Afirmacja ebook

Tytuł oryginału: Acceptance

ACCEPTANCE: A Novel by Jeff VanderMeerCopyright © 2014 by VanderMeer Creative, Inc.Published by arrangement with Farrar, Straus and Giroux, New York.

Copyright © for the translation by Anna GralakCopyright © for the Polish edition by SIW Znak sp. z o.o., 2025

Projekt okładkiPablo Delcan

Adaptacja okładki oryginalnejKarolina Korbut

Ilustracje w książceErnst Haeckel, Kunstformen der Natur (1904), domena publiczna, źródło: Wikimedia Commons© mithun1990 | Adobe Stock

WydawczyniOlga Orzeł-Wargskog

Redaktorka prowadzącaAdrianna Kapelak

Opieka redakcyjnaSabina Wojtasiak

AdiustacjaAnastazja Oleśkiewicz | Wydawnictwo JAK

KorektaAnna Kopeć-Śledzikowska, Joanna Hołdys | Wydawnictwo JAK

Opieka produkcyjnaKarolina Korbut, Dawid Kwoka

Opieka promocyjnaMarta Greczka

ISBN 978-83-8427-339-5

Książki z dobrej strony: www.znak.com.pl

Więcej o naszych autorach i książkach: www.wydawnictwoznak.pl

Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, 30-105 Kraków, ul. Kościuszki 37

Dział sprzedaży: tel. (12) 61 99 569, e-mail: [email protected]

Wydanie I, Kraków 2025

Na zlecenie Woblink

woblink.com

plik przygotował Jan Żaborowski

Dla Ann

000X. Dyrektorka,dwunasta ekspedycja

Tuż za tobą, a jednak poza twoim zasięgiem: szum i syk morskiej piany, mocny zapach oceanu, skrzyżowane kształty mew, ich nagłe, denerwujące wrzas­ki. Zwyczajny dzień w Strefie X, niezwykły dzień – dzień twojej śmierci – i oto jesteś, oparta o górę piasku, częściowo osłonięta niszczejącym murem. Na twarzy czujesz ciepło słońca, a nad sobą masz oszałamiający widok: latarnię morską, która góruje nad własnym cieniem. Niebo o głębokiej barwie niedopuszczającej niczego poza swoim błękitnym więzieniem. W ranie na twoim czole połyskuje lepki piasek. W ustach czujesz coś cierpkiego, krtaniowego, i to coś wycieka na zewnątrz.

Czujesz się odrętwiała i pokonana, lecz twój żal miesza się z dziwną ulgą: przebyłaś tak długą drogę, zatrzymałaś się tutaj, nie wiedząc, jak to się skończy, a mimo to… odpoczywasz. Nareszcie. Wszystkie twoje plany z South­ern Reach, dręczący i nieustanny strach przed porażką albo czymś gorszym, cena, którą zapłaciłaś… to wszystko wycieka teraz na piasek obok ciebie pod postacią chropowatych czerwonych pereł.

Krajobraz wzbiera ku tobie, wygina się za twoimi plecami, żeby na ciebie spojrzeć. Miejscami rozbłys­kuje, wiruje albo zmniejsza się do maleńkiego punkcika, by po chwili znowu nabrać ostrości. Twój słuch też nie jest taki jak kiedyś – osłabł wraz z poczuciem równowagi. Mimo to dzieje się coś niepojętego, czarodziejska sztuczka: z krajobrazu wydobywa się jakiś głos i czujesz na sobie czyjeś spojrzenie. Szept brzmi znajomo: „Wszystko w porządku u ciebie w domu?”. Myślisz jednak, że pytanie zadaje ktoś obcy i ignorujesz je. Nie podoba ci się to, co może pukać do drzwi.

O wiele gorszy jest rwący ból ramienia po spotkaniu w wieży. Ta rana cię zdradziła, to przez nią wskoczyłaś w ten jaskrawy błękit, mimo że nie chciałaś. Jakaś forma komunikacji, jakiś mechanizm spustowy złożony z rany i roztańczonego płomienia zbliżającego się przez trzciny zdradziły twoją niezależność. W twoim domu rzadko panował taki chaos, a mimo to wiesz, że nawet jeśli coś cię opuści w ciągu najbliższych kilku minut, pozostanie coś innego. W tym miejscu rozpłynięcie się w niebie, w ziemi, w wodzie nie gwarantuje śmierci.

Do cienia latarni morskiej dołącza inny cień.

Wkrótce rozlega się skrzypienie butów, popadasz w dezorientację i krzyczysz: „Anihilacja! Anihilacja!”, miotając się na wszystkie strony, aż w końcu uświada­miasz sobie, że klęcząca przed tobą zjawa to jedyna osoba odporna na tę sugestię.

– To tylko ja, biolożka.

Tylko ty. Tylko biolożka. Tylko twoja nieposłuszna broń rzucona na mury Strefy X.

Podnosi cię do pozycji siedzącej, przyciska ci do ust manierkę z wodą, wyciera krew, kiedy odkasłujesz.

– Gdzie geodetka? – pytasz.

– Została w obozie – mówi.

– Nie chciała z tobą iść?

Boisz się biolożki, boisz się rosnącego płomienia, takiego jak ty.

– Byłaś płomieniem płynącym przez słone bagna, przez ruiny wioski. Płonącym powoli płomieniem, błędnym ognikiem, który sunął przez moczary i wydmy, sunął bez końca, nie jak coś ludzkiego, ale jak coś wolnego…

Sugestia hipnotyczna mająca ją uspokoić, nawet jeśli zdziała najwyżej tyle ile pokrzepiająca dziecięca rymowanka.

Podczas rozmowy co chwila opadasz z sił i tracisz wątek. Mówisz rzeczy, których nie chcesz powiedzieć, starasz się nie wypaść z roli – z roli osoby, którą zna biolożka, konstruktu, który dla niej stworzyłaś. Pewnie nie powinnaś się już przejmować rolami, lecz tę jedną musisz jeszcze odegrać.

Biolożka ma do ciebie pretensje, ale ty nie możesz mieć pretensji do niej.

– Jeśli to była katastrofa, sama pomogłaś do niej doprowadzić. Po prostu spanikowałaś i dałaś za wygraną.

To nieprawda – nigdy nie dałaś za wygraną – ale potakująco kiwasz głową, myśląc o licznych błędach.

– Tak. Tak. Powinnam była wcześniej zauważyć, że się zmieniasz. – To prawda. – Powinnam była cię wysłać z powrotem do granicy. – Nieprawda. – Nie powinnam była tam schodzić z antropolożką. – Nieprawda, nie do końca. Nie miałaś wyjścia, kiedy antro­polożka wymknęła się z obozu, żeby dowieść swojej wartości.

Wykasłujesz jeszcze więcej krwi, ale teraz to już właściwie bez znaczenia.

– Jak wygląda granica?

Dziecinne pytanie. Odpowiedź na nie nic nie znaczy. Oprócz granicy nie ma niczego. Nie ma żadnej granicy.

Powiem ci, kiedy do niej dotrę.

– Co naprawdę się dzieje, kiedy ją przekraczamy?

Nie to, czego mogłabyś się spodziewać.

– Czego nam nie powiedzieliście o Strefie X?

Niczego, co mogłoby wam pomóc. Przynajmniej nie naprawdę.

Słońce jest niewyraźną aureolą bez środka, głos biolożki rozbrzmiewa i cichnie, piasek w twojej zaciśniętej prawej dłoni jest zimny i jednocześnie gorący. Ból, który wraca falami, atakuje co dwie mikrosekundy, jest tak intensywny, że już go nawet nie ma.

W końcu sobie uświadamiasz, że straciłaś zdolność mówienia. A jednak nadal tu jesteś, przygaszona i daleka, jakbyś była dzieckiem leżącym na kocu na tej samej plaży, w czapce nasuniętej na oczy. Kołysanym do snu przez rytmicznie narastające odgłosy wody i bryzy równoważące upał, który faluje na twoim ciele, rozprzestrzenia się w twoich kończynach. Wiatr w twoich włosach jest doznaniem równie odległym jak targanie wiatrem chwastów wyrastających ze skały w kształcie głowy.

– Przykro mi, ale muszę to zrobić – mówi do ciebie biolożka, prawie jakby wiedziała, że wciąż ją słyszysz. – Nie mam innego wyjścia.

