Malpertuis ebook

SERIA PRZEKŁADÓW prowadzona przez Aleksandrę Małecką i Piotra Mareckiego

· Napitki & literatura. Antologia opowiadań holenderskich i flamandzkich, pod redakcją Barbary Kalli i Bożeny Czarneckiej, przełożyły z języka niderlandzkiego Barbara Kalla, Bożena Czarnecka i Ewa Dynarowicz

· Ambrose Bierce, Diabli dykcjonarz, przełożył Mateusz Kopacz

· Anthony Joseph, Afrykańskie korzenie UFO, przełożyła Teresa Tyszowiecka Blask!

· Robert Burton, Anatomia melancholii, wybrał i przełożył Michał Tabaczyński

· Jean Ray, Malpertuis, przełożył Jakub Polaszczyk

KOLEJNA KSIĄŻKA W SERII

· Niña Weijers, Konsekwencje, przełożyła Jadwiga Jędryas

Dedykuję tę książkę mojemu życzliwemu koledze i przyjacielowi Jules’owi Stéphane’owi z wydawnictwa Auteurs Associés.

Ku uwadze Stanislasa-Andrégo Steemana, innego pisarza należącego do grupy Auteurs Associés:

Na 111 stronie powieści pt. Zamordowany manekin[1]napisał Pan: „Powinno się zburzyć ten dom, wpędza mnie w potworne zasępienie. Przeszłość zżera go niczym rak. Niestety nie jestem w stanie wysadzić tej rudery, jak to próbowaliśmy robić w dzieciństwie”.

Słowa te, Steeman, nie dają mi spokoju.

Powinienem umieścić Malpertuisa pod ich znakiem, gdybym tylko miał do tego prawo. Choć darmo by najstraszniejsze fugasy w jego cieniu pękały, i tak nie zdołałyby wprawić w drżenie szyb jego fasady.

Jean Ray

Zamiast przedmowy i wyjaśnień – spis skrybów

Muszę przyznać, że robota w klasztorze Białych Ojców była warta zachodu.

Z powodzeniem mógłbym przywłaszczyć sobie wiele cennych rzeczy, lecz pomimo mego braku nabożności nie jestem osobą niewierzącą i sama myśl o zagarnięciu przedmiotów kultu, choćby z czystego srebra i złota, napełnia mnie wstrętem.

Tak oto poczciwi mnisi opłakiwać będą swe zaginione palimpsesty, inkunabuły i antyfonarze, lecz chwalić będą Pana za to, że odwrócił świętokradczą rękę od ich cyboriów i monstrancji.

Pomyślałem wpierw, że masywny cynowy futerał, który znalazłem w schowku klasztornej biblioteki, na pewno musiał zawierać parę kosztownych pergaminów, za które jakiś kolekcjoner bez większych skrupułów zaoferowałby mi pokaźną sumę, lecz znalazłem tam jedynie gryzmoły, których niełatwą lekturę odłożyłem na późniejsze dni.

Owe dni nastały w czasie, gdy plon mojej wyprawy uczynił mnie majętnym obywatelem o uporządkowanych i wyważonych aspiracjach. Albowiem nic prócz bogactwa nie jest w stanie przemienić łajdaka w uczciwego człowieka poddanego ludzkiemu prawu.

Co do mnie, winien jestem kilka wyjaśnień. Nie będą one jednak zbyt długie, gdyż moje przeszłe życie nade wszystko wymaga dyskrecji.

W oczach moich bliskich miałem poświęcić się szerzeniu oświaty. Przeszedłem przez École Normale[2], gdzie byłem przykładnym uczniem. Niezmiernie żałuję, że nie mogłem podjąć się napisania jakiejś filologicznej rozprawy, dzięki której stałbym się obiektem szczerych pochwał egzaminatorów. Okoliczności te tłumaczą moje zainteresowanie znaleziskiem, jak i upór, z jakim starałem się rozwiązać pewną zagadkę o wielce zawikłanych przesłankach. A jeśli wysiłki moje zostały wynagrodzone w sposób nad wyraz fantastyczny, to naprawdę nie z mojej zasługi.

Gdy tylko opróżniłem zawartość cynowej tuby i gdy zasiadłem do stołu zastawionego pożółkłymi zwojami, trzeba mi było na nowo wzbudzić w sobie benedyktyńską cierpliwość i ciekawość mych młodzieńczych lat, aby zabrać się pracy. Początkowo ograniczała się ona jedynie do sporządzenia pewnego rodzaju inwentarza.

Otóż jeśli zbiór owych stronic miałby zostać przedłożony wydawcy, stanowiłby w rzeczywistości dzieło o kolosalnych rozmiarach i nikłej wartości, tak bardzo przepełniony byłby próżnymi dygresjami, dziwacznymi uwagami czy też próbami demonstracji jakichś wątpliwych uczoności.

