Sześć córek ebook

– Julia?

Twarz Wiktora Krasowskiego wydaje się zaskoczona. Dziwi się oczami, nagle okrągłymi ze zdumienia, patrzącymi gdzieś hen, w nieskończoność, nosem dłuższym i ostrzejszym niż zwykle, uśmiechem, który błąka się na bladych ustach i raptem zastyga w połowie.

– Umieram...? – pyta.

I szepcze tak jeszcze kilka razy. Czasem jest to pytanie, czasem stwierdzenie faktu, ale najczęściej niedowierzanie. Julia nie potwierdza ani nie zaprzecza. Nieskazitelnie higieniczna, o zmysłowej, ładnej twarzy i seksownych nogach, siedzi obok łóżka osiemdziesięciodwuletniego mężczyzny. Wpatruje się w każdy jego grymas intensywnie jak w preparaty, które bada pod mikroskopem. Sprawdza, czy wenflon tkwi w żyle prawidłowo. Poprawia kołdrę.

Na kolanach trzyma notebooka. Jak pilna uczennica zapisuje wszystko, czego życzy sobie Wiktor. Ostatnie przemyślenia, rady, prośby, rozkazy. Później wydrukuje to albo wykasuje, tego jeszcze nie wie.

Wiktor dyktuje zaraz po śniadaniu, wsparty na poduszkach rehabilitacyjnych, ale krótko, bo zbyt szybko się męczy. I znacznie dłużej po południu, wtedy się ożywia. Zresztą spowiada się tak już od trzech tygodni, z każdym dniem z coraz większym wysiłkiem.

– Pamiętaj, przekażesz wszystko, co ci mówię – brzmi to jak polecenie służbowe, a nie prośba.

– Obiecuję. – Młoda kobieta kiwa głową.

– Wyślesz listy do moich córek?

– Wyślę.

– Przysięgnij... Przy łożu śmierci się przysięga...

– Przysięgam.

– Więc weź wieczne pióro i pisz! – rozkazuje słabym głosem.

Julia nie poprawia, dobrze, że nie powiedział „gęsie pióro”. Teraz przebywa gdzieś w latach pięćdziesiątych. Obrazy z przeszłości, ludzie stamtąd mieszają się, plączą, przenikają wzajemnie. Krążą zapachy i smaki z dawnych lat.

– Czujesz? – pyta. – Pachnie bez. – Chyba coś sobie przypomina. – Nie, to nie bez, to golonka, dobrze uwędzona, z gałązką świerku... – Uśmiecha się łakomie, nawet z pożądaniem, jak człowiek, który widzi zdobycz i wie, że za chwilę będzie ją miał na własność. Tak musiał wyglądać pół wieku temu, kiedy nazywano go Casanovą, bo łamał kobiece serca. – Ojej... nie... za dużo dymu... – Dusi się. Ból wykrzywia mu twarz, oczy się zapadają.

Julia podłącza kroplówkę z morfiną. Po kwadransie twarz się rozjaśnia. Ulga.

– Jak żyć? – Wiktor podnosi się na poduszkach. – No jak?

Mówi niewyraźnie, zasycha mu w gardle.

– Słucham? – Julia nachyla się nad chorym.

– Tak, już wiem! – Może właśnie ta jego pewność siebie podobała się kobietom najbardziej. – Wiem, jak żyć! – triumfuje. Oczy mu przytomnieją i świecą gorączkowym blaskiem. Wiktor Krasowski posiadł tajemnicę życia, odkrył swój kamień filozoficzny. Jest spełniony i szczęśliwy. – Pisz i przekaż! – rozkazuje władczym tonem. – Grażynka... Alicja... Elżbieta... Martyna... Agnieszka... Milena... Zdążyłaś?

– Tak.

– Nie byłem dobrym ojcem, wiesz?

– Wiem.

– Ale teraz, kiedy nadszedł kres, zrobię wszystkim niespodziankę. – Po zmarszczkach na czole widać, że intensywnie kombinuje. – Podaruję dzieciom to, co mam najlepszego i to ty dopilnujesz, żeby moja wola w testamencie się ziściła. – Oczy ma młode, a w oczach... Coś takiego, wyraźne chochliki!

– Wiktor, ja... – protestuje nieśmiało Julia.

– Ja, stary zgred – przerywa jej – ja spłodziłem sześć córeczek, dobry kawał, nie? A syn, dom, drzewo...? Sześć córeczek, jak w baśni. I teraz, jak w baśni, każda z nich otrzyma skarb. Ale o tym cicho sza... – zniża głos. – Dopiero jak wyciągnę nogi. I nic za darmo – poważnieje.

– Leż spokojnie.

– Nie przerywaj! – denerwuje się. – Teraz ja mówię! Padło na ciebie, Julia... Właśnie ty... na ciebie, bo ty jedna jesteś ze mną do końca.

– OK – zgadza się szeptem.

Chce zmierzyć mu ciśnienie, boi się, że znowu skacze, ale on zdecydowanie odpycha jej rękę z aparatem. Skąd ma jeszcze tyle siły?

– Ale nie, nie tak łatwo, moje córeczki... – droczy się z niewidzialnymi postaciami. – Nie od razu posiądziecie mój skarb. – Stanowczo zaciska usta.

– Jaki skarb?

Julia zamienia się w słuch, Wiktor naprawdę mówi przytomnie.

– Tobie też nie powiem! – oburza się.

Na jego twarzy maluje się satysfakcja. Tak jakby miał pokera w ręku i wiedział, że to on wygra ostatnią partię.

– Dawno o tym myślałem, mam to wszystko tu, w mózgu... – wypowiada zdania powoli, oszczędnie. – Żeby dostać kawałek tortu, trzeba zapracować. Zgadzasz się? No, tak czy nie? – irytuje się.

Kobieta nie reaguje. Robi się ciekawie jak w kinie. Co za skarb? Jaki sekret Wiktor chce przekazać w ostatnich chwilach życia? O czym on mówi? W powietrzu, gęstym od cieni przeszłości, wisi tajemnica. Nie, nie wygląda, żeby majaczył. A więc to ma sens!

– Najpierw każda z córek musi spełnić moje życzenie, więcej, wykonać zadanie. Bez pracy nie ma kołaczy, tak? – Uśmiecha się łobuzersko. – A może są, tylko mnie się pokręciło? Dostaną to, co im się należy, każda oddzielnie i wszystkie razem, moje córki, moja krew... Milena, Agnieszka, Martyna, Elżbieta, Alicja, Grażyna. Nie mylę się?

– Nie.

– Muszę ćwiczyć pamięć – oznajmia z powagą.

– Tak.

– Ale... Boże, jednak zapomniałem! – Prawie siada na łóżku. – Zapomniałem, cholera, naprawdę! – Wpada w panikę.

– Spokojnie. – Julia głaszcze go po dłoni. – Zapomniałeś o mnie. Ale ja nie jestem twoją córką – podpowiada łagodnie.

– Nie, to nie to! – złości się. – Posłuchaj, zapomniałem, że ja... umieram.

– Kielonek dla ciebie, kielonek dla mnie... Czysta najlepiej smakuje w musztardówkach. – Nalewam do jednej alkohol, do drugiej wodę. Żaden bimber jak w stanie wojennym, ani żadne modne piwo, jak teraz. Siad, Amor! Twoja kolejka! Zaraz, żeby nie pomylić, tu woda, tu wódka... Zresztą, nie jesteś taki głupi, żeby nie przeczytać, że alkohol szkodzi zdrowiu. No więc jak? Za tatusia! Do dna! Niech mu gwiazdka... No, teraz to już na pewno jest bliżej gwiazd. Słyszysz, tatuśku? Twoje zdrowie! Tylko czy duszy na tamtym świecie potrzebne jest zdrowie? Chore dusze są tylko tutaj, na ziemi. Jak moja. Trzymam w ręku kopertę. Białą, podłużną. Wiem, co jest w środku. Czytałam ze trzy razy. Wycięty z gazety nekrolog.

„...zmarł nieodżałowanej pamięci Wiktor Krasowski, lat 82, wielce zasłużony obywatel, oddany pracy lekarz ginekolog, człowiek szanowany, szlachetnego serca, wspaniały kolega i nauczyciel życia...”.

Mój ojciec. Chyba on. Nazwisko się zgadza. Szlachetne serce chyba mniej. A „nauczyciel życia”? Pusty śmiech! Ale kto wie, skoro tak piszą inni? Zasłużony, szanowany, wspaniały... Lepsze to niż gdyby był jakimś bezdomnym menelem z nosem granatowym od denaturatu. W końcu mam jego geny.

