Rzym i Watykan light: przewodnik ebook

Wieczne Miasto

Zachwycające zabytki, atmosfera dolce vita, bogate życie artystyczne i kulturalne oraz duch kosmopolityzmu – Rzym ma wszystko, czego oczekuje się od turystycznej metropolii.

Stolica ponad 60-milionowej Republiki Włoskiej położona jest w środkowej części Półwyspu Apenińskiego, nad rzeką Tyber. Wznosi się na siedmiu wzgórzach: Awentynie, Palatynie, Kwirynale, Wiminale, Celiusie, Eskwilinie i Kapitolu. Powierzchnia Rzymu, podzielonego na 15 dzielnic, to ok. 1300 km2. Liczba mieszkańców wynosi prawie 3 mln. Według statystyk z 2016 r., ponad 360 tys. z nich to przebywający tutaj na stałe cudzoziemcy. Na terenie Rzymu znajduje się też najmniejsze państwo świata – Watykan.

Za oficjalną datę założenia Rzymu uznaje się 753 r., a u zarania jego dziejów leży… morderstwo. Romulus, legendarny fundator Wiecznego Miasta, zabił swego brata Remusa. Bracia, jako dzieci uratowani przed utonięciem w Tybrze i wykarmieni przez wilczycę, pokłócili się, kto i gdzie ma założyć osadę. Bogowie okazali się przychylniejsi Romulusowi. Obrał on za siedzibę Palatyn i zakreślił granice przyszłego miasta. Gdy Remus wtargnął na jego terytorium, brat zabił go, a siebie obwołał samodzielnym władcą osady, która od jego imienia została nazwana Rzymem.

Legendarne początki Rzymu oraz burzliwa historia późniejszego imperium stały się częścią kulturalnej tożsamości Europy. W starożytności mówiono, że wszystkie drogi prowadzą do Rzymu i rzeczywiście – na Forum Romanum znajdował się złoty kamień milowy, od którego rozchodziły się wszystkie drogi cesarstwa. Polityka władców Wiecznego Miasta zaważyła na rozprzestrzenieniu się w Europie chrześcijaństwa. Rzym stał się centrum władzy papieży. Tworzący tu na przestrzeni wieków artyści kształtowali światową literaturę, architekturę, malarstwo, rzeźbę, modę czy też, w bliższych nam czasach, kinematografię.

O tym, że Wieczne Miasto było w okresie cesarstwa stolicą świata, nie trzeba dzisiaj nikogo przekonywać. Pozostało zresztą z tamtego czasu powiedzenie Roma – caput mundi (Rzym – stolica świata). Kto urodził się w stolicy Italii, przedstawiając się, powie najpierw, że pochodzi z Rzymu i dopiero w następnej kolejności poda się za Włocha. I choć społeczeństwo włoskie nadal w silny sposób identyfikuje się z regionami, w przypadku obywateli Wiecznego Miasta trzeba mówić raczej o prawdziwej dumie z własnego pochodzenia.

Buon appetito!

Kuchnia Lacjum – regionu, którego stolicą jest Rzym – znacznie więcej zawdzięcza przepisom biednego ludu niż tradycji wystawnych uczt cesarzy i arystokracji z czasów Imperium Rzymskiego.

Największy wpływ na jej dzisiejszą postać miały kuchnia dzielnicy Testaccio, żydowska z getta oraz ta z peryferii Wiecznego Miasta. Dla Testaccio typowe są dania mięsne, jak flaczki (trippa), jelita cielęce w makaronie (rigatoni con la pajata) i ogony wołowe w sosie selerowo-pomidorowym (coda alla vaccinara). Do najbardziej znanych potraw getta należą zaś smażony dorsz (filetti di baccalà) oraz tort z serem ricotta, który stał się jednym z najpopularniejszych deserów w mieście. Tu też skosztujemy najlepszych dań z karczochów, które są istotnym składnikiem kuchni rzymskiej, np. przyrządzanych po żydowsku – carciofi alla giudia. Warto wiedzieć, że jeśli ktoś nazwie nas po włosku karczochem, chce powiedzieć, że jesteśmy głupi, mamy więc prawo się obrazić. Z kuchni prowincji Rzymu pochodzi jagnię (abbacchio), np. pieczone w ziołach.