Zmuszony byłem przebierać, porządkować, eliminować.

Cztery, jeśli nie pięć rąk trawionych gorączką pracowało przy redakcji owych wspomnień wypełnionych tajemnicą i grozą.

Pierwsza to ręka genialnego awanturnika, a zarazem człowieka Kościoła, którego szyję zdobił zwieńczony koloratką kołnierzyk. Nazwę go Doucedame’em Starszym, by odróżnić go od jednego z jego potomków noszącego to samo imię i jak on świętą suknię: ojca Doucedame’a, który był świętym i czcigodnym mężem. On również pracował nad wspomnieniami zawierającymi historię domu Malpertuis. Był on w pewnej mierze pochodnią prawdy w tych mrokach pełnych zjaw. Tak oto Doucedame Starszy jest pierwszym z czterech – jeśli nie z pięciu – autorów wspomnień, a Doucedame Młodszy trzecim. Według moich rachunków zdarzenia, w które wplątany był Doucedame Starszy, miały miejsce w pierwszym ćwierćwieczu ostatniego stulecia, natomiast światło wniesione przez jego wnuka, ojca Doucedame’a Młodszego, zdaje się płonąć na początku ostatniego ćwierćwiecza.

Pewien młodzieniec o wyśmienitym wychowaniu i, śmiem sądzić, szerokich horyzontach, lecz naznaczony piętnem nieszczęścia, jest drugim w kolejności autorem owych wspomnień. To jemu zawdzięczamy trzon tej historii.

Wszystko obraca się wokół niego, zataczając burzliwe i niebezpieczne kręgi. Przy lekturze pierwszych stron, które wyszły spod jego ręki, wydawało mi się, że mam przed sobą jeden z tych dzienników, jakie pisywała w poprzednim wieku młodzież rozentuzjazmowana Podróżą sentymentalną Sterne’a. Odczytałem go właściwie, gdy moja praca z wolna nabierała kształtu. Odkryłem wówczas, że powierzał on swe myśli pamiętnikowi jedynie w chwilach nieszczęścia i przeczucia zbliżającego się końca.

Niewielkich rozmiarów kajet, pokryty starannym pismem, znajdujący się w metalowym schowku, domyka liczbę czterech współautorów.

Jest on dziełem Dom Misserona, zmarłego mnicha z klasztoru Białych Ojców, który to stał się celem mej owocnej wyprawy zwieńczonej odkryciem cynowej skrytki.

Na ostatniej stronie kajetu widniała data, niczym nieruchomo tkwiący punkt w szaleńczym upływie czasu: 26 września 1898 roku!

Na piątym i ostatnim miejscu muszę wliczyć także i siebie w poczet skrybów, którzy prawie nie znając się wzajemnie, wyznaczyli domowi Malpertuis miejsce w historii ludzkiej trwogi.

Na wstępie tych zapisków umieszczę krótki rozdział, którego autorem jest z pewnością Doucedame Starszy, mimo że nie pisze on tu w pierwszej osobie. Do takiego sądu skłania mnie tożsamość charakterów pisma tego tekstu i innych wersów, których autorstwo rości sobie ów człowiek o rozległej wiedzy, lecz o mrocznych intencjach. Wydaje mi się, że ten wiarołomny ksiądz pragnął sporządzić relację zgodnych z prawdą przygód, napisaną w obiektywny sposób, w której to jego własna postać nie zostałaby oszczędzona bardziej niż inne, a może nawet w której z cynizmem oczerniłby się niegodziwymi postępkami.

To bez wątpienia zamęt w jego życiu sprawił, że musiał on zarzucić swoje pisarskie ambicje i zadowolić się jedynie kilkoma stronicami, aczkolwiek o wielkim znaczeniu dla historii domu Malpertuis.

Zachowałem tytuł, którym opatrzył on początek swej opowieści, i przytaczam ją bez żadnej ingerencji z mojej strony.

Wizja Anacharsisa

Darmo kościoły budować będziecie, darmo krzyże i kaplice stać będą przy drogach, bogowie starożytnej Tesalii i tak powrócą w pieśniach poetów i pismach mędrców waszych.

Hawthorne

Mgły rozdarły się i ukazała się wyspa, którą gniew kipieli zapowiadał już z daleka. Widok ten był tak straszny, że marynarz Anacharsis, uczepiony steru, począł krzyczeć z trwogi.

Od kilku godzin jego tartana[3], Fena, zmierzała ku własnej zgubie, przyciągana zabójczym magnesem tej monstrualnej skały smaganej wysokimi, sinymi falami i przyozdobionej u szczytu płomienną złością piorunów.