Czujesz lekkie szarpnięcie, a potem pociągnięcie i delikatne ukłucie, kiedy biolożka pobiera próbkę twojego zainfekowanego ramienia. Z ogromnej i nieprzeby­tej odległości docierają do ciebie jej ręce, biolożka przeszukuje ci kieszenie. Znajduje twój dziennik. Znajduje twój ukryty pistolet. Znajduje twój żałosny list. Co o nich pomyśli? Może zupełnie nic. Może po prostu wyrzuci go do wody, a pistolet razem z nim. Może zmarnuje resztę życia na analizowanie twojego dziennika.

Ona wciąż mówi.

– Nie wiem, co ci powiedzieć. Jestem zła. Boję się. Przyprowadziłaś nas tutaj i miałaś okazję podzielić się ze mną tym, co wiesz, ale się nie podzieliłaś. Nie chciałaś. Powiedziałabym „spoczywaj w spokoju”, ale wątpię, żebyś miała go zaznać.

Potem odchodzi, a ty za nią tęsknisz, tęsknisz za ciężarem istoty ludzkiej tuż obok, za przewrotnym błogosławieństwem ukrytym w jej słowach, ale twoja tęsknota nie trwa długo, bo coraz bardziej gaśniesz, wtapiasz się w krajobraz jak niechętna zjawa, słyszysz cichą, delikatną muzykę w oddali i coś, co wcześniej do ciebie szeptało, szepcze znowu, a potem rozpływasz się na wietrze. Zespoliło się z tobą coś w rodzaju obcej uwagi, którą łatwo byłoby pomylić z atomami powietrza, gdyby nie to, że wydaje się jakby skupiona, zdeterminowana. Radosna?

Coś unosi cię nad nieruchome jeziora, wzbijasz się nad mokradła, migoczesz zielonymi rozbłyskami na tle brzegu oceanu w słońcu późnego popołudnia… by potem zawrócić i pomknąć ku lądowi i jego cyprysom, ku jego czarnej wodzie. Następnie znowu gwałtownie się wzbijasz, kierujesz się w stronę słońca, jego rozkołysanego wirowania, i w końcu bezwładnie spadasz, obracasz się, żeby patrzeć na zbliżającą się szybko ziemię, rozciągniętą nad migotaniem i powolnym falowaniem trzcin. Przez chwilę myślisz, że zobaczysz tam Lowry’ego, rannego, ocalałego członka pierwszej ekspedycji sprzed wielu lat, pełznącego ku bezpiecznej granicy. Zamiast niego zauważasz jednak tylko biolożkę maszerującą ścieżką w zapadającym mroku… i czekającego na nią, pojękującego w męczarniach, zmienionego psychologa z jedenastej ekspedycji. Ponosisz za to taką samą winę jak inni, twoja wina jest nieodwracalna. Niewybaczalna.

Zataczasz koło i latarnia morska zaczyna się szybko zbliżać. Powietrze drży, przeciskając się z jej obu stron, a następnie przybiera nowy kształt, wiecznie poszukujący, nieustannie badający, wznoszący się wysoko tylko po to, by znowu opaść i w końcu zatoczyć łuk niczym znak zapytania, żebyś mogła być świadkiem własnego całopalenia; widzisz skuloną postać, z której wycieka światło. Cóż za smutna istota, śpi tam, rozpływa się. Zielony płomień, sygnał zagrożenia, szansa. Nadal szybujesz? Nadal umierasz czy już umarłaś? Nie potrafisz rozsądzić.

Ale szept jeszcze z tobą nie skończył.

Nie ma cię tam na dole.

Jesteś na górze.

I wciąż trwa przesłuchanie.

Przesłuchanie, które będzie się powtarzało, dopóki nie udzielisz wszystkich odpowiedzi.

Część IŚwiatło prowadzące

0001. Latarnik

Przejrzałem mechanizm reflektora i wyczyściłem soczewkę. Naprawiłem pompę w ogrodzie. Podreperowałem bramę. Poukładałem narzędzia w szopie. Odwiedzili mnie ci z BSN. Muszę zamówić farbę na pasy – czarna zeszła od strony oceanu. Potrzebuję też gwoździ i przydałoby się jeszcze raz sprawdzić zachodnią syrenę. Widziałem pelikany, pardwy, coś podobnego do gajówki, niezliczone kosy, piaskowce, rybitwę królewską, rybołowa, dzięcioły, kormorany, sójki, grzechotnika karłowatego (obok ogrodzenia – muszę zapamiętać), kilka królików, jelenia wirginijskiego, a pod wieczór na szlaku mnóstwo pancerników.

W ten zimowy ranek mroźny wiatr wnikał za kołnierz płaszcza Saula Evansa maszerującego szlakiem w stronę latarni morskiej. Po nocnym sztormie szary ocean widoczny na dole po lewej stronie kłębił się jeszcze na tle pochmurnego błękitu nieba, wyzierając spomiędzy rozkołysanych, szeleszczących nadmorskich traw. Później fale wyrzuciły na brzeg drewno, butelki, wyblakłe białe boje i martwego rekina młota zaplątanego w wodorosty, lecz ani tu, ani w wiosce nie doszło do poważnych zniszczeń.

U stóp Saula rozciągały się jeżyny i gęsta szarość ostu, który wiosną i latem miał kwitnąć na fioletowo. Latarnik widział po prawej ciemne sadzawki pomrukujące narzekaniem perkozów i gągołków. Przerażone jego pojawieniem się kosy strącały cieniutkie gałązki, wystrzeliwując w górę, a potem znowu siadały na drzewach, tworząc gadatliwe wspólnoty. Rześki, świeży zapach słonego powietrza miał w sobie nutkę spalenizny: woń płomieni z pieca któregoś z pobliskich domów albo z dogasającego ogniska.

Saul mieszkał w latarni morskiej cztery lata, zanim poznał Charliego. Nie przeprowadził się do niego, ale ostatnią noc spędził w jego domku w wiosce, kilometr od latarni. To była nowość, nieuzgodniona za pomocą słów. Kiedy Saul zamierzał się ubrać i wyjść, Charlie pociągnął go z powrotem do łóżka. Ten miły gest wywołał na twarzy Saula leciutki uśmiech.

Gdy Saul wstawał, ubierał się i szykował jajka na śniadanie, Charlie prawie się nie poruszał. Saul nałożył mu dużą porcję z plastrem pomarańczy, przykrył miską, żeby danie nie ostygło, i zostawił krótki liścik obok tostera, w którym czekały kromki pieczywa. Wychodząc, odwrócił się, żeby spojrzeć na mężczyznę leżącego na plecach i tylko częściowo przykrytego. Charlie dobiegał czterdziestki, ale wciąż miał szczupły, umięśniony tors, mocne ramiona i masywne nogi mężczyzny, który sporą część dorosłego życia spędził na kutrach, wciągając sieci, a do tego płaski brzuch kogoś, kto rzadko przesiaduje w barach.

Drzwi cicho się zamknęły i już kilka kroków dalej Saul pogwizdywał na wietrze jak kretyn – w końcu dziękował Bogu, który go stworzył. Był szczęśliwy, nawet jeśli poczuł to szczęście dopiero teraz i z tak niespodziewanego powodu. Niektóre rzeczy przychodzą późno, ale lepiej późno niż wcale.

Wkrótce wyrosła przed nim latarnia morska, wysoka i solidna. Służyła jako stawa, prowadząc łodzie przez płycizny, ale przez pół tygodnia świeciła w nocy, zgodnie z harmonogramem ruchu statków handlowych dalej na oceanie. Saul znał każdy stopień schodów w tej latarni, każde pomieszczenie wewnątrz jej kamienno­-ceglanych murów, każdą szczelinę i kawałek zaprawy. Wspaniała czterotonowa soczewka, czy też reflektor, na górze miała własną unikalną sygnaturę i Saul znał setki sposobów na ustawienie światła latarni. To była soczewka Fresnela najwyższej jakości, miała ponad sto lat.