Być w Rzymie i nie skosztować pizzy – niewybaczalne. Każdy region ma swój przepis na ten duży placek, a różnica tkwi w cieście. W odróżnieniu od grubej i puszystej pizzy mediolańskiej, rzymska jest bardzo cienka i chrupiąca. Dwa rodzaje pizzy możemy uznać za tradycyjnie rzymskie: pochodząca z getta ebraica to pizza ze szpinakiem, karczochami, groszkiem i pietruszką, a rustica – z parmezanem, ricottą, mozarellą oraz szynką neapolitańską. Przy wyborze pizzerii zasada jest prosta: im w lokalu więcej miejscowych i mniej turystów, tym większa gwarancja dobrej ceny i jakości potraw. Niech nie zniechęcają mało wyszukane dekoracje, papierowe obrusy i plastikowe kubeczki – dla smaku serwowanych tu potraw warto zrezygnować z luksusów.

Nieodzownym składnikiem rzymskiego – czy może raczej włoskiego – obiadu jest makaron, a prawdziwą gwiazdą na tutejszych stołach jest oczywiście spaghetti. Warto zarzucić dietę i skosztować pochodzącego właśnie z Wiecznego Miasta spaghetti alla carbonara z boczkiem, jajkiem, pieprzem oraz serem pecorino romano. Sophia Loren zwykła mawiać o sobie: „wszystko, co widzisz, to zasługa makaronu”. Po obiedzie skuśmy się na espresso, kawałek tiramisù, idealne na deser będą też znane na świecie włoskie lody. Wieczorem warto wybrać się do jednej z knajp na Zatybrzu, by skosztować lokalnych win, jak est! est!! est!!!, frascati, marino czy castelli romani.

Made in Italy

Markowe włoskie wyroby skórzane, buty, okulary czy biżuterię chce mieć prawie każdy. Równie cenione są kulinarne produkty Italii – po powrocie ich smak i aromat przypomni nam rzymskie wakacje.

Produkty „made in Italy” to dla Włochów powód do dumy – tak samo jak stajnia Ferrari w wyścigach Formuły 1 lub reprezentacja narodowa w piłce nożnej. Szynka parmeńska, parmezan, mozzarella, chianti, oliwa, kawa oraz odzież i wyroby skórzane cieszą się powodzeniem wśród konsumentów. One też są najczęściej podrabiane, co jest problemem wielu włoskich producentów.

Będąc w Rzymie, warto wybrać się na prawdziwe włoskie zakupy. Wieczne Miasto to jedna ze światowych stolic designu – znajdują się tu pracownie i butiki największych domów mody: Dior, Gucci, Valentino, Prada, Armani.

Dumą snobistycznego Rzymu jest Via Condotti. Wnętrza sklepów świecą tu pustkami, za to na zewnątrz, przy witrynach, napotkamy tłumy. Każdą osobę wychodzącą z eleganckich atelier i salonów śledzą spojrzenia przechodniów. Może jest to ktoś znany z telewizji, gwiazda sportu czy kina? To bardzo prawdopodobne, gdyż ze sklepowych wystaw spoglądają na nas ceny z co najmniej trzema zerami.

Eleganckie butiki oraz ekskluzywne pracownie krawiectwa, szewstwa i galanterii skórzanej, w których można zamówić ubranie czy buty na miarę, znajdziemy też przy Via dei Giubbonari. W odchodzących od niej bocznych uliczkach natrafimy na sklepy ze specjałami włoskimi (specialità italiane), w których warto zaopatrzyć się w sery, wędliny, dobrej jakości oliwę z oliwek i wina. Prawdziwą ucztą dla zmysłów będzie wizyta na jednym z rzymskich targów, np. na Campo de’ Fiori czy eskwilińskim, gdzie stragany uginają się od lokalnych produktów.

Na zakupy można wybrać się do butików przy Via Cola di Rienzo oraz Via Nazionale lub potargować na bazarze, np. Mercato di Porta Portese (Via Portuense, czynny w niedzielę rano) czy Mercato di Via Sannio (Via Sannio). Przy odrobinie szczęścia uda się wyszperać markową odzież za 1 euro czy inne cenne bibeloty.

