Pułkownik "Ponury". Biografia cichociemnego Jana Piwnika ebook

Projekt okładki

Marcin Słociński/ monikaimarcin.com

Ilustracja na okładce

Fot. ppor. cz. w. Feliks Konderko „Jerzy” © Copyright by Mariusz Baran-Barański.

Opieka redakcyjna

Rafał Szmytka

Menadżer projektu

Marianna Starzyk

Opieka promocyjna

Karolina Domańska

Wybór zdjęć

Wojciech Königsberg

Adiustacja

Jacek Ring

Korekta

Agnieszka Mąka

Indeksy

Tomasz Babnis

Copyright © by Wojciech Königsberg

Copyright © for this edition by SIW Znak sp. z o.o., 2024

ISBN 978-83-240-9017-4

Znak Horyzont

www.znakhoryzont.pl

Książki z dobrej strony: www.znak.com.pl

Więcej o naszych autorach i książkach: www.wydawnictwoznak.pl

Społeczny Instytut Wydawniczy Znak

ul. Kościuszki 37, 30-105 Kraków

Dział sprzedaży: tel. 12 61 99 569, e-mail: [email protected]

Wydanie I, Kraków 2024

Na zlecenie Woblink

woblink.com

plik przygotował Jan Żaborowski

Wujek Janek

Książka autorstwa Wojciecha Königsberga to kolejna praca poświęcona Janowi Piwnikowi – płk. „Ponuremu”, człowiekowi nierozłącznie związanemu z ziemią kielecką. Tu się urodził we wsi Janowice w 1912 r. i tu w 1988 r. w krypcie klasztoru Ojców Cystersów w Wąchocku spoczęły jego prochy, sprowadzone z cmentarza w Wawiórce na Nowogródczyźnie. Wszystko, co wydarzyło się w ciągu 32 lat życia „Ponurego”, pokazuje dojrzewanie i stałą przemianę, jakie dokonywały się w jego osobowości za sprawą żołnierskiej edukacji i doświadczenia wymuszanego przez zewnętrzne okoliczności. Druga wojna światowa była dla niego, tak jak i dla milionów Polaków, twardą i brutalną szkołą, w której ostateczny egzamin z człowieczeństwa i obywatelskiej postawy kończył się często drewnianym krzyżem na cmentarnej mogile.

Wiejski chłopiec, pozbawiony protektorów, przebija się przez życie motywowany wartościami wyniesionymi z domu rodzinnego i ze swojego środowiska. Dzięki nim buduje sobie pozycję wśród kolegów kursantów w szkołach wojskowych, następnie jako przełożony i dowódca formacji policyjnych, jako uczestnik cyklu przygotowań cichociemnych przed skokiem do okupowanego kraju i wreszcie w akcjach bojowych w „Wachlarzu” i jako komendant Zgrupowań Partyzanckich Armii Krajowej na Kielecczyźnie i w Ziemi Nowogródzkiej.

Wśród cech osobowych Wujka Janka, znanych mi z relacji i przekazów rodzinnych, wyraziście zaznaczały się cnoty i zasady mocno utrwalone w polskiej historii i tradycyjnie uosabiane przez przyzwoitego człowieka. Na ten wizerunek składały się: trwała hierarchia wartości, prawy charakter, poczucie honoru, miłość do Ojczyzny i gotowość do poniesienia najwyższej ofiary dla jej obrony i zapewnienia bezpieczeństwa, sprawiedliwość, optymalne przygotowanie do wykonywania powierzonych obowiązków oraz odpowiedzialność za podejmowane decyzje.

Można mieć zastrzeżenie, że to obraz zbyt jednostronny, na którym namalowane zostały w jasnych barwach jedynie nieskazitelne pozytywy. W rzeczywistości było ich wiele i one przeważały. Idealne postacie jednak nie istnieją, ponieważ na pełną osobowość składają się też błędy, nietrafione decyzje, upadki, wahania i bolesne skutki wydarzeń, których to następstw nie udało się do końca przewidzieć.

Wielką zasługą Autora jest tak wnikliwe i kompetentne, dociekliwe i staranne przedstawienie faktów z życia Jana Piwnika podanych w niezwykle interesującej formie i w wartkiej narracji. „Ponury” jest więc pokazany w pełnym ludzkim wymiarze. Jestem przekonany, że książka ta stanie się pasjonującą lekturą nie tylko dla miłośników historii, ale i dla czytelników szukających odpowiedzi na pytanie, jak autentyczny patriotyzm decyduje o ludzkich czynach i wyborach.

Mija 80 lat od żołnierskiej śmierci „Ponurego” pod Jewłaszami. Zyskał sławę bohatera. Współcześnie tytułem tym szafuje się z lekkością i niefrasobliwie, obdarzając nim niekiedy nawet ludzi niegodnych wyróżnienia. Warto zatem znać punkt odniesienia i pamiętać, że istnieją wzorce sprawdzone w najtrudniejszych warunkach. I do nich powracać, dokonując ocen i porównań.

Mieczysław Sokołowski1

Gdańsk, 27 stycznia 2024 r.

Słowem wstępu

Wielu żołnierzy drugiej wojny światowej przeszło do legendy po swej bohaterskiej śmierci. Nie każdy jednak już za życia cieszył się taką estymą jak por./płk2 Jan Piwnik „Ponury”, jeden z najsłynniejszych cichociemnych – spadochroniarzy Armii Krajowej, wybitny dowódca partyzancki z Gór Świętokrzyskich i Nowogródczyzny. Śmierć na polu walki nadała jego legendzie jeszcze większego biegu, a usilne zwalczanie pamięci przez władze powojennej Polski tylko ten proces wzmocniło.

Kiedy po raz pierwszy zetknąłem się z postacią „Ponurego” na kartach kultowej już książki Cezarego Chlebowskiego Pozdrówcie Góry Świętokrzyskie3, miałem zaledwie 15 lat. Odbierałem wtedy Piwnika jako osobę znacznie starszą ode mnie, z dużym bagażem doświadczeń życiowych oraz o niezwykle silnym charakterze. Teraz piszę te słowa i mam już przeszło 40 lat, a także sporo doświadczeń za sobą. Nadal jednak z wielkim szacunkiem myślę, mówię oraz piszę o chłopskim synu ze świętokrzyskich Janowic, który złożył swe niespełna trzydziesto­dwuletnie życie na ołtarzu Ojczyzny.

Po części wynika to z faktu, że moi dziadkowie od strony mamy wywodzą się z Kielecczyzny, od urodzenia mieszkam na wsi oraz zostałem wychowany w etosie Armii Krajowej i szacunku wobec bohaterów narodowych4. Przede wszystkim jest to jednak zasługa samego Piwnika, który był postacią nieprzeciętną, przerastającą wielu mu współczesnych żołnierzy i dowódców. Oczywiście miał wady, popełniał błędy, podejmował niesłuszne decyzje, jak każdy z nas. Dlatego tak ważne jest ukazanie jego losów w sposób komplementarny, położenie nacisku na przedstawienie wydarzeń z dzieciństwa i młodości oraz kolejnych etapów życia, które pozwoliły mu z Jasia stać się „Ponurym”.

