió­rymi kur­cza­kami i nie­zręcz­nym tań­cem z Oprah.

ROZ­DZIAŁ 2

PO­ZBY­WA­NIE SIĘ NIE­WI­DZIAL­NEJ BA­RIERY DLA PO­TEN­CJAŁU

GO­LI­ZNA NA HA­RVAR­DZIE

W pewną śnieżną stycz­niową noc na pierw­szym roku stu­diów na Ha­rvar­dzie sie­dzia­łem do późna, za­ku­wa­jąc do eg­za­mi­nów. Zbli­żał się ko­niec dwu­ty­go­dnio­wego okresu zwa­nego Re­ading Pe­riod, gdy nie ma za­jęć, rze­komo po to by stu­denci mo­gli się przy­go­to­wać do eg­za­mi­nów. Jed­nak w rze­czy­wi­sto­ści jest to czas, na który pro­fe­so­ro­wie za­dają stu­den­tom wszyst­kie naj­waż­niej­sze prace i pro­jekty, a oprócz tego ocze­kują, że ci przy­go­tują się do eg­za­mi­nów. Stres da się wy­czuć w bi­blio­te­kach i sto­łówce, stu­denci szy­kują się na bi­twę, w któ­rej stawką jest za­pre­zen­to­wa­nie in­dy­wi­du­al­nego po­ten­cjału.

Pew­nego wie­czoru, kilka mi­nut przed pół­nocą, kiedy le­dwo wi­dzia­łem na oczy po sze­ścio­go­dzin­nym ślę­cze­niu nad książ­kami, wyj­rza­łem przez okno, za któ­rym zo­ba­czy­łem nie­ty­powy wi­dok. Setki stu­den­tów zgro­ma­dziło się na­gle przed moim aka­de­mi­kiem. Po­tem zro­bili coś jesz­cze dziw­niej­szego: za­częli się roz­bie­rać. Mgła mó­zgowa bę­dąca wy­ni­kiem prze­ucze­nia spra­wiła, że za­czą­łem się za­sta­na­wiać, czy to na­prawdę się dzieje, czy też może stres spo­wo­do­wany stu­diami na Ha­rvar­dzie uszko­dził mi mózg. Wtedy wszy­scy za­częli krzy­czeć.

Nie­dawno roz­ma­wia­li­śmy o świe­tli­kach z la­sów na­mo­rzy­no­wych, które przy­wa­biają part­nerki, syn­chro­nicz­nie roz­bły­sku­jąc ja­snym świa­teł­kiem pod ciem­nym, noc­nym nie­bem. Cóż, mia­łem do­świad­czyć zbio­ro­wego świe­ce­nia w nieco in­nym sen­sie.

Każ­dego roku o pół­nocy, w przed­dzień roz­po­czę­cia eg­za­mi­nów, stu­denci Ha­rvardu biorą udział w wy­da­rze­niu na­zy­wa­nym Pri­mal Scream, sza­cow­nej tra­dy­cji przy­pi­sy­wa­nej przez nie­któ­rych naj­wy­raź­niej nie­zbyt pu­ry­tań­skim przod­kom. Pod­czas gdy je­den z Oj­ców Za­ło­ży­cieli, John Adams, utrwa­lił swoje miej­sce na kar­tach hi­sto­rii, sy­gnu­jąc De­kla­ra­cję Nie­pod­le­gło­ści, jego syn Char­les za­pi­sał się w dzie­jach, gdy wraz ze zna­jo­mymi przy­ła­pano go na go­lasa na głów­nym kam­pu­sie Ha­rvardu[1]. Wszyst­kich wy­rzu­cono z uczelni, a póź­niej z po­wro­tem przy­jęto (naj­wy­raź­niej gdy twój oj­ciec jest Oj­cem Za­ło­ży­cie­lem, masz przy­naj­mniej jedną dar­mową kartę wyj­ścia z wię­zie­nia), a za­po­cząt­ko­wana przez nich zimna tra­dy­cja trwa do dzi­siaj. Po­nad trzy­sta lat póź­niej naj­od­waż­niejsi i/lub naj­bar­dziej nie­trzeźwi stu­denci gro­ma­dzą się przed Mo­wer Hall, gdzie wy­ska­kują z ubrań. Na­stęp­nie, na wpół za­mar­z­nięci i cał­ko­wi­cie nadzy, za­czy­nają bie­gać w zwar­tej gru­pie po ob­lo­dzo­nych traw­ni­kach głów­nego kam­pusu, przy­tu­la­jąc się dla roz­grzewki, pod­czas gdy setki ga­piów wy­le­wają się z aka­de­mi­ków. Przez kilka krót­kich chwil obawa przed nie­udaną próbą zre­ali­zo­wa­nia wła­snego po­ten­cjału w trak­cie eg­za­mi­nów zo­staje za­stą­piona przez (bar­dzo rze­czy­wi­sty) lęk przed po­ten­cjal­nym od­mro­że­niem – nie wspo­mi­na­jąc o wsty­dzie przed ludźmi z roku.