Myślał, że jako kaznodzieja zaznał pewnego spokoju, poczuł w sobie rodzaj powołania, ale dopiero gdy sam skazał się na banicję i zostawił wszystko, znalazł to, czego naprawdę szukał. Minął ponad rok, zanim zrozumiał dlaczego: głosząc kazania, uzewnętrzniał się, narzucał światu, który później narzucał się jemu. Natomiast opieka nad latarnią morską wymagała od niego spoglądania przede wszystkim w głąb siebie i wydawała mu się mniej aroganckim zajęciem. Tu liczy­ły się wyłącznie praktyczne strony życia, wszystkiego nauczył się od swojego poprzednika: jak pielęgnować soczewkę, jak działa wentylator i panel dostępu do reflektora, jak dbać o teren, jak naprawić to, co się zepsuje – mnóstwo codziennych czynności. Lubił każdy element tej rutyny, rozkoszował się brakiem czasu na rozmyślanie o przeszłości i nie miał nic przeciwko sporadycznym nadgodzinom – zwłaszcza teraz, kiedy wciąż jeszcze czuł dotyk Charliego.

Zapomniał o tym dotyku, kiedy zobaczył, co na nie­­go czeka na żwirowym parkingu za śnieżnobiałym płotem otaczającym latarnię morską i teren wokół niej. Stało tam znajome zdezelowane kombi, a obok niego dwoje tych samych co zawsze rekrutów Brygady Spirytystyczno­-Naukowej. Znowu się tu zakradli, zjawili się, żeby popsuć mu nastrój. Już nawet wyjęli sprzęt z samochodu – bez wątpienia chcieli jak najszybciej zacząć. Zbliżając się, niemrawo do nich pomachał.

Ostatnio byli tu nieustannie, robili pomiary i zdjęcia, nagrywali swoje spostrzeżenia za pomocą pękatych magnetofonów, kręcili amatorskie filmy. Skupieni na szukaniu… no właśnie: czego? Saul znał historię wybrzeża, wiedział, że odległość i cisza wyolbrzymia­ją szarą rzeczywistość. Wiedział, że w tych przestrzeniach, we mgle i wzdłuż pustej linii plaży myśli mogą płynąć ku temu co niezwykłe i tworzyć historię z niczego.

Szedł bez pośpiechu, gdyż ludzie z BSN wydawali mu się męczący i coraz bardziej przewidywalni. Podróżowali parami, łącząc spirytyzm z nauką. Czasami się zastanawiał, jak wyglądają ich rozmowy – ile musi w nich być sprzeczności, tak jak w sporach toczących się w jego głowie pod koniec kapłańskiej posługi. Ostatnio do latarni przyjeżdżała wciąż ta sama para: mężczyzna i kobieta, oboje dwudziesto­kilkuletni, choć czasami bardziej przypominali nastolatków, chłopaka i dziewczynę, którzy uciekli z domu, wlokąc za sobą amatorski sprzęt chemiczny i tablicę ouija.

Henry i Suzanne. Saul zakładał, że zabobony są domeną kobiety, ale okazało się, że to ona jest naukowcem – w czym się specjalizowała? – a mężczyzna tropi osobliwości. Henry mówił z lekkim akcentem, którego Saul nie umiał powiązać z żadnym miejscem i który opatrywał jego słowa wyraźną pieczęcią władzy. Młody mężczyzna był pulchny, równie gładko ogolony, jak Saul zarośnięty, miał cienie pod jasnymi błękitnymi oczami i czarne włosy obcięte na zmodyfikowanego pazia z grzywką zasłaniającą blade, niezwykle wysokie czoło. Najwidoczniej nie przejmował się tak przyziemnymi sprawami jak zimowa pogoda, gdyż zawsze nosił jakąś odmianę delikatnej niebies­kiej jedwabnej koszuli zapinanej na guziki i spodnie od garnituru. Jego lśniące czarne buty z zamkami po bokach nie nadawały się na szlaki, ale na ulice miast.

Suzanne bardziej przypominała ludzi, których nazywano wtedy hippisami, ale gdy Saul był młody, mówiono o nich „komuniści” albo „bohema”. Miała jasne włosy i nosiła szeroką białą haftowaną koszulę, zakrywa­jącą kolana spódnicę z brązowego zamszu i dopełniające całości brązowe buty do połowy łydki. Jako kaznodzieja Saul od czasu do czasu miewał do czynienia z takimi osobami jak ona – zagubionymi, żyjącymi we własnych głowach, czekającymi na coś, co je pobudzi. Przez tę kruchość wyglądała jak bliźniacza siostra Henry’ego.

Żadne z nich nie przedstawiło się z nazwiska, ale raz któreś powiedziało coś, co zabrzmiało jak „Serumbis”, tylko że Saulowi nic to nie mówiło. Tak naprawdę, jeśli miał być szczery, wcale mu nie zależało na pogłębianiu tej znajomości. Po cichu zaczął nazywać tych dwoje Lekką Brygadą, robiąc aluzję do wagi lekkiej w boksie.

Kiedy wreszcie przed nimi stanął, przywitał się kiwnięciem głowy i burknął „cześć”, a oni, co często im się zdarzało, potraktowali go, jakby był sprzedawcą w wiejskim sklepie spożywczym, a latarnia firmą oferującą jakieś usługi. Gdyby bliźniaki nie miały pozwolenia Zarządu Parków Narodowych, zatrzasnąłby im drzwi przed nosem.

– Saul, nie wyglądasz na zadowolonego, mimo że mamy taki piękny dzień – powiedział Henry.

– To naprawdę piękny dzień, Saul – dodała Suzanne.

Wysilił się na kiwnięcie głową i kwaśny uśmiech, na co obydwoje zareagowali atakiem śmiechu. Zignorował to.

Kiedy otwierał drzwi, wciąż mówili. Zawsze mieli ochotę rozmawiać, choć wolałby, żeby po prostu zajęli się swoimi sprawami. Tym razem opowiadali o jakimś „nekromantycznym podwojeniu”, które – o ile zrozumiał – miało coś wspólnego z budową pomieszczenia pełnego luster i ciemności. Brzmiało to dziwnie i Saul nie wsłuchiwał się w wyjaśnienia, nie widział żadnego związku między tym czymś a reflektorem albo swoim życiem w latarni morskiej.

Okoliczni mieszkańcy nie byli ignorantami, ale wierzyli w przesądy – i chyba trudno się temu dziwić, skoro ocean potrafi odbierać życie. Komu szkodził talizman na szczęście noszony na łańcuszku na szyi albo kilka słów modlitwy za bezpieczeństwo ukochanego człowieka? Intruzi próbujący znaleźć w tym sens, „analizować i badać”, jak to ujęła Suzanne, zrażali do siebie tych ludzi, trywializując przyszłe tragedie. Po pewnym czasie przywykało się jednak do Lekkiej Brygady tak samo jak do skrzydlatych szczurów, czyli mew. Saul prawie nauczył się nie gardzić ich towarzystwem w monotonne dni. „Czemu widzisz drzazgę w oku swego brata, a belki we własnym oku nie dostrzegasz?”

– Henry uważa, że soczewka latarni może działać bardzo podobnie do takiego pomieszczenia – ciągnęła Suzanne, jakby to było jakieś wielkie i zdumiewające odkrycie.

Jej entuzjazm wydał się Saulowi poważny i szczery, a zarazem miałki i nieprofesjonalny. Może wierzyła w to tak jak każdy nowo nawrócony na wiarę w Chrystusa – nowość i bliskość eliminowały wszelkie poczucie wątpliwości. Ale być może mniej przypominali konwertytów, a bardziej wędrownych kaznodziejów, którzy rozbijali namioty na skraju miasteczek, mając niewiele poza żarliwą wiarą. Może nawet byli jakimiś szarlatanami. Gdy zjawili się w latarni po raz pierwszy, Saul źle zrozumiał Henry’ego i potem był przekonany, że zajmują się badaniem refrakcji światła i jakimś prymatem.

– Słyszałeś o tych teoriach? – spytała Suzanne, kiedy zaczęli wspinaczkę po schodach.

Aparat fotograficzny zawiesiła sobie na szyi, w jednej ręce trzymała walizkę. Henry starał się ukryć sa­panie i milczał. Siłował się z ciężkim sprzętem częściowo zapakowanym do pudła: z mikrofonami, słuchaw­kami, czytnikami promieni ultrafiole­towych, ośmio­milimetrową taśmą i dwiema maszynami wyposa­żonymi w diody, pokrętła i różne wskaźniki.

