Jak wyzwolić się spod wpływu niedojrzałych emocjonalnie rodziców ebook

Seria: Psyche/Soma

Tytuł oryginału Recovering from Emotionally Immature Parents

Copyright 2019 © by Lindsay C. Gibson and New Harbinger Publications, 5674 Shattuck Avenue, Oakland, CA 94609

© Copyright for Polish Translation and Edition by Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego
Wydanie I, Kraków 2020 All rights reserved

Projekt okładki i stron tytułowych Pracownia Register

Wszystkie przypadki opisane w niniejszej książce dotyczą osób, które udzieliły zgody na umieszczenie w tej pracy ich historii oraz cytatów z ich wypowiedzi. Wszelkie dane umożliwiające identyfikację tych osób zostały skrupulatnie zmienione, a w niektórych przypadkach połączone, w celu zapewnienia maksimum poufałości. Przytoczone w książce przykłady reprezentują doświadczenia wielu pacjentów i zostały wybrane ze względu na swoją uniwersalność.

Chociaż publikacje takie jak ta mogą być ogromnie pomocne, nie zastępują psychoterapii, grup wsparcia ani innych form pomocy bezpośredniej. Książka nie została pomyślana jako substytut psychoterapii, ale jej uzupełnienie. Czytelnicy, którzy odczują taką potrzebę, powinni zwrócić się do psychoterapeuty o pomoc w przepracowaniu kwestii, jakie może im unaocznić lektura.

Niniejsza książka stanowi utwór chroniony na podstawie ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych. Prawami do tego utworu dysponuje Wydawca – Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. Bez zgody Wydawcy niedopuszczalne jest kopiowanie, rozpowszechnianie lub inne korzystanie z niniejszej książki w całości lub z jej fragmentów z wyjątkiem dozwolonego użytku osobistego lub publicznego.

ISBN 978-83-233-4891-7 ISBN 978-83-233-7140-3 (ebook)

Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego

Redakcja: ul. Michałowskiego 9/2, 31-126 Kraków

tel. 12-663-23-80, tel./fax 12-663-23-83

Dystrybucja: tel. 12-631-01-97, tel./fax 12-631-01-98

tel. kom. 506-006-674, e-mail: [email protected]

Konto: PEKAO SA, nr 80 1240 4722 1111 0000 4856 3325

Dla Skipa – na zawsze i jeszcze dłużej

Wstęp

Pewnego dnia, słuchając, jak jedna z moich pacjentek opowiada o swoim ojcu, zdałam sobie sprawę z tego, że jej rodzic nie tylko zachowywał się niewłaściwie i agresywnie, ale także był pato­logicznie niedojrzały. Przejawiał impulsywność i egocentryzm właściwe małemu dziecku i w ogóle nie zważał na wpływ, jaki może wywierać na córkę. Na poziomie emocjonalnym przypominał przerośniętego kilkulatka – w najlepszym razie czternastoletniego chłopca. Uświadomiłam sobie, że dzieciństwo wielu pacjentów uczęszczających do mnie na psychoterapię przebiegało w cieniu tego rodzaju rodzicielskiej nieprzewidywalności i nadpobudliwości. Dorastali jako niewolnicy swoich emocjonalnie niedojrzałych rodziców – jednostek o psychice małych dzieci, dysponujących niezachwianym auto­rytetem i silnym, dorosłym ciałem. Tamtego dnia dostrzegłam w tych rodzicach tyranów całkowicie odartych ze swego fałszywego autorytetu.

Wśród moich pacjentów były też dzieci rodziców niedojrzałych emocjonalnie, którzy wprawdzie zachowywali się lepiej, ale traktowali swoje pociechy z tak wielką obojętnością – a nawet jawnie je odrzucali – że dorastały one w poczuciu emocjonalnego osamotnienia i braku więzi. Chociaż rodzice ci często sprawiali wrażenie kompetentnych i godnych zaufania, byli do tego stopnia skupieni na sobie, a ich zdolności do odczuwania empatii były tak ograniczone, że nie potrafili okazać zainteresowania swoim dzieciom. Z kolei rodzice innych pacjentów byli całkiem sympatycznymi osobami, zdradzali jednak swoje dzieci, dystansując się od nich zawsze wtedy, gdy stawały w obliczu poważniejszego problemu lub potrzebowały ochrony.

