Sztuka i architektura Gotyku w Niemczech ebook

Książka powstała w oparciu o własne archiwalne materiały autora, jak i przy pomocy materiałów Polskiej Wikipedii oraz portalu zdjęciowego Pixbey. Na okładce kościół pod wezwaniem Świętego Piotra w Kolonii

Gotycka

katedra w Kolonii pod wezwaniem świętego Piotra

Gotycka Architektura sakralna

Niemiecki

wczesny gotyk w kościele świętego Maurycego i świętej Katarzyny w Magdeburgu

Aby spojrzeć na to zagadnienie w dziedzinie architektury gotyckiej w Niemczech musimy uzmysłowić sobie tylko jedną i to ważną niezmiernie rzecz, otóż od wieków moda z Paryża, niemal na wszystko, co było nam potrzebne do życia niemal zawsze pochodziło z tego miasta jak i z samej Francji. Wszelkie mody pochodzące z mojej drugiej ojczyzny zawsze były rozchwytywane jako najlepsze, najpiękniejsze i tak jest do dziś w każdej niemal dziedzinie życia. Możemy także podejść do samej architektury gotyku w Niemczech na różne sposoby, po pierwsze jak by niemal żartobliwie. Mianowicie w ten sposób iż jeśli nasza sąsiadka ma ładniejszą sukienkę, to rodzi się w nas lub w was? Moje czytelniczki natychmiast pożądanie posiadania jeszcze ładniejszej i piękniejszej sukni niż sąsiadka i staracie się mieź taką samą sukienkę natychmiast. A jeśli tamta pani ma sukienkę z Paryża, to już całkiem każda z pań spogląda na tą właścicielkę mody paryskiej z nieukrywaną zadrością. Z panami jest podobnie jeśli sąsiad ma lepsze auto to każdy z nas też chce mieć takie samo, albo o wiele lepsze. Za wyjątkiem dzisiejszych aut francuskich gdyż te z kolei są jakościowo daleko w tyle za tymi z Niemiec. Taki sam system porównań i wartości zadziałał w Niemczech, które jako sąsiedni kraj wobec Francji spozierały z zazdrością na chociażby, katedrę Notre Dame w Paryżu czy inną podobną budowlę gotycką wznoszoną w tym czasie niemal w każdym większym mieście Francji. Skąd właśnie z Paryża, sztuka gotyku przeszła granicę i znalazła natychmiast wielkie uznanie w Niemczech. Bowiem już w połowie XIII wieku na tereny Niemiec z Francji dociera ukształtowana tam architektura gotycka. Pierwszymi budowlami gotyckimi w Niemczech są zrealizowane przez budowniczych francuskich z Île de France i Szampanii, wobec czego kościoły w Trewirze powstały już około 1230 roku, natomiast w Marburgu i Magdeburgu nieco później.

Przykład

gotyku

redukcyjnego kościół Najświętszej Marii Panny w Monachium

Czy też prezbiterium katedry w Kolonii, powstało po 1248 roku, którego plan przypomina do złudzenia rozwiązania zastosowane w katedrze w Amiens. Plan wokół prezbiterium powstawał tak samo, najpierw obejście wraz z okalającym go wieńcem kaplic. Przyjęte z Francji rozwiązania konstrukcyjne i architektoniczne powodują odejście od wcześniejszych, romańskich form kościołów z dwoma chórami muzycznym i kapłańskim, czy też z podwójnymi transeptami, i bocznymi portalami. W kolejnych dziesięcioleciach, stopniowo, budowniczowie niemieccy odchodzą jednak powoli od wzorów francuskich. Gotyk niemiecki, w zależności od obszaru wykazuje nieco albo nawet bardzo odmienne cechy. Na północnych terenach, uboższych w surowce kamienne, i sklane bloki przeważają na ogół niewielkie ceglane kościoły halowe. Spotykane są także kościoły budowane z kamienia w układzie jedno i trójnawowych hal. Na terenach południowych częściej można spotkać budowle z kamienia w układzie bazyliki. Ukształtowane na terenie Niemiec budowle kościelne cechują się dość znacznymi uproszczeniami z czasem zanika nawa poprzeczna oraz obejście z wieńcem kaplic. Znacznie skrócone są prezbiteria, bezpośrednio do których dobudowywane są trzy albo jedna kaplica. Umieszcza się je w wielobocznych zazwyczaj na planie połowy dziesięcioboku lub dwunastoboku absydach, których wysokość zbliżona jest do wysokości naw bocznych. Zmniejszeniu ulegają okna, a nawy, zwłaszcza w kościołach zakonów dominikańskich i franciszkańskich, nie zawsze otrzymują sklepienia. Najbardziej widoczną cechą charakterystyczną brył kościołów są strzeliste wieże. Swoją smukłość zawdzięczają nie tylko proporcjom, ale także architektonicznej dekoracji podkreślającej ich wertykalizm a ażurowym hełmom wykonywanym z kamienia. Rzeźbiarskie dekoracje w okresie trwania gotyku także przeszły ewolucję stopniowo odchodząc od wzorów romańskich, poprzez zastosowanie rozwiązań inspirowanych szkołą francuską do wyraźnych związków z sztuką niderlandzką w północnej części kraju oraz poddania się nurtom mistycznym na południu jak. Piękne Madonny w okresie późnego gotyku. Najistotniejsza cechą rzeźby niemieckiej jest jej znaczny realizm. Zastosowane w architekturze rzeźby, jako ozdoba portali, w okresie wczesnogotyckim Magdeburg, Bamberg, Naumburg, czy Saale, cechuje jeszcze romański układ postaci i ich gestów. W okresie późniejszym rzeźby stają się bardziej realistyczne, komponowane są w sposób uporządkowany w grupach postaci rozmieszczonych w poziomych, rozdzielonych pasach jak katedry w Kolonii, i Ratyzbonie. W połowie XIV wieku elementy rzeźbiarskie i architektoniczne zaczynają przenikać się tworząc plastyczną dekorację jak na przykład kruchta kościoła Najświętszej Marii Panny w Norymberdze.