W taki oto spo­sób po raz pierw­szy mia­łem oka­zję być świad­kiem Pri­mal Scream. Po­zwól­cie, że za­trzy­mam się na chwilę, by prze­ka­zać tym, któ­rzy mnie nie znają, dwie istotne in­for­ma­cje o so­bie. Po pierw­sze, nim pod­ją­łem stu­dia na Ha­rvar­dzie, więk­szość ży­cia spę­dzi­łem w mia­steczku Waco, w sta­nie Tek­sas, gdzie nie tylko go­rąco po­pie­rano no­sze­nie odzieży, ale też nikt nie sły­szał o bie­ga­niu na go­lasa po śniegu cho­ciażby z tego po­wodu, że go tam nie ma. Po dru­gie, je­stem nie­śmiały. Ni­gdy nie by­łem w klu­bie, nie pod­ry­wa­łem dziew­czyny w ba­rze i nie pły­wa­łem nago. A jed­nak, pa­trząc tam­tej nocy na ów spek­takl z okna mo­jego po­koju na pierw­szym pię­trze, mar­twi­łem się, że umyka mi pewna część stu­denc­kiego ży­cia. Oto sie­dzia­łem sa­mot­nie w aka­de­miku, czy­ta­jąc o ży­ciu w Rzy­mie za pa­no­wa­nia Au­gu­sta, pod­czas gdy inni stu­denci żyli peł­nią ży­cia. Dla­tego po­sta­no­wi­łem do nich do­łą­czyć.

Mój otu­ma­niony zmę­cze­niem mózg pod­su­nął mi myśl, że naj­lep­szą stra­te­gią bę­dzie ro­ze­brać się w po­koju, a po­tem po pro­stu po­cze­kać, aż reszta grupy bę­dzie prze­cho­dziła obok w dro­dze po­wrot­nej, i do­łą­czyć do niej pod osłoną ciem­no­ści. Kiedy drzwi do aka­de­mika za­trza­snęły się za mną, na­tych­miast zda­łem so­bie sprawę z pierw­szego błędu, który po­peł­ni­łem. Po­nie­waż po­cho­dzę z Tek­sasu, nie przy­szło mi do głowy, że buty są dość ważne w trak­cie biegu – nie­za­leż­nie od tego, czy bie­gamy nago czy w ubra­niu – gdy mu­simy bro­dzić w śniegu. Po­tem zda­łem so­bie sprawę z dru­giego błędu: zo­sta­wi­łem mój iden­ty­fi­ka­tor, któ­rego po­trze­bo­wa­łem, by z po­wro­tem wejść do bu­dynku, w kie­szeni spodni, które oczy­wi­ście rzu­ci­łem na pod­łogę po­koju w aka­de­miku. I wtedy zda­łem so­bie sprawę z trze­ciego błędu, chyba naj­po­waż­niej­szego. By­łem sam. Nie mia­łem szans, by wmie­szać się w tłum bez zwra­ca­nia na sie­bie uwagi. W końcu kiedy je­steś jed­nym go­la­sem z wielu, twoja twarz po­zo­staje ano­ni­mowa. Na­to­miast je­śli je­steś je­dyną nagą osobą, ni­czym Will Fer­rell w fil­mie Old School, każdy cię roz­po­zna.