Niezależnie od różnic w indywidualnych zachowaniach niedojrzali emocjonalnie rodzice moich pacjentów w istocie byli tacy sami: wszystkim im brakowało empatii, wszyscy wykazywali egocentryzm oraz nieumiejętność podtrzymywania satysfakcjonującej relacji emocjonalnej ze swoimi dziećmi. Ogólnie rzecz biorąc, liczni moi pacjenci w swoich domach rodzinnych dorastali w atmosferze konfliktu, drwiny i braku więzi emocjonalnej.

Paradoksalnie wielu niedojrzałych rodziców pod innymi względami potrafi zachowywać się tak, jak przystało na prawdziwie dorosłych ludzi, sprawnie funkcjonujących w pracy czy w towarzystwie. Zewnętrznemu obserwatorowi trudno byłoby uwierzyć, że w domu potrafią przysparzać swoim dzieciom tyle cierpienia.

W dzieciństwie moi pacjenci doświadczali głębokiej dezorientacji w obliczu sprzecznych osobowości swoich rodziców. Jedynym, co miało sens, było obwinianie samych siebie. Osoby, które jako dzieci były maltretowane lub ignorowane, dochodziły do wniosku, że najwyraźniej z własnej winy nie zasługują na miłość czy zainteresowanie. Pacjenci ci swoje potrzeby emocjonalne uważali za bezpodstawne, czynili sobie wyrzuty z powodu odczuwania gniewu wobec rodziców i bagatelizowali ich zachowania lub je usprawiedliwiali („Owszem, bili mnie, ale w tamtych czasach mnóstwo rodziców tak postępowało”).

Problem z niedojrzałymi emocjonalnie rodzicami

Dzieciństwo spędzone z niedojrzałymi emocjonalnie rodzicami może zaowocować trwałym poczuciem osamotnienia emocjonalnego, jak również ambiwalentnym podejściem do związków w ogóle. Osamotnienie emocjonalne pojawia się w następstwie poczucia, że jest się niedostrzeganym i ignorowanym, pomimo wytężonych prób nawiązania kontaktu i stworzenia więzi. Już po osiągnięciu dorosłości te dzieci często przejawiały skłonność do wchodzenia w niesatysfakcjonujące, rozczarowujące związki uczuciowe i przyjaźnie z osobami, które zdawały się bardzo znajome w swym skupieniu na sobie i braku gotowości do nawiązania głębszej więzi emocjonalnej.

Gdy zapoznaję pacjentów z koncepcją niedojrzałych emocjonalnie rodziców, wielu w mojej narracji dostrzega odbicie własnej historii. Jakby doznawali nagłego olśnienia. W jednej chwili zrozumiała staje się postawa rodzica, którego miłość skupiała się na nim samym i który odrzucał ich dziecięce próby nawiązania głębszej więzi emocjonalnej. Kiedy pacjenci zyskują pojęcie na temat emocjonalnej niedojrzałości swoich rodziców, dostrzegają wreszcie sens decydujących momentów swojego dzieciństwa. Gdy patrzą na ograniczenia swoich rodziców, obiektywnie przekonują się, że nie muszą być już dłużej więźniami ich niedojrzałości.

Krzywdzące są nie tylko oczywiste akty przemocy. Całościowe podejście wychowawcze tych rodziców, tworzące atmosferę niepokoju i nieufności pomiędzy opiekunem a dzieckiem, jest emocjonalnie niezdrowe. Traktując dzieci w tak powierzchowny, represyjny i krytyczny sposób, rodzice podkopują ich wiarę we własne spostrzeżenia i uczucia, ograniczając rozwój ich intuicji, zdolności do samodzielnego podejmowania decyzji i osiągania zamierzonych celów oraz autonomii.

