Chroń swoją wątrobę ebook

Redakcja: Paweł Uklejski

Skład: Krzysztof Nierodziński

Projekt okładki: Krzysztof Nierodziński

Tłumaczenie: Iwona Szopa

Wydanie I

Białystok 2025

ISBN 978-83-8429-000-2

Tytuł oryginału: The Liver Cure: Natural Solutions for Liver Health to Target Symptoms of Fatty Liver Disease, Autoimmune Diseases, Diabetes, Inflammation, Stress & Fatigue, Skin Conditions, and Many More

Copyright © 2022 by Humanix Books

© Copyright for the Polish edition by Wydawnictwo Vital, Białystok 2025

All rights reserved, including the right of reproduction in whole or in part in any form.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Bez uprzedniej pisemnej zgody wydawcy żadna część tej książki nie może być powielana w jakimkolwiek procesie mechanicznym, fotograficznym lub elektronicznym ani w formie nagrania fonograficznego. Nie może też być przechowywana w systemie wyszukiwania, przesyłana lub w inny sposób kopiowana do użytku publicznego lub prywatnego – w inny sposób niż „dozwolony użytek” obejmujący krótkie cytaty zawarte w artykułach i recenzjach.

Książka ta zawiera porady i informacje odnoszące się do opieki zdrowotnej. Nie powinny one jednak zastępować porady lekarza ani dietetyka. Jeśli podejrzewasz u siebie problemy zdrowotne lub wiesz o nich, powinieneś skonsultować się z lekarzem, zanim rozpoczniesz jakikolwiek program poprawy zdrowia czy leczenia. Dołożono wszelkich starań, aby informacje zaprezentowane w tej książce były rzetelne i aktualne podczas daty jej publikacji. Wydawca ani autor nie ponoszą żadnej odpowiedzialności za jakiekolwiek skutki dla zdrowia, mogące wystąpić w wyniku stosowania zaprezentowanych w książce metod.

Bądź na bieżąco i śledź nasze wydawnictwo na Facebooku.

www.facebook.com/wydawnictwovital

15-762 Białystok

ul. Antoniuk Fabr. 55/24

85 662 92 67 – redakcja

85 654 78 06 – sekretariat

85 653 13 03 – dział handlowy – hurt

85 654 78 35 – www.vitalni24.pl – detal

strona wydawnictwa: www.wydawnictwovital.pl

Więcej informacji znajdziesz na portalu www.superodzywianie.pl

Fragment

ROZDZIAŁ 1. Twoja niezwykła wątroba

ROZDZIAŁ 2. Detoksykacja, czyli jak wątroba zapewnia ci bezpieczeństwo i zdrowie

ROZDZIAŁ 3. Czy odziedziczyłeś swoje problemy z wątrobą?

ROZDZIAŁ 4. Objawy chorób wątroby i badania

ROZDZIAŁ 5. Typowa amerykańska dieta, która niszczy wątrobę

ROZDZIAŁ 6. Czy twój styl życia służy wątrobie?

ROZDZIAŁ 7. Dodatki do żywności i sztuczne słodziki

ROZDZIAŁ 8. Substancje toksyczne dla wątroby, których należy unikać

ROZDZIAŁ 9. Leki i ich negatywny wpływ na wątrobę

ROZDZIAŁ 10. Gruczoł nadnerczy i wątroba

ROZDZIAŁ 11. Cukrzyca i wątroba

ROZDZIAŁ 12. Typy wirusowego zapalenia wątroby

ROZDZIAŁ 13. Stłuszczenie wątroby – cichy zabójca

ROZDZIAŁ 14. Marskość wątroby

ROZDZIAŁ 15. Zespół nieszczelnego (cieknącego) jelita oraz SIBO

ROZDZIAŁ 16. Guzy wątroby

ROZDZIAŁ 17. Transplantacja wątroby

ROZDZIAŁ 18. Optymalna dieta dla twojej wątroby

Zasoby

Podziękowania

O Autorze

Przypisy

Polecamy

Pozostałe rozdziały dostępne w pełnej wersji e-booka.

Mojemu najmłodszemu wnukowi Finnowi, który jest już z Panem w niebie. Smutek i żal całej naszej rodziny po jego stracie nie znają granic. Tylko Pan może nas pocieszyć.

Książkę tę dedykuję również mojej pięknej żonie Dane oraz moim dwóm synom – młodszemu Damiankowi (wspaniały operator kamery) oraz starszemu Ronowi (znakomity artysta fotografik).

Specjalna dedykacja dla mojego syna Rona i jego żony Lindsey, rodziców naszego kochanego Finna Blaylocka, a także dla moich pozostałych wnuków – Gabe’a, Declana i Susanny.

I wreszcie pracę tę dedykuję moim rodzicom, rodzicom mojej żony i jej drogiemu bratu, Ronowi, który zginął w Wietnamie i teraz jest u boku Pana, witając Finna.