– Nie – powiedział Saul, przede wszystkim po to, żeby zaprzeczyć, gdyż Suzanne często traktowała go jak człowieka nieokrzesanego, myląc jego szorstkość z ignorancją, jego zwyczajne ubranie ze strojem prostaka.

Zresztą im mniej mówił, tym swobodniej czuli się w jego towarzystwie. Tak samo było z potencjalnymi darczyńcami, kiedy był kaznodzieją. Poza tym tak naprawdę nie wiedział, o czym ona mówi, podobnie jak nie wiedział, o co chodzi Henry’emu, który wyjaśniał, że badają „terror” regionu, mimo że to słowo brzmiało w jego ustach jak „terłar”.

– Cząsteczki prebiotyczne – wesoło wykrztusił zasapany Henry. – Energia duchów.

Kiedy Suzanne poparła to przydługim wykładem na temat luster, rzeczy, które mogą z nich wyzierać, oraz tego, że patrząc na coś z boku, można poznać jego prawdziwą naturę lepiej, niż patrząc na wprost, Saul zastanawiał się, czy Henry i Suzanne są kochankami. Jej nagły entuzjazm dla spirytystycznej części brygady mógł przecież mieć dość prozaiczną przyczynę. Poza tym wyjaśniłby się jej histeryczny wybuch śmiechu na dole. Saul wiedział, że to małostkowa myśl, ale chciał się jeszcze porozkoszować wspomnieniem nocy z Charliem.

– Zobaczymy się na górze – powiedział w końcu, mając już dość, po czym wbiegł po schodach, pokonując dwa stopnie naraz, podczas gdy Henry i Suzanne męczyli się na dole i wkrótce zniknęli mu z oczu.

Chciał spędzić na górze jak najwięcej czasu bez nich. Wiedział, że po pięćdziesiątce zostanie zwolniony, takie były przepisy, ale postanowił, że odejdzie w równie dobrej formie, w jakiej był teraz. Mimo kłującego bólu stawów.

Dotarł na górę prawie bez zadyszki i ucieszył się, zobaczywszy, że pomieszczenie z reflektorem wygląda dokładnie tak jak poprzednim razem: reflektor był osłonięty pokrowcem chroniącym przed zadrapaniami i odbarwieniem na słońcu. Saul musiał jedynie odsunąć zasłony wokół gzymsu, żeby wpuścić światło. To było jego ustępstwo wobec Henry’ego, tylko na kilka godzin dziennie.

Pewnego razu widział z latarni, jak jakiś olbrzymi kształt sunie w wodzie za piaszczystymi mierzeja­mi – coś jakby cień, szarość tak ciemna i głęboka, że tworzyła grubą, gładką masę na tle błękitu. Nawet przez lornetkę nie potrafił poznać, co to za stworzenie ani czym mogłoby się stać, gdyby przyglądał mu się wystarczająco długo. Nie wiedział, czy ostatecznie nie rozprysło się na tysiąc kształtów, okazując się ławicą ryb, ani czy kolor wody i ostrość światła nie uległy zmianie, zmuszając to coś do zniknięcia, do ujaw­nienia się jako złudzenie. W tym napięciu między czymś, co mógł wiedzieć o zwyczajnym świecie, a czymś, czego nie wiedział, czuł się swobodnie, choć jeszcze pięć lat temu byłoby to nie do pomyślenia. Nie potrzebował już większych tajemnic niż chwile, w których świat wydawał się równie cudowny jak w jego dawnych kazaniach. Poza tym taką historię można było opowiadać w wiejskim barze, była czymś, czego oczekiwano od latarnika, o ile w ogóle ktoś czegoś od niego o­czekiwał.

– I właśnie dlatego interesuje nas to, w jaki sposób reflektor tu trafił i jaki ma związek z historią obu latarni morskich – powiedziała Suzanne, stając za plecami Saula.

Najwidoczniej prowadziła rozmowę z latarnikiem także pod jego nieobecność i chyba myślała, że on cały czas ją słyszy. Widoczny za nią Henry wyglądał tak, jakby za chwilę miał zemdleć, mimo że ostatnio regularnie pokonywał tę drogę.

Gdy rzucił sprzęt na ziemię i złapał oddech, powiedział:

– Masz stąd wspaniały widok.

Mówił to zawsze i Saul przestał mu już uprzejmie odpowiadać – w ogóle przestał odpowiadać.

– Na długo przyjechaliście tym razem? – spytał.

Seria badań trwała już dwa tygodnie i Saul zwlekał z tym pytaniem, bojąc się odpowiedzi.

Henry zmrużył podkrążone oczy.

– Tym razem mamy pozwolenie ważne do końca roku.

Wskutek jakiegoś dawnego urazu albo uszkodzenia przy porodzie miał głowę przekrzywioną w prawo, co uwidaczniało się zwłaszcza, kiedy mówił. Prawe ucho niemal dotykało górnej części ramienia. Kojarzył się przez to z jakąś maszyną.

– Przypominam: możecie dotykać reflektora, ale nie wolno wam w żaden sposób ingerować w jego działanie.

Odkąd znowu pojawili się w latarni, Saul powtarzał to ostrzeżenie codziennie. W przeszłości miewali różne dziwne pomysły dotyczące tego, co im wolno, a czego nie.

– Spokojnie, Saul – powiedziała Suzanne, a on zazgrzytał zębami, słysząc, jak wymawia jego imię.

Na początku zwracali się do niego „panie Evans”, co bardziej mu odpowiadało.

Poczuł coś więcej niż tylko zwykłą dziecinną przyjemność, sadzając ich na dywanie, pod którym znajdował się właz i pomieszczenie przerobione na obser­watorium, w którym dawniej, przed nastaniem automatyzacji, składowano materiały potrzebne do podtrzymywania światła. Zatajając przed nimi istnienie tego pomieszczenia, czuł się tak, jakby chronił przed ich eksperymentami pewną przegródkę w swoim mózgu. Zresztą gdyby byli tacy spostrzegaw­czy, za jakich najwyraźniej się uważali, domyśliliby się, co oznacza nagłe zwężenie schodów w górnej części latarni.

Gdy uznał, że się rozłożyli i raczej niczego nie popsują, kiwnął głową i wyszedł. W połowie schodów wydało mu się, że z góry dobiega jakiś trzask. Dźwięk jednak się nie powtórzył. Saul zawahał się, a potem wzruszył ramionami i znowu zaczął schodzić po spiralnych schodach.

Na dole zajął się porządkowaniem terenu wokół latarni i układaniem narzędzi w szopie, w której znowu zrobił się bałagan. Co najmniej jeden przechodzący obok turysta wyglądał na zaskoczonego widokiem latarnika przechadzającego się wokół latarni niczym krab pustelnik bez skorupy, lecz w rzeczywistości wokół budowli było dużo pracy, bo gdyby stracił czujność, sztormy i słone powietrze mogłyby wszystko zniszczyć. Latem było trudniej: prażyło słońce i gryzły muchy.

Gloria podkradła się do niego, kiedy oglądał trzymaną za szopą łódkę. Szopa przylegała do wału z ziemi i zlepu muszlowego, a wał biegł równolegle do plaży i linii skał sięgającej do oceanu. W porze przypływu ocean przybywał, by ożywić baseny pływowe pełne ukwiałów, rozgwiazd, niebieskich krabów, ślimaków i strzykw.

Dziewczynka była postawna i wysoka jak na swój wiek. Miała dziewięć lat – „dziewięć i pół!” – i choć czasem niebezpiecznie chwiała się na skałach, jej młody umysł rzadko tracił równowagę, co budziło podziw Saula. Jego mózgowi mężczyzny w średnim wieku zdarzało się poślizgnąć.

No więc znów się zjawiła, krzepka postać na skałach ubrana w zimowe ciuchy: dżinsy, kurtkę z kapturem, pod nią sweter, i grube buty na szerokich stopach. Skończył z łódką i zawiózł taczkami kompost za latarnię morską. Gloria cały czas do niego mówiła. Ciągle do niego mówiła, odkąd zaczęła tu przychodzić mniej więcej rok temu.

– Wiesz, tu żyli moi przodkowie – powiedziała. – Mama mówi, że mieszkali dokładnie w miejscu, gdzie teraz stoi latarnia morska.

Jak na tak młodą osobę miała głęboki, spokojny głos, który czasami go zdumiewał.

