Część I
Paczkę z wydawnictwa otworzył z niecierpliwością narkomana sięgającego po heroinę i z dwudziestu identycznych książek jedną wziął do ręki. Na granatowym tle okładki widniała szarawa twarz z zamkniętymi oczami, pewnie miała przedstawiać ofiarę zabójstwa. Dużymi białymi literami podano nazwisko autora: Stieg Larsson. Pod spodem znacznie mniejszymi w kolorze żółtym tytuł: „Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet”. Ale to wszystko mało go interesowało. Czym prędzej otworzył na stronie tytułowej i wpatrzył się w tekst, który napełnił go dumą: „Przełożył ze szwedzkiego Zenon Naczyński”.
Podszedł do barku i nalał czerwone bordeuax do kieliszka. Normalnie nie pił alkoholu w ciągu dnia, ale okazja była wyjątkowa. Usiadł z winem w fotelu, przyciągnął do siebie paczkę z książkami i zaczął przeglądać pozostałe egzemplarze. Ale nie po to, by upewnić się, że drukarnia nie popełniła błędu. Napawał się swoim sukcesem. Potrzebował go. Miał udane życie: kochającą, wierną żonę, zdrowe dzieci, sprawiające wyjątkowo mało problemów jak na swój nastoletni wiek, popłatną pracę, którą bardzo lubił, a czegoś jednak brakowało. W czterdzieste urodziny zadał sobie pytanie „Czy to już wszystko?”. Czy nie osiągnie nic więcej niż przeciętny przedstawiciel tak zwanej klasy średniej? Czy nie dokona niczego, co sprawiłoby, że ludzie spojrzeliby na niego z podziwem?
Odpowiedź przyszła wraz z urodzinowym prezentem. Żona podarowała mu książkę pod tytułem „Män som hatar kvinnor”. Musiała zadać sobie dużo trudu, nie znała szwedzkiego – z wykształcenia była ekonomistką – nie orientowała się w literackich trendach, w ogóle w porównaniu z nim mało czytała. Ale nie kupiła książki na chybił trafił, byle po szwedzku, poradziła się jego kolegi ze studiów, co wartościowego, co ciekawego ukazało się w ulubionym przez jej męża gatunku, kryminale, i poprosiła o pomoc w ściągnięciu zarekomendowanej powieści.
Wziął się za nią przed snem. Nie dlatego, że jakoś szczególnie go zainteresowała, tylko zawsze czytał przed snem. Pół godziny. Ta regularność sprawiała, że czytał z pięćdziesiąt powieści w ciągu roku, mimo iż rzadko zaszywał się z książką w kącie na dłużej.
Tym razem jednak po półgodzinie nie odłożył woluminu na nocny stolik. Nie zrobił też tego po godzinie ani dwóch. Rano nadal przewracał kartki. Nie usiadł do komputera, by tłumaczyć dokumenty, wyłączył telefon, kiedy zaczęli dzwonić klienci. A gdy pod wieczór dotarł do ostatniej strony, wiedział, że ma w ręku hit.
Sprawdził w internecie, „Män som hatar kvinnor” ukazało się ledwie przed miesiącem, był to literacki debiut Stiega Larssona. Niestety, pośmiertny, autor nie doczekał wydania, zmarł stosunkowo wcześnie, bo w wieku pięćdziesięciu lat na zawał serca. Oznaczało to, że nic więcej już nie napisze, Naczyński wynalazł jednak informację, że „Mężczyźni, którzy nienawidzą kobiet” stanowią pierwszą część gotowej trylogii. Trzy książki to niedużo, ale…
Kryminały cieszyły się w Szwecji ogromną popularnością, osiągały gigantyczne nakłady. Twórcy, hołubieni przez czytelników, dostający stypendia od państwa, samorządów i rozlicznych fundacji, mogli w spokoju szlifować warsztat i wznosić się na wyżyny swoich umiejętności. Poziomem zaliczali się do pierwszej światowej ligi, mimo to za granicą się nie przebijali. Owszem, tłumaczono ich, ale daleko im było do popularności i nakładów amerykańskich autorów. A już najmniej nad Wisłą. „Zamachowiec” Lizy Marklund, który w ośmiomilionowej Szwecji w pół roku po wydaniu sprzedał się w siedmiuset tysiącach egzemplarzy, w Polsce po takim samym czasie trafił do księgarni taniej książki, gdzie nadal nie było nań popytu. „Sprawa Ewy Moreno” dobiła skandynawską serię wydawnictwa Cymelia, chociaż w ojczyźnie Håkana Nessera okupowała listy bestsellerów i została sfilmowana.
Dotychczasowe niepowodzenia nie musiały jednak oznaczać, że kryminał szwedzki nie ma w Polsce szans na popularność. To trochę jak z bardzo dobrym autorem, którego powieści przechodzą bez rozgłosu. Gdy któraś z kolei zacznie się sprzedawać, czytelnicy będą pytać w księgarniach też o poprzednie, mimo że wcześniej ich nie chcieli. Tylko ta czwarta czy piąta musi chwycić. Zostać dostrzeżoną. Niekoniecznie ze względu na swoje walory. Czasami potrzebny jest łut szczęścia, jakieś wydarzenie, które postawi ją w świetle reflektorów.