ROZDZIAŁ 1Twoja niezwykła wątroba

Większość dyskusji medycznych w mediach dotyczy zazwyczaj bardziej efektownych zaburzeń organizmu – takich, które mają wpływ na serce, mózg, płuca, przewód pokarmowy czy nerki. Rzadko natomiast wspomina się o wątrobie. Gdy już o niej mowa, zwykle dotyczy to infekcji wirusowych, takich jak wirusowe zapalenie wątroby typów B lub C. W rezultacie większość ludzi niewiele wie o swojej wątrobie i o tym, jak bardzo jest ona ważna. Bez wątroby nie bylibyśmy w stanie w ogóle funkcjonować.

Jednym z błędów, jaki często popełniają ludzie, jest założenie, że narządy mogą działać lub działają w izolacji. Często słyszymy pytania, za co odpowiada wątroba albo trzustka. Powinniśmy zawsze mieć na uwadze, że wszystkie nasze narządy i tkanki nieustannie ze sobą współpracują, a gdy jeden organ zawodzi, wpływa to negatywnie na wiele innych narządów i tkanek. One bowiem nieustannie się ze sobą komunikują. Wciąż nie rozumiemy w pełni zakresu tej komunikacji, ale jedno wiemy na pewno – gdy jakiś narząd, taki jak na przykład wątroba, przestaje funkcjonować prawidłowo, inne organy także zaczynają działać inaczej. Jak na ironię, dotyczy to również mózgu.

Kilka słów o wątrobie

Wątroba jest największym organem w naszym ciele – waży około 1500 gramów i ma czerwono-brązowy kolor. Dla tych, którzy byli pilni na lekcjach geometrii: wątroba ma kształt trójkąta różnobocznego z przeciwprostokątną usytuowaną na dole. Dla wszystkich innych wygląda jak klin wciśnięty pod żebra po prawej stronie ciała. Jest ona częściowo przytwierdzona do dolnej części przepony (po prawej stronie).

Wątroba umieszczona jest pod klatką piersiową – to chroni ją przed urazami i dodatkowo wskazuje na jej znaczenie. Zwykle jej dolna krawędź nie sięga poniżej najniższego żebra. Być może pamiętasz, że podczas badania fizykalnego lekarz zwykle uciska brzuch tuż poniżej żeber po prawej stronie. Robi to, aby zorientować się, gdzie znajdują się krawędzie wątroby. Jeśli wątroba jest powiększona, jej dolna krawędź będzie znajdować się poniżej najniższego żebra po prawej stronie. Im bardziej w dół wątroba wystaje, tym większe zaniepokojenie lekarza, ponieważ może to wskazywać na powiększenie tego organu i prawdopodobnie na chorobę lub jego nieprawidłowo funkcjonowanie.

Wątroba jest również nietypowa, ponieważ oprócz zwykłego dopływu krwi przez tętnicę i żyłę, ma również specjalny dopływ, który przenosi do niej krew bezpośrednio z jelit. Ten specjalny zestaw żył nazywany jest układem żyły wrotnej wątroby. Co ciekawe, ta specjalna żyła dostarcza 75% całej krwi, która dociera do tego narządu. Żyła wrotna transportuje z jelit do wątroby substancje odżywcze i toksyczne, czerwone krwinki i produkty rozpadu krwinek (stare krwinki są usuwane przez śledzionę), wydzieliny hormonalne z trzustki i specjalne wydzieliny hormonalne z przewodu pokarmowego.

Krew w żyle wrotnej wątroby jest bardzo słabo natleniona. Wątroba jest jednak w stanie pracować z mniejszą ilością tlenu niż większość innych narządów. Drenaż (system kanałów) wątroby jest dosyć złożony i obejmuje zwykły typ żył (żyły wątrobowe) oraz specjalne sinusoidalne naczynia włosowate. Taki układ umożliwia wszystkim komórkom wątroby bezpośredni kontakt z dopływającą krwią, co jest niezbędne do wszystkich skomplikowanych funkcji pełnionych przez ten organ. Dodatkowy system drenażu zapewniają naczynia limfatyczne. W rezultacie wątroba jest narządem niezwykle unaczynionym. Jej uszkodzenie może się wiązać z ryzykiem śmierci z powodu wykrwawienia.

Co ciekawe, wątroba charakteryzuje się szczególnie wysoką zdolnością do regeneracji (jedną z najwyższych wśród wszystkich narządów). Można ją zregenerować, jeśli tylko jedna trzecia pozostanie nieuszkodzona lub nienaruszona, i może to nastąpić bardzo szybko. W rzeczywistości, gdy wątroba odrasta, rośnie szybciej niż jakikolwiek nowotwór, ale w przeciwieństwie do raka powstaje wówczas doskonale funkcjonujący nowy zamiennik wątroby, a nie guz.