Anacharsis krzyczał ze strachu przed śmiercią, której obraz widział wokół siebie już od świtu: upadek rejki okazał się śmiertelny dla Miralesa, sternika łodzi, a gdy ta przechylała się na prawą burtę i gdy woda zalegająca na pokładzie poczęła wypływać, Anacharsis ujrzał trupa Estopoulosa, majtka pokładowego, którego głowa utknęła w ścieku okrętowym.

Fena była głucha na ster od poprzedniego wieczoru, a jej właściciel kierował się już tylko swoją intuicją.

Wiedział on dobrze, że całkowicie stracił kurs zarówno przez dryf, jak przez nieprzychylne wiatry i nieznane pływy. Nie przypominał sobie, by kiedykolwiek wcześniej widział tę wyspę, mimo że znał morze od wielu lat.

Od strony tej śmiertelnej ziemi, już tak bliskiej, dochodził ku niemu obrzydliwy zapach anagyrii[4], po trzykroć przeklętych ziół, tym samym zrozumiał, że siły nieczyste wmieszane były w jego przygodę.

Nie miał już co do tego żadnych wątpliwości, gdy dostrzegł u szczytu kamiennej góry jakieś unoszące się w powietrzu sylwetki. Przybierały one odrażające ludzkie formy i były w większości gigantyczne ponad wszelkie porównanie.

Były różnej płci, zważywszy na tężyznę jednych i względne piękno innych. Różniły się także wielkością: niektóre zbliżały się nawet do normy, inne zaś wydawały się karłowate i niekształtne. Możliwe jednak, że to odległość dzieląca je od marynarza powodowała w jakiś sposób ową rozbieżność w wyglądzie widziadeł.

Nieruchome, wbijały wzrok we wzburzone niebo, tkwiąc w straszliwej rozpaczy.

– Trupy – powiedział, łkając – trupy wielkie jak góry!

Z trwogą odwrócił wzrok od jednej ze zjaw, która w swoim imponującym bezruchu pozostawała naznaczona nieopisanym majestatem.

Inna zaś nie unosiła się w powietrzu, lecz przywierała do skały. Skręcona ze zgrozy i nieludzkiego cierpienia, ukazywała swe ziejące na oścież trzewia i jako jedyna zdawała się zdradzać co raz jakiś ohydny dreszcz życia i ruchu. Niewyraźny cień unosił się nad nią, lecz z powodu obłoków mgły, które okalały chwilami ów cień, marynarz nie zdołał nadać zjawisku wyraźnego znaczenia.

Mógłby jednak przysiąc, że był to ogromnych rozmiarów ptak. Unosił się i opadał w zależności od siły nawałnicy. Widać było w każdym razie, że czuwał on z okrutną żarłocznością nad zniewoloną sylwetką. W pewnym momencie zleciał z niebios, by rzucić się na swą widmową ofiarę, którą to przerył pazurami i dziobem.

Wir wodny zawładnął tartaną, sprawił, iż poczęła kołować niczym jaki bąk, i wyrzucił ją poza kipiel. Bezan[5]i bukszpryt[6]zostały wyrwane, a trup majtka wyleciał przez burtę.

Jeden z drzewców upadł na Anacharsisa i uderzył go w kark.

Stracił on świadomość na jakiś czas, a kiedy odzyskał zmysły, nie znajdował się już przy sterze, lecz uczepiony był kikuta masztu.

Od tej chwili nie dostrzegał już wyspy, którą ogarnęła mgła, ni owych ohydnych unoszących się postaci, a jedynie jakąś szkaradną twarz, która chyliła się nad nim.

Raz jeszcze krzyknął przerażony widokiem okrutnych oczu i obwisłych warg, lecz chwilę potem zdał sobie sprawę, że nie ma powodu, by się ich obawiać, gdyż były częścią galionu[7], rzeźby wielce paskudnej, lecz bez złych zamiarów.

Górowała ona nad wysoką dziobnicą[8]żaglowca wznoszącą się nad bakburtą tartany; po chwili Fena dostała silne uderzenie ostrzem dziobu i zatonęła.

Z nadpływającego okrętu zauważono jednak marynarza, a zręcznie dzierżony chwytak wyrwał go z sideł morza.

Anacharsis cierpiał nad wyraz. Miał kilka złamanych żeber, okrutnie bolały go biodra, a włosy i broda ociekały krwią; uśmiech pojawił się jednak na jego twarzy, gdy leżał już na koi w ciasnej kabinie oświetlonej lampą na kardanie. Stali przy nim jacyś mężczyźni i gawędzili między sobą.

