Najpierw głowa, później dom ebook

KLAU­DIA TO­KARZ-LA­SKA

NAJ­PIERW GŁO­WA,

PÓŹ­NIEJ DOM

Książ­kę tę de­dy­ku­ję mo­je­mu bra­tu.

By się od­uczył ro­bie­nia fi­koł­ków.

Au­tor: Klau­dia To­karz-La­ska

Ko­rek­ta i re­dak­cja: Wy­daw­nic­two Kłę­bek Uczuć

Pro­jekt okład­ki oraz skład: Szy­mon Ba­nek

ISBN: 978-83-955743-4-4

© Co­py­ri­ght by Wy­daw­nic­two Kłę­bek Uczuć Sp. z o.o. Kra­ków 2020

Wy­da­nie I

Wy­daw­nic­two Kłę­bek Uczuć Sp. z o.o.Ul. Św. Fi­li­pa 23/431-150 Kra­kówwy­daw­nic­two.kle­bek-uczuc.plwy­daw­nic­two@kle­bek-uczuc.pltel. 799-788-878

Druk i opra­wa: Za­kład gra­ficz­ny Co­lo­nel S.A.

Spis tre­ści

Kim je­stem i co tu­taj ro­bię?

Wstęp

1. Skąd się to bie­rze?

2. Dys­funk­cyj­na ro­dzi­na

Nad­uży­wa­nie al­ko­ho­lu i in­nych uży­wek

Prze­moc fi­zycz­na

Prze­moc psy­chicz­na

Tok­sycz­na re­la­cja ro­dzi­ców

Lek­ce­wa­że­nie po­trzeb do­mow­ni­ków

Igno­ro­wa­nie lub wy­śmie­wa­nie emo­cji

Brak za­ufa­nia

3. Uwol­nie­nie z na­rzu­co­nych nam ram

4. Ge­ne­ral­ne po­rząd­ki – w domu i w gło­wie

5. Na­tręt­na kon­tro­la

6. „A nie bę­dzie­my dziś ro­bić fi­koł­ków?”

7. Niech Two­je ży­cie bę­dzie Two­je

Na­pisz list do sie­bie

Na­pisz list do wy­bra­nej oso­by

Kim je­stem i co tu­taj ro­bię?

Je­stem au­tor­ką książ­ki „Ocza­mi dziec­ka”, człon­kiem stwo­rzo­nej przez sie­bie nie­sa­mo­wi­tej ro­dzi­ny i Do­ro­słym Dziec­kiem z Ro­dzi­ny Dys­funk­cyj­nej. Pro­wa­dzę stro­nę kle­bek-uczuc.pl, na któ­rą pi­szę ar­ty­ku­ły do­ty­czą­ce czło­wie­ka; trud­nych i pięk­nych emo­cji, de­cy­zji, kon­se­kwen­cji. Wszyst­ko, co wy­cho­dzi z mo­jej gło­wy i czym dzie­lę się ze świa­tem jest po­par­te mo­imi do­świad­cze­nia­mi, do­świad­cze­nia­mi mo­ich bli­skich i osób, któ­re zgła­sza­ją się do mnie po po­ra­dę.

Nie je­stem już za­fik­so­wa­na na punk­cie sprzą­ta­nia, uwiel­biam sie­bie na­tu­ral­ną – fi­zycz­nie i psy­chicz­nie. Je­stem świa­do­mym ro­dzi­cem, dba­ją­cym o emo­cje dzie­ci i wła­sne. Je­stem rów­nież świa­do­mym czło­wie­kiem, któ­ry każ­de­go dnia po­zna­je sie­bie co­raz le­piej.

Kształ­cę się, by być psy­cho­te­ra­peut­ką, pra­co­wać z mło­dzie­żą, po­ma­gać le­czyć uza­leż­nie­nia i sta­wiać czo­ła wszyst­kim dys­funk­cyj­nym sche­ma­tom. Kie­dyś za­pro­szę Cię do ga­bi­ne­tu te­ra­peu­tycz­ne­go, dziś za­pra­szam na stro­ny mo­jej książ­ki.