– Czy nigdy nie odczuwała pani braku ojca? – zapytał psychiatra, kiedy pierwszy raz miałam depresję. Świdrował mnie wzrokiem zza okularów i oblizywał się. Wyraźnie był głodny, bo raz wgapiał się we mnie jak w bułkę z szynką i mlaskał, a raz jak w porcję ślimaków i wtedy się krzywił.

– Nigdy – odpowiedziałam zgodnie z prawdą.

– A kompleksy? Trauma z tego powodu? Syndrom sieroty? Pani wie, co mam na myśli? – Przyciskał do muru.

– Nie – broniłam się.

– Niemożliwe! – wydał opinię, a gdy tylko wypisał mi receptę, popędził do stołówki, gdzie czekał na niego blady schabowy z kiszoną kapustą.

Jeśli ktoś rodzi się bez lewej ręki (ojciec to chyba jednak lewa), to jest bez niej i już! Nie robi z tego powodu wielkiego dramatu. Zastępuje ją prawą i radzi sobie lepiej niż ktoś, kto rękę traci w czasie świadomego życia. Zapomina o braku. Ja przez całe dorosłe życie czułam się tak, jakbym miała obie ręce. Również do boksowania.

Szary dzień. Pewnie jakaś jesień. Idziemy z mamą w kierunku dużej kamienicy. Tak samo szarej jak dzisiejsze niebo. Ale nie wchodzimy do niej, zatrzymujemy się tuż obok, przy odrapanej ławce.

– Pobaw się grzecznie – mówi mama.

A ja rozglądam się i znajduję dwa kamyczki. Tylko one nadają się do zabawy. Zrywa się wiatr.

– Żeby tylko nie było deszczu. – Mama poprawia ufryzowane blond loki, wymykające się spod kapelusika.

Mama i kapelusik! Pierwszy raz widzę tak przebraną mamę. Ma na sobie brązowy płaszcz, buty na obcasie, których na co dzień nigdy nie wkłada i niebieską apaszkę, pożyczoną od Jadzi, przyjaciółki. W ręku trzyma małą torebkę. Wygląda jak jakaś pani, a nie mama. Taka ładna, obca pani. Patrzy na zegarek.

– Punktualny to on nigdy nie był – szepcze do siebie.

Siada na ławce, wstaje, znowu siada. Drepcze na obcasach i nerwowo głaszcze mnie po głowie.

I wreszcie zjawia się ten, na którego czekamy. Dla którego poszła do fryzjera, choć normalnie obcina jej włosy Jadzia. Wysoki, szczupły, w płaszczu i pilśniowym kapeluszu. Schyla się i całuje mamę w rękę.

Ona czerwieni się, niepewnie uśmiecha. I zaczyna mówić, szybko, gwałtownie. A ja słyszę co dziesiąte zdanie. Ukucnęłam pod drzewem i z szarego piasku próbuję zrobić domek.

– ...Buty muszę jej kupić... I palto na watolinie na zimę... Na wiosce nikt nie wie... Do budowlanej szkoły poszłam... Za duży wstyd... Za pokój płacę... Ciężko... Jak nie, to nie... Swój honor mam...

Stoją obok siebie. Przystojny pan w pilśniowym kapeluszu, który milczy, i mama, która się denerwuje. Nie patrzą na mnie.

– Grażka, chodź tu do nas. – Mama wreszcie mnie zauważa. – Przypatrz się dobrze, to twój tatuś – oznajmia ni to uroczyście, ni to z ironią.

Przecież wiem. Domyśliłam się. Ale udaję, że jestem bardzo ciekawa.

– Jak pan ma na imię? – pytam, żeby zrobić mu przyjemność.

– To nie jest pan, tylko tatuś – ostro zwraca mi uwagę mama.

– Wiktor, ale można też Witek. – Mężczyzna kokieteryjnie odpowiada na moje pytanie. – Każdy mówi tak, jak dyktuje mu serce – żartuje.

– Już wiem, to jest pan-tatuś! – zgaduję radośnie i powtarzam, śpiewając: – Pan-tatuś, pan-tatuś...! – A on zaczyna się głośno śmiać.

– Chodź, nic tu po nas! – Mama łapie mnie za rękę, a mnie wcale nie chce się odchodzić. Przecież dopiero zaczęłam rozmawiać z tym dziwnym tatą Wiktorem. I jestem bardzo ciekawa, co dalej. Ale mama szarpie mnie w kierunku przystanku.

– Poczekaj, Grażynko! – słyszę za sobą.

Zatrzymuję się. Biegnę do niego z powrotem. Mama stoi tyłem, kilka kroków przed nami. Garbi się i wykrzywia obcasy.

– To specjalnie dla ciebie. – Ma miękki, łagodny głos.

Wyjmuje z kieszeni glinianego kogutka. Kładzie mi go na dłoni delikatnie jak coś drogocennego.

– Możesz sobie zagwizdać – zachęca. – Ale nie teraż, bo się spieszę. – Nagle odwraca się i odchodzi.

Gwizdałam kilka długich lat. Siedziałam w kącie pokoju i gwizdałam. Może za cicho? Nigdy nie usłyszał. Aż pewnego popołudnia gliniany kogutek stracił dziobek i ogonek. Kot wziął go za mysz. Zapolował na niego, przeturlał po podłodze. I kogutek przestał gwizdać. A ja wyrzuciłam go przez okno z trzeciego piętra. Spadał, ale nie wydał głosu. Dramatycznie roztrzaskał się i zamilkł.

– Grażka, ja umieram! – To mama krzyczy ze swego pokoju. – Szybko, umieram, ratuj, podaj jasiek, Grażka, jasiek podaj, szybko, czemu nie podajesz jaśka, gdzie jesteś, umieram, jasiek podaj, Grażka!

Mama może tak z kwadrans bez przerwy. Każde polecenie musi być natychmiast wykonane.

– Już idę! – krzyczę w stronę drzwi, ale przecież ona i tak nie słyszy. – No już, już... Jest jasiek. – Wkładam jej go pod głowę. – Lepiej?

– Co ty robisz? Czemu mnie szarpiesz? Nie chcę żadnego jaśka! – Patrzy na mnie wyblakłymi oczami. – Chcę gazetę, tam na stole jest „Trybuna Ludu”, podaj, szybko!

– Przecież masz zaćmę i nie widzisz liter.

– Chcę czytać, trzeba wiedzieć, co się dzieje na świecie – upiera się.

– Posłuchaj, właśnie chcę ci powiedzieć, co dzieje się na świecie. – Specjalnie przeciągam, żeby przygotować ją na (smutną? obojętną?) wiadomość. – Mamo... przyszedł list, że...

– List? Do mnie? – przerywa uradowana, aż unosi się na poduszkach. – Na pewno zaproszenie. Chcą mi wręczyć Order Budowniczych Polski Ludowej. Zaraz, sprawdź, dziecko, czy złoty już mam, czy nie?

– Mamo, Polski Ludowej już nie ma.

– Zobacz, tam w walizce na pawlaczu są wszystkie odznaczenia, sprawdź, czy jest...

– Mamo – powtarzam głośniej – przyszedł list, że... tatuś nie żyje – kończę jednym tchem.

– Czemu list, a nie telegram? – pyta trzeźwo.

Po chwili zamiera, jakby dopiero teraz dotarła do niej niespodziewana wiadomość. W osłupieniu siada na łóżku i łapie się za głowę.

– Nie żyje? – marszczy czoło, coś sobie przypomina. – Jak to? Tak nagle, dlaczego? A ja...? Co ze mną? Ja nie jestem przygotowana!

Zalewa się łzami, tryskają jak z fontanny, płyną po pomarszczonych policzkach, wyżłobioną dróżką do kącików ust i dalej, na szyję, poduszkę. Do diabła, aż takiej reakcji się nie spodziewałam! Może trzeba było delikatniej?

– Nie, nie może być! – szlocha. – Jakie wielkie nieszczęście! Co za tragedia! – zawodzi. – Tak bardzo lubiłam siadać mu na kolanach, słuchać bajek, głaskać jego brodę, wiesz... – zniża głos – mnie kochał najbardziej, siostrę, brata mniej, dużo mniej...

– Mamo, twój tatuś umarł sto lat temu – tłumaczę wciąż jeszcze spokojnie. – To mój nie żyje. Chodzi o mego tatusia Wiktora.