Architektura świecka

Holsztyńska

brama

miejska w Lubece

Wśród budowli świeckich najbardziej reprezentacyjny charakter miały ratusze budowane w bogatych miastach. Z czasem zmianom uległ ich program funkcjonalny parter zajęły karczmy lub sale zebrań, zamiast kramów kupieckich, które przeniesiono do osobnych hal. Kamienice bogtszych mieszczan to najczęściej budowle kilkukondygnacyjne z szczytami zwróconymi w kierunku ulicy i niewielkiego podwórka. Na parterze, oprócz bramy przejazdowej, lokalizowano warsztaty i kramy. Wyżej znajdowały się przeważnie dwie izby od ulicy zajmowana przez właściciela, pozostali domownicy mieli izby w najwyższej części kamienic. Kamienice w dolnej części budowano zazwyczaj z kamienia, część górna była realizowana w konstrukcji ryglowej. Poszczególne elementy konstrukcyjne często układano w ozdobny ornament. Kolejne kondygnacje zazwyczaj wysuwano z lica ściany tak, aby powiększyć powierzchnię mieszkalną. Klatki schodowe, cylindryczne lub na planie wieloboku z kręconymi schodami lokowano najczęściej od strony podwórza. Cechą charakterystyczną zachowanych w Norymberdze kamienic są niewielkie wykusze, w których początkowo mieściło się zakończenie domowych kaplic. Okres gotyku to także budownictwo obronne. Miasta otaczano murami zwieńczonymi blankami. Do miasta prowadziły warowne bramy, z których wiele zachowało się do naszych czasów, jak brama świętego Seweryna w Kolonii. Popatrzmy na następujące przykłady tych niemieckich zabytków w opisie. Oto katedra w Kolonii, budowana już w okresie wczesnoromańskim, w okresie gotyku otrzymuje w pierwszej kolejności w latach od roku 1248 do 1322 swoje prezbiterium. W roku 1347, po zburzeniu romańskiego korpusu rozpoczęto budowę pięcionawowej bazyliki. Zaplanowano kościół, którego długość wynosi 132 metry, a szerokość w transepcie 74 metry.

Gotycki

Ratusz w Münster

W XVI wieku około roku 1560, część południowa korpusu otrzymała sklepienia i budowę przerwano. Dopiero w 1842, na podstawie autentycznych planów, rozpoczęto remont istniejącej części i budowę brakującej części kościoła. Z tego okresu pochodzi też większa część fasady środkowy portal to dzieło Petera Fuchs’a z lat 1872 do roku 1880, po jego prawej stronie zachowały się fragmenty dekoracji z końca XIV wieku. Prace ukończono w roku 1880. Słynna katedra kolońska wraz z charakterystycznymi, strzelistymi wieżami o wysokości 157 metrów 55 centymetrów od frontu i smukłą sygnaturką nad skrzyżowaniem naw, pochodzi zatem w swojej przeważającej części już z XIX wieku. Czy też Kościół Najświętszej Marii Panny w Trewirze zwany tu Liebfrauenkirche ma niecodzienny, jak dla budowli gotyckich, układ. Został zbudowany w okresie wczesnogotyckim na planie centralnym a jego sklepienia nie są podparte łękami oporowymi. Plan kościoła to układ krzyża greckiego, którego ramię nawy głównej przechodzi w krótkie prezbiterium zakończone, podobnie jak pozostałe ramiona, połówkami dziesięciobocznych absyd. Pomiędzy ramionami krzyża umieszczono niewielkie kaplice z dwoma absydami. Budowę kościoła ukończono już w roku 1244. Lub Kościół świętej Elżbiety w Marburgu, zbudowany z ciosów kamiennych w latach 1235 do roku 1283. Jest to trójnawowa hala z jednonawowym transeptem, którego ramiona, podobnie jak krótkie prezbiterium, kończą absydy zbudowane na planie połowy dwunastoboku. Poszczególne przęsła naw jedyne przęsło prezbiterium otrzymały sklepienia krzyżowe. Fasadę flankują dwie wieże. Czy też Katedra w Ratyzbonie budowana w latach 1275 do roku 1534, na planie trójnawowej bazyliki z transeptem w obrysie korpusu gdzie ramiona nie wychodzą poza linię naw bocznych. Nawy boczne i prezbiterium kończą trzy absydy na planie połowy ośmioboku. W ścianach nawy głównej umieszczono wysokie triforia a jest to układ występujący w architekturze gotyckiej w Niemczech sporadycznie. Nawy otrzymały sklepienia krzyżowe. Od strony wejścia umieszczono dwie wieże, zwieńczone dopiero w roku 1869. Poza obrysem naw bocznych, po bokach prezbiterium, znajdują się jeszcze zakrystia i skarbczyk dobudowane w latach późniejszych. Katedra we Fryburgu Bryzgowijskim, do istniejącej romańskiej nawy poprzecznej, w XIII wieku dodano korpus bazyliki z bardzo wysoką nawą główną. Od frontu umieszczono wysoką wieżę przykrytą ażurowym hełmem. Prezbiterium z obejściem i wieńcem kaplic zbudowano dopiero w drugiej połowie XIV wieku. Kościół Najświętszej Marii Panny w Norymberdze, to już trójnawowa hala zbudowana w latach 1354 do roku 1361,wraz z prezbiterium zakończonym wielobocznie. Wnętrze poprzedza reprezentacyjny przedsionek z emporą zbudowany w roku 1355. A był to reprezentacyjny kościół Karola IV Luksemburskiego. Cechą charakterystyczną kościoła są kolumny rozdzielające nawy o gładkich trzonach z głowicami ozdobionymi ornamentami roślinnymi i figurkami ludzkimi u nasady żeber sklepiennych. Kościół farny w Ulm, określany zazwyczaj mianem katedry, pięcionawowa hala zbudowana w latach 1377 do roku 1477. Wszystkie nawy boczne, przykryte są sklepieniami gwiaździstymi, mają jednakową wysokość, nawa główna przechodzi bezpośrednio już bez transeptu w krótkie prezbiterium zakończone połową dwunastoboku. Od frontu znajduje się wieża wysokości 161metrów 32 centymetry, czyli jest ogromna, nawet na nasze dzisiejsze czasy Po jej bokach, w obrysie korpusu, umieszczono dwie kaplice. Dwie mniejsze wieże znajdują się po bokach prezbiterium. Kościół Mariacki w Lubece, został wybudowany od 1276 roku, jest to ceglana, trójnawowa, sklepiona krzyżowo bazylika z trzema kaplicami na planie połowy ośmioboku.