Kon­sul­ta­cji psy­cho­lo­gicz­nych udzie­li­ła Na­ta­lia Zio­pa­ja – mi­ło­śnicz­ka psy­cho­lo­gii, któ­ra od lat zaj­mu­je się psy­cho­edu­ka­cją i pro­mo­cją zdro­wia psy­chicz­ne­go. Ko­cha uważ­nie ob­ser­wo­wać na­tu­rę, szcze­gól­nie pod­czas po­dró­ży. W me­diach spo­łecz­no­ścio­wych znaj­dzie­cie ją pod na­zwą Psy­cho­lo­giczne­_cieka­wo­ści.

Wstęp

Opro­wa­dzę Cię.

Wcho­dzi­my do środ­ka. Miesz­ka­nie jest dość ciem­ne. Okna przy­sło­nię­te gę­sty­mi drze­wa­mi li­ścia­sty­mi i sze­re­giem cho­inek. Cie­płe świa­tło daje wra­że­nie przy­tul­no­ści.

W przed­po­ko­ju znaj­du­je się masa ciu­chów; ko­szu­lek, su­kie­nek, bu­tów. Nie­któ­re po­je­dyn­cze, nie wiem, gdzie są bra­ku­ją­ce, szu­kam ich, kie­dy są po­trzeb­ne. Wi­szą też kurt­ki – jest lato, go­rą­ce lato, więc nikt ich nie wło­ży przez kil­ka mie­się­cy, jed­nak nie scho­wa­łam ich do sza­fy. Pew­nie za kil­ka dni, gdy znaj­dę chwi­lę, zro­bię to. W przed­po­ko­ju leży też masa pia­chu; uwiel­bia­my ba­wić się w pia­skow­ni­cy i w ogro­dzie. Na ko­mo­dzie pod lu­strem ukła­dam do­ku­men­ty, li­sty, ko­per­ty, któ­re nie mają in­ne­go miej­sca. Cza­sa­mi jest ich zbyt dużo, ale nie za­wsze mam czas, by od razu je upo­rząd­ko­wać.

Na lewo wi­dzisz po­ko­je dzie­ci. Tu­taj dzie­je się dużo. Cza­sa­mi przez wie­le dni wszyst­ko jest po­ukła­da­ne; dzie­ci mają mało za­ba­wek, ale dużo farb, kar­tek, bro­ka­tu, bi­bu­ły, no­ży­czek i ksią­żek. Są dni, że nie spę­dza­ją tu­taj w ogó­le cza­su, są dni, że ba­wią się tyl­ko jed­ną rze­czą albo zwy­czaj­nie od­kła­da­ją ją na miej­sce, za­nim we­zmą dru­gą. By­wa­ją też ta­kie, że całą pod­ło­gę po­kry­wa­ją kart­ki pa­pie­ru, na któ­rych na­kle­jo­ne są ryb­ki, koła, drze­wa i jabł­ka. W wol­nych miej­scach na pod­ło­dze znaj­dzie­cie pla­ste­li­nę, bro­kat, bo kie­dy dzie­ci wpa­da­ją w fazę ar­ty­stycz­ną, nie sprzą­ta­my tego na bie­żą­co, ba­wi­my się w taki spo­sób przez kil­ka dni.

Z jed­ne­go dzie­cię­ce­go po­ko­ju jest wyj­ście na bal­kon. Roz­cią­ga się do po­ko­ju dru­gie­go dziec­ka. Po­ło­ży­łam tam sztucz­ną tra­wę. Wy­glą­da to ja­koś bar­dziej es­te­tycz­nie. Na bal­ko­nie jest dużo far­by – po­kry­wa ścia­ny, pod­ło­gę i pa­le­ty, któ­re za­mon­to­wa­łam, żeby pies nie uciekł. Do­oko­ła bal­ko­nu pną się ga­łąz­ki i li­ście wi­no­gron. Wy­glą­da to dzi­ko. I ko­lo­ro­wo, bo tam też zna­la­zła się far­ba. Stoi też bia­ły stół, któ­ry o dzi­wo cią­gle jest bia­ły. I ła­wecz­ka, na któ­rej cza­sem śpi kot. Nie, nie nasz. To tro­chę kło­po­tli­we, kie­dy dwój­ka dzie­ci bie­ga, gdzie chce, pies tak­że, a tu jesz­cze do­dat­ko­wo kot. Ba­ła­gan się robi jesz­cze więk­szy.