– Wicia? – natychmiast się uspokaja. – Wicia, o ten, to był żulik! Nastojaszczij żulik, choć się wykształcił. Oczy mu się do dziewczyn śmiały. I drań! – Mama wyraźnie się ożywia. – Grażka, daj mi fajkę!

– Nie dam, lekarz zabronił palenia – odmawiam.

– Ale przy takim święcie, daj, zakurzymy sobie. – Mama jest podniecona.

– Pogrzeb to nie święto – protestuję, ale podaję jej zapalonego papierosa i popielniczkę.

Mama siedzi na łóżku, podparta poduszkami, jej policzki zaróżowiły się. Wreszcie dzieje się coś, co osobiście jej dotyczy i może nawet wypowiedzieć własne zdanie. Zachłannie zaciąga się dymem. Kaszle. A ja obok, na taborecie. Rozmawiamy, a ja zastanawiam się, czy dobrze robię, że wskrzeszam przeszłość.

– Lekkoduch, bikiniarz, chuligan, nic dobrego... – powtarza z pogardą. – Tyle lat życzyłam mu śmierci i popatrz, spełniło się! – cieszy się.

– Takie życzenia zawsze się spełniają – mówię do siebie.

– No, choć raz na moje wyszło! – kontynuuje z satysfakcją. – Chłopak jak malowanie, czarny, zęby śnieżnobiałe. A zawinął się i do piachu!

– Ten „chłopak” miał przeszło osiemdziesiąt lat! – zauważam z sarkazmem.

– A uśmiech miał jak amant filmowy, każdą zaczarował. – Mama zaciąga się papierosem i z lubością przymyka oczy.

Zaraz, może to dobra okazja, żebym dowiedziała się czegoś o swoim ojcu? Przez całe życie każde moje pytanie mama zbywała słowem „później”.

– Mamo, ojciec miał dwadzieścia jeden lat, jak się urodziłam? – próbuję.

– Jaki ojciec? – Znowu odpłynęła.

– No mój, Wiktor – podpowiadam. – Powiedz, nigdy cię o to nie pytałam, jak to było, skąd ja, no wiesz...? Przecież nie z kapusty...

– Jak dasz mi setkę czystej, to ci powiem. – Po minie widać, że coś kombinuje. – Powiem jak na spowiedzi – obiecuje chytrze, bo przecież nie pamiętam, żeby kiedykolwiek się spowiadała. – Jak święto, to święto!

– Ale lekarz nie pozwolił łączyć alkoholu z lekami – łagodnie się sprzeciwiam.

– To wyrzucę leki – wstąpiły w nią nowe siły. – Jaki lekarz? Zwyczajny konował! Dajesz czy nie, bo wstanę i sama wezmę. A z tobą jeszcze się policzę, przyjdzie taki czas, przyjdzie! – Energicznie wygraża mi palcem.

– Wstań! No, wstań! – Za moment trafi mnie szlag. – Marzę o tym, żebyś stanęła na nogi i zrobiła dziesięć kroków beze mnie, nie wołała w kółko: „Grażka, Grażka!”, nie dręczyła mnie w każdej minucie dnia i nocy! – wybucham.

Puszczają mi nerwy, tak dzieje się przynajmniej trzy razy w tygodniu. I trzy razy w tygodniu trwa awantura według niezmiennego scenariusza.

– Ja? Ja dręczę? – obraża się matka. – Przecież to ty siedzisz w kuchni i telewizję oglądasz, a ja leżę sama, samiutka! Tak, najlepiej oddaj mnie do domu starców, a ja poświęcałam się, kształciłam, od ust sobie odejmowałam, taka zapłata, starego wyrzucić jak śmiecia, bo słaby, chory, i kto to mówi, moja córeczka, którą przez całe życie, dla której... – zaczyna się rutynowa mowa oskarżycielska.

– Przepraszam. – Robi mi się głupio, jak zawsze. – Jestem bardzo zmęczona... – tłumaczę się przed sobą. – Dobrze, wypij, jakie to zresztą ma znaczenie? Może zaśniesz i nastanie błogi spokój? Niczego więcej nie pragnę.

Nalewam trochę wódki do ostatniego kryształowego kieliszka, który ocalał z zastawy, a sobie do drugiego.

– No... zawsze mnie zdenerwujesz! – Udobruchana mama z namaszczeniem bierze kieliszek do ręki i natychmiast zamacza w nim usta. – Sto lat! Zdrowie! – Wypija, zachłystuje się i nagle zastyga. – Zaraz, czyje zdrowie?

– Wiktor, mój ojciec umarł – podpowiadam z rezygnacją.

– Jak to mówią, niech mu ziemia lekką... no, nalej, córuchna, nie żałuj.

Dolewam jej wódki, a ona wypija duszkiem. Myślami jest już gdzie indziej.

– Cholera! Zapomniałam, to dzisiaj, szybko, wyjmij z szafy granatową garsonkę z białym żabotem, tę z klapkami, żeby było w co wpiąć order, może przyjedzie pierwszy sekretarz, a na pewno jego zastępca, ja wyjdę na scenę, nie mogę wyglądać jak łachmytka, szybciej...

Zaczęło się! Przynajmniej pięć razy w tygodniu ją odznaczają.

– Mamo, order dostaniesz jutro, nie dzisiaj – uspokajam, akcentując słowo „jutro”.

– Jutro? – pyta. – Ach, to dobrze, jak tak, to zdążę. – Wzdycha z ulgą i przygładza siwe kosmyki włosów.

– Chodzi o Wiktora. Pamiętasz, opowiadałaś, że budowałyście dom na Długiej – usiłuję wyciągnąć od niej wiadomości o ojcu – ciężko pracowałyście, jedna cegła za drugą, piętro za piętrem, mówiłaś, że wasza brygada wyrobiła dwieście procent normy – powtarzam to, czym często się chwaliła.

– Nie dwieście, a dwieście dwadzieścia procent! – oburza się. – Brygadzista Władek przywiózł nam czarną kawę na budowę, junak Ziutek spod Rzeszowa i Jadźka razem ją rozlewali do blaszanych kubków. Pierwszy raz wtedy piłam czarną kawę, jak jakaś pani, i co powiesz: nic a nic mi nie posmakowała.

– To wiem, a potem była zabawa.

– Ubrałam się w białą sukienkę w zielone groszki. Stasia z hotelu robotniczego całą noc ją przerabiała ze szlafroka z Unry, wyszedł zgrabny klosz, a Stasia złote ręce miała, wyczarowała bez maszyny do szycia.

– To było pierwszego maja? – Chcę poznać szczegóły.

– Pamiętam, na placu pod gołym niebem, ludzi pełno, orkiestra grała, kółeczko raz, kółeczko dwa i walczyk, i poleczka... Takich balów dziś już nie ma – rozmarza się.

– Poczekaj, a skąd się tam wziął Wiktor? – Robię prywatne śledztwo.

– Wicia poprosił mnie do walczyka, prowadził w tańcu, ho, ho! Dziś już nikt tak nie prowadzi...

– Mamo, ale skąd on się tam wziął, przecież nie był junakiem ani murarzem?

– Nic nie rozumiesz. Wicia był studentem medycyny, paniczykiem z majątku pod Warszawą, ale goły był jak my wszyscy po wojnie.

– Przyjechał do Warszawy na studia? – Próbuję ustalić fakty. – I co?

– Pocałował mnie w rękę, tańczyliśmy pod gwiazdami, grała orkiestra. „Skarbie, masz dłonie jak księżniczka”, nikt nigdy mi tego nie powiedział.

– Ale, no wiesz... kochałaś go?

– Do murarki tak powiedział: „Masz dłonie jak księżniczka”. – Kiedy mama się uśmiecha, ma znowu dwadzieścia lat.

– To dlaczego ciebie zostawił?

– W życiu trzeba liczyć na siebie, kobieta nie może się czepiać męskich portek – oznajmia kategorycznie. – Daj, córka, sztacha i patrz na mnie! Ze zwykłej, wioskowej dziewczyny, murarki, doszłam do kierownika budowy, sekretarza POP, przewodniczącej związków zawodowych, honorowego członka TPPR – przemawia jak na zebraniu partyjnym. – Pomógł mi kolektyw, koleżanki z hufca udowodniły, że kobieta może być niezależna, da sobie radę na budowie i w życiu. – Podnosi głos, gestykuluje, jakby stała na mównicy przed trzema zmianami robotnic.

– Mamo, dlaczego mój ojciec cię zostawił? – przerywam.

– Mój ojciec? Zaraz, jakiego ja miałam ojca?