Niniejsza biografia w dużej części została oparta na mojej poprzedniej pracy poświęconej Piwnikowi, wydanej w 2011 r. książce Droga „Ponurego”. Rys biograficzny majora Jana Piwnika5. Rok później otrzymałem za nią Nagrodę im. prof. Tomasza Strzembosza dla autora najlepszej debiutanckiej lub drugiej w karierze książki dotyczącej najnowszej historii Polski6. Sporo materiału poświęconego „Ponuremu” odnalazłem także w następnych latach, podczas pracy nad dwiema kolejnymi książkami. Wydanej w 2017 r. publikacji AK 75. Brawurowe akcje Armii Krajowej7 oraz opublikowanej wraz z Bartłomiejem Szyprowskim w 2022 r. pracy Zlikwidować! Agenci Gestapo i NKWD w szeregach polskiego podziemia8. Obie pozycje zdobyły Nagrodę im. Oskara Haleckiego w konkursie „Książka Historyczna Roku”9.

Niezwykle cenne źródło do poznania losów Jana Piwnika stanowi literatura wspomnieniowa. O latach młodzieńczych można przeczytać w publikacjach nestora polskiej adwokatury, Witolda Zapałowskiego, z którym chodził do gimnazjum oraz utrzymywał kontakty podczas służby w Policji Państwowej10. Sporo informacji o pobycie w Wielkiej Brytanii znajdziemy we wspomnieniach cichociemnego Alfreda Paczkowskiego11oraz publikacjach żołnierzy 1 Samodzielnej Brygady Spadochronowej, w tym: Stanisława Sosabowskiego12, Jana Kamińskiego13 i Władysława Stasiaka14. Na temat służby w „Wachlarzu”, oprócz Paczkowskiego, pisali ponadto Wacław Kopisto15 oraz Czesław Hołub16. O działalności konspiracyjnej w Warszawie można natomiast znaleźć nieco wiadomości we wspomnieniach cichociemnych Stanisława Jankowskiego17 oraz Ryszarda Nuszkiewicza18.

Najwięcej publikacji niesie ze sobą okres partyzancki. Wśród podkomendnych Piwnika z Kielecczyzny, którzy pokusili się opublikować swoje wspomnienia, znaleźli się m.in.: Marian Świderski19, Leszek Popiel de Choszczak20, Jerzy Stefanowski21, Michał Basa22, Mieczysław Kazimierski23, Teofil Obara24, Andrzej Rawita-Gawroński25, Bronisław Sianoszek26, Jacek Wilczur27, Anna Starosz28, Józefa Stefanowska-Rybus (z domu Wasilewska)29, Danuta Czerwińska (z domu Czaczkowska)30, Tadeusz Chmielowski31, Henryk Smalc32, Lucjan Krogulec33, Stanisław Under­lik34, Józef Wroniszewski35, Jan Wroniszewski36, Jan Zawierucha37, Kazimierz Czerniewski38oraz Zdzisław Rachtan39.

Z okresem nowogródzkim mamy natomiast do czynienia m.in. w książkach Janusza Prawdzica-Szlaskiego40i Bojomira Tworzyańskiego41oraz we wspomnieniach Jana Borysewicza42. Relacje kilkunastu byłych podwładnych Piwnika z VII Batalionu 77 Pułku Piechoty AK znajdziemy ponadto w 8 numerze Biuletynu Okręgu Nowogródzkiego AK pt. „Szlakiem Narbutta”43.

Kolejną kategorię źródeł stanowią archiwalia. Materiały dotyczące okresu przedwojennego to głównie zbiory Kwatery Majora „Ponurego” w Janowicach (ZKMP), dokumenty z Archiwum Akt Nowych w Warszawie (AAN), Centralnego Archiwum Wojskowego – Wojskowego Biura Historycznego im. gen. broni Kazimierza Sosnkowskiego w Warszawie (CAW WBH), Archiwum Państwowego m.st. Warszawy (APW) oraz Archiwum Państwowego w Kielcach (APK). Okres począwszy od września 1939 r. do skoku do Polski to dokumenty z Archiwum Mieczysława Sokołowskiego (AMS), Studium Polski Podziemnej w Londynie (SPP) oraz Instytutu Polskiego i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie (IPiMS). Materiały dotyczące konspiracji i partyzantki pochodzą głównie z AAN, CAW WBH, Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie (AIPN), Archiwum Instytutu Pamięci Narodowej w Kielcach (AIPN Ki) oraz Bundesarchiv w Berlinie (Barch).

Najważniejszym źródłem do poznania losów naszego bohatera są jednak relacje osób, które miały okazję poznać go osobiście. W pracy wykorzystałem wiele unikatowych przekazów, które utrwaliłem podczas rozmów oraz korespondencji z ostatnimi żyjącymi świadkami lub odnalazłem w zbiorach prywatnych i instytucjonalnych. Nowe ustalenia, dokumenty, zdjęcia oraz relacje umożliwiają ukazanie jeszcze wierniejszego obrazu syna, ucznia, żołnierza, policjanta, cichociemnego, konspiratora, partyzanta, dowódcy, bohatera, Polaka, a przede wszystkim człowieka. Piwnik był bowiem człowiekiem z krwi i kości i takim chciałbym go Państwu przedstawić!