– Moi też, mała – odrzekł, przechylając taczkę na górze kompostu.

Tak naprawdę druga strona jego rodziny tworzyła dziwną mieszaninę bimbrowników i fanatyków, którzy, siedząc w barze, lubili mawiać, że „przybyli na te ziemie, uciekając od wolności religijnej”.

Zastanowiwszy się nad słowami Saula, Gloria powiedziała:

– Ale moi byli tu wcześniej.

– Czy to ma jakieś znaczenie?

Zauważył, że przeoczył kilka szczelin w łódce.

Dziewczynka zmarszczyła brwi. Jej grymas miał taką moc, że Saul poczuł go na plecach.

– Nie wiem.

Spojrzał na nią. Przestała skakać po skałach i doszła do wniosku, że kołysanie się na niebezpiecznie ostrej krawędzi jednej z nich ma większy sens. Na ten widok ścisnęło go w żołądku, ale wiedział, że nigdy się nie poślizgnęła, nawet jeśli wiele razy groziło jej takie niebezpieczeństwo, i choć równie wiele razy ją przed tym ostrzegał, zawsze go ignorowała.

– Chyba tak – powiedziała, wracając do przerwanej rozmowy. – Chyba ma.

– Jestem w jednej ósmej Indianinem – odrzekł. – Też tutaj byłem. Jakaś część mnie.

Jakby to miało jakikolwiek wpływ na jego życie. Chociaż nie, o posadzie latarnika powiedział mu daleki krewny. Ale zrobił to tylko dlatego, że nie znaleziono innych chętnych.

– No i co? – odparła, przeskakując na następną ostrą skałę, balansując na niej i przez chwilę wymachując rękami, aż wystraszony Saul zrobił dwa kroki w jej stronę.

Przeważnie działała mu na nerwy, ale na razie nie umiał jej przegonić. Jej ojciec był gdzieś w głębi kraju, a matka pracowała na dwa etaty i mieszkała w bungalowie nad oceanem. Co najmniej raz w tygodniu musiała jeździć do dalekiego Bleakersville i prawdopodobnie doszła do wniosku, że jej córka od czasu do czasu poradzi sobie sama. Zwłaszcza że latarnik miał na nią oko. A latarnia morska budziła w dziewczynce fascynację, której Saul nie zdołał zdusić nudnym porządkowaniem szopy i kursowaniem taczką do pryzmy kompostowej.

Zresztą zimą Gloria też często bywała sama – na przybrzeżnych równinach błotnych po zachodniej stronie dźgała patykiem dziurki krabów, goniła prawie oswojone łanie lub wpatrywała się w odchody niedźwiedzia albo kojota, jakby skrywały jakąś tajemnicę. Zadowalała się tym, co akurat było w ofercie.

– Kim są ci dziwni ludzie, którzy tu przychodzą? – spytała.

O mało się nie roześmiał. Na Zapomnianym Wybrzeżu ukrywało się mnóstwo dziwnych ludzi, z nim samym włącznie. Niektórzy ukrywali się przed rządem, inni przed sobą, jeszcze inni przed żonami albo mężami. Część uważała, że tworzy własne niepodleg­łe państwa. Część prawdopodobnie przebywała tu nielegalnie. Ludzie zadawali pytania, ale nie oczekiwali szczerych odpowiedzi. Wystarczyły te pomysłowe.

– O kogo konkretnie pytasz?

– O tych z rurkami.

Przez chwilę wyobrażał sobie Henry’ego i Suzanne biegających po plaży i zajadających się rurkami z kremem.

– Z rurkami? A, to nie są rurki. To coś innego.

Raczej wielkie przezroczyste spirale odstraszające komary. Poprzedniego lata pozwolił Lekkiej Brygadzie składować je przez kilka miesięcy na zapleczu na parterze. Skąd u diabła Gloria o tym wiedziała?

– Kim oni są? – nie ustępowała, balansując teraz na dwóch skałach, co przynajmniej znaczyło, że Saul może przestać wstrzymywać oddech.

– Są z wyspy niedaleko stąd.

Mówił prawdę – wciąż mieli bazę na Wyspie Klęski, która była schronieniem dla dziesiątek z nich, prawdziwą kolonią. Prowadzili badania, a przynajmniej tak mówiono w wiejskim barze, gdzie budzili spore zaciekawienie. Podobno ich prywatną inicjatywę poparł rząd. Zbierali odczyty. Chodziły jednak słuchy, że BSN ma bardziej złowrogie plany. Z czego zrodziły się te pogłoski: z uporządkowania i precyzji części z nich czy z niezorganizowania innych? A może po prostu kilku znudzonych, pijanych emerytów wytoczyło się z domków na kółkach i rozsiewało dziwne opowieści?

Tak naprawdę Saul nie wiedział, co ci ludzie robią na wyspie, jak zamierzają wykorzystać sprzęt zgromadzony na parterze ani nawet co Henry i Suzanne kombinują teraz na szczycie latarni morskiej.

– Nie lubią mnie – powiedziała Gloria. – A ja nie lubię ich.

Roześmiał się. Rozbawiły go zwłaszcza jej splecione na piersi ręce i bezczelny ton, jakby uznała BSN za swoich odwiecznych wrogów.

– Śmiejesz się ze mnie?

– Nie – powiedział. – Nie z ciebie. Jesteś ciekawska. Zadajesz pytania. Dlatego cię nie lubią. Po prostu.

Ludzie zadający pytania niekoniecznie lubią na nie odpowiadać.

– Co jest złego w zadawaniu pytań?

– Nic.

Wszystko. Kiedy pada pytanie, to, co było pewne, staje się niepewne. Pytania otwierają drogę wątpliwościom. Powiedział mu to ojciec. „Nie pozwól, żeby ci zadawali pytania. Od razu udzielasz odpowiedzi, nawet jeśli o tym nie wiedzą”.

– Ale ty też jesteś ciekawski – stwierdziła Gloria.

– Dlaczego tak uważasz?

– Strzeżesz światła. A światło widzi wszystko.

Może i światło widziało wszystko, ale Saul zapomniał o kilku ostatnich zadaniach, które trzymałyby go z dala od latarni morskiej dłużej, niżby chciał. Wjechał taczką na żwir obok kombi. Czuł dziwny niepokój, jakby należało sprawdzić, co się dzieje z Henrym i Suzanne. A jeśli znaleźli klapę w podłodze i zrobili coś głupiego, na przykład spadli i złamali te swoje dziwne małe karki? Spojrzał w górę, zobaczył Henry’ego spoglądającego w dół zza barierki i zrobiło mu się głupio. Jakby miał paranoję. Henry pomachał – a może to był jakiś inny gest? Saulowi zakręciło się w głowie i oderwał od niego wzrok, wykonując coś w rodzaju gwałtownego zwrotu, zdezorientowany blaskiem słońca.

Zauważył jakiś błysk w trawie obok rośliny wyrastającej z kępy chwastów, niedaleko której dwa dni temu znalazł zdechłą wiewiórkę. Szkło? Klucz? Ciemno­zielone liście tworzyły nieforemny krąg wokół czegoś, co leżało u podstawy. Saul przyklęknął, osłonił oczy, ale liście rośliny wciąż zakrywały połyskujący przedmiot – a może był on po prostu częścią liścia? Tak czy inaczej, odznaczał się niezwykłą delikatnością, choć jednocześnie przekornie kojarzył mu się z czterotonową soczewką wysoko w górze.

Słońce za plecami Saula przypominało szepczącą koronę. Upał wzmógł się, ale bryza znad oceanu z szelestem unosiła liście palm sabalowych. Gloria była gdzieś z tyłu, śpiewała jakąś bzdurną piosenkę. Zeszła ze skał szybciej, niż się spodziewał.

W tej chwili nie istniało nic oprócz rośliny i niezidentyfikowanego blasku.

Nie zdjął jeszcze rękawiczek, więc przyklęknął obok rośliny i sięgnął w stronę połyskującego przedmiotu, muskając liście. Czy była to maleńka, ruchoma spirala światła? Przypominała mu obraz, jaki można zobaczyć, gapiąc się w kalejdoskop, tyle że miała intensywną białą barwę. Wirowała, migotała i wymykała się z jego silnego uścisku. Saulowi zrobiło się słabo.

Zaniepokojony zaczął się odsuwać.