Gotycki

chór kościoła świętego Michała w Pforzheim

Od frontu umieszczono dwie wieże, wysokie na 124 metry 95 cntymetrów. Architektura świecka w Niemczech dzieli się również na różne frakcje że tak powiem i odłamy patrząc na jej wygląd, Jako przykład niech posłuży nam Ehrenfels, trzynastowieczny, gród rozbudowany w XV wieku. Czy znana na całym świecie z porcelany Miśnia ze sklepieniami z końca XV wieku, i do tej grupy często zaliczane są zamki krzyżackie znajdujące się na terytorium Polski w tym największy z nich zamek w Malborku. Oraz zamki obronne w samych Niemczech. Jak ten w Norymberdze, zbudowany w latach 1332 do roku 1340, rozbudowany w latach późniejszych a zwłaszcza w XVIII, XIX wieku.Cz też w Kolonii, z XV wieku rozbudowanej w drugiej połowie XVI wieku czy też Münster, w latach 1335 do roku 1395. Orz przeróżne ratusze w Niemczech. także kamienice mieszczańskie, zwłaszcza zachowane fragmenty zabudowy w Norymberdze. O tym wszystkim opowiemy w tej książce.

Brama Holsztyńska w lubece

Brama

Holsztyńska

W języku niemieckim to Holstentor czyli zbudowana z cegły brama miejska w Lubece, część średniowiecznych fortyfikacji tego miasta. Od początku XX wieku, brama jest także symbolem Lubeki. Można zauważyć że jest trochę pochyła. Jest jednym z najznamienitszych zabytków lubeckiego hanzeatyckiego Starego Miasta, które w 1987 roku, zostało wpisane na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO. Ta czterokondygnacyjna brama składa się z dwóch wież, mianowicie południowej zwanej Südturm i północnej jako Nordturm. oraz łukowatego przejścia pomiędzy nimi. Zachodnia strona bramy, wychodząca na zewnątrz miasta, nazywana jest stroną polną czyli tu Feldseite, natomiast strona wschodnia, skierowana do wnętrza miasta, to strona miejska z niemeckiego to Stadtseite. Dla patrzących od strony miasta obydwie wieże i przejście tworzą jedną całość. Patrząc na bramę od strony zewnętrznej widać, jak wieże i blok bramy z przejściem wyraźnie odcinają się od siebie. Wieże stoją w odległości 3 i pół metra od przejścia. Każda z nich zwieńczona jest stożkowatym dachem a samo przejście ma przejazd pod szczytem. Historycznie rzecz ujmując w przeszłości przejazd zamykano od strony zewnętrznej ogromnymi drzwiami. Brona czyli opuszczana krata została zamontowana dopiero w 1934 roku, i nie jest elementem oryginalnego wyposażenia bramy. Na podstawie przekazów historycznych wiadomo, że w tym miejscu znajdowały się w przeszłości tak zwane organy jak nazywano belki umieszczone pionowo w bramie, zawieszone na łańcuchach, podnoszone i opuszczane indywidualnie). Pojedyncze opuszczanie belek umożliwiało pozostawienie przejścia dla własnych żołnierzy wycofujących się za mury miasta. Nad przejazdem, zarówno od strony miejskiej, jak i polnej, znajdują się pamiątkowe inskrypcje. Od strony miasta czytamy: 1477 S.P.Q.L. 1871. Pierwsza data to domniemany rok budowy bramy jednak prawidłowa data to 1478 rok, druga data wyznacza powstanie II Rzeszy Niemieckiej. Pochodzący z 1871 roku, napis jest inspirowany skrótem rzymskiej formuły S.P.Q.R. po łacinie to Senatus populusque Romanus, a tłumacząc to na język polski znaczy. Senat i lud rzymski. S.P.Q.L. miało odpowiadać łacińskiemu Senatus populusque Lubecensis, a po polsku to znaczy Senat i lud Lubeki.

Brama

Holsztyńska Holstentor około roku 1879

Od strony zewnętrznej nad przejściem znajduje się napis następującej treści. Concordia domi foris pax czyli. Zgoda w domu czy w kraju, a za granicami pokój. Również i ta inskrypcja pochodzi z roku 1871, i jest skróconą wersją tekstu znajdującego się na wyburzonym przedbramiu, czyli Concordia domi et foris pax sane res est omnium pulcherrima. Tłumacząc to na język polski znaczy. Zgoda w domu, pokój na zewnątrz są dla wszystkich najlepsze. Strony miejska i polna różnią się znacznie od siebie. Strona wewnętrzna ozdobiona jest licznymi oknami. Po stronie polnej, bezpośrednio narażonej na ataki, dominują otwory strzelnicze. Również mury są tu znacznie grubsze mają 3 i pół metra w porównaniu z 1 metrowym murem po stronie miejskiej. Po stronie polnej, na parterze, pierwszym i drugim piętrze obydwu wież znajdowały się pomieszczenia artyleryjskie. Pod koniec XIX wieku, ówczesny parter zapadł się na prawie 50 centymetrów pod ziemię, co było spowodowane powolnym osiadaniem budowli i jej dużym odchyleniem od pionu. Na pierwszym piętrze obok wspomnianych pomieszczeń artyleryjskich, były jeszcze dwa mniejsze otwory strzelnicze. Małe otwory znajdują się również na ostatnim piętrze, skąd można było strzelać z broni ręcznej. Część środkowa bramy nie posiada żadnych otworów strzelniczych. Jedynie nad przejściem znajdują się małe okna, z których można było wroga oblać smołą lub wrzątkiem.