Wątroba pod mikroskopem

Gdybyś przyjrzał się swojej wątrobie pod mikroskopem, odkryłbyś, że składa się ona z licznych zrazików, które są małymi sześciobocznymi płatami (heksagramami). W ich obrębie można znaleźć naczynia krwionośne, kanały (lub przewody) i sinusoidy, przy czym te przestrzenie naczyniowe są przeplatane komórkami wątroby, zwanymi hepatocytami; stanowią one około 55–65% masy tego narządu. Chociaż to właśnie te komórki są zaangażowane w główne funkcje, jakie pełni wątroba, inne wyspecjalizowane komórki również odgrywają istotną rolę. Zraziki te są zaprojektowane tak, aby umożliwić szeroką ekspozycję powierzchni komórek wątroby na krążącą krew, co pozwala tym komórkom pobierać z niej składniki odżywcze, toksyny i hormony oraz wydzielać wszelkie produkty wytwarzane przez komórki wątroby z powrotem do krążenia.

Wątroba przypomina ogromną fabrykę, która nieustannie pracuje nad wytwarzaniem i/lub magazynowaniem wszystkich białek, węglowodanów, tłuszczów, hormonów, kilku witamin, żelaza i innych jeszcze składników potrzebnych organizmowi do prawidłowego funkcjonowania, a zwłaszcza do ochrony przed toksycznymi związkami w organizmie. Wątroba nigdy nie odpoczywa. Ponieważ odgrywa ona tak ważną rolę w dostarczaniu składników odżywczych, białek i składników strukturalnych wszystkich komórek w organizmie, a zwłaszcza dlatego, że jest numerem jeden w ochronie przed szkodliwymi substancjami dostającymi się do organizmu (a nawet wytwarzanymi przez organizm), pracuje ona nieustannie. Warto zdać sobie sprawę z tego, w jaki sposób wątroba wpływa na każdy inny organ w ciele – zwłaszcza na mózg. Dlaczego? Ponieważ mózg jest niezwykle wrażliwy na toksyczne substancje znajdujące się w krwiobiegu (czasami nawet w niskich stężeniach). Kiedy wątroba zawodzi, inne narządy – takie jak serce, nerki, płuca, trzustka i mózg – również przestają prawidłowo funkcjonować.

Kluczowe funkcje pełnione przez wątrobę

Poniżej znajduje się lista głównych funkcji wątroby – nie jest to jednak lista wyczerpująca. Wciąż odkrywamy inne jej funkcje.

• Metabolizm składników odżywczych

‒ białka

‒ węglowodany

‒ lipidy (tłuszcze)

‒ witaminy/minerały

• Detoksykacja

‒ leki farmaceutyczne

‒ narkotyki

‒ toksyny spożywcze

‒ toksyny wytwarzane podczas metabolizmu lub w wyniku choroby

‒ toksyny wytwarzane przez bakterie w przewodzie pokarmowym

• przechowywanie składników odżywczych

• odporność

• krzepnięcie krwi

• metabolizm cholesterolu

• produkcja żółci

• funkcje zbliżone do wewnątrzwydzielniczych.

Metabolizm składników odżywczych

Wątroba odgrywa główną rolę w metabolizmie pokarmów, przekształcając węglowodany, tłuszcze i białka, które spożywamy, w energię potrzebną do funkcjonowania organizmu.

Robi to poprzez przetwarzanie krwi dopływającej do niej z jelita cienkiego, rozkładając żywność na węglowodany, tłuszcze i białka, które organizm następnie wykorzystuje lub magazynuje na później. Odpowiedzialne za to są komórki wątroby, zwane hepatocytami (które – jak już była o tym mowa – stanowią około 65% komórek wątroby).

Wątroba odgrywa ważną rolę w trawieniu i wchłanianiu tłuszczów, a także we wchłanianiu witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. W tym celu produkuje ona żółć, która składa się z wody, soli kwasów żółciowych, cholesterolu i bilirubiny. Bilirubina to substancja wytwarzana w wątrobie podczas przetwarzana starych, martwych czerwonych krwinek. Po wyprodukowaniu żółć przemieszcza się przez drogi (przewody) żółciowe wątroby, aż dotrze do pęcherzyka żółciowego, gdzie jest przechowywana i w razie potrzeby może zostać wykorzystana. Tłuszcze w górnej części jelita stymulują pęcherzyk żółciowy do wydzielania zmagazynowanej żółci do przewodu żółciowego wspólnego, który uchodzi do jelita czczego – górnego odcinka jelita cienkiego – gdzie następuje jej zmieszanie z częściowo już strawionymi tłuszczami. Żółć emulguje tłuszcze, co umożliwia ich lepsze wchłanianie.

Żółć pomaga również wchłaniać witaminy rozpuszczalne w tłuszczach, takie jak witaminy A, E i D.