– Nie zaczynaj, rozmawiamy o Wiktorze. – Za moment zabraknie mi cierpliwości. – O Wici, moim ojcu.

– No przecież Wiktor był czaruś i chuligan – powtarza z uporem, ale też z zachwytem. – Szliśmy Marszałkowską, trzymam go pod rękę, a on, poczekaj, skarbie, zaraz wrócę, stoję sama, słońce zachodzi, jeszcze wszędzie ruiny, czekam, rozglądam się, a on nie wraca. Zostawił mnie? Co robić? Ale nie! Patrzę, biegnie w moim kierunku, podskakuje. I trzyma w ręku czerwoną różę. Czerwona róża w ruinach! Dla mnie. Skąd on ją wziął? – Mama zamyśla się, jej oczy jaśnieją, zmarszczki się wygładzają. – Do dziś nie wiem, skąd on wziął tę różę? – Kręci z podziwem głową.

– I co? – pytam po chwili.

– Siku! Grażka, siku, prędko, chcę siku! Zaraz narobię w majtki! – niecierpliwi się.

Najpierw siadamy na łóżku, później spuszczamy nogi, i hop, na fotel z dziurą. Każdy ruch precyzyjnie opracowany, wykonywany kilka razy w dzień i w nocy. Przed i po.

I już po. Mama przykryta kołdrą, zmęczona jak po balu, o którym opowiadała.

– Nie zapomnij, granatowa garsonka na jutro – prosi łagodnie. – Wiesz, jutro wielki dzień, będą wręczali mi order.

– Tak.

– I goździk też dostanę. Uprasuj białą bluzkę z żabotem, na pewno wyjdę na scenę.

– Tak.

– Zobacz, Grażciu, jak mi się życie dobrze ułożyło, do wszystkiego doszłam sama, honorowa byłam, zacięłam się i na wioskę nie wróciłam. Zresztą, w tamtych czasach, mnie, pannie z dzieckiem, ojciec drzwi by pokazał, won!

– Wiem, mamo. – Głaszczę ją po cienkich, siwych kosmykach, po policzku miękkim jak brzoskwinia.

– Tyle wszystkiego było. – Uspokaja się. – Dobrego i złego. Ale w życiu szczęście miałam – cieszy się.

– Tak, dużo szczęścia – szepczę. – Tak jak ja – dodaję z sarkazmem. – Ale teraz pora spać.

– Pośpiewaj mi jeszcze, córuchna. – Zamyka oczy.

Więc śpiewam jak co wieczór. Najpierw głośno, a później coraz ciszej. Jej kołysankę na dobranoc:

Światło ulicznej latarni zagląda do pokoju. Mama śpi. Jest drobna, skurczona. Zagubiona w białej pościeli. Na twarzy błąka się grymas, raz uśmiechu, raz smutku. Oddycha lekko. Może jej się śni, ze tańczy z moim ojcem walczyka? Na kołdrze leżą wychudzone, powykręcane reumatyzmem dłonie.

Jeśli ktoś przysyła mi list, to znaczy, że ten ktoś zna mój adres. Zresztą o to nietrudno. Prawie od szkoły mieszkam w tym samym miejscu. Trzecie piętro, dwa pokoje z kuchnią, widną, co było powodem zazdrości późniejszych, wielkopłytowych mieszkańców, i mikroskopijną łazienką. Szczyt marzeń w latach sześćdziesiątych. Z sąsiadką, babcią z dołu, która miała metę i sprzedawała wódkę nawet o trzeciej rano. Kiedyś obrabowali ją z pieniędzy i z monopolu, który trzymała w tapczanie. Umarła rok później ze strapienia. A właściwie z przedawkowania. Piła z nieszczęścia, ale już wódkę sklepową z sąsiadem z góry, który jeździł na handel do Jugosławii i na Węgry. Zwiedził bazary Europy i nie tylko. Z Turcji przywiózł mi kożuch. Jeszcze go mam, wyszywany, z długim białym włosem. Ładnie mi w nim było.

W bloku niewiele się zmieniło, w mieszkaniu także. W ciągu pół wieku dwa razy wymieniłyśmy meblościankę i dwa razy pralkę, z Frani na automat. Za to telewizor aż trzy razy: z czarno-białego na kolorowy i z kolorowego na cyfrę (niedawno). Telewizor jest ważny. Kiedy nikogo nie ma, on jest. Od rana do nocy. Blisko, na wyciągnięcie pilota. Stoi w kuchni, kiedy gotuję, jem, piję, rozmyślam. Jak wierny domownik, z którym mogę pogadać i się pokłócić. Informacje, Wiadomości, Fakty... i tak w kółko. Właściwie nie wiem po co, bo przecież na to, co dzieje się w świecie, nie mam wpływu i teraz, kiedy przeszłam na emeryturę, mnie dotyczy to najmniej. Więc po co przejmuję się trzęsieniem ziemi w Chinach albo katastrofą samolotu w USA? Może każdy człowiek, kiedy siedzi przy ciepłym kaloryferze i przegryza kabanosa, lubi się bać? A może to skrzywienie zawodowe? W końcu prawie przez trzydzieści lat byłam dziennikarką. Najpierw w komunie, później w Solidarności i burzliwych czasach przemian. Teraz już prawie o tym zapomniałam.

„Trąba powietrzna zniszczyła... Piętnastolatek zgwałcił... Tygrys zaatakował... Bezrobocie wzrasta...”.

Dobrych wiadomości nie ma. Aha! Chyba jest jedna dobra: „W Kalifornii obudziły się dżdżownice”.

Od zawsze mieszkam tu z mamą, później doszła Beatka, na końcu Amor. Babcia, córka, wnuczka w M-3, na czterdziestu sześciu metrach kwadratowych.

Siedem lat temu Beatka wyszła za mąż.

– Muszę być czujna – powtarza. – Siódmy rok jest kryzysowy. Jeśli go przetrzymam, będę pierwszą Krasowską, której udało się życie małżeńskie.

Cztery lata temu Beatka urodziła Mateusza.

Jestem babcią. A od babci nie wymaga się intelektualnych wzlotów ani wyjątkowej urody. Niczego już się nie wymaga. Mateusz – moje alibi. Za pół roku Beatka urodzi kolejnego Mateusza. Dwa plus dwa. Pełna rodzina. Dobrze, żeby chociaż jej się udało. Ja – matka i babcia – mam misję: muszę jej w tym pomóc.

Dzwonek. Amor zaczyna szczekać. W drzwiach stoją Beatka z Mateuszem. Duże okulary w czarnych oprawkach, buty na platformie, fantazyjnie zawiązana apaszka. Powrót mody z lat siedemdziesiątych. Czy ja tak wyglądałam w jej wieku?

– Sorry, nie dzwoniłam, ale teraz tak mam, no wiesz, ciążowe kaprysy – tłumaczy. – Zresztą, ty i tak zawsze kiblujesz w domu.

– No właśnie, „zawsze”! – Jakby nie wiedziała, że siedzę w domu nie dlatego, że lubię, tylko dlatego, że muszę.

Rozbieram Matysia, który wyrywa się, ciągnie kurtkę po podłodze, za chwilę w adidasach i w czapce skacze po wersalce.

– Zostawiam ci go na noc, cieszysz się? – To żart, na który nie muszę odpowiadać. – Wpadniemy z Szymkiem na kręgle, a później do takiej knajpy, gdzie cały czas jest ciemno, bez żadnej świecy, podają niewidomi kelnerzy, wyłączasz zmysł wzroku, żeby wyostrzyć smaku i słuchu. Super, nie?

– Ale po co? – pytam naiwnie, bo wiem, co mi odpowie.

– Żeby nie było nudno, żeby wreszcie przeżyć coś ekstra! – entuzjazmuje się.

– Aha! – udaję, że rozumiem. To „ekstra” przeżywałam w inny sposób, ale ponoć miałam szczęście żyć w ciekawych czasach, a moja mama w jeszcze ciekawszych. – A następną knajpę zrobią w pieczarze pod wodą albo w klatce z tygrysami, tylko że kolacja już musi być wegetariańską – mnożę pomysły, ale ona nie wyczuwa ironii w moim głosie.

– I to właśnie jest super! – wyjaśnia, a za chwilę wrzeszczy: – Mati, dzieciaku wstrętny, co robisz? – Łapie w locie doniczkę z kwiatami, która za moment wylądowałaby na podłodze.

– Jak mówisz do dziecka? – jednak nie wytrzymuję.