Niniejsza książka nie powstałaby bez wsparcia kilkudziesięciu osób oraz instytucji, którym w tym miejscu chciałbym serdecznie podziękować. Byli to: Pan Konrad Adamiec, Pan Piotr Ambroszczyk, Pan Leszek Adamczewski, Pan Robert Ambrozik, Pan Jarosław Babicki, Pan Mariusz Baran-Barański, Pan Paweł Barszcz, Pan Piotr Bieliński, Pan Jerzy Bilski, Pan Tymoteusz Bolewski, Pan Paweł Boruń, Pan Rafał K. Cieślak, Pan Czarny – Świętokrzyskie Zgrupowanie 326, Pan Robert Czekaj, Pan Mateusz Dallali, Pani Katarzyna Dąbrowska, Pan Wojciech Drabik, Pan Michał Głownia, Pan Krzysztof Godzwon, Pan Mariusz Gruszczyński, Pan Maciej Harenza, Pan Patryk Jaki, Pani Barbara Jęczmińska, Pan Edward Karpiński, Pan Roman Kasprzak, Pani Katarzyna Kołodziejczyk, Pan Waldemar Kowalski, Pan Jan Kuta, Pan Dariusz Kwapisz, Pan Emil Leśny, Pan Marcin Łycha, Pani Anna Łyczewska, Pani Bożena Makuch, Pan Mateusz Maroński, Pan Jacek Maryan, Pan Andrzej Michał Mazur, Pan Krzysztof Mazur, Pani Bogumiła Mikita-Gułaj, Pan Szczepan Mróz, Pan Robert Nogaj, Pan Rafał Obarzanek, Pan Zbigniew Ołownia, Pan Grzegorz Osowski, Pani Ewa Pawlus, Pan Łukasz Pasztaleniec, Pan Krzysztof Piekarski, Pan Przemysław Pietrasik, Pan Marek Pietruszka, Pan Tomasz Pietrzykowski, Pan Tomasz Polański, Polonia Aid Foundation Trust z Londynu, Pan Mateusz Różycki, Pan Grzegorz Sajnóg, Pan Jerzy Sepioł, Pani Mieczysława Skarżyńska, Pan Piotr Składanowski, Pan Roman Skorek, Pan Marcin Sołtysiak, Pani Jolanta Stefanowska, Stowarzyszenie Historyczne Cichociemnych Spadochroniarzy Armii Krajowej, Pan Jarosław Strojny, Pan Jerzy Sztompke, Pan Bartłomiej Szyprowski, Pan A.J. Tarnowski, Pan Norbert Tomczak, Pani Anna Tomczyk, Pan Miłosz Trukawka, Pan Jacek Walaszczyk, Pani Bożena Waligórska-Zaborowska, Pani Otylia Wieżyńska-Postrach, Pan Wiesław Wilczkowiak, Pan Łukasz Wilczyński, Pani Klaudia Wilczyńska, Pan Wiktor Wilczyński, Pan Marek Wróbel, Pan Jarosław Żołyński, Państwo Bogumiła i Jerzy Żongołłowiczowie.

Szczególne podziękowania kieruję do siostrzeńca Jana Piwnika, Pana Mieczysława Sokołowskiego z Gdańska, który zaszczycił mnie przygotowaniem wpisu poświęconego wujkowi Jankowi.

Na zakończenie pragnę złożyć wyrazy wdzięczności mojej żonie Joannie, dzieciom: Marii, Janowi, Franciszkowi i Pawłowi oraz mamie Józefie za wsparcie udzielone podczas pracy nad książką.

Życzęudanej lektury

Wojciech Königsberg

[email protected]

https://wokol-ponurego.blogspot.com

www.facebook.com/WokolPonurego

Rozdział I

Młodość

1.

Uczeń

Droga życiowa Jana Piwnika rozpoczęła się w sobotę 31 sierpnia 1912 r., o godzinie 3.00 nad ranem w drewnianej chacie w Janowicach na Kielecczyźnie44. Była to niewielka wioska odległa około 15 kilometrów na północny zachód od Opatowa, w guberni radomskiej ówczesnego zaboru rosyjskiego45. Zapewne nikt z obecnych przy porodzie nie śnił nawet, że chłopiec, który przyszedł na świat, złotymi zgłoskami zapisze się w historii Polski.

Następnego dnia ojciec nowo narodzonego w towarzystwie dwóch mieszkańców Janowic, pięćdziesięcioletniego Jana Ślusarza oraz trzydziestotrzyletniego Marcina Kłonicy, wybrał się do kościoła pw. św. Wojciecha Biskupa i Męczennika w pobliskiej Mominie46. W świątyni ksiądz Józef Czernikiewicz, proboszcz parafii z ponad dwunastoletnim stażem47, wpisał fakt urodzenia Jana do księgi metrykalnej parafii pod numerem 10948. W tej samej świątyni odbył się również chrzest, przy którym jako rodzice chrzestni asystowali Marianna Haraźna oraz Paweł Ślusarz49.

Ojciec Piwnika, również Jan, urodził się 15 października 1877 r. (zm. 12 lutego 1971 r.) w Mirkowicach oddalonych od Janowic mniej więcej o 10 kilometrów50. Utrzymywał się głównie z pracy na roli. Z wyjątkiem pięciu lat, które spędził w armii Imperium Rosyjskiego, z czego część służby przypadła na niezwykle trudny okres, jakim była wojna rosyjsko-japońska z lat 1904-1905. Pełnił ją jako carski pogranicznik na granicy z Turcją, w 26 Karskiej Brygadzie Straży Pogranicza, stacjonującej w Kagizmanie w obwodzie karskim na Kaukazie51. Matka Zofia, z domu Kłonica, urodziła się 5 maja 1888 r. (zm. 26 czerwca 1972 r.) w Janowicach52. Ślub wzięli 24 października 1905 r. w kościele parafialnym w Mominie53.

Najstarszym dzieckiem Piwników była Marianna, która przyszła na świat 21 sierpnia 1906 r.54 Niestety dziewczynka zmarła 22 maja 1910 r.55 w wyniku udaru słonecznego. 29 maja 1909 r. przyszła na świat Agnieszka56 (zm. 21 maja 1997 r.). Urodzona pod koniec 1915 r. Zofia zmarła 24 maja 1916 r.57 z powodu ciężkiej żółtaczki. 16 września 1917 r. urodziła się Katarzyna (zm. 26 lutego 2004 r.), a 13 sierpnia 1921 r. Józef Wawrzyniec (zm. 25 lipca 1999 r.). Ponadto jeszcze jedna córeczka zmarła kilka dni po narodzinach58. To nie był koniec rodzinnych tragedii. Podczas pierwszej wojny światowej, gdy przez Janowice przeszedł front wschodni, pożar strawił część domu Piwników i rodzina musiała przenieść się na jakiś czas do niewielkiej chałupy naprędce przystosowanej do zamieszkania59.

Małżonkowie byli prostymi, choć dość zamożnymi jak na warunki janowickie gospodarzami. Praca była dla nich sensem życia, a ziemia oraz inwentarz żywy głównym źródłem utrzymania. Przez pewien czas w tymczasowo zajmowanej chałupce matka, znana w okolicy z obrotności, prowadziła skromny sklepik, w którym sprzedawała najpotrzebniejsze na wsi towary, jak: sól, mydło, zapałki czy pastę do butów. Od wczesnych lat Jan był przyuczany do pracy w gospodarstwie. Początkowo opiekował się ptactwem oraz wypasał krowy, ale gdy trochę zmężniał, wykonywał już wszelkie prace przeznaczone dla dorosłych. Była to twarda lekcja życia, wyrabiająca wielkie poczucie obowiązku oraz silny charakter, za co w późniejszym czasie będzie chwalony przez policyjnych i wojskowych przełożonych. Piwnikowie, mimo że ich edukacja skończyła się na początkowych klasach szkoły powszechnej, zadbali, aby dzieci zdobyły odpowiednie wykształcenie, a trzeba pamiętać, że było to o wiele trudniejsze niż obecnie. Najpierw posłali do szkół Agnieszkę, a następnie zainwestowali w edukację najstarszego syna60.