W poszukiwaniu niebanalnych ubrań lub ręcznie robionej biżuterii powinniśmy odwiedzić pracownie na Zatybrzu.

Filmowym szlakiem

Od wielu lat Rzym znajduje się pod szczególną opieką dziesiątej muzy. Zrealizowano tu tak słynne filmy jak „Ben Hur”, „Słodkie życie”, „Kleopatra” czy „Utalentowany pan Ripley”.

W 1904 r. Filoteo Alberini założył w Rzymie jedną z dwóch pierwszych wytwórni filmowych we Włoszech – „Cines”. 33 lata później w dzisiejszej stolicy Italii powstało studio filmowe Cinecittà, które miało konkurować z Hollywood. Dzięki niemu Rzym stał się „fabryką snów”. W latach 50. i 60. XX w. nakręcono tu takie hity jak „Ben Hur” z Charltonem Hestonem, „Kleopatrę” z Elizabeth Taylor i Robertem Burtonem. W tym okresie ulicami Wiecznego Miasta spacerowały prawdziwe gwiazdy, np. Audrey Hepburn czy Sophia Loren. Także wśród późniejszych produkcji nie brak wielkich tytułów, by wymienić choćby „Ojca chrzestnego” z niezapomnianą kreacją Ala Pacina, „Angielskiego pacjenta” z Ralphem Fiennesem, Juliette Binoche oraz Willemem Dafoe. W 2012 r. na ekrany wszedł film Woody’ego Allena „Zakochani w Rzymie”, a z kolei w 2013 r. – „Wielkie Piękno” Paola Sorrentino, nagrodzony Oscarem jako najlepszy film nieanglojęzyczny. Rzym stał się również scenerią epizodu o przygodach agenta 007 („Spectre”) z 2015 r.

Jednym z pierwszych filmów, który pokazał światu Wieczne Miasto, były „Rzymskie wakacje” (1953 r.) Williama Wylera z Audrey Hepburn i Gregorym Peckiem w rolach głównych. Podążając śladami tej produkcji, odwiedźmy bazylikę Santa Maria in Cosmedin. Tak jak Gregory Peck możemy zaświadczyć o swojej prawdomówności, wkładając dłoń do kamiennych Ust Prawdy. Podobnie jak ten bohater możemy przestraszyć stojących obok gapiów, udając, że nie możemy jej wyjąć…

Będąc na Piazza Barberini, nie sposób odmówić sobie przechadzki wzdłuż symbolizującej bogaty światowy Rzym Via Veneto – ulicy, którą rozsławił film Federica Felliniego „Słodkie życie” (1960 r.). W jednej ze scen, do znajdującego się przy tej właśnie ulicy hotelu Excelsior, wchodzi o poranku Anita Ekberg, wracając z całonocnego spaceru w towarzystwie Marcella Mastroianniego. Najsłynniejszym kadrem ze „Słodkiego życia” jest oczywiście kąpiel głównej bohaterki w Fontannie Trevi. Choć wchodzenie do rzymskiego wodotrysku jest zakazane, możemy do niego wrzucić monetę, by zapewnić sobie powrót do włoskiej stolicy.

Filmowców fascynowała także dzielnica EUR. Powstało tu wiele scen „Słodkiego życia”, Felliniego, „Dziennik intymny” (1994 r.) włoskiego reżysera Nanniego Morettiego czy amerykański „Hudson Hawk” (1991 r.) z Bruce’em Willlisem w roli głównej.

Nie przegap!

Starożytne zabytki, gwarne ulice, dostojne bazyliki, plenery znane z hollywoodzkich produkcji… Krótki pobyt nie wystarczy, by poznać wszystkie atrakcje Rzymu, są jednak miejsca, których nie wypada przegapić.

Forum Romanum patrz tutaj

Ten starożytny rzymski plac to serce rozległego kompleksu archeologicznego. Zobaczymy tu m.in. ruiny świątyni Westy, gdzie płonął święty ogień, czy legendarny Czarny Kamień.