Kiedy tak sta­łem po­śród zi­mo­wego kra­jo­brazu, za­sta­na­wia­jąc się, czego nie chciał­bym so­bie od­mro­zić, zza rogu wy­ło­niła się rów­nie nie­śmiała, prze­sia­du­jąca w bi­blio­tece ko­le­żanka z aka­de­mika, nio­sąca stertę ksią­żek. Pi­snęła, a na­stęp­nie oboje za­sto­so­wa­li­śmy starą stra­te­gię: je­śli bę­dziemy uda­wać, że cze­goś nie wi­dzimy, uwie­rzymy, że to się ni­gdy nie wy­da­rzyło. Z czer­wo­nymi po­licz­kami i po­si­nia­łymi sto­pami pod­kra­dłem się do drzwi, wsze­dłem do po­koju i ubra­łem tak szybko, jak tylko po­trafi czło­wiek. Przez resztę stu­diów ko­le­żanka ni­gdy nie wspo­mniała o mo­jej po­rzu­co­nej pró­bie, by uczest­ni­czyć w trzech­set­let­niej tra­dy­cji: mój bieg nago za­koń­czył się pół me­tra od drzwi po­koju. Ja zaś ni­gdy nie przy­zna­łem się, że była je­dyną dziew­czyną, która oglą­dała mnie nago w trak­cie mo­ich stu­diów na Ha­rvar­dzie.

Ni­niej­sza książka nie na­daje się dla dzieci po­ni­żej trzy­na­stego roku ży­cia z po­wodu opi­sów na­go­ści, na­uko­wego ję­zyka i oka­zjo­nal­nych na­wią­zań do sy­tu­acji z ży­cia do­ro­słych. Jed­nak opo­wia­dam tę hi­sto­rię nie z po­wodu jej ob­sce­nicz­nych szcze­gó­łów, ale dla­tego że do­sad­nie pre­zen­tuje nie­ła­twą prawdę: ist­nieją na tym świe­cie rze­czy, które wy­ma­gają wspar­cia in­nych i do któ­rych nie na­leży za­bie­rać się sa­memu. Re­ali­zo­wa­nie wła­snego po­ten­cjału ma nieco wspól­nego z tym bo­sym stu­den­tem pierw­szego roku, któ­remu nie udało się do­biec nago na dzie­dzi­niec; jest nam zimno, je­ste­śmy sa­motni i ra­czej nie zdo­łamy zajść da­leko. Jed­nak bieg w gru­pie przy­po­mina to, co dzieje się, gdy ko­rzy­stasz z po­tęgi Wiel­kiego Po­ten­cjału. Udaje nam się zajść o wiele da­lej – na­wet w eks­tre­mal­nych wa­run­kach – niż gdy­by­śmy dzia­łali w po­je­dynkę.

Do­brze pod­su­mo­wuje to Reid Hof­f­man, współ­za­ło­ży­ciel i pre­zes Lin­ke­dIn: „Nie­za­leż­nie od tego, jak ge­nialny jest twój umysł czy stra­te­gia, je­śli grasz solo, za­wsze prze­grasz z ze­spo­łem”. Steve Jobs, nie­ży­jący już za­ło­ży­ciel i pre­zes jed­nej z naj­bar­dziej kon­ku­ren­cyj­nych firm, ja­kie kie­dy­kol­wiek stwo­rzono, po­wie­dział: „Wspa­nia­łych rze­czy w biz­ne­sie ni­gdy nie do­ko­nuje jedna osoba. Za­wsze do­ko­nuje ich ze­spół lu­dzi”. Ame­ry­kań­scy żoł­nie­rze na­le­żący do Navy SE­ALs w trak­cie tre­ningu biorą się cza­sem pod ręce, kiedy ro­bią pompki, by nie za­po­mnieć, że ra­zem zma­gają się ze stre­sem. SE­ALs mają rów­nież wspa­niałe po­wie­dze­nie: „Jed­nostki biorą udział w za­wo­dach, ale to ze­społy po­ko­nują prze­ciw­no­ści”.