Na pra­wo od przed­po­ko­ju mamy sa­lon z kuch­nią. Kuch­nia. Pod krze­seł­kiem do kar­mie­nia młod­sze­go dziec­ka za­wsze leżą ja­kieś reszt­ki. Cza­sa­mi zja­da je pies. A cza­sa­mi jego je­dze­nie zja­da młod­sza cór­ka. Wte­dy pro­szę, by zo­sta­wi­ła coś dla nie­go. Na bla­cie mam taki ką­cik, w któ­rym jest wszyst­ko. Po ob­ru­sie czę­sto wi­dać, że dzie­ci ko­cha­ją jeść same, uczyć się na­bie­ra­nia łyż­ką zupy, na­bi­ja­nia na wi­de­lec tru­skaw­ki czy tłu­stej kieł­ba­ski, uczą się sma­ro­wać krom­kę dże­mem lub ma­słem. O na­czy­nia sta­ram się dbać na tyle, że­by­śmy mie­li na czym jeść i w czym go­to­wać.

Na pod­ło­dze w sa­lo­nie zo­ba­czysz wie­le kloc­ków i ma­sko­tek. Tak­że sierść psa, okrusz­ki, cza­sem przy­nie­sio­ny na bu­tach dzie­ci pia­sek i taki co­dzien­ny, do­mo­wy kurz. Na fo­te­lu bar­dzo czę­sto za­le­ga ster­ta ciu­chów cze­ka­ją­cych, aż je ktoś po­skła­da i scho­wa do sza­fek. Albo wło­ży na sie­bie. Albo tra­fią do pra­nia nie­no­szo­ne.

Z sa­lo­nu mamy wyj­ście do ogro­du. Za­wsze ma­rzy­łam o ogro­dzie. Ten jest bar­dzo dzi­ki.

Na bal­ko­nie mamy dużo cie­nia. Miesz­ka­my na par­te­rze, więc do­oko­ła ro­śnie spo­ro drzew, krze­wów i oczy­wi­ście wi­no­gro­na. No i śli­ma­ki, pa­ją­ki, w ogó­le masa naj­róż­niej­szych owa­dów. W ogro­dzie za­miast zie­mi jest gli­na. Gdy pada deszcz, zresz­tą chy­ba ni­g­dy nie było tam su­cho, bo gli­na schnie sto lat, wszyst­ko się za­pa­da. Nie mamy ze­sta­wu me­bli ogro­do­wych, rów­no sko­szo­nej tra­wy (nie wi­dzę w niej nic złe­go, po pro­stu my jej nie mamy). Grill za­padł się w pod­ło­żu do po­ło­wy, na scho­dach za­wsze mnó­stwo śli­ma­ków, kil­ka ma­łych drzew, krze­wy– jest dzi­ko i swo­bod­nie. Za­baw­ki na tra­wie, ubło­co­ne do­nicz­ki, na krze­słach, oczy­wi­ście za­pad­nię­tych, roz­wie­szo­ne cią­gle mo­kre koce, spód­ni­ce, ko­szul­ki, skar­pet­ki. Cza­sa­mi bie­ga­ją tam pies albo kot. Zie­mia jest roz­ko­pa­na i czę­sto znaj­dą się tam ka­wał­ki sa­ła­ty, ku­ku­ry­dzy czy ziem­nia­ków – dzie­ci trosz­czą się o śli­ma­ki.

Wi­taj w moim domu. Mam w nim spo­ry ba­ła­gan. Za­pra­szam Cię do nie­go. Może po­czu­jesz się tu­taj przy­tul­nie i bez­piecz­nie. Za­pra­szam Cię też do sie­bie – w mo­jej gło­wie jest co­raz więk­szy po­rzą­dek.

1. Skąd się to bie­rze?

Prze­sad­ne dba­nie o dom, wy­gląd, re­la­cje, prze­waż­nie ma swo­ją przy­czy­nę. Uwa­żam, że w więk­szo­ści przy­pad­ków bie­rze się to z ob­ser­wo­wa­nia naj­bliż­szych, czer­pa­nia wzor­ców, ży­cia w ta­kiej tok­sycz­nej ro­dzi­nie, sy­tu­acji i – jako że jest to je­dy­ne, co zna­my – po­czu­cia, że jest to dla nas bez­piecz­ne. Tok­sycz­ne, ale bez­piecz­ne, bo zna­ne. I na­wet je­śli w ta­kich sy­tu­acjach czu­je­my się źle, wie­my jak się w nich od­na­leźć. To one stwa­rza­ją i moc­no utrwa­la­ją na­sze sche­ma­ty my­ślo­we, na­sze emo­cje i dzia­ła­nia.