Koloseum patrz tutaj

Największa zachowana budowla starożytnego Rzymu. Niegdyś rozbrzmiewały tu odgłosy walk gladiatorów i okrzyki tłumu, później stukot młotów burzących mury dla pozyskania kamienia na budowę kościołów.

Pomnik Wiktora Emanuela II patrz tutaj

Maszyna do pisania? Tort weselny? Tak żartobliwie pomnik bywa nazywany przez Włochów. Niezależnie od tego, co by nam przypominał, panorama Rzymu oglądana z jego tarasu na długo pozostanie w pamięci.

Bazylika Santa Maria in Cosmedin patrz tutaj

Niczym Audrey Hepburn i Gregory Peck w filmie „Rzymskie wakacje” możemy zaświadczyć tu o prawdomówności przed Ustami Prawdy.

Panteon patrz tutaj

Świadectwo geniuszu starożytnych budowniczych, na które chrapkę miał podobno sam Napoleon Bonaparte. Dziś miejsce pochówku pierwszego króla zjednoczonych Włoch – Wiktora Emanuela II.

Zamek św. Anioła patrz tutaj

Początkowo mauzoleum cesarza Hadriana, z czasem więzienie, w którym zginęło wielu wrogów rodziny Borgiów. Z murów twierdzy rzuciła się Tosca, bohaterka opery Pucciniego.

Fontanna Trevi patrz tutaj

Anita Ekberg ubrana w długą czarną suknię kąpie się w wodotrysku – ten kadr z filmu Federica Felliniego rozsławił Fontannę Trevi na świecie. Podobno wrzucenie tu monety gwarantuje powrót do Wiecznego Miasta.

Bazylika św. Piotra na Watykanie patrz tutaj

23 tys. m2 powierzchni, a na niej dzieła Rafaela, Michała Anioła czy Giotta, tron, na którym siedział św. Piotr, liczne sarkofagi i grobowce, w tym Jana Pawła II – Bazylika św. Piotra to jeden z najcenniejszych zabytków Rzymu.

Kaplica Sykstyńska patrz tutaj

Geniusz Michała Anioła znalazł swój najpełniejszy wyraz we freskach pokrywających Kaplicę Sykstyńską. To właśnie w otoczeniu malowideł mistrza odbywają się konklawe.

Katakumby św. Kaliksta patrz tutaj

Pierwszy oficjalny cmentarz biskupów Rzymu zajmuje powierzchnię 15 ha. Znajduje się tu ponad 50 nagrobków katolickich męczenników oraz 16 grobowców papieży.

Rzym antyczny

Zwiedzanie ruin starożytnego Rzymu, z jego charakterystycznymi miejscami jak Palatyn, Forum Romanum lub Fora Cesarskie, pozwala cofnąć się w czasie o blisko 30 stuleci.

Rzym antyczny

1 Fora Cesarskie patrz tutaj

2 Forum Romanum patrz tutaj

3 Piazza del Colosseo patrz tutaj

4 Koloseum patrz tutaj

5 Złoty Dom patrz tutaj

6 Palatyn patrz tutaj

7 Circus Maximus patrz tutaj

8 Termy Karakalli patrz tutaj

1 Fora Cesarskie

Fora są położone wzdłuż Via dei Fori Imperiali. Długa na 850 m i szeroka na 30 m aleja rozcina je dokładnie na pół.

Via dei Fori Imperiali została wytyczona na polecenie Mussoliniego. Jeśli rozpoczniemy zwiedzanie Forów od strony Piazza Venezia, w miejscu gdzie zaczyna się aleja, zobaczymy, że jest ona „prosta niczym ostrze miecza” – tak życzył sobie dyktator.

Jedynym forum położonym po prawej stronie Via dei Fori Imperiali jest Forum Cezara. Dawniej stała tu świątynia Wenus Rodzicielki, z której zachowały się trzy kolumny. Największe jest Forum Trajana z II w. W jego skład wchodził rozległy plac, gdzie znajdowała się wsparta na 96 kolumnach bazylika Ulpia, a także dwie biblioteki (grecka i łacińska) oraz świątynie i inne obiekty. Do tych najbardziej charakterystycznych należy kolumna Trajana. Monument złożony jest z ponad 26-metrowego trzonu, wokół którego biegnie spiralnie marmurowy fryz o długości ok. 200 m. Po lewej stronie Via dei Imperiali znajdują się także Forum Augusta, Forum Wespazjana oraz Forum Nerwy.