Ry­tuał Pri­mal Scream na Ha­rvar­dzie jest do­wo­dem na to, że do­świad­cza­jąc stresu, po­trze­bu­jemy bli­sko­ści in­nych bar­dziej niż kie­dy­kol­wiek. Wnio­sek ten po­twier­dza opu­bli­ko­wane w „Na­ture”, oparte na ana­li­zie osiem­dzie­się­ciu ty­sięcy in­te­rak­cji mię­dzy stu­den­tami col­lege’u ba­da­nie – zgod­nie z nim ci, któ­rzy od­nie­śli naj­więk­szy suk­ces, stwo­rzyli jed­no­cze­śnie naj­wię­cej więzi spo­łecz­nych i na wię­cej spo­so­bów dzie­lili się in­for­ma­cjami[2]. Z ko­lei w nie­sa­mo­wi­tym ba­da­niu opu­bli­ko­wa­nym w „Jo­ur­nal of Expe­ri­men­tal So­cial Psy­cho­logy” uczeni po­dzie­lili się od­kry­ciem, że je­śli pa­trzymy na wzgó­rze i sta­ramy się oce­nić jego stro­mość, sama obec­ność osób, które są dla nas wspar­ciem, zmie­nia na­szą per­cep­cję. Je­śli więc pa­trzy­cie na wzgó­rze, sto­jąc obok ko­goś, kogo uwa­ża­cie za przy­ja­ciela, wy­daje się ono o dzie­sięć do dwu­dzie­stu pro­cent ła­god­niej­sze niż wtedy, gdy sto­icie przed nim sa­mot­nie[3]. Tonie­zwy­kłe od­kry­cie. Po­strze­ga­nie obiek­tyw­nego, fi­zycz­nego świata pod­lega trans­for­ma­cji, gdy włą­czamy in­nych w na­sze dą­że­nia do osią­gnięć. Za­leż­ność ta utrzy­muje się na­wet w sy­tu­acji, w któ­rej przy­ja­ciel znaj­duje się metr od nas, jest zwró­cony w in­nym kie­runku i mil­czy! Ma to ewo­lu­cyjny sens. Inni lu­dzie są dla nas źró­dłem za­so­bów oraz wspar­cia. Za­równo men­tal­nie, jak i fi­zycz­nie góry wy­dają się za­tem ła­twiej­sze do zdo­by­cia, suk­cesy ła­twiej­sze do osią­gnię­cia, a prze­szkody prost­sze do po­ko­na­nia, gdy są obok nas inni.

Dla­czego więc osoby do­świad­cza­jące stresu w pracy wy­co­fują się do swo­ich biur, od­ci­na­jąc od ko­le­gów, by do­koń­czyć pracę? Dla­czego stu­denci col­lege’u re­agują na pre­sję i stres, re­zy­gnu­jąc z kon­tak­tów to­wa­rzy­skich, ucie­ka­jąc w od­le­gły kąt bi­blio­teki lub kon­su­mu­jąc ob­fite ilo­ści ko­fe­iny, ta­ble­tek na kon­cen­tra­cję i an­ty­de­pre­san­tów? Kiedy jako opie­kun pierw­szego roku na Ha­rvar­dzie czy­ta­łem do­ku­menty apli­ka­cyjne se­tek stu­den­tów, zdu­miała mnie liczba tych, któ­rzy pro­sili, by w aka­de­miku przy­dzie­lić im po­kój po­je­dyn­czy, a nie współ­dzie­lony. Nie dla­tego że po­je­dyn­cze były więk­sze czy lep­sze; cho­dziło o to, że apli­ku­ją­cym nie­słusz­nie wy­da­wało się, że obec­ność in­nych osób w ich naj­bliż­szym oto­cze­niu bę­dzie ich roz­pra­szać lub ne­ga­tyw­nie wpły­nie na ich prze­wagę kon­ku­ren­cyjną. Jed­nak po­stę­pu­jąc w ten spo­sób, stu­denci wy­rze­kali się je­dy­nej rze­czy, która na­prawdę sta­nowi pro­gno­styk dłu­go­trwa­łego suk­cesu oraz do­bro­stanu: in­nych lu­dzi. Wła­śnie z tego po­wodu Ha­rvard tak roz­pacz­li­wie po­trze­buje za­jęć na­zwa­nych Psych 1504.