U osób z chorobami pęcherzyka żółciowego lub wątroby stolec często ma białe zabarwienie i unosi się w muszli klozetowej. Dzieje się tak z powodu wysokiego poziomu niestrawionego w nim tłuszczu (żółć normalnie nadaje wypróżnieniom kolor ciemnobrązowy). Osoby z zaburzeniami w zakresie funkcjonowania wątroby mogą również cierpieć na niedobory witamin rozpuszczalnych w tłuszczach.

Czasami zdarza się również stolec z jasnozielonym połyskiem, co oznacza, że pęcherzyk żółciowy uwolnił dużą ilość świeżej żółci do jelita, zanim zdążyła ona stać się ciemna. W większości przypadków nie ma to większego znaczenia. Tego typu odbarwiony stolec można zaobserwować przy biegunce lub po spożyciu tłustego posiłku. Jeśli jednak to się utrzymuje, może oznaczać problemy jelitowe i należy skonsultować się z lekarzem.

Wątroba wchłania również glukozę z krwi i przechowuje ją w wątrobie w postaci glikogenu – składa się on z wielu upakowanych razem jednostek glukozy. Jeśli poziom cukru we krwi będzie zbyt niski, wątroba wówczas rozłoży glikogen, uwalniając część glukozy z powrotem do krwiobiegu. Proces ten nazywamy glikogenolizą. Dieta uboga lub pozbawiona węglowodanów dość szybko wyczerpuje zapasy glikogenu w wątrobie, co zwiększa ryzyko wystąpienia hipoglikemii, zwłaszcza podczas intensywnych ćwiczeń lub pod wpływem stresu fizycznego.

Wątroba produkuje większość krążących w organizmie białek, określanych jako białka osocza. Należą do nich albuminy, lipoproteiny – takie jak lipoproteiny o bardzo małej gęstości (VLDL, ang. very low-density lipoproteins), lipoproteiny o dużej gęstości (HDL, ang. high-density lipoproteins) i lipoproteiny o małej gęstości (LDL, ang. low-density lipoproteins) – wykorzystywane do transportu cholesterolu oraz glikoproteiny wykorzystywane w transporcie żelaza; do tych ostatnich należą: haptoglobina, transferyna i hemopeksyna. Albumina odgrywa również istotną rolę w równoważeniu zawartości wody we krwi. Nieimmunologiczne alfa i beta globuliny są wytwarzane przez wątrobę i są odpowiedzialne za ciśnienie osmotyczne we krwi i tkankach. Są one również wykorzystywane do transportu różnych substancji we krwi. Zaburzenia w zakresie prawidłowego funkcjonowania wątroby często powodują obrzęk kończyn – jest to konsekwencja niedoboru albumin. Obrzęk ten – nadmiar płynu tkankowego – najczęściej pojawia się wokół kostek oraz na twarzy.

Wątroba wytwarza również cholesterol. Ze względu na różne kampanie zdrowotne, które skupiały się na cholesterolu jako głównej przyczynie miażdżycy, mogłeś żywić przekonanie, że nawet nieznacznie podwyższony poziom cholesterolu jest zły. Wszystkie badania naukowe są co do tego zgodne – podwyższony poziom cholesterolu nie jest główną przyczyną miażdżycy, która prowadzi do zawałów serca i udarów mózgu. Organizm potrzebuje cholesterolu – między innymi do produkcji hormonów. Ponadto cholesterolu wymagają również wszystkie błony komórkowe. Niski poziom cholesterolu wiąże się z nieprawidłowościami w zakresie funkcjonowania mózgu – może prowadzić do amnezji oraz dezorientacji. Stosowanie leków obniżających poziom cholesterolu może również powodować inne poważne problemy.

W warunkach niedoboru składników odżywczych wątroba przekształca tłuszcze w ketony, które lepiej chronią serce i mózg. W celu magazynowania tłuszczu wątroba może też przekształcać niektóre aminokwasy w kwasy tłuszczowe.

W wątrobie przechowywanych jest kilka witamin, w tym witaminy A, E, K oraz B12. Witamina A jest magazynowana w postaci estru retinylu w specjalnych komórkach wątroby, zwanych komórkami gwiaździstymi. Witamina A – która odgrywa ważną rolę w kwestiach takich jak postrzeganie kolorów, funkcje odpornościowe, transkrypcja genów i transport żelaza z wątroby – jest przechowywana w wątrobie i mobilizowana kilka razy dziennie w celu utrzymania jej stałego poziomu we krwi.

Witamina D jest również przechowywana w wątrobie – w rzeczywistości wątroba ma kluczowe znaczenie dla metabolizowania witaminy D do jej najbardziej aktywnej postaci. Jednak stosunkowo niewielka ilość witaminy D jest przechowywana, w związku z czym przyjmowanie większych dawek tej witaminy nie spowoduje jej nadmiernego gromadzenia się. Witamina E – podobnie jak witamina D – też jest magazynowana w wątrobie, ale nie w takim stopniu jak witamina A. Inną witaminą przechowywaną w tym narządzie jest witamina K, która ma kluczowe znaczenie dla krzepnięcia krwi, działa jako koenzym i zmniejsza stan zapalny. Jeśli chodzi natomiast o witaminę B12, to w organizmie gromadzone są bardzo małe jej ilości (z czego 50% jej zapasów magazynowane jest w wątrobie). W przypadku niedoborów w diecie następuje szybkie wyczerpanie witaminy B12.