Początkowo Jan uczył się w Szkole Powszechnej w Janowicach, która mieściła się nieopodal jego domu61. Naukę ukończył w czerwcu 1923 r., po czwartej klasie. Następnie próbował dostać się do gimnazjum w oddalonym od wioski około 15 kilometrów Ostrowcu (od 1937 r. Ostrowiec Świętokrzyski)62. Mimo że dobrze zdał egzaminy, do szkoły nie został przyjęty63. Inni kandydaci byli po prostu lepsi albo mieli mocne plecy. Niezrażony jednak tym niepowodzeniem, 5 lutego 1924 r. został uczniem II klasy gimnazjum na podstawie zdanego egzaminu eksternistycznego64. Należy podkreślić, że był to dość odważny krok. Przez zaledwie cztery lata spędzone w szkole powszechnej nie zgłębił bowiem znacznej partii materiału niezbędnego do płynnego kontynuowania nauki w gimnazjum i zapewne dużo czasu musiał poświęcić, ucząc się sam w domu, aby nadrobić oczywiste braki.

Szkoła w Ostrowcu została utworzona w 1913 r., a od 1923 r. nosiła naz­wę: Państwowe Gimnazjum Męskie im. Joachima Chreptowicza65. W miesz­­czącym się przy ul. Polnej 54 budynku (dawne koszary rosyjskie) uczyło się w tym czasie 350-400 chłopców. Dyrektorem placówki od 1921 r. był nauczyciel fizyki i chemii Wilhelm Romiszewski. W gimnazjum istniało kilka kół zainteresowań m.in.: matematyczno-przyrodnicze, historyczne, literackie, dramatyczne. W 1925 r. w placówce rozpoczęła działalność organizacja Bratnia Pomoc, która zajmowała się pomocą dla biedniejszych uczniów oraz tych z problemami w nauce. Wśród młodzieży działała także I Ostrowiecka Drużyna Harcerska im. Mariana Langiewicza66.

Drogę do szkoły początkowo Piwnik pokonywał pieszo, rowerem lub przygodnym środkiem transportu ze znajomym gospodarzem67. W późniejszym czasie zamieszkał na stancji w Ostrowcu przy ul. Słowackiego 19 u rodziny Paców, wraz z dwoma kolegami z klasy gimnazjalnej – z synem właścicieli Jerzym oraz jego imiennikiem Jerzym Ignatowiczem68.

Uczył się w klasie „A”, z francuskim jako językiem obcym. Jego wychowawcą był nauczyciel matematyki i fizyki, Franciszek Sadowski69. Jak wynika z zachowanych arkuszy ocen, Jan nie należał do „orłów” w nauce. O ile klasę II i III ukończył zgodnie z planem, o tyle do kolejnej uczęszczał przez dwa lata, w roku szkolnym 1925/1926 oraz 1926/1927. W pierwszym okresie oceny niedostateczne miał aż z sześciu przedmiotów: języka polskiego, języka francuskiego, języka łacińskiego, geografii, matematyki oraz nauk przyrodniczych. Zachowanie oceniono jako odpowiednie, pilność jako małą, a zdolności jako średnie70.

Także w kolejnych latach miał problemy z zaliczaniem poszczególnych przedmiotów. Powtarzał klasy VI, VII lub VIII. Brak arkusza ocen z klasy VI. Udało się odnaleźć jedynie z klasy VII71, który może jednak dotyczyć drugiego roku spędzonego w tym samym oddziale. Według kolegi klasowego Piwnika, Stefana Nowaczka, w 1929 r. razem ukończyli VI klasę, po czym Nowaczek odszedł ze szkoły, a Piwnik miał ją ukończyć w 1931 r.72, czyli rok wcześniej niż w rzeczywistości zakończył edukację73. Gdyby powtarzał VI klasę, to Nowaczek raczej by o tym wspomniał, a ponadto nie wskazywałby 1931 r. jako daty zakończenia nauki przez Piwnika. Mógł natomiast nie wiedzieć o powtarzaniu przez niego VII lub VIII klasy, stąd ten drugi wariant wydaje się bardziej prawdopodobny.

Lata gimnazjalne to nie tylko czas nauki, to także okres zabaw oraz wkraczania w dorosłe życie. Mimo swego chłopskiego pochodzenia Jan nie był szykanowany przez innych uczniów ani nie pozostawał na uboczu, jak można przeczytać w niektórych publikacjach74. Mało tego. Jego kolega klasowy, Witold Zapałowski, wspominając lata młodzieńcze, podkreślał: „W tamtych latach w gimnazjum było nas 352 uczniów, w większości to synowie chłopów i robotników. Kryterium podziału na pochodzenie chłopskie czy robotnicze nie istniało. Byliśmy całkowicie zintegrowani nie tylko zewnętrznie, przez jednolite mundury, ale również przez naszych wspaniałych wychowawców i przez nasze organizacje szkolne: harcerstwo oraz Bratnią Pomoc”75. W rozmowie z autorem Zapałowski dodał ponadto, że Piwnik był jednym z weselszych chłopców w klasie, przez co zyskiwał sympatię innych. Bardzo lubił grę w piłkę nożną i ręczną, latem pływanie, a zimą jazdę na łyżwach. Był też dość dobrym tancerzem76.

Warto odnotować, że zamiłowanie do tańca i zabawy skończyło się dla niego dość przykrymi konsekwencjami. Idąc na jeden z bali szkolnych w VIII klasie, aby sobie poprawić humor, wstąpił do restauracji na jednego. Tydzień po zabawie obniżono mu sprawowanie do nieodpowiedniego77, a trzeba pamiętać, że było to ostatnie półrocze przed maturą. Koledzy wydedukowali, że musiała go wsypać nauczycielka języka polskiego, z którą tańczył. Prawdopodobnie wyczuła od niego woń alkoholu i poskarżyła się dyrekcji. W odwecie rozpoczęli bierny bojkot nauczycielki, co już po pierwszej lekcji zakończyło się płaczem polonistki i opuszczeniem przez nią sali. Mimo próśb i gróźb gimnazjaliści nie dawali za wygraną. Kolejnego dnia Piwnik, chcąc powtórzyć materiał z historii, podczas długiej przerwy wyszedł na dzieciniec szkoły i wskoczył przez okno do zamkniętej na klucz klasy. Po dzwonku, gdy nauczycielka weszła do sali, ze zdziwieniem spostrzegła Jana siedzącego przy jednej z ławek. Kiedy zapytała, jak się tutaj dostał, odparł, że wszedł przez dziurkę od klucza. Polonistka zdenerwowana bezczelnością ucznia poskarżyła się jego wychowawcy. Na profesorze Sadowskim nie zrobiło to jednak większego wrażenia. Podczas kolejnej lekcji matematyki rzucił jedynie mimochodem: „Chłopcy, bardzo proszę nie wchodzić do klasy przez dziurkę od klucza”78.

