Cudze oddechy ebook

Pamięci mojej babci Krysi

„Człowiek nigdy nie pozbędzie się tego, o czym milczy,aby rozstać się z jakimś bólem, trzeba go wyrazić”.

JANUSZ LEON WIŚNIEWSKI,I ODPUŚĆ NAM NASZE...

Przebudziła się. Chciała otworzyć oczy, ale intuicja podpowiadała, by udawać, że nadal śpi. Jej ciało było napięte niczym struna w doskonale nastrojonych skrzypcach. Wytężyła słuch i umysł, próbując się upewnić, czy ktoś niepożądany znajduje się w ich pokoju. Czy bezszelestnie wtargnął do mieszkania, by znów je skrzywdzić – albo, nie daj Boże, uprowadzić? Miała wrażenie, że serce łomocze tak głośno, iż ten odgłos może spłoszyć obcego.

Adrenalina była jak cichy kochanek, który stale podnosił tętno i wywoływał fale gorąca. Pierzyna z gęsich piór stała się nagle zbyt ciężka i zbyt gorąca, nawet jak na przedwiosenne przymrozki. Mimo wszystko starała się pozostać nieruchoma, jak martwe, pozbawione życia ciało, nasłuchując tego, co wyrwało ją ze snu. Bezdech był nie do zniesienia. Paraliż ciała z minuty na minutę zaczynał jednak ustępować. Nie chciała budzić nikogo w środku nocy – tylko dlatego, że być może miała zwidy.

Powieki rozchyliły się w końcu na dobre, a oddech się wyrównał. Sięgając pamięcią, przypomniała sobie, że poprzednim razem w pokoju nie było nikogo poza nią i współmieszkańcami. Teraz było inaczej. Czyjaś obecność była tak namacalna, że czuła dłonie zaciskające się na jej gardle. Była pewna, że ktoś czaił się w progu kuchni albo pod jej łóżkiem. Wiedziała, że to coś miało dotknąć bezpośrednio jej serca.

Zbierając się na odwagę, powoli uniosła głowę. Pokój wypełniała cisza, zagłuszana przez rytmiczny, ciężki oddech, który zdawał się zagnieździć gdzieś w zakamarkach jej umysłu. Olimpia chciała wierzyć, że śpiąca obok Erna, jej matka, ma dobre sny. Pozbawione lęku, demonów i cierpienia. Ich życie było wystarczającym koszmarem. Odbijało się w nich jak czkawka po ciężkostrawnym posiłku. Do świtu pozostawało jeszcze kilka godzin. Musiała zachować spokój. To było jedyne lekarstwo na kłębiący się w niej niepokój i strach, którego nie potrafiła pokonać.

Ich pokój spowity był ciemnością. O tej porze dnia instynkty schorowanej Erny stawały się przewrażliwione, wyczulone na każdy bodziec. Olimpia wiedziała, że mama potrzebuje odpoczynku i spokoju. Okno przesłaniała ciężka kotara, która skutecznie tłumiła mdłe światło ulicznych latarni i blask księżyca. Nic nie miało prawa zakłócić ich snu.

W takiej chwili Olimpia żałowała, że nie może się upewnić, czy żadne zło nie przekroczyło progu ich mieszkania w starej kamienicy. Grube zasłony, szczelnie blokujące światło, chroniły je również przed zimnem oraz wścibskimi spojrzeniami sąsiadów. Gdy jej świadomość wróciła w pełni, nabrała odwagi, by dyskretnie uchylić kotarę. Chciała się upewnić, że nikt nie wybiega z ich klatki schodowej. Miała wrażenie, że ktoś ją śledził, przyszedł za nią do domu, by wymierzyć sprawiedliwość.

Po chwili nieśmiało weszła do drugiego pomieszczenia. Rzuciła okiem na pochrapującą ciotkę Stefanię, której legowisko przy kaflowej kuchni przypominało raczej obozowisko harcerzy niż łóżko starszej pani. Mokra gałąź, która przyplątała się wraz z Olimpią do mieszkania, wyglądała na pospolitą. Leżała przy ciepłym piecu, powoli obsychając i zmieniając kolor. Wiedziała, że za dwa dni doskonale nada się na rozpałkę. Przez chwilę zawahała się, czy dobrze zrobiła, zabierając ją ze sobą, ale nie miała już czasu ani odwagi, by rozmyślać o tej decyzji. Nic nie wzbudziło jej podejrzeń, więc wróciła do pokoju i schowała się pod wysłużoną pierzyną.

Odetchnęła z ulgą. Zdała sobie sprawę, że nawiedziły ją zwidy. Te, które czasem snują się o zmroku po mieście albo krążą cicho nad wartkim nurtem rzeki. Czy jakaś zjawa mogła do niej przylgnąć? Zagnieździć się w ich mieszkaniu? Rozbudziła się na tyle mocno, że nie było już odwrotu. Musiała znów sięgnąć po koronkę różańca i modlitwę do stróża, Anioła Bożego. Ucząc się pacierza z ciotką i matką, nauczyła się panować nad swoim lękiem.