W wątrobie magazynowane są również pewne minerały – między innymi żelazo, magnez i miedź (z czego najważniejsze są żelazo i miedź). Miedź jest niezbędna do produkcji białek i energii, a jej niski poziom wiąże się z oksydacyjnym uszkodzeniem wątroby i hepatotoksycznością (uszkodzeniem wątroby). Miedź, podobnie jak żelazo, to broń obosieczna (ma zarówno dobre i złe strony) – zbyt mała jej ilość jest niebezpieczna, a zbyt duża stanowi wielkie zagrożenie. Innym ważnym dla wątroby minerałem jest selen. Niedobory tego minerału mogą powodować martwicę wątroby i obumarcie jej komórek. Niski poziom selenu towarzyszy wielu chorobom przewlekłym. Nadmierne spożycie selenu może również działać toksycznie. Należy ograniczyć jego spożycie do nie więcej niż 100 mikrogramów dziennie. W ochronie wątroby przed toksycznym działaniem miedzi ważny jest cynk, ale podobnie jak większość tych minerałów, w wyższych dawkach cynk może być również toksyczny. Suplementację najlepiej ograniczyć do dawki nie większej niż 15 miligramów dziennie.

Żelazo z kolei ma kluczowe znaczenie dla wielu funkcji metabolicznych, a także dla transportu tlenu. Jest ono wykorzystywane przez mitochondria do produkcji energii, bierze również udział w syntezie DNA, stymulacji wzrostu komórek i ekspresji genów. Wykazano jednak, że codzienna suplementacja powoduje wysoki poziom stanu zapalnego, peroksydację lipidów (tworzenie grup nadtlenowych, czyli utlenianie tłuszczów) i nadmierne magazynowanie żelaza. Przyjmowanie suplementu żelaza co 3 dni, a nie codziennie, w razie potrzeby, zapobiega uszkodzeniu wątroby przez ten pierwiastek. Wiadomo również, że nadmierne magazynowanie żelaza znacznie pogarsza uszkodzenie wątroby w wyniku niealkoholowego stłuszczenia wątroby i może skutkować insulinoopornością, która odgrywa główną rolę w wielu chorobach przewlekłych. Żelazo jest przechowywane w hepatocytach w postaci ferrytyny.

W chorobie genetycznej, jaką jest hemochromatoza, obserwuje się nadmierne magazynowanie żelaza w wątrobie, co z czasem może prowadzić do marskości wątroby i jej niewydolności. Zwiększa to również ryzyko rozwoju raka wątroby. W takiej sytuacji suplementacja witaminą C może dodatkowo zwiększyć wchłanianie żelaza, znacznie pogarszając ten stan.

Wątroba odgrywa również ważną rolę w metabolizowaniu kilku hormonów. Na przykład tarczyca wydziela hormon w postaci T4 (tyroksyna), który w wątrobie jest przekształcany do formy bardziej aktywnej – T3 (trójjodotyronina). Podobny proces zachodzi w przypadku hormonu wzrostu. Pełni on ważną funkcję w regeneracji wątroby podczas jej uszkodzeń. Hormon wzrostu – wraz z insulinopodobnym czynnikiem wzrostu 1 (IGF-1) – zmniejsza również zwłóknienie wątroby (bliznowacenie), w znacznym stopniu ogranicza gromadzenie się trzewnej tkanki tłuszczowej (co najczęściej związane jest z chorobami układu krążenia, insulinoopornością i ogólnym złym stanem zdrowia) oraz chroni wątrobę przed magazynowaniem tłuszczu, co obserwuje się w niealkoholowej stłuszczeniowej chorobie wątroby (NAFLD, ang. non-alcoholic fatty liver disease) i niealkoholowym stłuszczeniowym zapaleniu wątroby (NASH, ang. nonalcoholic steatohepatitis). W wątrobie rozkładane są zarówno insulina, jak i glukagon.

Detoksykacja

Chociaż detoksykacja zachodzi we wszystkich komórkach organizmu, trzema głównymi miejscami detoksykacji są nerki, układ pokarmowy i wątroba. Tutaj ograniczę się tylko do omówienia detoksykacji wątroby. Odbywa się ona głównie w komórkach hepatocytów (które stanowią większość komórek wątroby). Przypomnijmy, że komórki te są rozmieszczone w promieniście rozchodzących się kolumnach w obrębie sześciobocznych zrazików, dzięki czemu są one wystawione na maksymalne działanie krwi krążącej w wątrobie, co pozwala na usuwanie z tej krwi toksycznych substancji. Następnie są one przetwarzane i z organizmu ostatecznie usuwane.