Pa­trząc na bab­cię, któ­ra bez opa­mię­ta­nia sprzą­ta, a my, wcho­dząc do niej bo­imy się, że coś przy­pad­kiem ubru­dzi­my, wy­ra­bia­my w so­bie po­dob­ny na­wyk. Czu­je­my, że to musi tak dzia­łać, że je­śli się w to nie wpi­sze­my, za­wie­dzie­my. Ją czy sie­bie? To już py­ta­nie bar­dzo in­dy­wi­du­al­ne, jed­nak po­czu­cie wsty­du ata­ku­je nas z ogrom­ną siłą. Dla­te­go ro­bi­my wszyst­ko, by bab­cia była za­do­wo­lo­na. Na­wet je­śli nie po­tra­fi­my dbać o po­rzą­dek tak jak ona (naj­praw­do­po­dob­niej nikt nie po­tra­fi, bo z re­gu­ły, je­śli wy­stę­pu­je ta­kie za­cho­wa­nie, jest ono na­tręt­ne, nie­kon­tro­lo­wa­ne i taka oso­ba nie po­tra­fi zro­zu­mieć, że robi coś, co krzyw­dzi in­nych), to ro­bi­my wszyst­ko, by tak my­śla­ła. Kła­mie­my, uni­ka­my spo­tkań, gdy w domu nie jest tak, jak na­le­ży, od­czu­wa­my ogrom­ny stres, je­śli już zda­rzy się tak, że „bab­cia” ten nasz nie­po­rzą­dek za­uwa­ży. Taka do­cho­dzą­ca z boku oso­ba, któ­ra kon­tro­lu­je nasz ba­ła­gan, może wy­wo­łać masę ujem­nych emo­cji: strach czy po­czu­cie bez­na­dziei, prze­ko­na­nie, że mu­si­my so­bie za­słu­żyć na ak­cep­ta­cję, sza­cu­nek i mi­łość. Oprócz trud­nych emo­cji, po­wo­do­wa­nych przez na­tręt­ne i dys­funk­cyj­ne za­cho­wa­nie „bab­ci”, dziec­ko prze­by­wa­ją­ce w jej oto­cze­niu ma rów­nież pro­ble­my so­ma­tycz­ne (fi­zycz­ne): bóle gło­wy, kłu­cie ser­ca, ucisk na bar­kach, bóle krę­go­słu­pa, na­pię­cie mię­śni, za­wro­ty gło­wy czy nud­no­ści. I oczy­wi­ście kon­se­kwen­cją by­cia w ta­kim śro­do­wi­sku są sche­ma­ty dzia­ła­nia. Ist­nie­ją dwa wyj­ścia: albo po­wie­la­my na­tręc­twa do­mow­ni­ków, albo za wszel­ką cenę uni­ka­my choć­by naj­mniej­sze­go po­do­bień­stwa do za­cho­wań tok­sycz­nej oso­by, po­pa­da­jąc w od­wrot­ną skraj­ność.

Wy­żej za przy­kład po­słu­ży­ła mi bab­cia, czy­li czło­nek ro­dzi­ny, któ­ry może być in­ten­syw­nie obec­ny w ży­ciu dziec­ka, ale naj­czę­ściej jest oso­bą do­cho­dzą­cą, po­ja­wia­ją­cą się raz na ja­kiś czas. Je­że­li to ma tak ogrom­ne kon­se­kwen­cje, co musi dziać się z dziec­kiem, któ­re do­świad­cza tego od osób, któ­re miesz­ka­ją z nim na co dzień? Wszyst­kie te ob­ja­wy są jesz­cze bar­dziej na­si­lo­ne, bez moż­li­wo­ści zła­pa­nia od­de­chu od tej nie­zdro­wej sy­tu­acji, na­tręt­nych za­cho­wań. Nie cze­ka­my, że „bab­cia” przyj­dzie, je­ste­śmy pod cią­głą kon­tro­lą, non stop zwra­ca się nam uwa­gę. Stres i strach to­wa­rzy­szą nam nie­ustan­nie, za­bie­ra­ją pra­wo do ja­kiej­kol­wiek pry­wat­no­ści i wła­snej prze­strze­ni. Te czyn­ni­ki po­wo­du­ją, że dziec­ko nie roz­wi­ja się pra­wi­dło­wo.