Według rodzinnych przekazów, w późniejszym czasie Jan związał się uczuciowo z dziewczyną o imieniu Melcia, z którą najprawdopodobniej później się zaręczył. Związek nie przetrwał jednak wojennej rozłąki. Melcia wyszła za mąż podczas pobytu Piwnika na Wyspach Brytyjskich79. Możliwe, że znajomość ta rozpoczęła się dopiero podczas służby policyjnej w Warszawie. W kieszonkowym kalendarzyku Jana, w części z adresami pierwszy znajdujemy bowiem zapis: „Mela [Melania] Zdunkówna, Warszawa, ul. Spokojna 3 m. 51”80. Jak się udało ustalić, Mela­nia Zdunek w 1940 r. wyszła za mąż za Władysława Dąbrowskiego81.

Na początku 1931 r. wraz z kolegami z klasy gimnazjalnej Piwnik wstąpił do koła starszoharcerskiego, gdzie dał się poznać jako bardzo aktywny druh. Przed świętami Bożego Narodzenia tego samego roku członkowie koła złożyli uroczyste przyrzeczenie i otrzymali krzyże harcerskie. Oświadczyli ponadto: „Złączeni silnymi węzłami przyjaźni i harcer­skim braterstwem, my, uczniowie ósmej klasy, w roku szkolnym 1931/1932 Państwowego Męskiego Gimnazjum im. J. Chreptowicza, zobowiązujemy się uroczyście, że po dziesięciu latach od dnia dzisiejszego stawimy się wszyscy na koleżeńskie spotkanie w naszej szkole”82. Kolegami Piwnika w ostatniej klasie byli: Leon Abramowicz, Czesław Budulski, Leon Czerwiec, Bogusław Dybiec, Jerzy Ignatowicz, Tadeusz Kozłowski, Adolf Młodnicki, Maciej Morawiecki, Marian Otko, Mieczysław Pacański, Jerzy Pac, Adam Słowiński, Lucjan Stępień, Józef Tkaczyk, Jan Wielgus oraz Witold Zapałowski83. Część wymienionych uczniów niestety nie przeżyła wojennej pożogi.

Poza działalnością w harcerstwie oraz Bratniej Pomocy patrio­tyzm wyniesiony z domu Jan kształtował także na spotkaniach koleżeńskich, podczas których młodzież czytała literaturę historyczną, patriotyczną i publicystykę, a następnie dyskutowała na temat sytuacji wewnętrznej w kraju oraz roli II Rzeczypospolitej na arenie międzynarodowej. Jedną z lektur, która wywoływała ożywioną dyskusję wśród ostrowieckich gimnazjalistów, była książka Jędrzeja Giertycha My, nowe pokolenie! O harcerskiej służbie Polsce84, wydana w 1929 r. w Warszawie85.

Dużą dojrzałość patriotyczną Piwnika świetnie obrazują słowa Stefana Nowaczka, który wspominał: „Poznałem go jako bardzo dob­rego i miłego kolegę w 3-ej klasie gimnazjum im. Joachima Chreptowicza w Ostrowcu nad Kamienną. Gimnazjum to poza swoim wysokim poziomem naukowym ma jeszcze jedną piękną historię. Stamtąd licznie wyruszyli w 1920 r. uczniowie klas starszych i młodszych na czele ze swoimi nauczycielami na obronę Warszawy przed hordą bolszewicką, gdzie zasłynęli jako bohaterowie lub zginęli na polu chwały. By uczcić pamięć poległych dyrekcja gimnazjum [w 1923 r.] wmurowała w ścianę budynku szkolnego tablicę marmurową, na której wypisano złotymi literami nazwiska tych, co poświęcili swe młode życie za Ojczyznę. Często z Jankiem Piwnikiem staliśmy poważni przed tablicą i napawaliśmy się dumą, że mieliśmy tak dzielnych kolegów. Często też rozmawialiśmy między sobą, że gdyby znów nasza Ojczyzna znalazła się w potrzebie, nie pożałowalibyśmy swego życia dla niej”86.

Warto dodać, że Jan udzielał się społecznie również poza murami szkoły. Przykładem może być udział 9 grudnia 1931 r. w drugim powszechnym spisie ludności Rzeczypospolitej Polskiej w roli okręgowego komisarza spisowego w powiecie opatowskim. Pół roku później, 10 czerwca 1932 r., Główny Urząd Statystyczny za poświęcony czas przyznał mu odznakę „Za Ofiarną Pracę”87. Jak wynika z przeprowadzonego spisu, Piwnik był jednym z 32 107 252 mieszkańców Polski oraz jedną z 2 935 697 osób zamieszkujących województwo kieleckie88.

Dużym wyzwaniem dla naszego bohatera w tym czasie była bezsprzecznie matura, czyli symboliczna przepustka do dorosłości. W maju 1932 r. przystąpił do gimnazjalnego zwyczajnego egzaminu dojrzałości typu humanistycznego przed Państwową Komisją Egzaminacyjną przy Kuratorium Krakowskiego Okręgu Szkolnego. Uzyskał wynik dość przeciętny, otrzymując z języka polskiego, języka francuskiego, historii wraz z nauką o Polsce współczesnej i matematyki oceny dostateczne, a jedynie z religii ocenę bardzo dobrą. Również ostatnie oceny z poszczególnych przedmiotów z klas VI-VIII nie były rewelacyjne. Z języka łacińskiego, fizyki wraz z chemią oraz z propedeutyki filozofii zdobył oceny dostateczne, a ze śpiewu wraz z muzyką oraz z ćwiczeń cielesnych bardzo dobre89.

Ze świadectwem maturalnym w kieszeni mógł starać się o przyjęcie na jedną z wyższych uczelni. Pisana mu była jednak inna droga. Z wyciągu ewidencyjnego sporządzonego w powiatowej komendzie uzupełnień wynika, że miał już za sobą przysposobienie wojskowe drugiego stopnia odbyte w Ostrowcu. 9 czerwca 1932 r. stawił się natomiast przed komisją poborową w Opatowie. Podczas badania uzyskał kategorię „A” – zdolny do służby wojskowej. Warto dodać, że mierzył 172 centymetry, ważył 69,5 kilograma, włosy miał koloru ciemny blond, oczy piwno-niebieskie90, twarz owalną, nos prosty, nie miał znaków szczególnych91. Nie licząc gęstych, ciemnych brwi zrośniętych ze sobą, które nadawały mu chmurne, wręcz ponure oblicze, świetnie korespondujące z jego cichociemnym pseudonimem „Ponury”92.

2.

Żołnierz

Począwszy od 1924 r. mężczyźni w wieku od 21 lat, z wyjątkami wskazanymi w Ustawie o powszechnym obowiązku służby wojskowej, zamieszkujący na terytorium II RP oraz mający odpowiednią kategorię zdrowia byli zobowiązani do odbycia służby wojskowej. W niektórych formacjach trwała ona nawet 27 miesięcy93. Absolwenci szkół średnich od 1925 r. mogli natomiast wybrać inną drogę, zgłaszając się ochotniczo na kursy do szkół podchorążych rezerwy94.