Ale było za późno. Poczuł, jak jakaś drobinka wnika w jego kciuk. Nie czuł bólu, jedynie nacisk, a potem odrętwienie, lecz mimo to odskoczył zdziwiony, krzycząc i wymachując ręką. Gorączkowo zdarł rękawicę i obejrzał kciuk. Wiedział, że Gloria go obserwuje i nie jest pewna, co o tym myśleć.

Na ziemi przed nim już nic nie połyskiwało. U podstawy rośliny nie było żadnego światła.

Powoli się uspokoił. Nic nie kłuło go w kciuku. Nie było żadnego śladu, żadnego szczypania. Podniósł rękawicę, obejrzał ją – nie znalazł dziurki.

– Wszystko w porządku? – spytała Gloria. – Coś cię ugryzło?

– Nie wiem – powiedział.

Wtedy poczuł na sobie spojrzenie kogoś innego, odwrócił się i zobaczył, że przygląda mu się Henry. Jak zdołał tak szybko zejść po schodach? Może minęło więcej czasu, niż Saulowi się wydawało?

– Właśnie… wszystko w porządku, Saul? – spytał Henry, ale Saul nie usłyszał w jego głosie żadnego zatroskania.

Ponieważ w głosie Henry’ego nie było słychać zatroskania. Pobrzmiewała w nim jedynie dziwna ekscytacja.

– Nic się nie stało – powiedział skrępowany, choć nie wiedział, dlaczego się tak czuje. – Po prostu ukłułem się w kciuk.

– Przez rękawicę? To musiał być spory kolec.

Henry wodził wzrokiem po ziemi jak ktoś, kto zgubił ulubiony zegarek albo portfel pełen pieniędzy.

– Nic mi nie jest, Henry. Nie martw się o mnie. – Saula najbardziej zdenerwowało to, że zupełnie bez powodu zrobił z siebie głupka, ale poza tym chciał, żeby Henry mu uwierzył. – Może kopnął mnie prąd.

– Może…

Błysk w oku tego mężczyzny przypominał zimne światło latarni docierające do Saula z daleka, jakby Henry przesyłał zupełnie inny komunikat.

– Nic się nie stało – powtórzył Saul.

Nic się nie stało.

Prawda?

0002. Ptasi duch

Trzeciego dnia w Strefie X, mając Kontrolera za ponurego towarzysza, Ptasi Duch znalazła szkielet w trzcinie. Tym razem w Strefie X była zima, widoczna tym wyraźniej, im bardziej kręty szlak oddalał się od oceanu, z którego się wynurzyli. Wiał zimny wiatr, smagając ich twarze, szarpiąc kurtki, a czujny, szarawy błękit nieba zdawał się skrywać jakąś ważną tajemnicę. Aligatory, wydry i piżmaki wycofały się, były teraz duchami gdzieś pod monotonnym pluskiem i bulgotem wody.

Wysoko w górze, gdzie niebo nabierało intensywnej, błękitnej barwy, Ptasi Duch zauważyła odbijającą światło powierzchnię i zidentyfikowała ją jako kołujący klucz bocianów. Słońce połyskiwało srebrzyście w ich białych i szarych piórach, gdy w oddali z dostojną władczością sunęły po niebie, zmierzając… Dokąd? Ptasi Duch nie była w stanie stwierdzić, czy badają krańce swojego więzienia, umiejąc rozpoznać niewidzialną granicę, zanim ją przekroczą, czy może podobnie jak wszystko, co utknęło w Strefie X, kierują się po prostu ledwie pamiętanym instynktem.

Ptasi Duch zatrzymała się i Kontroler zrobił to samo. Był mężczyzną o wyraźnie zarysowanych kościach policzkowych, dużych oczach, jasnobrązowej skórze i nienachalnym nosie. Miał na sobie dżinsy i czerwoną fla­­nelo­­wą koszulę, a do tego czarną kurtkę i buty, jakich nie wybrałaby na wędrówkę przez dzikie tereny. Dyrektor South­ern Reach. Człowiek, który ją przesłuchiwał. Może i wyglądał na wysportowanego, ale odkąd znaleźli się w Strefie X, chodził przygarbiony i mamrotał pod nosem, przeglądając w nieskończoność kilka ocalonych rozmięk­łych, pomarszczonych kartek z jakiegoś bezużytecznego raportu South­ern Reach. Szczątki ze starego świata.

Bocianów prawie nie zauważył.

– Co to było? – spytał.

– Ptaki.

– Ptaki?

Jakby to słowo brzmiało mu obco albo nie miało żadnego znaczenia. Jakby było nieważne. Tylko kto mógł wiedzieć, co tu jest ważne, a co nie?

– Tak. Ptaki.

Więcej szczegółów pewnie by do niego nie dotarło.

Uniosła lornetkę i obserwowała, jak bociany skręcają w tę, a potem we w tę, lecz ich klucz nie traci kształtu, pozostając czymś w rodzaju żywego, szybującego wiru na niebie. Szyk przypominał jej zawracającą ławicę ryb, w której niedawno niespodziewanie się znaleźli – ich zaskakujące wejście do Strefy X w głębi oceanu.

Czy patrząc na nią z góry, bociany wiedziały, co widzą? Czy kogoś albo coś o tym informowały? Przez dwie noce z rzędu czuła, jak zwierzęta gromadzą się tuż za poświatą ogniska, bezwolne i zdalnie sterowane czujniki Strefy X. Kontrolerowi się spieszyło, jakby cel miał jakieś znaczenie, jej natomiast zależało na zbieraniu danych.

Odkąd dotarli na plażę, doszło już do pewnych nieporozumień dotyczących ich wzajemnych relacji – zwłaszcza kwestii dowództwa – i potem Kontroler odebrał Ptasiemu Duchowi swoje imię, poprosił, żeby znowu nazywała go Kontrolerem, a nie Johnem. Uszanowała to. Niektóre zwierzęta potrzebują skorupy, żeby przetrwać. Nie mogą bez niej długo żyć.

Jej dezorientację potęgowała gorączka i wywiedzione z jej własnych doświadczeń z „jasnością” poczucie, że Kontroler też ulega asymilacji i wkrótce może przestać być sobą. Chyba zatem rozumiała, dlaczego zatopił się w czymś, co nazywał „swoimi kartkami o terroir”, dlaczego kłamał, że chce znaleźć rozwiązanie, podczas gdy wyraźnie widziała, iż po prostu potrzebuje czegoś znajomego, czego mógłby się trzymać.

Pierwszego dnia spytała go:

– Kim bym dla ciebie była w tamtym świecie, w świecie, gdzie ty wykonywałbyś jedną ze swoich dawnych prac, a ja jedną ze swoich?

Nie odpowiedział, ale się domyśliła: ona byłaby podejrzaną, byłaby wrogiem słuszności i prawdy. Kim zatem byli dla siebie tutaj? Niebawem będzie musiała doprowadzić siłą do prawdziwej rozmowy, sprowokować konflikt.

Na razie jednak bardziej interesowało ją coś w trzcinie po lewej stronie. Pomarańczowy błysk? Coś jakby flaga?

Prawdopodobnie zastygła bez ruchu albo zdradziła się w inny sposób, gdyż Kontroler spytał:

– Co się stało? Coś się stało?

– Nic. Chyba – powiedziała.

Po chwili znowu zauważyła pomarańczowy kolor – jakiś skrawek, postrzępioną szmatę przywiązaną do trzciny, wydymającą się na wietrze. Mniej więcej sto metrów w głąb trzcinowego oceanu, zdradliwych mokra­deł pełnych wsysającego błota. Kawałek dalej widniał jakiś cień albo zagłębienie, trzcina ustępowała czemuś, czego nie było widać z ich pozycji.

Podała mu lornetkę.

– Widzisz to?

– Tak. To… znak geodezyjny – powiedział niewzruszony.

– Jasne, zwłaszcza tutaj – prychnęła, a potem tego pożałowała.

– Okej. W takim razie to coś przypominającego znak geodezyjny. – Oddał jej lornetkę. – Powinniśmy trzymać się szlaku, dotrzeć do wyspy.

Wreszcie szczera wypowiedź na temat wyspy, proporcjonalna do niechęci Kontrolera wobec milczącej propozycji obejrzenia szmaty w trzcinach.