Zdaniem Naczyńskiego za takie wydarzenie dla kryminału szwedzkiego należało uznać pojawienie się powieści Larssona. Była tak znakomita, że musiała pociągnąć za sobą pozostałe, też przecież wysokiej jakości. Te pozostałe stanowiły piasek, który szwedzcy autorzy dotąd cierpliwie sypali na wywrotkę, książka Larssona dźwignię, która pozwalała przechylić skrzynię i zasypać tym piaskiem inne kraje.
Mogła pociągnąć, wcale nie musiała. Swoją prognozę opierał przecież nie na faktach, tylko na wyczuciu, na intuicji. Wspartej nie badaniami rynku, lecz znajomością setek kryminałów. Bardzo wątła podstawa do dokonania inwestycji. Czyż jednak najbardziej spektakularnych sukcesów nie odnosili ci, którzy podjęli największe ryzyko? Czy tacy wizjonerzy jak Steve Jobs albo Jeff Bezos nie polegali właśnie na swojej intuicji, kiedy zakładali Apple’ai Amazona?
Poza tym odpowiedź na tradycyjne pytanie asekurantów (albo osób rozsądnych, jak kto woli), „Ile można stracić?”, brzmiała: stosunkowo niewiele. Nie stawiał na szali całego swojego majątku, nawet nie wszystkie oszczędności. Nie rezygnował z pracy, więc gdyby te zainwestowane stracił, spokojnie by je odrobił. Do tego nie stał przed alternatywą: duży zarobek albo duża strata. W razie niepowodzenia nie spadał od razu w przepaść, czekały na niego po drodze dwie siatki zabezpieczające. Gdyby nawet oczekiwany boom na szwedzki kryminał nie nastąpił, sam Larsson mógł się dobrze sprzedać, co pozwoliłoby Naczyńskiemu przynajmniej wyjść na zero. Gdyby pomylił się i w tych rachubach, to przecież szwedzcy autorzy nie zniknęliby zupełnie z polskiego rynku, a więc co jakiś czas wpadałoby mu parę groszy, zmniejszając stratę.
Za to powodzenie inwestycji oznaczało naprawdę duże pieniądze. Dotąd był zamożny, teraz stałby się bogaty.
Ispełniłby wreszcie swoje marzenie, zobaczyłby swoje nazwisko na stronie tytułowej, no, bo skoro do niego należeć będą prawa, to on będzie decydował.
Porozmawiał z żoną i przedstawił jej swój plan. Nie była zachwycona. Jako ekonomistka stała mocno na ziemi. Zdecydowanie wolała wróbla od gołębia. Ale była też dobrym psychologiem (choć to już amatorsko). Dostrzegła, że jeśli się nie zgodzi, będzie o tym myślał jako o zaprzepaszczonej szansie. Z początku bez pretensji do niej, ale z czasem zacznie ją obwiniać, tak że ten jego żal stanie pomiędzy nimi, stanowiąc zagrożenie dla ich małżeństwa. Zgodziła się więc.
Następny dzień Naczyński zaczął od telefonów do przekładających literaturę szwedzką, by wypytać, jak wygląda kupowanie praw do wydania szwedzkiej książki na polskim rynku. Pierwsza tłumaczka, do której zadzwonił, Janina Cedro, mimo sporego dorobku nie potrafiła nic mu powiedzieć. Dostawała zlecenie na przekład i skupiała się na tłumaczeniu, wydawnicza kuchnia zupełnie jej nie interesowała. Można by powiedzieć, że chwalebne koncentrowanie się na swoim zadaniu, bo mądrzej rozwijać własny warsztat, niż gromadzić zbędną wiedzę, gdyby nie to, że kolejny tłumacz, uchodzący za znacznie lepszego od niej, okazał się znawcą tematyki wydawniczej. Naczyński miał pewne obawy, by do niego zadzwonić, facet uchodził za humorzastego i opryskliwego, nie był też lubiany, gdyż nie oglądając się na fałszywie pojętą solidarność zawodową, potrafił zjechać cudzy przekład, wytykając bezlitośnie wszystkie błędy. Wbrew tym obawom agent literacki in spe natrafił na sympatycznego i pomocnego człowieka. Może tłumacz akurat był w dobrym humorze, ale chętnie wprowadził Naczyńskiego w zawiłości wydawniczej tematyki. Znał się na tym i wyraźnie się nią pasjonował. Rozmawiali przez telefon blisko godzinę i przez tę godzinę Naczyński dowiedział się wszystkiego, co mu było potrzebne. Chcąc wyrazić swoją wdzięczność, zaproponował rozmówcy gratyfikację i wtedy przekonał się, że pogłoski o jego gburowatości nie mijały się z prawdą. Tłumacz najpierw zamilkł, co okazało się wyrazem oburzenia, bo potem rzucił „spierdalaj pan” i się rozłączył.
Urażoną dumę Naczyński uznał za koszt i wsiadł w samolot do Sztokholmu. Nie szukając żadnych tanich linii, stać go było na normalny przelot, zresztą z dnia na dzień za pół darmo pewnie i tak by nie poleciał. Zatrzymał się w niewielkim hoteliku na Kungsholmen, Hilton miał się znaleźć w jego zasięgu dopiero po zakończonej sukcesem inwestycji.
DALSZA CZĘŚĆ DOSTĘPNA WWERSJI PEŁNEJ