Nauka podchorążych, w zależności od rodzaju broni, trwała od 7 do 10 miesięcy. Następnie odbywali praktyki dowódcze w jednostkach wojskowych, po czym byli przenoszeni do rezerwy ze stopniem wojskowym i tytułem podchorążego. Po kolejnych ćwiczeniach, jeżeli uzyskali od dowódcy ocenę służbową kwalifikującą do objęcia stanowiska oficerskiego oraz wniosek promocyjny, mogli otrzymać awans oficerski95. Taka była też droga Piwnika, który w sierpniu 1932 r. zgłosił się na VII kurs do Wołyńskiej Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii (SPRA) we Włodzimierzu Wołyńskim96.

Kilka lat przed wybuchem pierwszej wojny światowej władze carskie wybudowały we Włodzimierzu kompleks koszar wojskowych i przedłużyły linię kolejową do Kowla. Podczas wojny Austriacy w celach militarnych połączyli miasto trasami kolejowymi z Zamościem, Sokalem i Wojnicą, dzięki czemu powstał węzeł kolejowy znacznie podnoszący znaczenie miasta oraz stanowiący impuls do jego szybszego rozwoju97. Według drugiego spisu ludności Polski z 1931 r. miasto, nie licząc wojska, zamieszkiwało 24 591 osób. W tym: 10 611 Żydów, 9616 katolików, 4132 prawosławnych oraz 215 innych98. Zatem było to średniej wielkości miasto, z charakterystyczną przewagą ludności żydowskiej. Pełniło funkcję ośrodka władzy powiatowej oraz niewielkiego centrum przemysłowego99. Zarówno Włodzimierz, jak i okoliczne tereny słynęły z tragicznych dróg, które po jesiennych deszczach i wiosennych roztopach zamieniały się w jedno wielkie bajoro100. Było to szczególnie duże utrudnienie dla jednostek artylerii, które musiały przemieszczać się z ciężkim sprzętem w tak trudnych warunkach101.

Szkoła powstała w miejsce zlikwidowanych szkół okręgowych dla podchorążych rezerwy artylerii, przejmując ich zakres obowiązków. Na jej siedzibę wybrano mieszczące się w mieście koszary im. Sobieskiego. Otwarcie nastąpiło w październiku 1926 r., a jej pierwszym pełnoprawnym komendantem został ppłk Wincenty Cybulski. 23 listopada 1937 r. uzyskała natomiast swoją pełną nazwę: Wołyńska Szkoła Podchorążych Rezerwy Artylerii im. Marcina Kątskiego102.

Aby myśleć o przyjęciu do włodzimierskiej placówki, należało spełnić szereg jasno określonych warunków: polskie obywatelstwo, bardzo dobry stan zdrowia, wolny stan cywilny, niekaralność, dobra opinia, ukończona jedna ze szkół średnich znajdujących się w wykazie zatwierdzonym przez Ministerstwo Spraw Wojskowych (MSWoj.) oraz odpowiedni wiek, którego dolna granica wynosiła między 17. a 18. rokiem. Natomiast górną z 21 lat po kilku zmianach przesunięto na 28 lat103.

Piwnik zjawił się w koszarach we Włodzimierzu jako jeden z pierwszych kandydatów już 11 sierpnia 1932 r. Dopiero następnego dnia rozpoczęto wcielanie rekrutów w szeregi szkoły. Jednak ci, co wcześniej przybyli, nie zostali pozostawieni na pastwę losu. Przyjęto ich w świetlicy szkolnej, gdzie zaprezentowali się kadrze szkoły, a następnie zjedli kolację przygotowaną w kuchni I dywizjonu104. Mimo wcześniejszego przybycia na swój przydział musiał czekać do 13 sierpnia, kiedy to został przyjęty do 2 baterii szkolnej105. Dowodził nią czterdziestojednoletni kpt. Marian Schneikart106, który pełnił tę funkcję w latach 1929-1939, a wcześniej przez rok kierował 3 baterią107. Bateria składała się z dwóch plutonów. Dowódcą pierwszego był kpt. Artur Blank, a drugiego por. Józef Kopacz. W sierpniu 1932 r. bateria liczyła 106 żołnierzy, ale już pod koniec kwietnia 1934 r. zaledwie 71. W listopadzie 1933 r. utworzono przy niej koło ideologiczne, które organizowało szereg referatów ideowych i ogólnych. Dość prężnie działał także fundusz koleżeński, w szczególności w zakresie samopomocy oraz prowadzenia świetlicy bateryjnej108.

Pierwsze dni w szkole służyły oswajaniu się z panującymi w jej murach regułami, z kadrą dowódczą oraz kolegami z baterii. W jednolitych szynelach każdy przyszły podchorąży był równy, zacierały się wszelkie różnice między poszczególnymi uczniami. Od tej pory wszyscy mieli te same prawa i musieli sprostać tym samym wymaganiom. Szczególnie ważnym wydarzeniem dla kursantów była uroczysta przysięga, którą celebrowano z dużą pompą. Jan Piwnik został zaprzysiężony 30 października 1932 roku109. A oto jak uroczystości przysięgi opisał w swych wspomnieniach uczestnik IX kursu, który ukończył włodzimierską szkołę dwa lata po naszym bohaterze: „W przeddzień przysięgi odbył się »pogrzeb rekruta« . Nieboszczyk – kukła sporządzona z wypchanych słomą łachów cywilnych – obnoszony był wokół placu na marach przy dźwiękach śpiewanego w rytmie polki trenu żałobnego: »W mogile ciemnej śpij na wieki, śpij na wieki, śpij na wieki!« Za marami kroczyła pogrążona w żałobie »narzeczona« , »syn« i inni członkowie rodziny oraz najfantastyczniej przebrane grupy kolegów […]. Przysięgę składaliśmy na haubicę 100 mm. Ustawiono ją na środku placu, przystrojono zielenią, a lufie nadano możliwie największy kąt podniesienia. Do działa podeszło dziewięciu wybrańców – po jednym z każdej baterii […]. Po ceremonii odbył się wspólny obiad żołnierski. Menu naprawdę wspaniałe: na przystawkę śledź i po kieliszku wódki, potem grochówka »pędziwiatr« z niełuskanego grochu na wędzonce i z sucharkami, gulasz artyleryjski, ziemniaki tłuczone ze skwarkami i kiszony ogórek, placek, kawa czarna [zbożowa] z rumem. Do tego jeszcze piwo i po dziesięć papierosów”110.