– Możesz tu zostać – powiedziała, wiedząc, że nie zostanie.

Wolałaby, żeby został – przez chwilę mogłaby pobyć w Strefie X sama.

Tylko czy tutaj ktokolwiek mógł być naprawdę sam?

Długo po ocknięciu się na pustej działce, a potem w South­ern Reach na badaniach, Ptasi Duch myślała, że nie żyje, że znalazła się w czyśćcu, mimo że nie wierzyła w życie po śmierci. To uczucie nie ustąpiło, nawet kiedy sobie uświadomiła, że w jakiś tajemniczy sposób przedostała się przez granicę z powrotem do prawdziwego świata… że nawet nie jest biolożką z dwunastej ekspedycji, lecz jej kopią.

Wyznała to Kontrolerowi podczas przesłuchań: „Było cicho i tak pusto… Czekałam więc, bojąc się oddalić, bojąc się, że mogłam tam trafić z jakiegoś powodu”.

Nie oddawało to jednak pełni jej myśli, jej analiz. Odosobnienie w siedzibie South­ern Reach sprawiało, że trudno jej było stwierdzić nie tylko, czy naprawdę żyje, ale także – jeśli żyła – kim jest. Do tego dochodziło jeszcze wrażenie, że jej wspomnienia nie nale­żą do niej, że otrzymała je z drugiej ręki i nie ma pewności, czy stało się to wskutek jakiegoś eksperymentu South­ern Reach, czy może za sprawą oddziaływania Strefy X. Nawet w szczegółach swojej ucieczki w drodze do Centrali wyczuwała jakąś projekcję, jakby wszystko przydarzało się komuś innemu, jakby była jedynie tymczasowym rozwiązaniem, i być może właśnie ten dystans pomógł jej uniknąć schwytania, dodał do jej działań warstwę absolutnego spokoju. Kiedy dotarła do dalekiej Skalistej Zatoki, tak bliskiej biolożce, która była tam przed laty, na chwilę zaznała spokoju, pozwalając, żeby kraj­obraz przydzielił ją do innej kategorii – żeby ją złamał, umożliwiając jej stworzenie się od nowa.

Jednak dopiero po przedostaniu się do Strefy X naprawdę zdobyła przewagę nad własnym niepokojem, nad własną bezcelowością. Na chwilę wpadła w panikę, kiedy woda na nią naparła, otoczyła ją ze wszystkich stron, gdy Ptasi Duch sama świadomie naraziła się na utonięcie. Ale po chwili coś zaskoczyło (a może wróciło?) i szarpiąc się z własną śmiercią, zaczęła się radować doznawaniem oceanu, była szczęśliwa, że musi walczyć o wypłynięcie na powierzchnię – przedzierać się przez wspaniałą histerię biomasy – co było pewnego rodzaju dowodem, że nie jest biolożką, że stała się czymś nowym, co może i chce przetrwać. Odrzuciła strach przed utonięciem jako coś, co należało do kogoś innego.

Potem nawet reanimowanie Kontrolera na plaży wydawało jej się niezaprzeczalnym dowodem własnej niezależności. Podobnie jak naleganie, żeby ruszyli w stronę wyspy, a nie latarni morskiej. „Gdziekolwiek poszłaby biolożka, tam pójdę i ja”. Prawda, słuszność zawarta w tych słowach dały jej nadzieję, mimo poczucia, że wszystko, co pamięta, zobaczyła przez okno otwarte na życie innego człowieka. Że tak naprawdę tego nie doświadczyła. Albo jeszcze nie doświad­czyła.

– Chcesz życia, w którym byłabyś obecna, bo na razie go nie masz – powiedział jej Kontroler, ujmując to w prymitywny sposób.

Od tamtej pory nie doświadczała zbyt wielu nowości. Przez prawie trzy dni marszu zza horyzontu nie wyskoczyło nic potwornego ani niezwykłego. Nic niena­turalnego, jeśli pominąć pewne zniekształcenie kraj­obrazu, pewne procesy zachodzące pod powierzchnią. O zmroku powracał do niej obraz rozgwiazdy, lekko błyszczącej, niczym kompas w głowie wskazujący jej kierunek, i znowu zdawała sobie sprawę, że Kontroler nie czuje tu tego samego co ona. Nie mógł omijać zagrożeń, dostrzegać szans. Jasność ją opuściła, ale w jej miejsce pojawiło się coś innego.

– To kamuflaż – powiedziała, kiedy Kontroler wyznał, że jest zdezorientowany, bo Strefa X wydawała się zupełnie normalna. – Możesz coś wiedzieć i jednocześnie nie wiedzieć niczego – wyjaśniła. – Z góry ubarwienie perkoza jest oczywiste. Z góry nie sposób go przeoczyć. Ale z dołu, kiedy unosi się na wodzie, jest praktycznie niewidzialny.

– Perkoz?

– Taki ptak.

Znowu ptak.

– To wszystko jest tylko przebraniem?

Zadał to pytanie niedowierzającym tonem, jakby rzeczywistość była wystarczająco dziwna.

Ptasi Duch dała za wygraną, bo to nie była wina Kontrolera.

– Nigdy nie szedłeś przez ekosystem, który nie byłby zniekształcony albo dysfunkcjonalny, prawda? Może ci się wydawać, że szedłeś, ale to nieprawda. Więc coś, co jest dobre, może ci się wydawać złe.

Niewykluczone, że wcale nie miała racji, ale chciała pozostać przy władzy – nie potrzebowała kolejnego sporu o cel ich wyprawy. Uważała, że upierając się przy dotarciu na wyspę, chroni ich oboje. Nie interesowały jej ostatnie szanse, ostatnie desperackie szarże na karabiny wroga, a coś w nastroju Kontrolera kazało jej przypuszczać, że on dąży właśnie do takiego rozwiązania. Jej natomiast zależało wyłącznie na tym, żeby poznać – samą siebie i Strefę X.

W tym miejscu nie mieli szans na ucieczkę od światła: było dalekie, ale bardzo jasne. Dawało rzadką wyrazistość trzcinie, ziemi i wodzie, która odzwierciedlała ich sylwetki i płynęła za nimi kanałami. To właśnie przez to światło Ptasi Duch czuła się tak, jakby szybo­wała: światło płatało figla jej oczom i nie widziała, dokąd idzie. To właśnie ono nieustannie uzupełniało jej zasoby spokoju. Badało i kwestionowało wszystko w sposób, którego Kontroler pewnie by nie zrozumiał, a potem wycofywało się, by to, czego dotknęło, mogło istnieć osobno.

Być może światło także im przeszkadzało, gdyż co chwila cofali się i potykali, trącali ziemię kijem w obawie przed zdradą, a gęste trzciny tworzyły kępy, które czasami okazywały się nie do przebycia. W pewnej chwili bekaśnica w brązowe plamki, prawie niewidoczna na tle trzciny, wzniosła się tak blisko i tak cicho, że zaskoczyła Ptasiego Ducha chyba jeszcze bardziej niż Kontrolera.

W końcu dotarli jednak do szmaty przywiązanej do trzcin. Za nią zobaczyli pożółkłą wypukłość wciśniętą w błoto i do połowy zapadniętą.

– Co to jest, do diabła? – spytał Kontroler.

– To już nie żyje – powiedziała. – Nie może nam zrobić krzywdy.

Kontroler nadal przesadnie reagował na bodźce, które dla niej okazywały się zbyt słabe. Był nerwowy albo skrzywiony po jakimś zupełnie innym doświadczeniu.

Sama jednak doskonale wiedziała, co to takiego. Pośrodku widziała zapadnięte szczątki szkaradnej czaszki i zbielałą, stwardniałą maskę twarzy wpatrzonej w nich, lecz już niewidzącej, otoczonej pleśnią i porostami.

– Zawodząca istota – powiedziała. – To zawodząca istota, którą słyszałyśmy codziennie o zmroku.

Która goniła biolożkę przez trzciny.

Ciało zrzuciło skórę, spłynęło strużkami po bokach kości, zniknęło w glebie. Pozostał szkielet zadziwiająco podobny do skrzyżowania olbrzymiego wieprza z istotą ludzką. Mniejsze żebra zwisały z większych niczym makabryczny wewnętrzny żyrandol, a kości piszczelowe kończyły się dziwnymi gruzełkowatymi kawałkami chrząstki, oskubanymi przez ptaki, kojoty i szczury.