KLU­CZOWE OD­KRY­CIE

Dr Tal Ben-Sha­har był zde­cy­do­wa­nie w czo­łówce na­ukow­ców. Za­czął uczyć psy­cho­lo­gii po­zy­tyw­nej na Ha­rvar­dzie na długo przed tym, nim kto­kol­wiek usły­szał, że ist­nieje taki przed­miot. Nie­długo po moim nie­uda­nym do­świad­cze­niu z go­li­zną po­ja­wiło się eks­pe­ry­men­talne se­mi­na­rium pro­wa­dzone przez tego jed­nego z naj­bar­dziej roz­trop­nych i au­ten­tycz­nych pro­fe­so­rów Ha­rvardu. W ko­lej­nym roku Tal za­pro­sił mnie, bym do niego do­łą­czył jako główny asy­stent na za­ję­ciach Psych 1504, co miało uczy­nić psy­cho­lo­gię po­zy­tywną do­stępną dla ca­łej uczelni. Pierw­szego dnia po­ja­wiły się ta­kie tłumy, że sta­no­wiły za­gro­że­nie dla bez­pie­czeń­stwa po­ża­ro­wego, choć Ha­rvard dał nam do dys­po­zy­cji naj­więk­szą salę wy­kła­dową w ca­łym kam­pu­sie. Przez ko­lejne dwa lata udział w za­ję­ciach brał je­den na pię­ciu stu­den­tów tej uczelni; wy­da­wało się, że wszy­scy jej stu­denci bar­dzo chcą się do­wie­dzieć, jak po­pra­wić wła­sny do­bro­stan emo­cjo­na­lny w hi­per­kon­ku­ren­cyj­nym śro­do­wi­sku.

W tam­tym cza­sie za­pro­jek­to­wa­łem i prze­pro­wa­dzi­łem jedno z naj­więk­szych ba­dań nad ludz­kim po­ten­cja­łem, ja­kie kie­dy­kol­wiek miało miej­sce w Ha­rvar­dzie. Ty­siąc sze­ściu­set stu­den­tów wy­peł­niło ze­staw an­kiet sta­no­wią­cych zwe­ry­fi­ko­wane na­rzę­dzia psy­cho­me­tryczne, od­po­wia­da­jąc rów­nież na inne py­ta­nia, co zaj­mo­wało im nie­mal go­dzinę. Moim ce­lem było zde­fi­nio­wa­nie ze­stawu in­dy­wi­du­al­nych cech, które po­zwa­lają prze­wi­dzieć, kto bę­dzie naj­szczę­śliw­szy i od­nie­sie naj­więk­szy suk­ces na Ha­rvar­dzie. In­nymi słowy, czy uda mi się prze­wi­dzieć, kto bę­dzie ide­al­nym stu­den­tem uczelni. Zbiór da­nych był na tyle im­po­nu­jący, że mój sła­bo­wity, nie­drogi lap­top cią­gle się za­wie­szał. Dys­po­no­wa­łem in­for­ma­cjami o nie­mal każ­dej dzie­dzi­nie: od do­cho­dów ro­dzin stu­den­tów, przez liczbę punk­tów, które zdo­byli na eg­za­mi­nach ze­wnętrz­nych, i prze­spa­nych go­dzin, aż po dane, w ilu za­ję­ciach brali udział lub w ja­kich ko­łach za­in­te­re­so­wań dzia­łali – a na tym nie ko­niec.