Detoksykacja wątroby odbywa się z udziałem dwóch układów metabolicznych, zwanych detoksykacją fazy I i detoksykacją fazy II. Faza I jest pierwszą linią obrony przed ksenobiotykami (substancjami nienaturalnymi dla organizmu, takimi jak substancje toksyczne i leki), sterydami, różnymi hormonami i lekami farmaceutycznymi. W fazie I detoksykacji komórki wykorzystują szereg enzymów zwanych enzymami cytochromu P450 (CYP). Wszystkie te enzymy mają nazwy zaczynające się od CYP. Każdy z nich pełni określoną funkcję detoksykacyjną, choć ich działania w dużym stopniu się pokrywają.

Z systemem fazy I ściśle powiązany jest system fazy II – to najważniejsza część detoksykacji. Faza I tworzy związki, które są nierozpuszczalne w wodzie, w wyniku czego zalegają one w wątrobie. Jeśli nie zostaną usunięte wiele z nich może uszkodzić komórki wątroby. Głównym zadaniem detoksykacji fazy I jest przekształcenie tych nierozpuszczalnych w wodzie związków w związki rozpuszczalne w wodzie. W ten sposób te potencjalnie toksyczne substancje mogą być szybko usuwane z organizmu przez nerki za pośrednictwem moczu i przez układ pokarmowy za pośrednictwem żółci uwalnianej z wątroby do jelit.

Najczęściej o detoksykacji wątroby myślimy jako o procesie pozbywania się leków farmaceutycznych lub trucizn pochodzących ze środowiska. To bardzo istotny aspekt – w dzisiejszych czasach detoksykacja chemikaliów środowiskowych jest ważniejsza niż kiedykolwiek. Tylko w 1989 roku na rynek wprowadzono tysiąc nowo zsyntetyzowanych związków chemicznych – to trzy nowe substancje dziennie. W tym samym roku do środowiska wprowadzono ponad dwa miliony kilogramów zanieczyszczeń chemicznych. Nic dziwnego, że każdego roku na całym świecie odnotowuje się 3 miliony poważnych zatruć pestycydami i 220 000 zgonów.

Choć te liczby z pewnością mogą wydawać się szokujące, sytuacja staje się coraz gorsza. Szacuje się, że w 2020 r. tylko wśród rolników wystąpiło około 385 milionów przypadków zatruć pestycydami, a 11 000 rolników zmarło z powodu narażenia na te substancje (stanowi to 44% wszystkich rolników na świecie). W roku 2012 około 193 000 osób zmarło w wyniku nieumyślnego zatrucia. Duża część tej toksycznej ekspozycji pochodzi z Roundupu, środka chwastobójczego. Głównym składnikiem Roundupu jest glifosat; obecnie wykrywany jest on w większości produktów spożywczych, wodzie, napojach bezalkoholowych, a nawet w szczepionkach. Sam Roundup jest uważany za 125 razy bardziej toksyczny niż glifosat i jest najbardziej toksycznym środkiem chemicznym stosowanym w rolnictwie i gospodarstwach domowych.

Choć zatrucie środowiska jest bardzo niepokojące, większość ludzi nie zdaje sobie sprawy, że ich organizm wytwarza również ogromne ilości wewnętrznych trucizn. Każdego dnia w naszym ciele obumiera około 50 miliardów komórek – to milion komórek na sekundę. Oznacza to, że codziennie tracimy ich nieco ponad kilogram – to konieczne, aby zrobić miejsce dla nowych, zdrowszych tkanek. Możesz się zastanawiać dokąd trafiają te martwe komórki. Większość z nich jest pochłaniana przez komórki odpornościowe, zwłaszcza neutrofile i makrofagi, dzięki czemu ich składniki mogą zostać wykorzystane do produkcji nowych komórek – to coś w rodzaju recyklingu śmieci. Jednak znaczna ilość szkodliwych składników toksycznych jest również uwalniana do krwiobiegu i układu limfatycznego, po czym trafia do wątroby, gdzie podlega detoksykacji. Pozostałości komórek są filtrowane przez wątrobę i usuwane przez fagocytarne komórki układu odpornościowego.

Osoby cierpiące na przewlekłe choroby lub poważne urazy mogą uwalniać bardzo duże ilości uszkodzonych komórek i ich toksycznych składników, co może pogorszyć ich stan. W rzeczywistości podczas chemioterapii i/lub radioterapii guzów nowotworowych może dojść do uwolnienia tak wielu toksycznych składników komórkowych, że doprowadzają one do zgonu.

Detoksykację omówię bardziej szczegółowo w rozdziale 2.

Metabolizm leków

Niemal połowa populacji amerykańskiej w ciągu ostatnich trzydziestu dni zażyła co najmniej jeden lek na receptę, a to nie uwzględnia ogromnej liczby leków dostępnych bez recepty.