Brama

Lubecka dziś

Popatrzmy na ten zabytek z zewnątrz oto. Bramę opasują dwa rzędy dekoracyjnych płytek z terakoty o boku 55 centymetrów. Każda płytka ozdobiona jest jednym z trzech ornamentów, jak figurą heraldyczna złożoną z czterech kwiatów lilii z francuskiego przyjęto to jako francuskie fleur de lis, czyli symetryczną kratką albo czterema listkami ostu. Symbole te nie są ułożone według jakiegoś określonego porządku. Mniej więcej po ośmiu płytkach z tym samym motywem pojawia się inna płytka w formie tarczy herbowej przedstawiającej herb Lubeki albo wizerunek drzewa. Tarcze te są podtrzymywane z obydwu stron przez ludzkie postaci. Dekoracje terakotowe zostały odtworzone w czasie prac restauratorskich prowadzonych w latach 1865 do roku 1870. Tylko trzy z oryginalnych płytek zachowały się do dnia dzisiejszego i można je oglądać w muzeum historii miasta. Nowe płytki oddają wprawdzie stare motywy, ale restauratorzy pozwolili sobie na dość dużą swobodę przy pracy. Stąd też na przykład herb Lubeki nie jest wierny oryginalnemu wzorowi. Również szczyt nie został dokładnie odtworzony. W tym przypadku jednak nie można winą obarczać restauratorów, ponieważ w XIX wieku, szczyt w zasadzie już nie istniał a jego oryginalny projekt był nieznany. Obraz ołtarza w lubeckim Burgkloster pokazuje Bramę Holsztyńską z pięcioma wieżami na szczycie. Ponieważ jednak na tym samym obrazie umieszczono też wyimaginowany krajobraz z górami i lasami, wiarygodność tego przedstawienia jest podważana. Dzisiaj na szczycie bramy znajdują się trzy wieże, widoczne jedynie od strony wewnętrznej. Zajrzyjmy do wnętrza wież. Są one urządzone w jednakowym stylu. Parter oraz pierwsze piętro są wysokie, podczas gdy wyższe piętra wyraźnie mniejsze. Pomiędzy częścią środkową a wieżami znajdują się wąskie, kręte schody i z każdej strony bramy. Poszczególne poziomy wież są połączone specjalnymi przejściami z piętrami części środkowej. W 1934 roku, w czasie prowadzonych prac restauratorskich w wieży północnej usunięto sufit pomiędzy drugim a trzecim piętrem tak, że sale się tu znajdujące stworzyły jedno większe pomieszczenie. Nad pomieszczeniami artyleryjskimi zainstalowane były specjalne haki, do których przywiązywano armaty, by złagodzić siłę odrzutu przy wystrzałach. Armaty znajdujące się obecnie na drugim piętrze nie pochodzą z oryginalnego wyposażenia bramy. Bramy Holsztyńskie z około roku 1700, wyglądają następująco. Pierwsza z przodu to Druga Zewnętrzna Brama Holsztyńska, za którą mamy bramy. Pierwszą bramę Zewnętrzną oraz Środkową. Po drugiej stronie mostu Holstenbrücke widać Wewnętrzną Bramę Holsztyńska

Lew

pilnujący bramy prawy

Bogate miasto, jakim stała się Lubeka, odczuwało potrzebę budowy grubych murów obronnych i potężnych umocnień, by chronić się przed najeźdźcami. Wjazdu do miasta strzegły już trzy bramy. Jak Brama Zamkowa z niemieckiego Burgtor na północy, Brama Młyńska jako Mühlentor od południa oraz Brama Holsztyńska to Holstentor od zachodu. Od wschodu miasto było chronione przez wysokie wody rzeki Wakenitz. Tu stała najmniej ufortyfikowana Hüxtertor. Na początku bramy miejskie były zwykłymi prostymi budynkami, które w miarę upływu lat systematycznie umacniano, tak że w końcu każda z nich składała się z kilku elementów zewnętrznych i wewnętrznych. Dzisiejsza Brama Zamkowa to brama wewnętrzna i bramy środkowa i zewnętrzna nie przetrwały do naszych czasów. Z trzech części Bramy Młyńskiej nie zachowała żadna. Aktualna Brama Holsztyńska to jest Środkowa Brama Holsztyńska. Historia Bramy Holsztyńskiej to w rzeczywistości opowieść o czterech bramach: wewnętrznej, środkowej oraz dwóch zewnętrznych. Najstarsza Brama Holsztyńska, czyli wewnętrzna leżała bezpośrednio nad brzegiem rzeki Trave. Droga z miasta do Holsztyna wiodła przez bramę, a następnie przez drewniany most. Na podstawie relacji kronikarskich, uważa się, że most oraz brama zostały odnowione w roku 1376. Pojęcie o ówczesnym wyglądzie bramy, daje drewniana płaskorzeźba Eliasa Diebela z roku 1552, który przedstawił bramę jako wieżę z drewnianą galerią w górnej części. W XVII wieku, Wewnętrzna Brama Holsztyńska została zastąpiona prostą bramą z muru pruskiego połączoną z domem celników. Następnie w roku 1794 w miejsce bramy postawiono konstrukcję metalową, którą wyburzono w 1828. Wraz z bramą zburzono także siedzibę służby celnej oraz mury obronne wzdłuż Trave. Spekuluje się, że po drugiej stronie Trave kiedyś również znajdowała się brama. Nic jednak bliżej na jej temat nam dziś nie wiadomo. W XV wieku, kompleks bram stał się niewystarczający z obronnego punktu widzenia. Upowszechnienie się broni palnej oraz armat wymusiło dodatkowe umocnienia, zdecydowano się wybudować Zewnętrzną Bramę Holsztyńską, później znaną jako Środkowa Brama Holsztyńska, a obecnie jako Brama Holsztyńska. Budowa bramy pod kierunkiem majstra Hinricha Helmstede trwała od 1464 do 1478 roku. Wzniesiona została na usypanym wcześniej kopcu 7 metrowej wysokości. Już wtedy podłoże okazało się niestabilne. Południowa wieża zaczęła się obsuwać na grząskim gruncie. Próbowano temu przeciwdziałać, starając się zrekompensować odchylenie budynku jeszcze w trakcie budowy. Zewnętrzna Brama Holsztyńska zwana była także Bramą Renesansową znaną tu jako Renaissancetor, czyli przedbramiem albo Krzywą Bramą. Została wzniesiona w 1585 roku, na usypanym na zachód od bramy środkowej kopcu. Jej wschodnie wyjście znajdowało się zaledwie 20 metrów od bramy środkowej, tak że nowa budowla całkowicie zasłoniła starą bramę. Pomiędzy bramami powstała otoczona murem przestrzeń, czyli międzymurze. Przedbramie Środkowej Bramy Holsztyńskiej mogło wydawać się niepozorne w porównaniu z bramą właściwą, było jednak dobrze umocnione od strony polnej. Strona miejska była bardzo skromna. Przedbramie jako pierwsze w zespole bram otrzymało łacińską inskrypcję po stronie miejskiej: Pulchra res est pax foris et domi concordia MDLXXXV. Tłumacząc na polski znaczy to. Piękny jest pokój na zewnątrz i zgoda w domu 1585. Napis ten został później lekko zmieniony i przeniesiony na stronę polną: Concordia domi et foris pax sane res est omnium pulcherrima, a tłummacząc na polski to. Zgoda w domu, pokój na zewnątrz są dla wszystkich najlepsze. Brama była połączona z domem strażnika, który troszczył się o utrzymanie zabudowań obronnych w należytym stanie. Budowniczym Bramy Renesansowej był najprawdopodobniej majster Hermann von Rode, który projektując fasadę bramy wzorował się na podobnych budowlach holenderskich, jak bramie Nieuwe Oosterpoort w Hoorn. Brama stała równo 250 lat. Została zburzona w roku 1853, by zrobić miejsce pod budowę lubeckiego dworca kolejowego jako Lübscher Bahnhof. Dworzec nie przetrwał do naszych czasów. Obecny lubecki dworzec główny, czyli tu w Niemczech Lübeck Hauptbahnhof, stoi około 500 metrów na zachód od swojego poprzednika.