– Leży tu już od jakiegoś czasu – powiedział Kontroler.

– Tak.

Zbyt długo. Poczuła ukłucie niepokoju i powiodła wzrokiem po horyzoncie, wypatrując jakiegoś intruza, jakby szkielet był zasadzką. Jeszcze półtora roku temu żył, a teraz znajdował się w stanie zaawansowanego rozkładu. Przed anonimowością ocaliła go jedynie tafla twarzy. Nawet jeśli ta istota, to przekształcone wcielenie psychologa z ekspedycji, którą Kontroler nazywał „ostatnią jedenastą”, skonała tuż po spotkaniu z biolożką… tempo rozkładu było nienaturalnie szybkie.

Kontroler jednak tego nie zauważył, więc postanowiła zachować te spostrzeżenia dla siebie. On tylko krążył wokół szkieletu i przyglądał mu się.

– Więc kiedyś to był człowiek – powiedział, a gdy nie zareagowała, powtórzył.

– Możliwe. Równie możliwe, że był nieudanym sobowtórem.

Wątpiła, by sama była nieudanym sobowtórem tak jak to stworzenie. Miała cel, wolną wolę.

Może zdarzają się kopie lepsze od oryginału, zdolne tworzyć nową rzeczywistość poprzez unikanie dawnych błędów?

– Mam w głowie twoją przeszłość – powiedział jej, gdy tylko zeszli z plaży. Zamierzał się wymienić informacjami. – Mogę ci ją oddać.

Teraz to była tylko stara, nic niewarta śpiewka.

Zaczął mówić, zmuszony do tego jej milczeniem, i choć myślała, że Kontroler wciąż może coś zatajać, jego słowa, przesycone niecierpliwością i rodzajem zaangażowania, brzmiały szczerze. Czasem wkradał się między nie jakiś rozpaczliwy podtekst, który jednak doskonale rozumiała i postanowiła zignorować. Z łatwością skojarzyła go z jego wizytami w jej kwaterach w South­ern Reach.

Wieść, że psycholożka z dwunastej ekspedycji była dyrektorką South­ern Reach i uważała biolożkę za swoje szczególne przedsięwzięcie, swoją szczególną nadzieję, rozśmieszyła Ptasiego Ducha. Wzbudziła też nagłą sympatię do psycholożki, przypomniała o ich potyczkach w czasie wstępnych przesłuchań. Przebiegła psycholożka­-dyrektorka próbowała zwalczyć coś tak szerokiego i głębokiego jak Strefa X czymś tak wąskim i nieprecyzyjnym jak biolożka. Jak Ptasi Duch. Strzyżyk, który szybko przemknął przez jeżyny i zniknął jej z oczu, zdawał się podzielać tę opinię.

Gdy przyszła jej kolej, przyznała, że pamięta wszystko do chwili, w której prześwietlił ją, zatomizował albo zreplikował Pełzacz żyjący w tune­lu-wieży – do chwili swojego stworzenia, która mogła być chwilą śmierci biolożki. Pełzacz i płonąca pod warstwami mitów jego struktury twarz latarnika sprawiły, że niedowierzanie bijące od Kontrolera skojarzyło się Ptasiemu Duchowi z przezroczystą rybą z głębi oceanu. Czym było kilka niewyobrażalnych rzeczy na tle tych wszystkich, które już widziała?

Nie zadał żadnych pytań, których w jakiejś formie nie zadały biolożka, geodetka, antropolożka albo psycholożka podczas dwunastej ekspedycji.

Z jakiegoś powodu to także wytworzyło nieprzyjemne wrażenie podwojenia, o które spierała się ze sobą we własnej głowie. Bo czasami nie aprobowała własnych decyzji – decyzji biolożki. Dlaczego na przykład jej drugie „ja” tak nieostrożnie podeszło do słów na ścianie? Dlaczego nie starło się z psycholożką­-dyrektorką, gdy tylko poznało prawdę o hipnozie? Co zyskało, schodząc i odkrywając Pełzacza? Ptasi Duch mogła wybaczyć pewne rzeczy, ale inne drażniły ją i wpychały w spirale gdybania doprowadzające do szału.

Męża biolożki odrzuciła zupełnie, bez wahania, gdyż wiązało się z nim przygnębienie miejskiego życia. Biolożka miała męża, ale Ptasi Duch nie – została uwolniona od wszelkich tego typu zobowiązań. Właściwie to nie rozumiała, dlaczego jej sobowtór się na coś takiego godził. Trzeba było wyjaśnić z Kontrolerem jeszcze jedno nieporozumienie: jej potrzeba gromadzenia doświadczeń, by zastąpić te cudze, nie obejmowała ich wzajemnych relacji, bez względu na to, jaki obraz biolożki tkwił w jego głowie. Nie mogła tak po prostu rzucić się razem z nim w wir jakiejś fizyczności i zastąpić to, co nierzeczywiste, czymś zwyczajnym i mechanicznym – ponieważ pamiętała męża, który wrócił do domu pozbawiony wspomnień. Każdy kompromis skrzywdziłby ich oboje, z jakiegoś powodu nie wchodził w grę.

– Więc mogę skończyć tak jak on? – spytał Kontroler, stojąc przed szkieletem zawodzącej istoty. – Jakaś wersja mnie może tak skończyć?

– Wszyscy tak kończymy, Kontrolerze.

Tylko że nie do końca tak, gdyż z tych oczodołów, z pleśniejącego szkieletu wciąż wydobywało się coś jakby jasność, jakaś forma życia – skierowana ku Ptasiemu Duchowi badawcza siła, którą ona odepchnęła, a której Kontroler nie mógł poczuć. Strefa X patrzyła na nią tymi martwymi oczami. Strefa X analizowała ją ze wszystkich stron. Poczuła się jak kontur tworzony przez czyjeś spojrzenie, poruszający się tylko dlatego, że to spojrzenie porusza się razem z nim, utrzymuje jedność tworzących ją atomów i nadaje im spójny kształt. A mimo to oczy, które na nią patrzyły, wydawały się znajome.

– Może dyrektorka pomyliła się co do biolożki, może to ty jesteś odpowiedzią.

Powiedział to tylko z lekkim sarkazmem, prawie jakby wiedział, czego ona doświadcza.

– Nie jestem odpowiedzią – odrzekła. – Jestem pytaniem.

Mogła też być wcielonym przesłaniem, cielesnym sygnałem, nawet jeśli jeszcze nie odkryła, jaką historię powinna opowiedzieć.

Myślała również o tym, co widziała, wchodząc do Strefy X, kiedy wydawało jej się, że z obu stron otaczają ich jedynie okropne sczerniałe ruiny wielkich miast i olbrzymie wraki statków oświetlone huczącą czerwienią i pomarańczowością ognisk, które nie dawały niczego poza cieniem spowijającym zapłakane kształty w oddali, a one z kolei pełzły i skakały po popiołach. Tak bardzo chciała się odgrodzić od rozwlekłych wyznań Kontrolera, od szokujących rzeczy, o których nieświadomie mówił i przez które teraz była pewna, że poznała jego wszystkie tajemnice. „Podnieś pistolet”, „Chcę usłyszeć jakiś dowcip, taki w formie zagadki”, „Zabiłem ją, to była moja wina”… Wyszeptała mu do ucha hipnotyczne zaklęcia, żeby stłumić nie tylko jego słowa, lecz także horror rozgrywający się wokół nich.

Leżący przed nimi szkielet został oskubany do czysta. Wyblakłe kości gniły, końce żeber zmiękły już od wilgoci, większość z nich odpadła i zginęła w błocie.

Wysoko w górze bociany wciąż sunęły w przechyle i skręcały w tę i we w tę, wykonując złożony, syn­chroniczny powietrzny taniec piękniejszy niż wszystko, co kiedykolwiek stworzyły ludzkie umysły.

Dalsza część w wersji pełnej

Spis treści

Okładka

Karta tytułowa

Karta redakcyjna

Spis treści

000X. Dyrektorka, dwunasta ekspedycja

Część I. Światło prowadzące

0001. Latarnik

0002. Ptasi duch

Punkty orientacyjne

Okładka

Strona tytułowa

Strona redakcyjna

Dedykacja

Spis treści

Meritum publikacji