Fakt, że leki te w ogóle oddziałują na nasz organizm, można przypisać pracy wątroby. To wątroba przetwarza te leki, dzięki czemu są one skuteczne, jednak te zmienione substancje chemiczne mogą mieć również działanie toksyczne. To delikatna sztuka równowagi.

Aby większość przyjmowanych leków – zarówno tych na receptę, jak i tych ogólnodostępnych – mogła zadziałać, musi zostać zmetabolizowana lub rozłożona. To właśnie wątroba zawiera enzymy za to odpowiedzialne, przekształcając je w formę, którą organizm może wykorzystać bardziej efektywnie lub czyniąc je mniej toksycznymi, aby mogły zostać bezpiecznie wydalone.

Spośród wszystkich enzymów metabolicznych najważniejsze są te wytwarzane przez grupę genów cytochromu P450 (CYP450) (faza I) – stanowią one bowiem od 70 do 80% enzymów zaangażowanych w metabolizm leków. Niektóre osoby mogą mieć wariant genetyczny (zwany polimorfizmem pojedynczego nukleotydu lub SNP, ang. single nucleotide polymorphism) lub mutację, która wpływa na zdolność organizmu do metabolizowania pewnych leków. Osoby z takimi mutacjami są narażone na większe ryzyko podczas przyjmowania leków, które wymagają określonego enzymu do detoksykacji. Często określa się je mianem „wolno metabolizujących”.

Toksyczność niektórych leków wzrasta za sprawą samego systemu detoksykacji wątroby. Dobrym przykładem jest acetaminofen (Tylenol), który staje się znacznie bardziej toksyczny przez system detoksykacji wątroby fazy I. Acetaminofen jest jednym z najbardziej toksycznych leków, prowadzi do wzrostu liczby osób wymagających przeszczepu wątroby. Lek ten jest główną przyczyną zgłoszeń do Centrum Kontroli Zatruć w Stanach Zjednoczonych (ponad 100 000 zgłoszeń co roku) i jest odpowiedzialny za 56 000 wizyt na pogotowiu ratunkowym rocznie.

Niewiarygodne jest to, że ponad 50% wszystkich przypadków ostrej niewydolności wątroby w tym kraju jest wtórnych do uszkodzenia wątroby przez acetaminofen. Większość z tych pacjentów będzie wymagać przeszczepu wątroby. Nawet niskie dawki tego leku mogą powodować niewydolność wątroby u niektórych osób. Uszkadza on również wątrobę i nerki poprzez drastyczne obniżenie poziomu glutationu – komórki są wówczas bardziej podatne na poważne uszkodzenia przez wolne rodniki. Moim zdaniem lek ten powinien zostać wycofany z rynku.

Na metabolizm leków wpływają również wszelkie choroby współistniejące, takie jak przewlekłe zaburzenia czynności wątroby lub nerek czy zaawansowana niewydolność serca.

Czynniki te wpływają na szybkość metabolizowania leków, a tym samym na szybkość ich usuwania z organizmu. Upośledzony metabolizm oznacza, że lek pozostanie w organizmie, co przy przyjmowaniu kolejnej dawki może wyrządzić szkody – dochodzi bowiem do zwiększenia dawki do niebezpiecznego poziomu, ponieważ pierwsza dawka nie została jeszcze całkowicie usunięta. Nawet jeden zaburzony enzym detoksykacyjny może sprawić, że przyjmowanie niektórych leków będzie bardzo niebezpieczne. Ponieważ niektóre produkty spożywcze i wyciągi roślinne mogą hamować enzymy detoksykacyjne, należy zachować ostrożność podczas łączenia leków farmaceutycznych z określonymi pokarmami i produktami naturalnymi.

Jak dowiesz się w rozdziale 2, niektóre produkty spożywcze i wyciągi roślinne mogą również modulować enzymy detoksykacyjne, co oznacza, że w razie potrzeby je modyfikują, aby były bardziej skuteczne (nie chodzi więc tylko o tłumienie lub stymulowanie tych enzymów).

Przechowywanie

Kolejnym zadaniem wątroby jest przechowywanie witamin A, D, E oraz K. Podobnie jak w przypadku glikogenu i kwasów tłuszczowych witaminy te w razie potrzeby mogą zostać wykorzystane. W ten sposób wątroba zabezpiecza organizm – w przypadku niedoborów składników odżywczych i głodu będzie mógł on przetrwać, bazując na tych zmagazynowanych składnikach odżywczych przez stosunkowo długi czas. Ponadto wątroba magazynuje witaminy i minerały, które są potrzebne do metabolizmu, a także do naprawy komórek i tkanek.