Jed­nak gdy za­czą­łem do­ko­ny­wać ana­liz, szybko za­uwa­ży­łem pe­wien pro­blem. In­dy­wi­du­alne ce­chy stu­den­tów nie miały nie­mal żad­nego związku z ich osią­gnię­ciami i suk­ce­sem! Sta­ty­stycz­nie stu­denci, któ­rzy na za­koń­cze­nie li­ceum uzy­skali świetne wy­niki, w eg­za­mi­nie SAT mo­gli rów­nie do­brze do­stać same tróje. Ubo­dzy stu­denci byli tak samo szczę­śliwi i mieli ta­kie same oceny, jak ich bo­gaci ko­le­dzy. Liczba zna­jo­mych na Fa­ce­bo­oku nie prze­są­dzała ni­czego, na­wet stop­nia eks­tra­wer­ty­zmu. Kiedy za­czy­nała mnie ogar­niać fru­stra­cja, że wy­ko­na­łem tyle pracy i nie zna­la­złem w za­sa­dzie żad­nych zna­czą­cych po­wią­zań, na­tkną­łem się wresz­cie na nie­zwy­kle istotny wy­ją­tek: więź spo­łeczną.

Uży­wa­jąc naj­le­piej zwe­ry­fi­ko­wa­nej skali mie­rzą­cej to, jak bar­dzo wspie­rana spo­łecz­nie i po­łą­czona z in­nymi czuje się jed­nostka, od­kry­łem, że więź spo­łeczna jest bez­dy­sku­syj­nie naj­waż­niej­szym pro­gno­sty­kiem do­brego roz­woju, za­równo oso­bi­stego, jak i aka­de­mic­kiego, na Ha­rvar­dzie. Była naj­moc­niej­szą za­po­wie­dzią emo­cjo­nal­nego do­bro­stanu oraz opty­mi­zmu, naj­lep­szą ochroną przed de­pre­sją i po­zwa­lała prze­wi­dzieć, jak bar­dzo ze­stre­so­wana czuła się dana osoba w ob­li­czu eg­za­mi­nów i współ­za­wod­nic­twa aka­de­mic­kiego. Jak się oka­zuje, także po ukoń­cze­niu stu­diów jest to je­den z naj­lep­szych pro­gno­sty­ków osią­gnięć w sze­ro­kiej per­spek­ty­wie za­wo­do­wej. Do­wody zda­wały się su­ge­ro­wać sza­leń­czy wnio­sek: suk­ces na Ha­rvar­dzie za­le­żał nie tyle od in­dy­wi­du­al­nych przy­mio­tów da­nego stu­denta, ile od tego, w ja­kim stop­niu zdo­łał się on wpa­so­wać w kul­turę uczelni i wejść w to­wa­rzy­stwo. Uj­mu­jąc rzecz ina­czej, po­ten­cjał suk­cesu na Ha­rvar­dzie ma mniej wspól­nego z prze­trwa­niem naj­lep­szych, a wię­cej z prze­trwa­niem naj­le­piej do­sto­so­wa­nych.

Cho­ciaż mo­głoby się wy­da­wać, że ci, któ­rzy od­niosą suk­ces, to me­ga­gwiazdy świe­cące naj­ja­śniej­szym bla­skiem, w rze­czy­wi­sto­ści prze­bły­ski ge­niu­szu po­cho­dziły od osób, które od­na­la­zły swoje miej­sce w kon­ste­la­cji gwiazd. W do­datku, jak mia­łem się wkrótce prze­ko­nać, kon­cep­cja ta spraw­dzała się rów­nież poza mu­rami Ha­rvardu, co miało zna­czące kon­se­kwen­cje dla spo­sobu my­śle­nia o po­ten­cjale w na­szych fir­mach, ze­spo­łach, ale też ży­ciu i ka­rie­rze.