Codzienność w szkole nie wyglądała już jednak tak wesoło. Każda godzina była dokładnie zaplanowana. Początkowo kursanci uczyli się regulaminowego słania łóżek, składania ubrania w kostkę oraz czyszczenia butów do glansu, co przy koszmarnych włodzimierskich błotach nie było bynajmniej rzeczą łatwą. Następnie uczestniczyli w ćwiczeniach i wykładach regulaminów służby wewnętrznej, instrukcji strzelania, topografii, terenoznawstwa, łączności, saperki, gazoznawstwa itp. Ale zajęciem najbardziej emocjonującym niemal wszystkich była jazda konna, a jej dobre opanowanie w dużej mierze zależało od temperamentu konia, na którego akurat danego dnia się trafiło111.

Trudy wielogodzinnych szkoleń można było odreagować w klubie kulturalno-oświatowym, który dzielił się na szereg sekcji, a te znowu na podsekcje. Istniały m.in.: sekcja wychowawczo-oświatowa, sekcja teatralna, sekcja morska i kolonialna, sekcja obrony przeciwlotniczej i obrony przeciwgazowej, sekcja samowystarczalności gospodarczej, sekcja historyczno-muzealna, sekcja techniczo-wojskowa, sekcja deko­racyjna, sekcja literacko-dziennikarska, sekcja fotograficzna, sekcja towarzyska oraz sekcja muzyczna112, która miała grupę symfoniczną oraz kilkunastoosobowy zespół jazzowy113.

Oprócz licznych zajęć wojskowych i pozawojskowych nieodłącznym towarzyszem rekruckiej doli był wszechobecny humor. W każdej sytuacji uczniowie znajdowali powód do żartów. Na zakończenie jednodniówki SPRA z marca 1933 r. anonimowy kursant żartował: „W zdrowym ciele... Pod tą dewizą zapełnia się co rano główny plac zbiórek, gdzie odbywają się ćwiczenia, można powiedzieć meta-fizyczne. »Ukłon japoński« wyrabia w żołnierzu zwiewność linji [sic!], »taniec koguci« bezwarunkowo potrzebną czupurność. Zabawa zaś w »czarnego luda« stwarza siłę ducha, lekceważenie niebezpie­czeństwa i wiarę we własne siły. Powszechnie są też cenione jazdy na przodkach po malowniczej okolicy Włodzimierza, w czasie których to wycieczek nogi oraz ręce żołnierzy łamią się nadzwyczaj łatwo, lubiana bowiem zabawa »obsługa z wozu« na tem [sic!] właśnie polega”114.

Niezwykle ważne w życiu szkoły było celebrowanie wszelkiego rodzaju rocznic oraz świąt państwowych. Analizując kronikę szkoły, zamieszczoną w roczniku pamiątkowym z VII kursu, można odnieść wrażenie, że trudy szkoleń starano się osładzać poprzez organizowanie wielu imprez, w których uczestniczyli zarówno kursanci, jak i kadra włodzimierskiej szkoły115. Na kartach kroniki zapisano:

„29.X. – Rewja i uroczystości pogrzebu rekruta

30.X. – Przysięga

30.X-1.XI. – Pierwszy urlop

11.X. [powinno być XI] – Msza polowa i defilada w mieście

12.XI. – Próbny najazd gazowy

29.XI – Obchód rocznicy powstania listopadowego

12.XI [powinno być XII] – Objęcie służby wartowniczej

23.XII-3.I – Urlop świąteczny

Karnawał

1-10.III. – Ćwiczenia zimowe

19.III. – Uroczystości imieninowe Pana Marszałka Piłsudskiego

26-29.III. – Rekolekcje

13-20.IV. – Urlop świąteczny

W pierwszym dniu majowym zawody hipiczne na miejskim placu sportowym.

W przeddzień obchodu Konstytucji – Święto sportowe S.P.R.A. z jego główną atrakcją – kadrylem artyleryjskim.

Trzeci Maj. […]. Zachodzące słońce przypomniało obywatelom Włodzimierza, iż czas już opuścić kiermasz, aby zdążyć wykupić bilet na akademję [sic!] 3-majową w Sali kina wojskowego. Wieczorem dancing w kasynie ofic.[erskim]”116.

Piwnik dość dobrze radził sobie w nauce artyleryjskiego rzemiosła. Świadczyć o tym może awans na bombardiera, który uzyskał ze starszeństwem z 1 lutego 1933 r.117 Nie zdobył natomiast uznania u dowódcy baterii szkolnej, kpt. Schneikarta. Porównując bowiem opinię, jaką mu wystawił, z opiniami kolejnych wojskowych przełożonych, można domyślać się jakiegoś konfliktu między dowódcą baterii i jego podwładnym. W swojej ocenie kpt. Schneikart był bowiem niezwykle krytyczny. Zarzucał Piwnikowi m.in.: „Słabą indywidualność, przeciętną odwagę, przeciętne zdolności dowodzenia, małą zdolność wywierania własnego wpływu, słaby zmysł organizacyjny, powolność w podejmowaniu decyzji, naiwność, przeciętną siłę woli, niewykazywanie zamiłowania do służby wojskowej”, oceniając go ostatecznie na dostateczny118. Jeżeli to, co napisał kapitan, było prawdą, to trzeba przyznać, że po zakończeniu kursu i przeniesieniu się na praktykę do 10 Pułku Artylerii Ciężkiej w Przemyślu Jan przeszedł istną metamorfozę, gdyż przełożeni wystawili mu niemal za każdy z ocenianych czynników najwyższe noty, o czym w dalszej części119.

Naukę we Włodzimierzu zakończył 23 czerwca 1933 r., zajmując 29. lokatę (wynik powyżej przeciętnej) w baterii oraz zdobywając ocenę zadowalającą120. Uzyskał stopień tytularnego plutonowego oraz tytuł podchorążego rezerwy121. Z jego baterii tylko trzydzieści trzy osoby otrzymały ten stopień, natomiast trzydzieści sześć osób musiało zadowolić się stopniem tytularnego kaprala122. Przyznano mu również Odznakę Pamiątkową Szkoły Podchorążych Rezerwy Artylerii o numerze 2409. Wykonana była ze srebra o wymiarach 4 x 4 cm. Przedstawiała wylot lufy działa, na którego wnętrza tle znajdowało się godło państwowe. Według instrukcji użytkowania odznaka winna być noszona na mundurze, umocowana na śrubce na lewej piersi, u oficerów 4 cm poniżej guzika kieszeni górnej, u szeregowych – na wysokości trzeciego guzika kurtki123. Tego samego dnia Jan otrzymał przydział do 10 Pułku Artylerii Ciężkiej w Przemyślu w celu odbycia praktyki podoficerskiej124.

10 Pułk Artylerii Ciężkiej rozpoczęto tworzyć pod koniec 1920 r. Jednostka powstała rok później z połączenia 2 Dywizjonu Artylerii Ciężkiej oraz 11 Dywizjonu Artylerii Ciężkiej. Miejscem stacjonowania pułku nie był jednak Przemyśl, ale oddalona od miasta o kilka kilometrów wieś Pikulice. Koszary mieściły się w budynkach, które przed pierwszą wojną światową służyły armii austriackiej. Natomiast po odzyskaniu niepodległości były wykorzystywane przez różnego rodzaju oddziały Wojska Polskiego125.