Jako dziecko Olimpia wpatrywała się z zachwytem w swoją matkę, zawsze pogrążoną w skupieniu i modlitwie. Nie wiedziała wtedy, że Erna w ten sposób stopniowo wypierała z pamięci to, kim kiedyś była. Słyszała nie raz, że „tego się nie zapomina”, lecz wewnętrzna kurtyna, blokada wspomnień i uczuć potrafiła zamknąć wrota do świata przeszłości tak mocno, że ludzie sami nie byli już w stanie ich otworzyć.

Wyczekując świtu, Olimpia myślała o matce i przybranej ciotce, o ich skomplikowanej relacji i niezrozumiałej więzi. Zastanawiała się, która z nich była jej bliższa i za którą tęskniłaby bardziej, gdyby musiały się rozstać.

Erna także miała wrażenie, że ich mieszkanie upodobały sobie zjawy, duchy i inne upiory. Po wojennych przejściach, brzemienna i obciążona ciężarem wspomnień, szukała bezpiecznego schronienia. Los poprowadził ją tak, że zaczęła wierzyć w cuda. Tym cudem okazało się schronienie u Stefanii, poznanej jeszcze w czasie wojny. Obie trafiły do Obrawalde, gdzie pracowały w Prowincjonalnym Zakładzie dla Obłąkanych. Tam stały się świadkami przerażającej masowej zbrodni dokonanej na najbardziej bezbronnych i wrażliwych pacjentach. Wówczas nie zdawały sobie sprawy ze skali tej tragedii.

W mieszkaniu Stefanii było ciasno, biednie i bardzo niepewnie. Starały się nie wracać do przeszłości, nie mówić o tym, co je spotkało. Były wśród nielicznych, którym udało się przejść przez wojnę o własnych siłach. Widziały rzeczy, których wcześniej nie potrafiłyby sobie nawet wyobrazić, okrucieństwo, jakie ludzie są w stanie wyrządzić innym ludziom. Unikały rozmów o tym, świadomie, bez żądania wyjaśnień. Żyły z tym jak z ogromnym głazem zawieszonym na szyi, który przytłaczał, uciskał klatkę piersiową i utrzymywał ciało w stałym lęku.

Najciężej było o zmroku. Wtedy Erna miała wrażenie, że widma przeszłości znowu ją nachodzą.

Czuła, że żal bywa gorszy od nienawiści. Rozżalone serca i umysły kotłują się w istotach, pozostając przy duszach nawet wtedy, gdy odchodzą do nieba. Nienawiść rozlicza się w piekle, żal zostaje z nimi w niebie. Wielu skazanych na śmierć, zagłodzonych, wycieńczonych, przedwcześnie pozbawionych życia mogło być zazdrosnych, mieć żal, że to właśnie Ernie udało się ujść z piekła cało. Nie raz otarła się o śmierć. A czasem, będąc wśród żywych, czuła, że od dawna jest martwa.

Uciekała więc w modlitwę, jedyne lekarstwo na gniewne, błąkające się po mieszkaniu upiory. Tylko to mogła zrobić. Ona sama również żałowała wielu momentów, spotkań i zdarzeń, w które wpychał ją los. Musiała jednak żyć dalej. Pracować, by odbudować swój świat i odnaleźć się w nowym, wciąż obcym kraju, którego za wszelką cenę pragnęła stać się częścią.

Była też matką. Od teraz musiała żyć, pracować i znosić trudy codzienności za dwie.

– To nigdy nie była nasza wojna. Nie my ją rozpętałyśmy, tylko musiałyśmy w niej tkwić, żeby przeżyć. A wszystko, co teraz wiemy, tylko nas wzmocni – powtarzała Stefania, widząc przytłoczoną ciężarem myśli Ernę. Jej słowa brzmiały nawet mądrze. Pozwalały choć na krótką chwilę odpuścić, dać sobie oddech i ukojenie rozdygotanych nerwów.

Erna nie odpowiadała. Czuła wdzięczność, że w tym mieście biedy, strachu i smutku odnalazła znajomą, która ją przygarnęła. Trzymała się za mocno napięty, spory brzuch, który skrywał jej ostatnią nadzieję. Była sama, zagubiona, głodna i wycieńczona. Gdy nie widać żadnych perspektyw, żadnych pomyślnych wiatrów ani choćby bladego prześwitu słońca na ołowianym niebie, życie traci sens. Erna doświadczyła tego wielokrotnie. Ale instynkt przetrwania i potrzeba ocalenia dziecka były silniejsze.

– Jedz, jedz, bo wyglądasz jak ta wychudzona gęsina na targu. Ludzie to się nawet kłócą, żeby ją dostać. Łykaj powoli, żebyś się nie zadławiła – zagadywała Stefania, usiłując żartować w okolicznościach, które nie dawały powodu do śmiechu.