PO­NOWNE WY­PRA­CO­WA­NIE NA­SZEJ DE­FI­NI­CJI PO­TEN­CJAŁU

Rok przed tym, jak na­pi­sa­łem ni­niej­szą książkę, za­pro­szono mnie, bym wy­stą­pił na kon­fe­ren­cji Go­ogle za­ty­tu­ło­wa­nej „re:Work”. Kon­fe­ren­cja ta miała na celu ze­bra­nie z ze­wnętrz­nych źró­deł do­brych po­my­słów na zmianę or­ga­ni­za­cyjną. W wie­czór przed moim wy­stą­pie­niem bra­łem udział w ko­la­cji od­by­wa­ją­cej się w pół­mroku we­gań­skiej re­stau­ra­cji, któ­rej ściany obito ce­dro­wymi pa­ne­lami (było to do­kład­nie ta­kie miej­sce, ja­kiego spo­dzie­wa­łem się po Ka­li­for­nii i po Go­ogle). Usa­dzono mnie obok męż­czy­zny, któ­rego nie roz­po­zna­łem, a który za­da­wał mi bar­dzo cie­kawe py­ta­nia do­ty­czące mo­ich ba­dań. Do­piero na­stęp­nego ranka, kiedy czło­wiek ten po­ja­wił się na sce­nie, do­wie­dzia­łem się, że jest to nie tylko osoba współ­od­po­wie­dzialna za kon­fe­ren­cję, ale rów­nież je­den z naj­bar­dziej sza­no­wa­nych li­de­rów biz­nesu na ziemi.

Laszlo Bock kie­ro­wał zna­nym na ca­łym świe­cie dzia­łem Pe­ople Ope­ra­tions w Go­ogle. Łą­czy umie­jęt­ność życz­li­wego przy­wódz­twa z ukie­run­ko­wa­nym ge­niu­szem, co z pew­no­ścią przy­czy­niło się do suk­cesu, ja­kim jest uczy­nie­nie Go­ogle firmą co roku wy­gry­wa­jącą ple­bi­scyty na naj­lep­szego pra­co­dawcę, a jed­no­cze­śnie za­pew­niło mu wy­róż­nie­nie dla pro­fe­sjo­na­li­sty de­kady branży HR. Jak opi­suje w swoim be­st­sel­le­rze Praca rzą­dzi![2*], przy­czyna nie­sa­mo­wi­tej wręcz zdol­no­ści firmy do kon­se­kwent­nego za­trud­nia­nia naj­bar­dziej kre­atyw­nych i ob­da­rzo­nych naj­więk­szym po­ten­cja­łem pra­cow­ni­ków tkwi, co być może nie sta­nowi za­sko­cze­nia, w zwy­czaju Go­ogle, by gro­ma­dzić ogromne ilo­ści in­for­ma­cji na nie­mal każdy te­mat.

„Big data” to ter­min uży­wany w od­nie­sie­niu do po­tęż­nych za­so­bów cy­fro­wych da­nych ge­ne­ro­wa­nych za każ­dym ra­zem, gdy od­wie­dzamy stronę in­ter­ne­tową, ko­rzy­stamy z me­diów spo­łecz­no­ścio­wych, do­ko­nu­jemy za­ku­pów przez in­ter­net i tak da­lej. Ostat­nimi laty kon­cep­cja ta stała się przed­mio­tem oży­wio­nego za­in­te­re­so­wa­nia, po­nie­waż wy­ra­fi­no­wane al­go­rytmy, któ­rymi dys­po­nu­jemy, by na pod­sta­wie tych in­for­ma­cji okre­ślić trendy i wzorce, po­zwo­liły nam zdo­być wielką wie­dzę o ludz­kich za­cho­wa­niach. Big data zmie­nia wszystko, od tego, jak firmy pro­wa­dzą in­te­resy, a rządy ro­zu­mieją trendy po­pu­la­cyjne, aż po to, jak le­ka­rze i pra­cow­nicy sek­tora zdro­wia wy­kry­wają cho­robę. Nie zda­jemy so­bie do końca sprawy z faktu, że big data to rów­no­cze­śnie jedno z naj­do­sko­nal­szych na­rzę­dzi, ja­kie mamy, by le­piej zro­zu­mieć Wielki Po­ten­cjał. Dys­po­nu­jąc tak sze­ro­kim za­kre­sem da­nych, mo­żemy nie tylko mie­rzyć ce­chy in­dy­wi­du­alne, ta­kie jak in­te­li­gen­cja, kre­atyw­ność czy szczę­ście, ale także oce­nić nasz wpływ na in­te­li­gen­cję, kre­atyw­ność i szczę­ście in­nych.