– Bo nie mam już do niego siły. On na pewno ma ADHD. Jeśli drugie będzie takie samo, to... to ci je oddam – obiecuje wspaniałomyślnie i chce jak najszybciej dać nogę.

– To powiedz chociaż, jak w pracy? – zatrzymuję ją na siłę.

– Dostałam premię za ostatni projekt, cały zespół o mało nie zadławił się z zazdrości. – Jednak jest ambitna.

– Gratuluję! Dziadek byłby z ciebie dumny – chwalę poważnie.

Zatrzymuje się i patrzy na mnie jak na wariatkę. A jednak nie tylko ciemna knajpa potrafi ją zaskoczyć.

– Jaki dziadek?

– Dziadek Wiktor, gdyby żył.

– Mamo... ty piłaś? – Przygląda mi się podejrzliwie.

– Owszem, wypiłyśmy z babcią za duszę dziadka, znaczy za zdrowie jego duszy, przepraszam, za pokój jego duszy.

– Ściemniasz, żeby mnie wkurwić?

– Jak by ci to powiedzieć? – Chyba po raz pierwszy nie zwracam uwagi na jej słownictwo. – Wiesz... dopadły mnie duchy przeszłości – zaczynam spokojnie, ale w środku cała chodzę. Dzieci myślą, że narodziłyśmy się wtedy, kiedy je urodziłyśmy. – ...Ja też miałam ojca, prawda?

– Nie chwaliłaś się. – Patrzy na mnie, jakbym spadła z księżyca.

– Nie było czym. Ale zmarł i dziś dostałam zawiadomienie o pogrzebie. – Wyjmuję z koperty wycięty z gazety nekrolog. – Czytaj!

Zaintrygowałam ją, naprawdę. Aż usiadła.

– Wiktor Krasowski... – czyta. – Rany! Naprawdę? Mój dziadek?

– Na to wychodzi – bąkam niepewnie.

– Mamo, wreszcie dobry news! – A jednak coś ją poruszyło! – Może zostawił nam willę z ogrodem, czekaj, może jeszcze jakąś kasę? Coś takiego! – ekscytuje się. – Zawsze marzyłam o spadku.

No nie, przecież tak jej nie wychowałam. Nie myślałam, że jest tak pazerna i nieczuła.

– Przestań, nie chodzi mi o forsę – tłumaczę.

– Jasne! Dla ciebie liczą się abstrakcyjne idee, szczytne misje, a nie normalne, dostatnie życie – wyraźnie chce się pokłócić. – Szkoda, że nie zostałaś misjonarką pracującą z trędowatymi – kpi. – Ale właśnie przez twoją misję jesteśmy tu, gdzie jesteśmy, podczas kiedy inni poszli do przodu – wypomina mi jak zawsze, kiedy rozmawiamy o ideałach i pieniądzach.

– Beatka, czego ci brakuje? Skończyłaś studia, masz pracę i co jeść. To jeszcze mało? – I jak zawsze robi mi się przykro.

– Mamo, wzięliśmy z Szymkiem kredyt na mieszkanie na trzydzieści lat. Pracę mogę w każdej chwili stracić. I nie zaczynaj z Solidarnością i kombatanctwem. Ja potrzebuję kasy teraz, natychmiast!

– Jak umrę, to wszystko będzie twoje.

– Stare nożyczki? Ruski zegarek? Encyklopedie pełne fałszywych informacji? Nie rozśmieszaj mnie! – Potrafi być okrutna.

– Wiesz, w jakiej długiej kolejce po nie stałam? – przypominam sobie.

– Trzeba przerobić je na ekologiczny papier toaletowy. – Bywa też bezduszna. – Poczytaj sobie, na przykład, że siedemnastego września tysiąc dziewięćset trzydziestego dziewiątego roku radzieccy przyjaciele przekroczyli granicę wschodnią, żeby nas wziąć w obronę. Albo o Feliksie Dzierżyńskim, że pozytywny bohater, a o generale Nilu Fieldorfie żadnej wzmianki! – Ze złości nadyma się jak balon i zaraz pęknie.

Swoją drogą, mogę być dumna, że zna historię, tę prawdziwą polską historię, której ja nigdy się nie uczyłam.

– Idź już, córeczko, w twoim stanie nie możesz się denerwować – mówię, bo oczywiście, mój stan się nie liczy. – Zaraz położę Mateuszka spać.

Ale ona przestaje się spieszyć. Stoi przy drzwiach i fantazjuje.

– Taki spadek, po dziadku, jak mu tam, Wiktorze, to już byłoby coś! Albo po moim znikającym tatusiu, jak mu tam... Sławku – nabija się.

Zawsze w trudnych momentach przywołuje Sławka. Wie, jak mi boleśnie dokuczyć.

– Córuś, to mam iść na pogrzeb czy nie? – Przy mojej stanowczej córce czuję się bezradna.

– Jasne! Przecież do teatru lubisz chodzić!

Jest cyniczna, bywa bezwzględna, zimna. Po kim to ma? Nie, na pewno nie po mnie.

– ...Pogrzeb odbędzie się o piętnastej. – Sprawdza szczegóły w nekrologu. – Mamo, ale tu jest jeszcze coś, widziałaś? – Zaskoczona wpatruje się w wycinek.

– Co?

– Popatrz, numer komórki. Ktoś dopisał na gazecie czarnym długopisem. – Beata zamienia się w detektywa. – Dzwoniłaś?

– Gdzie?

Przyglądam się ręcznie napisanym cyfrom.

– Jezu, przecież to dopiero może być news! – cieszy się moja córka.

– No, nie wiem... Numer telefonu? Naprawdę nie zauważyłam... Nie wiem skąd, czyj to numer...

Chcę, żeby już poszła. Mateusz cały czas buszuje w szufladach z bielizną. Wyciąga moje majtki i staniki i układa z nich kopiec, który przeskakuje. Ja... ja muszę trochę pomyśleć. Pragnę ciszy.

– Mamo, czego nie wiesz? – Wciąż jest napastliwa. – Nie trzeba być Holmesem, żeby się domyślić, że ktoś chce się z tobą skontaktować.

– Idź już, Szymek czeka. – Powstrzymuję się, żeby nie powiedzieć jej czegoś przykrego.

– Skąd wiesz, może to numer arabskiego szejka? – naigrywa się ze mnie. – Trzeba wykorzystywać swoje pięć minut. I ja to robię. – Zebrało jej się, żeby mi dokopać. – Bo... bo ja nie chcę mieć tak przesranego życia jak ty! – wybucha.

– Beata...

Wiem, że musi rozładować napięcie ciążowe, zawodową frustrację, złość na męża i dziecko. Ja jestem najbliżej.

– Przez całe życie harowałaś i co? Co masz z tego? – uwzięła się i nie przestaje. – Wiecznie w redakcji albo w domu, odwrócona tyłem przy maszynie do pisania, stuk, stuk... – nakręca się. – O czym ty tak pisałaś? – pyta szyderczo, a ja niepotrzebnie odpowiadam:

– O dziurach w chodniku, o Plenum PZPR, o butelkach na mleko, które pękały, jak był mróz... O tym, o czym mi kazali.

– W dodatku wiecznie sama, wszystko dla innych z misją zbawiania świata, nie pamiętam, żeby kręcił się przy tobie jakiś facet... – trafia celnie, aż boli. – A teraz co? Nawet na wycieczkę do Egiptu cię nie stać! Miałaś pecha, stracone pokolenie! – Wyraźnie się na mnie wyżywa, a ja stoję przed nią z nekrologiem w ręku, żałosna, wdeptana w ziemię. – To straszne mieć tak przesrane życie!

– Może nie całkiem, bo gdyby nie ja, nie my... – bronię się nieporadnie.

I dopiero teraz dostrzega, że pod jej oskarżycielskim tonem wtapiam się w podłogę.

– Przepraszam... Nie chciałam – reflektuje się. – Ale wiesz, kiedy pomyślę, że kiedyś mogłabym tak jak ty... – Macha pogardliwie ręką i trzaska drzwiami.

I w tym momencie puszczają mi nerwy. Rozklejam się, tonę w morzu łez. Nie płaczę zwyczajnie, tylko szlocham. Całą sobą, każdą częścią ciała. Nad swoim spieprzonym życiem, jak mówiła Beata. Nad straconym pokoleniem z głodową emeryturą. Kolejnym. Kiedy się trochę uspokajam, dostrzegam przez łzy Mateusza. Stoi nade mną, skuloną na niewygodnym krześle, i przygląda mi się jak okazowi żuka czy ważki.