Lew

przy bramie z lewej strony

Natomiast Druga Zewnętrzna Brama Holsztyńska miała nieco inną historię.Na początku XVII wieku Lubeka rozbudowała system umocnień za fosą miejską. Pracami kierował niderlandzki budowniczy Johann von Brüssel. W 1621 roku, wzniesiono czwartą bramę holsztyńską z ośmiokątną wieżą, doskonale wpasowaną w wysoki wał obronny. Na łukach bramnych znajdowały się następujące inskrypcje jak. Si deus pro nobis, quis contra nos, co znaczy po Polsku. Jeśli Bóg jest z nami, to któż przeciwko nam, to po stronie miejskiej oraz Sub alis altissimi, co znaczy dosłownie. Pod ochroną Najwyższego, to po stronie polnej. Przed bramą wybudowano most Puppenbrücke umożliwiający przejście nad fosą miejską. Brama powstała wprawdzie jako ostatnia w zespole bram holsztyńskich, ale jako pierwsza została zburzona w roku 1808. W okresie postępującej industrializacji obwarowania miejskie były uważane za barierę w dalszym rozwoju miasta. Na początku XIX wieku, zaczęto po kolei wyburzać poszczególne elementy fortyfikacji. Najpierw wynurzono. Drugą Zewnętrzną Bramę Holsztyńską w roku 1808, później Wewnętrzną Bramę Holsztyńską w roku 1828, oraz Zewnętrzną Bramę Holsztyńską w roku 1853. Wyburzenie bramy środkowej wydawało się wtedy tylko kwestią czasu. W 1855 roku, jednak do senatu miasta wpłynął wniosek obywatelski zawierający 683 podpisy, a wzywający do wyburzenia bramy, by zrobić miejsce pod nowe tory kolejowe. Jednakże już w tym czasie ruch obrony zabytków był silny. Walka o utrzymanie bramy trwała bardzo długo. W końcu w 1863 roku, podjęto ostateczną decyzję a przeważył jeden głos, by budowli nie tylko nie burzyć, ale by poddać ją gruntownej renowacji. Brama była jednak w bardzo złej kondycji, ponieważ wybudowana na grząskim gruncie, od lat zapadała się w ziemię. Część otworów strzelniczych znajdowała się już pół metra pod ziemią, a odchylenie budynku od pionu przybierało niebezpieczne wymiary. Doszło do tak drastycznych zmian w statyce budynku, że obawiano się zawalenia budowli. W 1871 roku, przeprowadzono gruntowną restaurację budynku. Po udanej restauracji lubeczanie zmienili swoje nastawienie do Bramy Holsztyńskiej. Budowla przestała być postrzegana jako szpetna ruina, lecz jako symbol świetnej przeszłości miasta. W 1901 roku, znana lubecka firma produkująca marcepan Niederegger, użyła wizerunku bramy w swoim znaku firmowym. Wiele innych firm poszło w jej ślady. W 1925 roku, zjazd miast niemieckich znany jaako Deutsche Städtetag, wybrał bramę na swój oficjalny znak. Na początku XX wieku, wieże odchylały się coraz bardziej, tak że znowu nie można było wykluczyć zawalenia. Niezbędna stała się kolejna renowacja, którą przeprowadzono w latach 1933 do roku 1934. By poprawić stabilność wież zainstalowano wtedy swoiste betonowo-stalowe kotwice. Przeprowadzono również zmiany, które nie odpowiadały oryginalnemu wyglądowi bramy, jak już wspomniane połączenie wyższych kondygnacji w wieży północnej. Narodowi socjaliści urządzili w bramie muzeum Ruhmes und Ehrenhalle, które miało ukazywać lubecką i niemiecką historię z punktu widzenia ideologii narodowego socjalizmu. Od marca 2005 roku do grudnia roku 2006, przeprowadzono kolejną restaurację Bramy Holsztyńskiej. Koszty prac wyniosły ponad 1 milion euro, przy czym kwota 498 tysięcy euro z początkowo zaplanowanych wydatków, pochodziła z Niemieckiej Fundacji Ochrony Zabytków. Zwanej tu Deutsche Stiftung Denkmalschutz, oraz z Fundacji Possehl po niemiecku to Possehl Stiftung. Pozostałe koszty pokryto ze zbiórek oraz darowizn firm i osób prywatnych. W czasie prac nieznani sprawcy ukradli z bramy swastykę, zamontowaną tam w roku 1934. Była to ostatnia swastyka zachowana na budynku publicznym w Niemczech i miała zostać przykryta blachą. W miejscu skradzionej swastyki zamontowano tablicę z datą 2006 upamiętniającą prace restauratorskie. Od 1950 roku, to w Bramie ponownie mieści się muzeum historii miasta Lubeki, które posiada kolekcję obiektów z dawnych Liubic prezentuje modele rozwoju miasta w średniowieczu oraz modele statków hanzeatyckich. W 2002 roku, muzeum zostało zmodernizowane. Od roku 2006, muzeum zarządzane jest przez Fundację Kultury Hanzeatyckiego Miasta Lubeka, czyli Kulturstiftung Hansestadt Lübeck. Przed Bramą znajduje się mały park projektu Harriego Maasza, którego główną atrakcją są monumentalne posągi lwów autorstwa Christiana Daniela Raucha. Po drugiej stronie ulicy znajduje się brązowa statuetka antylopy Fritza Behna.