Jan przybył do Pikulic 24 czerwca 1933 r. z grupą absolwentów włodzimierskiej podchorążówki126. Wraz z nim z 2 baterii szkolnej trafili tutaj: Tadeusz Skiba (ur. 22 stycznia 1912 r., zam. w Ostrowcu przy ul. Słowackiego 25), Antoni Zwolski (ur. 30 czerwca 1911 r., zam. w Sandomierzu przy ul. Królowej Jadwigi 2), Stanisław Miszczak (ur. 19 stycznia 1911 r., zam. w Michałowie – powiat Opatów), Bolesław Marian Kocznur (ur. 2 lipca 1911 r., zam. w Tudorowie – powiat Opatów) oraz Antoni Frańczak (ur. 13 kwietnia 1911 r., zam. w Winiarach – powiat Sandomierz). Ponadto do pułku zostało skierowanych pięciu podchorążych z 3 baterii: Jan Władysław Jasiński (ur. 10 maja 1911 r., zam. w Dzikowie – powiat Tarnobrzeg), Rudolf Andrzej Wiktorowski (ur. 11 sierpnia 1911 r., zam. w Lublinie przy ul. Fabrycznej 24), Stanisław Antończyk (ur. 29 lipca 1911 r., zam. w Dzikowie – powiat Tarnobrzeg), Tadeusz Kajetan Smyczyński (ur. 8 sierpnia 1911 r., zam. w Przemyślu przy ul. Kilińskiego 5) oraz Juliusz Jan Niewolkiewicz (ur. 24 maja 1909 r., zam. w Brzozowie – woj. Lwowskie)127.

Piwnik został przydzielony do 7 baterii128 na stanowisko dowódcy plutonu129. Bateria wchodziła w skład III dywizjonu i podobnie jak 8 bateria była uzbrojona w cztery armaty, w odróżnieniu od baterii: 1, 2, 4 i 5, które miały na swym wyposażeniu haubice. Od 1929 r. 10 pac nie miał 3 baterii130. Już tydzień po przybyciu do pułku, w dniach 1-2 lipca131, a następnie od 12 do 13 lipca plut. pchor. Jan Piwnik pełnił funkcję podoficera służbowego pułku132.

Dowódcą jednostki był w tym czasie płk Jan Bokszczanin133, oficer bardzo wysoko oceniany przez gen. Juliusza Rómmla, od 1929 r. inspektora armii134, który podczas inspekcji pułku podkreślał między innymi jego doskonałe przygotowanie fachowe. Bokszczanin zasłużył się również organizacją dużej liczby kursów doszkalających, w których sam często uczestniczył135. Przemyskim pułkiem dowodził ponad 10 lat, od kwietnia 1929 r. do września 1939 r.136 W jednym z opracowań na temat 10 pac czytamy: „Tutaj [w Pikulicach] przez blisko dwadzieścia lat 10 Pułk Artylerii Ciężkiej stacjonował, szkolił nowych rekrutów, modernizował budynki koszarowe. Dbał o swój sprzęt, przezbrajał się w nowszy, pędził zwykłe, monotonne życie garnizonowe przerywane jedynie poligonami, różnorodnymi uroczystościami, rywalizacją sportową. Uruchomił nawet własną komunikację z Przemyślem, wydając bilety miesięczne. Przez oddziały pikulickiego 10 pacu przewinęły się tysiące rekrutów”137.

Duży problemem stanowił natomiast stan techniczny koszar pułkowych, które lata świetności miały już dawno za sobą. Brakowało umywalek, toalet, niezbędna była kompleksowa modernizacja zaplecza sanitarnego z wymianą kanalizacji niemal na całej długości. Dopiero w drugiej połowie lat 30. wymienione zostały rury kanalizacyjne, zainstalowano nowe prysznice oraz umywalki. Do koszar ponadto doprowadzono prąd138.

Mimo panujących niewygód dowództwo kładło duży nacisk na organizowanie czasu wolnego. Udało się między innymi uzyskać 75 proc. zniżki dla żołnierzy na seanse filmowe w Teatrze Świetlnym „MARS”, utworzono chór żołnierski, można było korzystać ze świetlicy pułkowej wyposażonej w książki i różnego rodzaju gry. Wyświetlane były filmy szkoleniowe, dokumentalne, przyrodnicze, geograficzne, dotyczące zdrowia i higieny. Na wysokim poziomie stał również sport, gdyż bardzo dużą wagę przywiązywano do ogólnego wyrobienia fizycznego żołnierzy139.

Przełożeni doceniali umiejętności oraz zaangażowanie Piwnika w służbie wojskowej. Świadczą o tym opinie, jakie wystawił mu dowódca baterii, ppor. Ryszard Kornicki140 oraz dowódca pułku. Bezpośredni przełożony wskazał, że jest dużą indywidualnością, ambitną, o bardzo dużej sile woli, podkreś­lił jednocześnie wielkie poczucie honoru i ideowość w służbie wojskowej. Zdolności intelektualne określił jako bardzo duże, podobnie zdolność podejmowania szybkich decyzji i zużytkowania posiadanych wiadomości. Określił go jako człowieka sprawiedliwego i łagodnego, bardzo samodzielnego, sumiennego i dokładnego, o dużej wytrzymałości fizycznej, a jedynym zarzutem było to, że pali papierosy. Został ostatecznie oceniony na bardzo dobry i uznany za nadającego się na dowódcę plutonu. Przy czym podkreślono bardzo duże zdolności fachowe i umiłowanie do służby w wojsku141. Pułkownik Bokszczanin napisał: „Podczas pobytu w pułku na stanowisku dowódcy plutonu wykazał duże wartości osobiste oraz zamiłowanie do służby wojskowej. Nadaje się dobrze na dowódcę plutonu. Ogólna ocena – dobry”142. Także we wniosku nominacyjnym na podporucznika rezerwy, sporządzonym po kolejnych ćwiczeniach, wskazane było, że został oceniony jako bardzo dobry dowódca plutonu za czas praktyki w 10 pac w 1933 r.143Zaskakująca jest tutaj rozbieżność z opinią ze szkoły podchorążych. Jednak jak się wkrótce przekonamy, wszystkie następne oceny wystawione Piwnikowi przez wojskowych przełożonych potwierdzały, że prezentował bardzo wysokie walory jako żołnierz oraz cywil144.

Praktyka w pułku zakończyła się 16 września 1933 r. W rozkazie dziennym z tego dnia znalazł się zapis, aby jako datę przeniesienia jej uczestników do rezerwy wpisywać w zeszytach i skorowidzach ewidencyjnych 20 września145. Awans na tytularnego ogniomistrza uzyskał natomiast 21 września146.

Dalsza część w wersji pełnej