Dla­tego kilka mie­sięcy póź­niej, kiedy ze­spół Oprah po­pro­sił mnie o zna­le­zie­nie pię­ciu li­de­rów, z któ­rymi można by po­roz­ma­wiać w ra­mach na­szego kursu o szczę­ściu, sko­rzy­sta­łem z oka­zji, by za­dzwo­nić do Laszlo w na­dziei, że do­wiem się, jak firma, która od­nio­sła tak ogromny suk­ces, prze­wi­duje ge­niusz i po­ten­cjał. In­nymi słowy, chcia­łem do­wie­dzieć się wię­cej o pro­jek­cie Ary­sto­te­les.

Aby zła­mać kod praw­dzi­wego po­ten­cjału, ana­li­tycy da­nych w zna­nym na ca­łym świe­cie ze­spole Pe­ople Ana­ly­tics Go­ogle’a uru­cho­mili ini­cja­tywę big data na­zwaną nie tak znów ta­jem­ni­czo – pro­jekt Ary­sto­te­les. Ich pier­wot­nym ce­lem było stwo­rze­nie do­sko­na­łego ze­społu. Na pierw­szy rzut oka za­da­nie to mo­głoby się wy­da­wać dość pro­ste. Je­śli masz za­miar po­wo­łać ze­spół ma­rzeń, za­dbaj, by zna­la­zły się w nim osoby, które mają naj­więk­sze osią­gnię­cia. Prawda? Na­stępne py­ta­nie do­ty­czy więc tego, ja­kich kon­kret­nie cech na­leży szu­kać. Wy­so­kiego ilo­razu in­te­li­gen­cji? Płyn­nego po­ro­zu­mie­wa­nia się w kilku ję­zy­kach? Umie­jęt­no­ści szyb­kiego roz­wią­zy­wa­nia rów­nań kwa­dra­to­wych w my­ślach? Za­sad­ni­czo wła­śnie do od­po­wie­dzi na to py­ta­nie pro­jekt Ary­sto­te­les wy­ko­rzy­sty­wał naj­bar­dziej za­awan­so­wane al­go­rytmy, ja­kie do­tych­czas opra­co­wano. Ana­li­zu­jąc nie­wia­ry­godne ilo­ści da­nych – w tym dzie­siątki ty­sięcy od­po­wie­dzi udzie­lo­nych przez człon­ków stu osiem­dzie­się­ciu ze­spo­łów – na te­mat nie­mal wszyst­kiego, od in­tro­wer­ty­zmu, po za­kres umie­jęt­no­ści, od in­te­li­gen­cji, po oso­bo­wość i śro­do­wi­sko, pro­jekt ten miał po­zwo­lić na opra­co­wa­nie pro­filu do­sko­na­łego pra­cow­nika. Wnio­sek był za­ska­ku­jący – po­dano w wąt­pli­wość wszystko, co wy­daje się wam, że wie­cie o po­ten­cjale.

Oka­zało się, że nie ma pro­filu ide­al­nego pra­cow­nika. Pro­jekt Ary­sto­te­les za­koń­czył się wnio­skiem mniej wię­cej po­kry­wa­ją­cym się z wy­ni­kami mo­ich ba­dań na Ha­rvar­dzie: je­śli cho­dzi o po­ten­cjał, in­dy­wi­du­alne ce­chy i pre­dys­po­zy­cje są kiep­skimi pro­gno­sty­kami suk­cesu w ze­spole. Je­den z li­de­rów pre­sti­żo­wego działu Pe­ople Ana­ly­tics w Go­ogle, Abeer Du­bey, ujął to krótko: „W Go­ogle do­brze nam idzie od­naj­dy­wa­nie sche­ma­tów. Tu­taj ich nie zna­leź­li­śmy. W tym rów­na­niu skład­nik «kto» wy­da­wał się nie mieć więk­szego zna­cze­nia”[4]. Wow! Za­sta­nów­cie się nad