Odporność

Wątroba jest również ważną częścią układu odpornościowego. Nasze ciało kontaktuje się ze światem zewnętrznym za pośrednictwem dwóch głównych struktur – wyściółki płuc i układu pokarmowego (żołądkowo-jelitowego). Produkty, które jemy, a także wkładanie brudnych przedmiotów do ust umożliwiają bakteriom, wirusom i grzybom przedostanie się do dolnego odcinka przewodu pokarmowego. Największe stężenie komórek odpornościowych znajduje się w ścianach przewodu pokarmowego i dróg oddechowych (nosogardzieli, tchawicy i płuc). Jeśli mikroorganizmy te ominą pierwszą linię obrony w jelitach, przenoszone są przez wątrobowy układ krążenia wrotnego bezpośrednio do wątroby. Wątroba zawiera jedno z najwyższych stężeń fagocytarnych komórek odpornościowych w organizmie, które pożerają te mikroorganizmy niczym wygłodzony rekin. Jeśli stan się pogorszy, wątroba może przypuścić typowy atak immunologiczny, podobnie jak inne obszary ciała.

Nowe badania wykazują również związek między układem odpornościowym a długowiecznością. Wiadomo, że wraz z wiekiem układ odpornościowy staje się słabszy pod względem zdolności do zabijania inwazyjnych mikroorganizmów. Jak na ironię, w tym samym czasie nieprawidłowe funkcjonowanie układu odpornościowego może znacznie zwiększyć stan zapalny w organizmie osoby starszej. Wysoki poziom stanu zapalnego może wystąpić w odpowiedzi na osłabienie działania układu odpornościowego. Z tego też powodu szczepionki u osób starszych mogą nie działać – w rzeczywistości mogą nawet znacznie pogorszyć sytuację, zwiększając stan zapalny, a jednocześnie nie stymulując funkcjonalnej odporności.

Właściwe odżywianie jest niezwykle ważne dla prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Nie chodzi tylko o odpowiednie spożycie białka, węglowodanów i tłuszczów, ale także wszystkich witamin i minerałów. Wśród nich szczególnie istotne są:

• witamina C

• naturalna witamina E (mieszane tokoferole i tokotrienole)

• witaminy z grupy B

• karotenoidy

• magnez

• cynk

• selen

• mangan

• miedź.

Szczególnie ważne jest odkrycie, że nawet niedobór jednej z substancji – na przykład tiaminy (B1), ryboflawiny (B2) czy pirydoksyny (B6) – może powodować znaczne upośledzenie funkcji odpornościowych.

Istnieją również dowody na to, że niskie, a nawet normalne poziomy (subkliniczne niedobory) tych krytycznych składników odżywczych mogą osłabiać odporność.

Środowisko medyczne rzadko zajmuje się kwestią tych ważnych, ratujących życie ustaleń. Suplementacja żywieniowa ma istotne znaczenie w kontekście zdrowia, a w wielu przypadkach może nawet przesądzić o śmierci.

Aby zwalczyć atakujące mikroorganizmy podczas infekcji organizm musi wyprodukować biliony białych krwinek – limfocytów, neutrofili, makrofagów i monocytów.

Produkcja tak wielu komórek wymaga odpowiednio wyższego poziomu witamin i minerałów, a także odpowiedniej ilości białek. Trudno jest jednak uzupełnić tracone składniki odżywcze, gdy infekcja szaleje. Lepiej zadbać o utrzymanie swojego ciała w zdrowiu, tak by było ono dobrze zaopatrzone w składniki odżywcze na wypadek możliwej infekcji. Dlatego tak ważne jest utrzymanie odpowiednich zapasów składników odżywczych w wątrobie.

Ochrona mózgu i utrzymanie go w dobrej kondycji

Jednym z najważniejszych zadań wątroby jest zapobieganie gromadzeniu się toksyn lub trucizn we krwi. Gdy narząd ten nie działa tak dobrze, jak powinien – na przykład podczas ciężkiej choroby wątroby – toksyny mogą gromadzić się we krwi i zaburzać funkcjonowanie mózgu. Może to powodować zmiany w sposobie działania, jakości snu, a także nastroju. Problemy te mogą pojawić się nagle lub rozwijać stopniowo, w miarę upływu czasu.

Łagodne zmiany mogą objawiać się depresją, niepokojem lub trudnościami ze skupieniem uwagi, jednak w miarę postępu choroby – i gromadzenia się toksyn – mogą wystąpić poważniejsze symptomy, takie jak drżenie rąk, drgawki lub skurcze mięśni, utrata równowagi, splątanie lub dezorientacja oraz trudności z koncentracją.

Tego rodzaju zamieszanie i dezorientację powszechnie określa się mianem mgły mózgowej. Mgła mózgowa może wystąpić również u osób, których wątroba nie jest upośledzona, na przykład u osób osłabionych lub cierpiących na przewlekłe stany zapalne. W kontekście tego wydaje się oczywiste, że utrzymanie wątroby w dobrej kondycji może pomóc osobom borykającym się z innymi schorzeniami zachować sprawność umysłu.

Polecamy