Fori Imperiali Via IV Novembre 94 +39-06-0608 wejście na teren forów po zakupie biletu w Muzeum Forów Cesarskich i Kramów Trajana (Museo dei Fori Imperiali – Mercati di Traiano), Via IV Novembre 94, codz. 9.30–19.30 14 € (12 €)

2 Forum Romanum

Spacerując po głównej ulicy Forum – Via Sacra – trudno uwierzyć, że w 44 r. p.n.e. podążał tędy orszak żałobny Juliusza Cezara.

Przez wieki wzdłuż Via Sacra toczyło się codzienne życie Wiecznego Miasta. Po obu stronach ulicy nieustannie wznoszono nowe świątynie i budynki użyteczności publicznej. Via Sacra była świadkiem manifestacji, procesji religijnych i pogrzebów. Zanim wybudowano Koloseum, tu odbywały się spektakle dla rzymskiego ludu.

Dziś Forum Romanum to serce rozległego kompleksu archeologicznego. Wśród rzymskich budowli zobaczymy tu m.in. ruiny świątyń (Saturna z VI w. p.n.e., Faustyny z II w. n.e., Cezara z I w. p.n.e.). W głębi placu napotkamy pozostałości świątyni Westy oraz sąsiadującego z nią Domu Westalek. Świątynia ta, nosząca imię patronki rodziny i państwa, została wybudowana jako jeden z pierwszych obiektów sakralnych Rzymu. W jej wnętrzu płonął wiecznotrwały święty ogień, symbol ciągłości życia Wiecznego Miasta, nad którym czuwały westalki.

Na Forum Romanum znajduje się również legendarny Czarny Kamień (Lapis Niger), który zgodnie z tradycją postawiono w miejscu, gdzie Romulus został zabity lub, jak głosi inna opowieść, wzięty do nieba.

Foro Romano Foro Romano, Largo Romolo e Remo 5 I–15 II, ostatnia nd. X–31 XII 8.30–16.30; 16 II–15 III 8.30–17.00; 16 III–sb. poprzedzająca ostatnią nd. III 8.30–17.30; ostatnia nd. III–31 VIII 8.30–19.15; IX 8.30–19.00; X (do sb. poprzedzającej ostatnią nd) 8.30–18.30; wejście dla ostatnich zwiedzających na godzinę przed zamknięciem forum bilet łączony (Forum Romanum, Palatyn, Koloseum) ważny dwa dni: 12 € (7,50 €); wstęp wolny w 1. nd. miesiąca

Nad tym, by w Domu Westy nie zgasł święty ogień, czuwały kapłanki zwane westalkami. Dziewczęta wstępowały do tego swoistego zakonu jako nowicjuszki pomiędzy szóstym a dziesiątym rokiem życia i pozostawały w nim blisko przez 30 lat. Wybierał je Najwyższy Kapłan, który losował je spośród 20 przedstawionych mu kandydatek. Westalki cieszyły się w starożytnym Rzymie wyjątkowo uprzywilejowaną pozycją. Mogły ułaskawiać skazańców, a państwo wypłacało im bardzo wysokie uposażenie, które mogły wydawać na dowolne przyjemności. Były na tyle poważane, że z drogi musiał ustępować im nawet konsul. Jednak obowiązywały je też liczne zasady, w tym bezwzględne śluby czystości. Za ich niedotrzymanie, podobnie jak wygaszenie ognia, karane były śmiercią przez pogrzebanie żywcem z kawałkiem chleba i świeczki.

Forum Romanum to ślad dawnej świetności imperium. Z niektórych budowli, np. świątyni ku czci Kastora i Polluksa (zdj. po prawej) zachowały się zaledwie kolumny.

3 Piazza del Colosseo

Ostatnim i najlepiej zachowanym starożytnym zabytkiem przy Piazza del Colosseo jest łuk Konstantyna z 315 r.

Obiekt