– Babcia, nie płacz. – Wkłada mi w dłoń swoją malutką piąstkę. – Nie płacz, czemu płaczesz?

– Bo... bo... – powoli przytomnieję. – Bo mam menopauzę – wyjaśniam czterolatkowi.

– Masz czerwony nos i gluta w nosie – zauważa poważnie.

– Przepraszam. – Wyciągam chusteczkę i głośno smarkam.

– Nie martw się, na pewno masz jeszcze jakieś życia – pociesza mnie.

– Co? O czym ty mówisz?

– No... jakbyś pograła na komputerze, to byś wiedziała – wyjaśnia. – Na pewno masz jeszcze z pięć żyć, a jeszcze drugie to na pewno.

*

Jeśli ktoś dopisuje na gazecie numer telefonu, to znaczy, że chce, żebym się odezwała. Tylko kto to jest? Mama wspominała kiedyś, że Wiktor ożenił się z dentystką i ma z nią dwie córki. Zapamiętałam imiona: Alicja i Elżbieta.

– Wiedział, jak się urządzić, dentystka, jak dobrze dłubie w zębach, to cały dom utrzyma – opowiadała trochę z ironią, trochę z zazdrością.

Więc może to numer telefonu tej dentystki, a może jej córek? Ala i Ela, chyba jakoś tak, moje siostry. Całkiem prawdopodobne, że wiedzą o moim istnieniu, choć tatuś nie płacił na mnie ani grosza. Ale w porywach wyrzutów sumienia, na przykład na łożu śmierci, mógł się przyznać, że ma jeszcze jedną córkę, najstarszą. Więc może one teraz, po jego śmierci, postanowiły mnie odnaleźć? Jeśli tak, to mam macochę i dwie siostry! Jak w Kopciuszku! To ja jestem tym Kopciuszkiem, który teraz dopiero zacznie balować!

Czuję się jak bohaterka romantycznego serialu. Tylko, że siostry są fajne, kiedy pożycza się od nich ciuchy, razem chodzi do kina albo urządza bitwy na poduszki. Ale teraz? Ile one mogą mieć lat? Zaraz... jakieś czterdzieści, pięćdziesiąt? Ciekawe, czy są podobne do mnie? Na przykład mają taki sam szpetny nos? Takie odkrycie może być nawet zabawne! Tylko co łączy nas poza nosem i wspólnym tatusiem?

A jednak jestem ciekawa. Tak zwyczajnie, po ludzku, po babsku. Przecież każdego na moim miejscu by ścięło. Ostatnio w moim życiu nie działo się nic poza bólami kręgosłupa. No, jeszcze rozmową z mamą, często, rzeczywiście, abstrakcyjną. I podobną, choć na innym poziomie abstrakcji, z wnukiem Mateuszem.

Dzwonić? Nie dzwonić?

Wybieram numer na komórce. Powoli, ostrożnie. Cholera, dlaczego drżą mi ręce? Wypić kielonek czy wziąć relanium? Za późno. Już jest sygnał. Zaraz, co ja mam powiedzieć? Jak się przedstawić? Kim jestem? Powiem: Przepraszam, chyba jestem pani siostrą. Albo: Jestem pani pasierbicą. Nie, to idiotyczne! Nie chcę, nie będę kontaktować się z nieznajomą rodziną. Boże, przecież to jest moja rodzina! Naprawdę!

– Tak... Grażyna Krasowska – jąkam bez sensu, kiedy sygnał się urywa. – Ten numer napisał mi ktoś na nekrologu. – Głos mi drży, aż głupio. – Przepraszam, że dzwonię tak późno... To... do widzenia! – Chcę się rozłączyć.

– Grażyńcia? – słyszę w ostatniej chwili.

Boże, chyba zwariuję. Nie, tego akurat się nie spodziewałam. To niemożliwe! Krew odpływa mi do stóp, naprawdę.

– Grażyńcia, to ty?

No nie, nie mam wątpliwości. Głos zmienia się najmniej. Czuję, jak sztywnieje mi ręka, w której trzymam komórkę, jak wali serce.

– Myślałem...

Dlaczego mamy tak znikomy wpływ na nasze ciało? Przecież minęło trzydzieści lat, jakiś totalny kretynizm, że drżą mi łydki.

– Sławek? – wykrztuszam wreszcie.

– A jednak mnie poznałaś. – Śmieje się krótko i dźwięcznie, tak jak dawniej.

– To twój numer? Dlaczego?

– Już, już ci tłumaczę – mówi jak pewny siebie gość z Ameryki. – Grażyńcia...

– Nie mów do mnie „Grażyńcia”!

– Oczywiście, przepraszam, Grażynko. Tak chyba mogę? – mityguje się. – Właśnie chcę się wytłumaczyć. Po prostu.

– Skąd ty... Nie rozumiem. – Powoli dochodzę do siebie.

– OK, dobrze... Po prostu przyleciałem z USA do Warszawy, jestem tu już z tydzień, kupiłem „Wyborczą” i przeczytałem o twoim ojcu, nekrolog, to chyba twój ojciec.

– Chyba mój.

– Tak pomyślałem, zresztą, nie wiem, co pomyślałem, po prostu wysłałem, bałem się, że jak napiszę list od siebie, nie zechcesz ze mną rozmawiać, nie odpowiesz.

– Słusznie się bałeś – cedzę słowa.

– Taki mały fortel, chyba się nie gniewasz. Po prostu koniecznie muszę się z tobą spotkać.

– Nie wiem, głowa mnie boli, tyle się dziś dzieje. – Chcę zyskać na czasie, bo kompletnie mnie zaskoczył.

– Przecież po tylu latach po prostu możemy się spotkać, jak przyjaciele.

– Przyjaciele? – Chyba wyczuwa ironię w moim głosie.

– Jak znajomi, po prostu.

– Nic nie jest „po prostu”, bo nic nie jest proste. – Zauważam, że „po prostu” to jego ulubione wyrażenie.

I wtedy zaczyna płakać Mateuszek. Obudził się, a może coś złego mu się przyśniło?

– Kto to? Kto płacze? – pyta Sławek. – Twoje dziecko? – No tak, faceci nie mają poczucia upływu czasu.

– Mój wnuk – informuję go, sama nie wiem po co.

Mateusz uspokaja się równie szybko, jak zaczął płakać.

– OK! Minęło sporo lat... Zaraz, Grażyńcia, a może to ja jestem dziadkiem?

– Jak możesz być dziadkiem, skoro nigdy nie byłeś ojcem – odpowiadam twardo.

– Chciałbym się z tobą spotkać, na chwilę, nie bój się, nic więcej. – O, jaki on przymilny!

– Ale po co?

– Chcę ci powiedzieć coś ważnego. Przecież coś nas łączy. – O, jaki on domyślny!

– Coś? – Moja drwina spływa po nim jak po kaczce.

– Łączy nas Beatka. – O, jaką ma dobrą pamięć!

– I nie tylko – przypominam.

– Chcę właśnie o tym, po prostu.

– Ale ja chyba już nie chcę. Nie dziś. Na dziś już mam dość wrażeń.

– OK, rozumiem. – O, jaki on wyrozumiały. – Zadzwonię za godzinę.

– Jest już dwudziesta trzecia.

– Chyba i tak dziś łatwo nie zaśniesz. Zadzwonię o dwunastej w nocy. – O, jaki on romantyczny!

– O północy wychodzą upiory, a zwłaszcza te z przeszłości.

– Postaram się być miłym upiorem. – O, jaki on czarujący!

O, jaki on... Skurwysyn! Człowiek, który złamał mi życie. Wcale nie po prostu.

Sierpniowe lato 1973. A może ‘74? Nie mam pamięci do dat. Zawsze dziwiły mnie kryminały, w których inspektor X pytał: „Co pan robił lub co pani robiła dwa lata temu o trzynastej czterdzieści?”. A podejrzani recytowali jak z nut, że jedli knedle ze śliwkami i świeciło słońce.

Studencki obóz esperanto w Wiśle, zorganizowany przez Socjalistyczny Związek Studentów Polskich. A SZSP to ja. Załatwiłam wszystko, dofinansowanie z organizacji i uczelni, namioty, jedzenie. Czterdzieści osób za półdarmo. Opracowałam program: edukacyjny – trzy godziny dziennie nauki esperanto, rozrywkowy – seans w kinie objazdowym, zdobywanie szczytów Beskidów, tańce w ośrodku kultury. W czasie wolnym proponowałam grę w brydża i kawę w miejscowej cukierni. Nie moja wina, że obozowicze woleli pokera i wódkę lub wino.