Brama

na bankocie 50 marek

Wizerunek Bramy Holsztyńskiej wykorzystywany jest chętnie na banknotach i monetach. Na przykład w latach 1962 do roku 1991, widniał na banknotach 50 markowych, a w 2006 roku, umieszczono go na rewersie pamiątkowej monety 2 Euro. W 1948 roku, brama pojawiła się też na znaczkach pocztowych. W 2000 roku, wydano kolejny znaczek z jej wizerunkiem z serii Atrakcje turystyczne. Brama Holsztyńska leży dokładnie pomiędzy głównym dworcem kolejowym Lubeki a centrum miasta. Sąsiaduje z historycznymi składami soli, siedzibą Niemieckiego Zrzeszenia Związków Zawodowych, oraz zabytkową Holstentorhalle, która w latach 2005 do roku 2007, dzięki środkom Fundacji Possehl została przebudowana na sale zajęć i ćwiczeń dla lubeckiej Wyższej Szkoły Muzycznej.

Isator gotycka brama miejska w Monachium

Isator dziś

Isartor jest to gotycka wschodnia brama miejska w Monachium. Jedna z trzech bram, obok Sendlinger Tor i Karlstor, innych średniowiecznych fortyfikacji zachowanych do dzisiaj. Jej nazwa pochodzi od nieopodal płynącej rzeki Izary. Obecnie w Isartor mieści się Valentin Karlstadt Musäu Brama wznosi się na wschodnim krańcu ulicy Tal w tzw. dzielnicy Graggenauer, znajdującej się dawniej na Szlaku Solnym i tworzącej główną oś wschód zachód historycznego starego miasta. Brama oddziela historyczne stare miasto od przedmieść Isarvorstadt i Au. Przed bramą znajduje się Isartorplatz, obecnie część obwodnicy wokół starego miasta. Powstała tu bowiem na początku XIV wieku, stale rosnąca liczba mieszkańców Monachium spowodowała konieczność rozbudowy miasta. W związku z tym król Ludwik IV Bawarski zlecił rozbudowę miasta i wzniesienie drugiego muru miejskiego. Wówczas też, w ramach drugiej fortyfikacji w latach 1285 do roku 1347, wzniesiono Isartor w roku 1337.

Brama

na pocztówce z początku XX wieku

W 1827 roku, Peter von Cornelius zaapelował do króla Ludwika I Wittelsbacha o uratowanie Isartor, która na przestrzeni wieków popadła w ruinę. Aby pokreślić historyczne znaczenie bramy, von Cornelius przywołał legendę o tryumfalnym wjeździe przez Isartor do miasta cesarza Ludwika IV Bawarskiego po zwycięstwie nad Fryderykiem III Pięknym w bitwie pod Ampfing w roku 1322, i zaproponował, by uwiecznić to wydarzenie we fresku na bramie. Wjazd ten jednak nie mógł się odbyć w Monachium, ponieważ Isartor zbudowano dopiero piętnaście lat po bitwie. W 1833 roku, Ludwik I Wittelsbach zlecił Friedrichowi von Gärtnerowi restaurację bramy. W ramach prac restauracyjnych wykonano malowidła herbów na wieżach bocznych oraz freski po zewnętrznej stronie korpusu środkowego nad przejściami, ukazujące zwycięstwo cesarza Ludwika IV Bawarskiego w bitwie pod Ampfing w 1322 roku. W 1860 roku, wieża środkowa otrzymała zegar, który pierwotnie był przeznaczony dla bramy zachodniej Karlstor, która uległa zniszczeniu w eksplozji prochu czarnego. Podczas II wojny światowej brama została poważnie uszkodzona. W latach 1945 do roku 1957, budowlę zabezpieczono, by uchronić ją przed zawaleniem. Zamontowano wówczas na wieży środkowej zegar. W latach 1971 do roku 1972, przeprowadzono restaurację bramy, uwzględniając jej średniowieczny charakter i korygując pewne zmiany przeprowadzone w ramach prac w XIX wieku. Zdemontowano wówczas zegar z dwoma szklanymi cyferblatami.

Fundamenty

muru miejskiego ruiny

Podczas prac ziemnych w związku z budową centrum zarządzania dla banku Stadtsparkasse München przy Thomas Wimmer Ring, odkryto w połowie lat 80 tych XX wieku, fundamenty muru miejskiego oraz wieży strażniczej. Natomiast przy ulicy Lueg ins Land pozostałości muru miejskiego i wież przebudowano na domy, które w 1944 roku, przetrzymały naloty bombowe. Od 1959 roku, w pomieszczeniach obydwu wież znajduje się Valentin Karlstadt Musäum. Isartor składa się z dwóch wież oraz korpusu środkowego z trzema przejściami i wieżą środkową, górującą nad budowlą. Korpus zdobi malowidło Bernharda von Nehera z 1835 roku, przedstawiające Tryumfalny przejazd Ludwika IV Bawarskiego po zwycięskiej bitwie z Habsburgiem Fryderykiem Pięknym pod Mühldorf w roku 1322,po niemicku to brzmi, Triumphzug Ludwigs des Bayern nach seiner siegreichen Schlacht gegen den Habsburger Friedrich den Schönen bei Mühldorf im Jahre 1322.