Erna zapamiętała ten pierwszy posiłek na zawsze. Ciepły, suchy placek ugnieciony z mąki i wody, upieczony na żeliwnej płycie, przybrudzony sadzą, kurzem i pyłem. Pokrywały go czarne i brązowe przebarwienia. Smakował letnim dniem, wolnością, beztroską na wsi i prostotą. Na wyszczerbionym talerzu znalazła się też porcja smażonej na smalcu cebuli. Erna nigdy nie jadła nic lepszego. Ostry zapach szybko przypisała do woni, jaka zawsze towarzyszyła Stefanii. Złote kosmki przypieczonej cebuli błyszczały w świetle niczym glazura cukiernicza lub lukier na cieście. Jadła w ciszy i z przejęciem, nie robiąc nawet przerwy na oddech. Była szczęśliwa w najbardziej nieszczęśliwym momencie życia. Nie potrafiła jeszcze wyrazić wdzięczności.

– Jedz, kochana, to cię wzmocni, postawi na nogi. Teraz musisz tylko odpoczywać i jeść. Dla siebie i dla dziecka. Jakoś to będzie – mówiła łagodnie Stefania, dokładając drewno do piecyka. Obie potrzebowały ciepła. Zima nie dawała o sobie zapomnieć i niczym niechciane wspomnienia wracała z paraliżującym chłodem, zwłaszcza o świcie i zmroku.

– Bardzo ci dziękuję – tylko tyle była w stanie powiedzieć. Tylko tyle mogła. Języki nadal jej się myliły. Polski i niemiecki, niemiecki i polski. Wciąż tkwiła w kulturowym potrzasku. Rozumiała Stefanię, ale w myślach zdarzało się jej odpowiadać po niemiecku. Nie miała sumienia ani odwagi wypowiadać na głos słów, których nie potrafiła przetłumaczyć. – Dziękuję, że mnie ocaliłaś – tych była jednak pewna i wymówiła je z otwartością i przekonaniem.

Stefania nigdy nie czuła, że to ona uratowała Ernę. Uważała, że ocalenie przyszło samo, może sprowadzone przez jakąś tajemniczą zjawę, która czuwała nad niepewnym losem kobiety i poprowadziła ją właśnie do niej. Podejrzewała, że ta zjawa kierowała biegiem wydarzeń, niepostrzeżenie splatając ich ścieżki.

Erna opuściła bramy szpitala, do którego trafiła najpierw jako pacjentka, a potem przymusowo pracowała. Błąkała się po mieście przez trzy dni, wyczerpana i zdeterminowana, by uciec z tego miejsca, siedliska cierpienia i zła. Wolała być popychana i przepędzana jak bezdomna, niż pozwolić, by jej dziecko przyszło na świat w tych murach. Miasto było obce, nieprzyjazne, niebezpieczne dla samotnej i ciężarnej kobiety.

Skradała się między ruinami starych kamienic, wśród zniszczonych domów. Na wielu drzwiach, które próbowała otworzyć, widniały plomby nakładane przez Waffen-SS, mające zabezpieczyć mienie ewakuowanej ludności niemieckiej. Żołnierze mieli obowiązek dawać pozory kontroli, zapewnienia, że Rzesza nad wszystkim panuje, a ci, którzy wyjechali, wrócą w nieokreślonej przyszłości. Ale nadejście sowieckich żołnierzy zburzyło te iluzje. Niemcy, jej naród, musiał zapłacić za przyzwolenie na zło, za ciche pielęgnowanie go.

Szukała schronienia, pożywienia, jakiejkolwiek pomocy, lecz nikt nie zwracał na nią uwagi. Jej potrzeby były zaledwie kroplą w oceanie utrapienia, strachu i biedy, jaki pozostawiła po sobie wojna.

Pierwszego dnia starała się wejść jak najgłębiej w miasto. Liczyła, że ktoś ją rozpozna, wskaże drogę, powie, gdzie się udać. Gdy opuchnięte, obolałe nogi odmówiły jej posłuszeństwa, zasnęła skulona na schodach jednej z kamienic. O świcie została przepędzona przez mieszkańców, którzy – w obawie, że może chcieć zająć ich pokój – szybko się jej pozbyli.

W jednej z bocznych uliczek leżało ciało żołnierza. Erna krzyknęła ze strachu, ale jakaś siła pchała ją, by podejść bliżej. Głód był nie do zniesienia. W akcie desperacji przeszukała mu kieszenie, starając się za wszelką cenę nie patrzeć na twarz trupa.

Znalazła coś. Kawałek czerstwego chleba był niczym cud. Pomodliła się za nieznajomego i ze łzami w oczach zjadła suche pieczywo. Kolejne godziny przynosiły jeszcze więcej strachu, wycieńczenia i bólu. Odgłosy strzałów, krzyki i huki nie pozwalały jej zasnąć. Wtedy po raz pierwszy tak dobitnie poczuła, jak źle jest na świecie. I że koniec wojny nie oznacza początku pokoju.

Gdy zaczęło świtać, wciąż się błąkała. Aż w pewnym momencie ciemność zalała jej oczy, kolana się ugięły, a świadomość odpłynęła niespodziewanie, jak młodość pod warstwą zmarszczek codzienności.