– Kio estas via nomo? Jak masz na imię? – Joachim, nauczyciel esperanto, pisze kredą na zainstalowanej na świeżym powietrzu tablicy.

Jest ranek, nieśmiałe słońce. Siedzimy na małym placyku przed namiotami, na skleconych naprędce ławkach, na kocach, na trawie. Przepisujemy zdania z tablicy do zeszytów w kratkę.

– Kiel vi sentas vin? Jak się czujesz? Estas tre afable viaflanke... To bardzo uprzejmie z twojej strony... Hieraŭ ni vizitis Parizo... Wczoraj zwiedziliśmy Paryż... Powtórzmy – prosi Joachim.

– Hieraŭ ni vizitis... – powtarzamy mocno znudzeni.

– Żeby zwiedzić Paryż, trzeba mieć paszport – nagle głośno odzywa się śniady brunet. – Jak będzie po esperancku: „Nie dają mi paszportu”?

Wszyscy wybuchają śmiechem.

– Jeśli pan się nie uspokoi, przerwę nauczanie – grozi nauczyciel. Ma około czterdziestki, jest blady, cherlawy, niekontrolowanie mruga oczami. Chyba taki tik nerwowy.

– Słuchajcie – zabieram głos, bo uważam, że muszę przyjść z pomocą Joachimowi. – Ludwik Zamenhof, który stworzył międzynarodowy język esperanto, dokonał rzeczy niezwykłej. Dziś esperanto jest naszym oknem na świat, dzięki niemu poznajemy przyjaciół w Polsce i za granicą. I jeśli nawet nie od razu możemy ich odwiedzać, to możemy w języku esperanto pisać do nich listy. I na tym polega wyższość języka esperanto nad angielskim. – Ostatnie zdanie dodałam od siebie, z gorliwości.

– Ach, co za fascynujący wykład! – znowu odzywa się brunet. – Mi amas vin, kocham cię – tak będę pisał do jakiejś blond piękności jak ty. – Robi głupie miny.

Rumienię się. Czuję to, bo policzki zaczynają mnie piec, a tego nie cierpię. Z jakiego wydziału on się tu wziął? Nawet przystojny chłopak, tylko dlaczego taki błazen? No i dosyć odważny, trzeba przyznać.

– Ogłaszam przerwę – oznajmia nauczyciel.

Leniwie opuszczamy letnią klasę. Brzęczą trzmiele, pachną trawy, kontury gór na wyciągnięcie ręki.

– Zapalisz? – Brunet stoi przede mną z paczką sportów.

– Chętnie. Przypala mi papierosa.

– Sławek jestem.

– Grażyna.

Tak, chyba tak jakoś było. Spodobał mi się, ale nigdy nie byłam specjalnie kochliwa. Poza tym miałam jasno sprecyzowane poglądy na temat roli kobiety i mężczyzny. Ona czeka, on wybiera. I ona mu w tym nie pomaga. Nie umiałam być kokietką, wabić, śmiać się z odrzuconą głową, potrząsać włosami. A Irena kokietowała nawet krzesło. I on wybrał Irenę.

Powiedział mi o tym ostatniego dnia obozu. Jak co wieczór poszliśmy całą grupą do miasta. Cel – budka z piwem. Mekka miejscowych i turystów. Stała blisko rzeki, a wokół spragniony naród. Piwa? Towarzystwa? Głośnych, pijackich dyskusji? Iluzji, że człowiek nie jest sam, że pije i żyje w stadzie?

Nasze chłopaki ochoczo zbiegają z gór w dolinę. Zamawiają po trzy piwa, delektują się nim przez dwie godziny. Wakacyjnie bratają się z tutejszymi. Piwny sojusz robotniczo-chłopsko-studencki. Stukają się wielkimi kuflami, w których złocisty płyn odbija zachodzące słońce. Kłębi się tłum mężczyzn. Kobiet nie ma. Te z Wisły i okolic zajmują się domem i dziećmi. Wstyd stać na widoku publicznym razem z pijusami pod budką z piwem. Stoją nasze, wyzwolone studentki ze stolicy. Niektóre nawet piją piwo, małe jasne w mniejszym kuflu. Wśród nich – Irena. Długonoga, w szortach, obcisłej bluzce. Z włosami zebranymi „w Bardotkę”, które kręcą się nad uszami. Kiedy się śmieje, podskakują korale i długie kolczyki.

Ja wolę oranżadę. Nie, nie dlatego, że się wstydzę, ale piwo mi nie smakuje. Gorzkie i nieładnie pachnie. Oranżada jest słodka, mocno gazowana, pienista. I tak śmiesznie syczy, kiedy po otwarciu korka ucieka z butelki.

Stoimy razem, ale w różnych kółkach. Irena otoczona wianuszkiem chłopaków. Ja z Włodkiem z Zarządu Głównego SZSP, który przyjechał na inspekcję.

– Grażyna, gratuluję. – Ściska mi ramię. – Udany wyjazd.

A później, zaczadzeni latem i alkoholem, wracamy do obozowiska. Idziemy wolno pod górę. Sporo nowo zakochanych par, ci, którzy się nie odnaleźli, w pojedynkę. Gruby śpiewa przeboje Beatlesów w języku quasi-angielskim. Wtórujemy mu też po angielsku na nie lepszym poziomie. Rechoczemy z byle czego. Niby dorośli. Niby-dzieci.

Wlokę się za wszystkimi nie dlatego, że nie nadążam. Chcę chłonąć ostatnią, zieloną noc w magicznej scenerii. Jest cudownie ciepło. W ciemności, między drzewami rozbrzmiewają śmiechy, czułe szepty. Ktoś na początku korowodu ma latarkę, ale dostrzegam tylko chodzące cienie i blaski. Co krok potykam się o kamienie.

– Daj rękę. – To Sławek.

Wyrasta przy mnie nie wiadomo skąd.

Teraz wspinamy się razem. Jak łatwo i jak pięknie! Mogę tak iść i iść, wciąż w górę i w górę, aż do gwiazdy, która świeci nad nami.

– Wiesz, chyba się zakochałem – cicho wyznaje Sławek.

A jednak... Co za noc! Już wiem, co teraz nastąpi. Całowałam się ze dwa razy i nie było w tym nic fajnego. Ale teraz? Może Sławek umie całować tak, że mi się spodoba? Zatrzymujemy się. Stoimy naprzeciwko siebie. Trochę speszeni, ja na pewno wzruszona. Romantycznie jak na przedwojennym filmie. Cykają świerszcze. Okrągły księżyc oświetla na złoto jego twarz. On wypuszcza moją dłoń ze swojej. Patrzy na mnie uważnie błyszczącymi oczami. Jest poważny, uroczysty. Czuję dreszcze na skórze. Za chwilę przeżyję to, o czym marzy każda dziewczyna.

– Powiedz, może ty wiesz, dlaczego... ona mnie nie chce? – pyta szeptem.

– Kto? – jestem tak oszołomiona, że nie łapię sedna.

– Irena.

I wszystko pęka jak tęczowa bańka mydlana. Diabli wzięli romantyczną scenerię. Nie ma tajemniczych cieni i magicznych zaklęć. Są kitłaszące się, obściskujące pary, które nachlały się za dużo piwska, a jutro będą miały kaca i niesmak po gorącej nocy.

– Widziałaś? Irena idzie na samym przedzie z Ryśkiem! – żali się Sławek.

Nie widziałam, nie widzę, nie chcę widzieć. Nic mnie to nie obchodzi. Ani Irena, ani on. Odwracam się na pięcie. Przyspieszam.

Tylko księżyc świeci, tyle że bezczelniej niż jeszcze przed chwilą.

Jednak w końcu (minął rok czy dwa) udało mu się z Ireną, Kryśką, z kilkoma innymi... Ile ich było przede mną?

– Halo, Irenka? Nie śpisz? – Wiem, że nie śpi, bo jest nocnym markiem.

– Żartujesz? Wczesna godzina, jeszcze nie ma dwunastej.

– Bałam się, że cię obudzę.

– Mnie budzi tylko ból.

– Właśnie, jak się czujesz?

– Jak ktoś, kto wie, że śmierć już jedzie windą.

– Nie mów tak.

– No... jeszcze się zatrzymuje na piętrach, to są te dni lepszego samopoczucia, ale zbliża się, nieuchronnie.

– Nie wiem, co mam powiedzieć.