Fresk

w bramie Isator

Zegar

na bramie Isator

4 listopada 2005 roku, na wieży środkowej zamontowano ponownie duży zegar. Od zachodu cyferblat jest lustrzanym odbiciem cyferblatu po przeciwnej stronie, dlatego wskazówki zegara po stronie zachodniej biegną w stronę przeciwną niż przyjęte. Zabieg ten nawiązuje do zdania, jakie miał wypowiedzieć Willy Brandt

Alter Hof w Monachium

Alter Hof to tłumacząc na język polski jest to Stary Dwór jest to stary zespół średniowiecznych gotyckich budowli w Monachium w Niemczech, będących pozostałością po pierwszej rezydecji książąt Bawarii, a następnie Świętych Cesarzy.Prace archeologiczne prowadzone na terenie Starego Dworu wykazały w tym miejscu ciągłość zabudowy od XII wieku. Po pierwszym podziale Bawarii w 1255 roku, zamek, usytuowany w północno-wschodniej części ówczesnego miasta, został siedzibą księcia Górnej Bawarii Ludwika II Bawarskiego. Za czasów jego syna, Ludwika IV Bawarskiego dzisiejszy Alter Hof stał się pierwszą stałą siedzibą Świętego Cesarza. W latach 50-tych XX wieku, został odbudowany po zniszczeniach II wojny światowej. W latach 2003 do roku 2008, odbudowano skrzydło Lorenzistock według projektu Petera Kulka. Zespół ten dziś składa się obecnie z pięciu budowli, zwanych następująco Burgstock, Zwingerstock, Lorenzistock, Pfisterstock i Brunnenstock. Położona w północnej części kompleksu kaplica pod wezwaniem świętego Wawrzyńca zwana w tu Lorenzikapelle, zburzona została w XIX wieku, a była przez pewien okres miejscem przechowywania cesarskich insygni koronnych. Wkrótce Stary Dwór okazał się zespołem zbyt trudnym do obrony i po kilkukrotnym zajęciu go przez wrogów Wittelsbachowie przenieśli się na początku XV wieku do budowanej od podstaw nowej rezydencji. W skrzydle Burgstock znajduje się muzeum miejskie i punkt informacji turystycznej.

Architektoniczny Słowniczek Podręczny

1. Pinakiel, to pionowy element dekoracyjny w postaci smukłej kamiennej wieżyczki, zakończonej od góry iglicą, której krawędzie udekorowane są żabkami i która zwieńczona jest kwiatonem. W postaci bardziej ozdobnej miał kształt ażurowej kapliczki z maswerkami.

Pinakl

e

2.Oktagonalny, jest to wzór dekoracyjny który ma osiem kątów mający kształt oktagonu.

Budowa

oktagonalna

3. Maswerk to dekoracyjny, geometryczny wzór architektoniczny odkuty z kamienia lub zrobiony z cegieł, używany do wypełnienia górnej części gotyckiego okna, przeźrocza, rozety itp. Występuje także jako dekoracja ścian, murów, wimperg, blend. Taki element jest nazywany ślepym maswerkiem.

Maswer

k

4. Wimperga to dekoracyjne wykończenie w kształcie wysokiego trójkąta, wieńczące szczyt portalu albo ostrołuk okna charakterystyczne w architekturze gotyckiej oraz stosowane w zdobnictwie neogotyckim. Wykonany z kamienia lub cegły. Pole trójkąta rzeźbione ślepym lub ażurowym maswerkiem lub gładkim.

Wimperg

a

5. Tympanon, czyli naczółek detal architektoniczny. W architekturze klasycznej terminem tym określano wewnętrzne trójkątne pole pomiędzy gzymsami frontonu, gładkie lub wypełnione rzeźbą, stanowiące charakterystyczny element monumentalnych budowli Grecji i Rzymu.

Tympano

n

6. Relief jest to kompozycja rzeźbiarska wykonana na płycie kamiennej, metalowej lub drewnianej z pozostawieniem na niej tła. Dzieło uzyskuje się poprzez rzeźbienie, kucie lub odlewanie. Pomimo że płaskorzeźby powstawały jako dekoracja architektoniczna, to często stanowią odrębne, pełnowartościowe dzieło sztuki.

Relie

f

7. Archivolta to zdobione ornamentami, profilowane lico łuku, arkady zamykającej portal lub każdy inny łukowo u góry zakończony otwór w ścianie budowli, najczęściej bogato zdobione. Archiwoltę stosowano w architekturze wszystkich okresów i kierunków. Archiwolta występująca samodzielnie na płaszczyźnie muru nazywa się archivoltą ślepą.

Archiwolt

a

8.Węgar to pionowy element przy otworze okiennym lub drzwiowym otrzymany przez wysunięcie cegieł dla ścian murowanych lub dostawienie pionowych słupków dla ścian drewnianych lub kamiennych. Stanowi on oparcie dla ościeżnicy.

Węgar nad portalem

9. Transept, nawa poprzeczna, część kościoła, nawa prostopadła do osi kościoła, położona pomiędzy prezbiterium, a resztą jego budynku. Transept może być jedno lub wielonawowy. W romańskich bazylikach dwuchórowych występują dwa transepty, wschodni i zachodni.

Transep

t

10. Empora, jest to chór muzyczny i element architektoniczny występujący najczęściej w kościele w postaci odrębnej kondygnacji o charakterze antresoli, usytuowanej nad kruchtą lub nadwieszonej nad głównym wejściem do świątyni. Empora jest galerią wspartą na kolumnach lub filarach, otwartą do wnętrza kościoła.

Empor

a

11. Notre Dame w języku francuskim znaczy dokładnie Nasza Pani jest tym mianem określane, bardzo wiele katedr i kościołów we Francji.

Notre Dame

12. Apsyda jest to pomieszczenie na rzucie półkola, półelipsy lub wieloboku, dostawione do bryły świątyni i otwarte do jej wnętrza. Zazwyczaj zamyka prezbiterium, czasem nawy boczne i ramiona transeptu lub westwerk. Apsyda jest zwykle mniejsza lub równa bryle części budynku, która jest przez nią zamknięta.

Absyd

a

13. Narteks to w architekturze wczesnochrześcijańskiej, bizantyjskiej oraz w okresie wczesnośredniowiecznym, kryty przedsionek przy przedniej ścianie kościoła. Narteks powstał z podcienia otaczającego dziedziniec przed kościołem. Przeznaczony był przede wszystkim dla katechumenów i pokutników.

Nartek

s

14. Tambur czyli inaczej bęben, jest to wieloboczna, eliptyczna lub cylindryczna część budynku, stanowiąca podbudowę pod kopułą, hełmem lub latarnią. Często w ścianach bębna umieszczane były okna, będące głównym źródłem światła dziennego, które doświetlały przestrzeń pod kopułą.