Jeden z nich, potężny brunet, z zagubieniem na twarzy drapał się w swoją pokaźną czarną czuprynę.

– Niech mnie diabli porwą, jeślim spodziewał się podobnej łajby w tych okolicach! – wydzierał się. – A ty, co sądzisz?

Mężczyzna, do którego się zwracał, nie wyglądał na mniej zdziwionego.

– Trzeba będzie zadać mu kilka pytań – wybełkotał ten drugi. – Sęk w tym, że na pewno gada jakimś niezrozumiałym szwargotem. Niech mi ktoś zawoła tę kanalię Doucedame’a: jest uczony, a jeśli nie jest pijany jak bela, to z pewnością coś z niego wyciągnie.

Po chwili Anacharsis spostrzegł, jak zbliża się ku niemu jakiś opasły jegomość, o łuszczącej się twarzy i zezującym, złośliwym spojrzeniu, który w charakterze powitania pokazał mu język. Osobnik ten, którego zwano Doucedame, natychmiast przemówił mową wyspiarzy pobliskiego archipelagu, będącą językiem rozbitka:

– Czego szukasz w tych stronach?

Anacharsis miał wiele trudności, by zebrać myśli, a jeszcze więcej, aby przemówić, gdyż istna góra przygniatała mu pierś. Przemógł jednak swoje cierpienia, by przypodobać się wybawcom.

W miarę możliwości opowiedział swoją historię, utratę kursu, potworny sztorm, który wyprowadził Fenę z dala od znanych okolic.

– Powiedz mi, jak się nazywasz – rozkazał Doucedame.

– Anacharsis!

– Co?! Powtórz, coś powiedział! – krzyknął grubas.

– Powiedziałem „Anacharsis”... Nazwisko to nosimy w rodzinie od wielu pokoleń.

– Wszechmocny Boże! – zawołał tamten, odwracając się ku swoim towarzyszom.

– Co to ma do rzeczy, Doucedame? – zapytał jeden z nich.

– A niech mnie kule biją, jeśli to nie przeznaczenie!

– Mów jaśniej, ty beczko łoju! – zawołał czarnowłosy mężczyzna.

– Trochę cierpliwości, panie Anzelmie – odparł grubas z szacunkiem umniejszonym szczyptą ironii. – Musimy uciec się do mojej pamięci i wiedzy.

– Do diabła z jedną i drugą, ty belfrze godny szubienicy! – zagrzmiał pan Anzelm.

– Anacharsis – tłumaczył Doucedame, czyniąc ukłony w stronę jakiejś niewidocznej postaci – to imię tego scytyjskiego filozofa, który w VI wieku przed Chrystusem, opłynąwszy wsypy Attyki, pojawił się w Atenach, gdzie wprowadzić chciał kult Demeter, jak również Plutona. Słono za to zapłacił, gdyż nie zawsze można bezkarnie mieszać się w sprawy bogów. Uduszono go.

Szyper Feny, nie rozumiejąc niczego z tej gadaniny, przerwał mu, by móc opowiedzieć o owych potwornych postaciach, które zauważył był pośród mgieł wyspy.

Doucedame począł krzyczeć i gestykulować.

– No to jesteśmy blisko! – zaśmiał się groźnie. – Obiecuję wam pełny ładunek złota, moi przyjaciele. Anacharsis, wyraziciel woli bogów, posłużył się ostatnim ze swych potomków, by dokonać swojej misji. Tak! Wieki czy tysiąclecia, są one niczym dla zjaw.

Pan Anzelm spoważniał.

– Każ mu podać szczegóły co do ostatniego kursu jego tartany – nakazał.

– Samo południe – wyszeptał ranny, po tym jak Doucedame skończył tłumaczyć mu ich słowa.

– I co teraz?

– Nie możemy trzymać na pokładzie niepotrzebnych pasażerów – oznajmił stanowczo pan Anzelm.

– Było napisane, że ci z rodu Anacharsis zostaną uduszeni! – wybuchnął śmiechem gruby Doucedame.

Anacharsis nie rozumiał niczego z tych słów, lecz wyczytał swój los na niewzruszonych twarzach mężczyzn, którym winien był ostatnią godzinę życia.

Wyszeptał on modlitwę, której nie ukończył już na tym świecie.

Zanim przedłożę czytelnikowi dalszy ciąg opowiadania Doucedame’a Starszego, umieszczę tutaj pierwszą część opowieści Jean-Jacques’a Grandsire’a. Opowieść ta, jak już zaznaczyłem wyżej, stanowi rdzeń historii. To właśnie wokół wstrząsającego losu Jean-Jacques’a krąży istota grozy domu Malpertuis.

Przypisy