– Mieszkam na ósmym, pamiętasz? A ona jest w tej chwili gdzieś na czwartym. Poczekaj chwilę, wezmę papierosa.

– Przecież nie wolno ci palić.

– Słuchaj, z tych rzeczy na „p” zostało mi tylko przechodzenie po pasach. No, i może jeszcze papierosy.

– Masz rację. Niewiele już zostało nam przyjemności.

– Wiesz, czym się różnią od siebie emeryt amerykański, francuski i polski? Amerykański bierze butelkę whisky i idzie na ryby, francuski butelkę koniaku i idzie na dziwki. A polski? Bierze butelkę moczu i idzie do kolejki w przychodni zdrowia...!

Dobre, gdzieś to słyszałam.

– Najgorsze, że jesteś sama.

– Sama? Nigdy!

– Syn przyjechał z Kanady?

– Nie, ale mam towarzystwo.

– To dobrze. – Uspokajam się.

– Mam przyjaciela. Raczka. Wtulił się we mnie, wgryzł i z tej namiętności zżera mnie po kawałku.

– Przestań! Może...

– Dość! Nie mówmy o mnie! Co jesteś taka... taka podniecona? Tylko nie mów, że zafundowałaś sobie ten, no... jak to oni teraz reklamują. Wibrator! W naszych czasach mówiło się o świecy albo o marchewce! – Zawsze miała poczucie humoru.

– Irena, chcę ci coś powiedzieć.

– Wal prosto z mostu! Przecież wiesz, że tylko tak lubię.

– Posłuchaj, Sławek przyjechał ze Stanów.

– Sławek? Ten złamany chuj?

– Zadzwonił do mnie, że chce się spotkać.

– Powiedziałaś mu, że jest na liście Wildsteina?

– Nie, ale to jeszcze nic nie znaczy.

– W jego przypadku akurat znaczy. Zresztą, teraz to wszystko i tak już mi wisi. Zabawa w podziemie, areszt, te straszne gęby z ZOMO... Wisi kalafiorem.

– Irenka, spotkać się z nim?

– Jak chcesz, ponoć mamy wolną wolę... Poczekaj, a pytał o Beatkę?

– Nie, tak, no... gadałam z nim ze trzydzieści sekund, mój ojciec zmarł, więc... – plączę się.

– Miałaś ojca? Przepraszam, nigdy mi o nim nie opowiadałaś.

– Bo znikł, tak jak Sławek.

– „Znikający tatusiowie”. Dobry tytuł. I materiał też mógłby być dobry. Warto byłoby dać pogłębioną informację ze statystyką, ilu tatusiów „znika” rocznie, jak to było trzydzieści lat temu i obecnie, co z alimentami...?

– Wiesz, że jesteś najlepszą dziennikarką, jaką znam.

– Albo jeszcze inaczej: „Kapuś powraca”. To dopiero dobry tytuł! Napisz, na pewno ktoś wydrukuje.

– Wszędzie węszysz temat. Odkąd nie pracuję, mnie to już kompletnie przeszło.

– Spotkaj się z nim, weź dyktafon i pogadaj. O, może jeszcze ukrytą kamerę? To może być ciekawe! Sprowadź go na takie kombatanckie wspominki, wiesz... Kapuś wraca po latach do ojczyzny i... Z tego mógłby być niezły reportaż.

– Irenka, ty cały czas jesteś dziennikarką!

– Jestem trupem.

Po studiach od razu dostałam pracę w redakcji. Niewdzięczny dział miejski. Krótkie, czasem rozszerzone informacje, bieganie po mieście i zbieranie tematów. Dyżury przy telefonie, wysłuchiwanie czytelników, którzy żalili się na niesprawiedliwe prawo, wrednego sąsiada, nieudane życie. Czytanie i sprawdzanie donosów, które zlecał dział łączności z czytelnikami. Pisałam o tym, że na ulicy A nie palą się latarnie, a na ulicy B w bramie ktoś nielegalnie sprzedaje sznurówki. O cinkciarzach złapanych pod Pewexem, o konikach, którzy wykupują bilety do kina. O babie z cielęciną, od której później potajemnie sama kupowałam łopatkę. O kobiecie w ciąży, której nie załatwili poza kolejnością, w związku z czym nie nabyła waty. O spekulantach, niebieskich ptakach, nierobach, kalekach, o wszystkich równo, w jednym worku. Takie tam małe, codzienne pierdółki. Nic ambitnego.

Ale i tak wtedy dziennikarz z czerwoną legitymacją z napisem „prasa” był kimś. Zdarzało się, że dostawał talony na samochód, szybciej przesuwał się w kolejce na mieszkanie, jako pierwszy miał informacje, co, gdzie, kiedy. „Dziennikarz jest narzędziem władzy” – takiej definicji uczyli mnie na studiach i tak traktowało mnie społeczeństwo.

A ja? Jak ja się w tym wszystkim czułam?

Nieźle. Schlebiało mi, że tak mnie szanują. Przynajmniej tak mi się wydawało. Miałam misję. Piszę, więc pomagam. Zmieniam. Jedyna sprawiedliwa.

ZMS, SZSP, a później automatycznie PZPR. Chorowałam chyba na zaćmienie umysłu, bo bardzo wierzyłam, że wszystko da się jeszcze naprawić. Może dlatego, że wiarę w jedyny sprawiedliwy ustrój wyssałam z mlekiem matki? Bo to mama, choć nigdy nie wspięła się na szczeble kariery politycznej, zrobiła karierę socjalistyczną i często powtarzała, co zawdzięcza Polsce Ludowej.

Po pierwsze – awans z biednej wsi do miasta. Po drugie – wykształcenie. Po trzecie – niezależność jako kobieta. I po czwarte – najbardziej problematyczne – osobiste szczęście.

– Trzeba zacząć od siebie – przekonywałam płomiennie na zebraniu partyjnym. – Rozejrzyjmy się po najbliższej okolicy. Zróbmy w czynie społecznym karuzelę dla dzieci, wyszorujmy klatkę schodową, jeśli sprzątaczka robi to byle jak. Przestańmy narzekać! – starałam się wzbudzić entuzjazm.

Pomylił mi się czas. Tak mogła przemawiać moja mama dwadzieścia lat wcześniej. Ale teraz była zima ’81. Pół roku po zwycięstwie Wałęsy. W kraju ciągłe przepychanki między władzą a ludźmi Solidarności. Gospodarka ze zmęczonymi kolejkami i kartkami na cukier i mięso.

– Każdy może podać przykład z własnego podwórka – kontynuowałam. – O, na przykład ja tydzień temu kilkoma artykułami załatwiłam dwudziestoletniemu chłopcu wózek inwalidzki. Wyjechał na powietrze, a od trzech lat leżał w łóżku. Okazało się, że jednak można! – wymądrzałam się.

Panował senny zaduch. Kaloryfery parzyły, kłębił się dym z papierosów, popielniczki pęczniały od petów. Na stole w rzędach stała oranżada i słone paluszki. Nikt nie zabierał głosu, nikomu nie chciało się dyskutować. Niektórzy bez skrępowania czytali gazety, inni bez zażenowania ziewali. Nad wszystkim unosił się niewidoczny napis na nieistniejącej szturmówce, rozwiniętej jak w pochodzie pierwszomajowym – „Przetrwać”.

– O, a na przykład akcja na rzecz zdrowego żywienia? Co o tym sądzicie? – Było tak cicho, że słychać było mlaskanie sekretarza POP, który chrupał kolejno po jednym paluszku. – Obecnie mamy przejściowe problemy z mięsem, każdy o tym wie. Ale czy to znaczy, że nie możemy propagować jedzenia kapusty? Proszę bardzo – gołąbki z kaszą gryczaną, gołąbki z ziemniakami, gołąbki z ryżem!

Właściwie nie wiem, o co mi w tym wszystkim chodziło. Kogo chciałam przekonać i po co? Nikt i tak już nie wierzył w siłę sprawczą partii. Tylko ja. Ostatnia naiwna! Głupia aż do bólu!

Może to właśnie za tę naiwność, którą można też nazwać nadgorliwością, naczelny dał mi publicystykę? Miałam komentować wydarzenia polityczne. W tym czasie znaczyło to: potępiać strajki i ludzi Solidarności, wskazywać winnych pustych półek i bałaganu. Uświadamiać społeczeństwo (właśnie tak to się mówiło „uświadamiać społeczeństwo”), kto stoi za tym, że w kraju dzieje się coraz gorzej. Grać na strunach patriotyzmu. Awans?