Tambur

katedry wawelskiej

15. Palatium jest to nazwa używana dla określenia starożytnego lub średniowiecznego głównego budynku zamku, pałacu cesarza, króla lub biskupa. W budynku znajdowały się, sala reprezentacyjna, komnaty władcy i na ogół kaplica zamkowa.

Pallatiu

m

16. Antaba lub hantaba przejęty termin z niemieckiego języka jako, die Handhabe czyli rękojeść, jest to stały lub ruchomy uchwyt z metalu umieszczany na skrzyni, kufrze, drzwiach, bramie. To ruchomy uchwyt składa się z dwóch części. Antaba umieszczona na drzwiach lub bramach furtach, najczęściej w postaci lwiej głowy z ruchomą obręczą, służyła często za kołatkę. Antaba występowała głównie w sztuce romańskiej i gotyckiej. Współcześnie używana jest jako element dekoracyjny. Stara polska nazwa antaby to dzierżak.

Antaba

drzwi gnieźnieźnieńskich

17. Bordiura w ogólnym rozumieniu jest to dekoracyjne obramowanie tkaniny, płaskorzeźby, kompozycji malarskiej lub graficznej, w formie pasa z ornamentem roślinnym lub geometrycznym, niekiedy z motywami figuralnymi.

Bordiura

średniowieczna

18. Westwerk jest to rozbudowana, umieszczona poprzecznie do nawy, zachodnia część bazyliki charakterystyczna dla architektury przedromańskiej. Westwerk wznoszono na ogół na planie kwadratu lub prostokąta. Umieszczano w nim kaplicę, w której odprawiano okolicznościowe nabożeństwa, udzielano chrztu.

Przykład

kaplicy

z Westwerkiem

19. Perizonium jest to drapowana opaska bioder ukrzyżowanego Jezusa Chrystusa a w ikonografii, często przyjmująca rozmaite formy.

Perizoniu

m

Katedra w Kolonii pod wezwaniem świętego Piotra i Marii

Fasada główna katedry

W jezyku niemieckim ten istny cud architektury gotyckiej Niemiec nazywamy. Kölner Dom, a oficjalnie przyjmuje się także nazwę Hohe Domkirche Sant Peter und Maria. Jako że jest to moim zdaniem a i pewno wielu innych historyków także, jest to najpiękniejsza i najwspanialsza archikatedra, największy i najważniejszy kościół nie tylko w niemieckiej Kolonii, ośmielę się postawić tezę że jest to także najpiekniejsza katedra na świecie. Wyprzedzając kunsztem budownictwa nawet paryską katedrę Notre Dame. Popatrzmy zatem wspólnie na jej historię, otóż. Już w latach 1313 do 1782 roku, świątynia ta była siedzibą biskupstwa, od 1795 roku, do dziś dnia jest nadal siedzibą arcybiskupstwa kolońskiego. Budowa obecnej gotyckiej świątyni rozpoczęła się w roku 1248,i trwała z przerwami ponad 600 lat do 1880 roku. Usytuowana jest na miejscu dawnej rzymskiej świątyni z IV wieku, oraz późniejszego kościoła z czasów karolińskich. Tuż nieopodal rzeki Ren. Katedra kolońska ma 144 metry długości i 86 metrów szerokości oraz dwie wieże o wysokości 157 metrów 37 centymetrów. Po ukończeniu wież, około roku 1870,katedra była najwyższą budowlą świata do roku 1884. Jest drugą co do wysokości gotycką budowlą sakralną na świecie, tuż po katedrze w Ulm i trzecią co do wielkości katedrą świata pod względem powierzchni, tuż po katedrze Świętej Marii w Sewilli i katedrze Narodzin Świętej Marii w Mediolanie. Powierzchnia kościoła wraz z wieżami to 7000 metrów kwdratowych. W 1996 roku, katedra została wpisana na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Budowla jest wizytówką zarówno Kolonii, jak i całych Niemiec, masowo odwiedzaną przez pielgrzymów i turystów, na przykład w 2001 było to blisko 6 mln osób. W 2005 roku, katedra była jednym z głównych punktów programu Światowych Dni Młodzieży pod przewodnictwem papieża Benedykta XVI.

Katedra od strony nawy lewej i portalu wejściowego

Budowę świątyni rozpoczęto nie tylko na potrzeby liturgiczne, lecz także dla umieszczenia w niej sprowadzonych z Mediolanu relikwii Trzech Króli. Wysokie prezbiterium jest ideowym nawiązaniem do średniowiecznych relikwiarzy. Relikwie uczyniły Kolonię ważnym ośrodkiem pielgrzymkowym w średniowieczu, obok takich miejsc jak Rzym, Jerozolima, Santiago de Compostela i Akwizgran. Pod względem architektonicznym katedra stanowi cenny przykład recepcji francuskiego gotyku katedralnego oraz rozpowszechnionej na terenie krajów Rzeszy metody wielokrotnego stosowania elementów wertykalnych wewnątrz i na elewacjach zewnętrznych. W XIX wieku, była jednym z najważniejszych źródeł inspiracji dla architektury neogotyckiej. Ukończenie budowy kolońskiej katedry było cenną okazją do poznania średniowiecznej sztuki budowlanej, inspiracją dla kształtującego się w Niemczech romantyzmu, do kształtowania idei umocnienia niemieckiego katolicyzmu, głoszonych przez Augusta Reicherspergera. Wystrój wnętrza tworzy cenny zbiór sztuki średniowiecznej, nowożytnej i nowoczesnej. Spośród nich wyróżniają się dominujący nad gotyckim ołtarzem głównym z II połowy XIII wieku, jest relikwiarz Trzech Króli, przedromański krucyfiks Gerona, czy też gotyckie ołtarze Świętej Klary z XIV wieku, oraz Ołtarz Patronów Miasta, ten drugi z nich jest dziełem Stefana Lochnera. Ponadto gotyckie rzeźby Marii, Jezusa, Apostołów oraz Madonny Mediolańskiej i Pięknej Madonny, gotyckie stalle, liczne witraże z XIII do XX wieku. Na wieżach katedry wisi dwanaście dzwonów, w tym cztery gotyckie z XIV i XV stulecia oraz największy bijący dzwon w Europie, Dzwon Świętego Piotra.

Katedra w panoramie Kolonii