Do wy­żej wy­mie­nio­nych de­struk­cyj­nych za­cho­wań na­le­ży do­ło­żyć jesz­cze brak re­ak­cji na po­trze­by, na płacz, stres dziec­ka. Krzyk, gdy nie jest na­le­ży­cie po­sprzą­ta­ne. Ka­ra­nie, kie­dy po­rzą­dek nie od­po­wia­da na­szym wy­mo­gom. Igno­ro­wa­nie po­trzeb, prio­ry­te­tów dziec­ka, bo „te­raz musi być po­sprzą­ta­ne”, pro­wa­dzą do dłu­go­trwa­łe­go stre­su i nie­rzad­ko lek­ce­wa­że­nia smut­ku, zło­ści czy pła­czu. Kie­dy dziec­ko zo­sta­je z nimi samo, jego mózg za­le­wa­ją wy­so­kie stę­że­nia hor­mo­nów stre­su, na­stę­pu­je spa­dek po­zio­mu opio­idów (sub­stan­cji wzbu­dza­ją­cych do­bre sa­mo­po­czu­cie), mózg i sys­tem re­ago­wa­nia na stres mogą stać się nad­re­ak­tyw­ne, w mó­zgu ak­ty­wo­wa­ne są ścież­ki bólu, po­dob­nie jak w przy­pad­ku fi­zycz­ne­go zra­nie­nia się. Płacz trwa­ją­cy dłu­żej niż pięt­na­ście mi­nut, wy­wo­łu­je w mó­zgu dziec­ka nie­od­wra­cal­ne zmia­ny. Przy dłu­go­trwa­łym pła­czu w mó­zgu za­czy­na wy­twa­rzać się wy­so­ki po­ziom kor­ty­zo­lu – hor­mo­nu stre­su. Jego wy­so­kie stę­że­nie może spra­wić, że dziec­ko bę­dzie czu­ło się cią­gle za­gro­żo­ne.

Spę­dzasz dużą część ży­cia u boku sio­stry, ku­zyn­ki, cio­ci, mamy, któ­ra ogrom­nie dba o swój wy­gląd? Nie za­wsze W tej książ­ce pi­szę o przy­pad­kach, w któ­rych do­cho­dzi do prze­sa­dy, o sy­tu­acjach, w któ­rych robi się nie­zdro­wo, a ktoś tra­ci kon­tro­lę. O tym, że na­łóg trzy­ma nas w nie­wo­li, wie nie­mal każ­dy. Ina­czej jest jed­nak z na­tręt­nym kon­tro­lo­wa­niem na przy­kład wy­glą­du. „Prze­cież ona tyl­ko o sie­bie dba, w tym nie może być nic złe­go”. Oczy­wi­ście, zga­dzam się. Dba­nie o sie­bie nie może być ni­czym ne­ga­tyw­nym, rzecz ja­sna do mo­men­tu, w któ­rym nie sta­je się prze­sa­dą. Je­śli je­steś czę­ścią (naj­pierw jako dziec­ko, póź­niej już jako do­ro­sły) ży­cia ja­kiej­kol­wiek ko­bie­ty lub męż­czy­zny, któ­rzy sza­le­ją na punk­cie wy­glą­du, to jest spo­ra szan­sa, że dla Cie­bie sta­nie się on też wy­znacz­ni­kiem war­to­ści. Dziec­ko do­ra­sta­ją­ce w ta­kich wa­run­kach bę­dzie chcia­ło za wszel­ką cenę być jak naj­pięk­niej­sze, a to czę­sto prze­kra­cza roz­sąd­ne gra­ni­ce. Za­bu­rzo­ny ob­raz sie­bie, trud­no­ści w au­to­no­micz­nym funk­cjo­no­wa­niu, prze­ce­nia­nie spo­łecz­nych ocze­ki­wań, wy­stępo­wa­nie cho­rób afek­tyw­nych lub al­ko­ho­li­zmu, re­la­cje ro­dzin­ne, które utrud­nia­ją osiągnie­cie au­to­no­mii w okre­sie do­ra­sta­nia, to ogrom­ne czyn­ni­ki ry­zy­ka. Stąd już krót­ka dro­ga do za­bu­rzeń, mię­dzy in­ny­mi od­ży­wia­nia.