Jako dziecko niedojrzałego emocjonalnie rodzica nauczyłeś się, że najlepiej powstrzymać się od zabierania głosu, aby nie zburzyć jego chwiejnej równowagi emocjonalnej, ponieważ spontanicznym zachowaniem zdarzało ci się urazić nadwrażliwego rodzica. Wysoka reaktywność niedojrzałych emocjonalnie rodziców uczy ich dzieci powściągliwości, bierności i uległości, zniechęcając je do zgłębiania własnej indywidualności i i obdarzania zaufaniem innych. Pragnąc żyć w zgodzie z takimi rodzicami, na krótką metę łatwiej jest stłumić swoje prawdziwe „ja” i wyciszyć pragnienia. Jeśli jednak będziesz postępował w ten sposób na dłuższą metę, skończysz przytłoczony brzemieniem zobowiązań, winy, wstydu i poczucia usidlenia w swojej roli dziecka w rodzinie. Mimo to mam dla ciebie dobrą wiadomość: gdy tylko zrozumiesz takich rodziców i pojmiesz, w jaki sposób wpływają na ciebie, odzyskasz swoje życie.

Dlaczego powstała ta książka

Celem tej książki jest sprawienie, byś zdał sobie sprawę z oddziaływania na ciebie niedojrzałości emocjonalnej twojego rodzica. Dopóki nie pojmiesz natury jego ograniczeń psychicznych, dopóty będziesz się niesłusznie obwiniać albo z nadzieją wyczekiwać zmian, które nigdy nie nadejdą. Książka pomoże ci pojąć to, z czym musiałeś się zmagać i zyskać tak dogłębne zrozumienie własnego rodzica, jak tylko to możliwe.

Nauczysz się nazywać i opisywać cechy oraz zachowania wynikające z niedojrzałości emocjonalnej, których powszechnie nie zwykło się definiować. Zamiarem, jaki przyświecał mojej pracy nad tą książką, było dostarczenie ci języka do opisywania wszystkiego, co wydarza się w relacjach z osobami niedojrzałymi emocjonalnie – zarówno tego, co zachodzi pomiędzy tobą a nimi, jak i tego, co dzieje się w twoim wnętrzu, gdy próbujesz podołać wyzwaniom tych kontaktów. Gdy tylko będziesz potrafił to nazwać, zdołasz sobie z tym poradzić. Wpływ niedojrzałych emocjonalnie osób nie musi determinować twojego życia. Możesz pojąć, na czym polega ich oddziaływanie na ciebie, i neutralizować je.

Na kartach książki znajdziesz również ćwiczenia, które pomogą ci wzmocnić samoświadomość i zyskać wgląd we własne doświadczenia z niedojrzałymi emocjonalnie rodzicami oraz innymi niedojrzałymi emocjonalnie osobami. Mam nadzieję, że te interaktywne ćwiczenia okażą się dla ciebie zarówno pouczające, jak i przyjemne.

Najwyższy czas zyskać zrozumienie niedojrzałości emocjonalnej

Kwestia niedojrzałości emocjonalnej jeszcze nigdy nie była tak istotna jak teraz. Niedojrzałe emocjonalnie zachowania są obecnie bardzo powszechne, a niedojrzałe emocjonalnie jednostki powodują mnóstwo cierpienia we wszystkich środowiskach. Ponieważ takie osoby dążą do tego, by dominować i znajdować się w centrum zainteresowania, nie zostawiają innym przestrzeni ani zasobów, bez których nie mogą być w pełni sobą. Roszczeniowa, egoistyczna postawa niedojrzałych emocjonalnie osób („po pierwsze ja”) oraz ich tendencja do usprawiedliwiania własnych zachowań godzą w prawa innych ludzi, a im samym dają wolną rękę do nadużyć, prześladowań, uprzedzeń, wykorzystywania i wszelkiego rodzaju deprawacji.

Niestety, brak refleksji nad własnym postępowaniem – właściwy niedojrzałym emocjonalnie przywódcom – może przydawać im pozorów siły i pewności siebie, przysparzając im zwolenników gotowych poprzeć ich plany, które wcale nie przyniosą korzyści im samym, a przysłużą się niemal wyłącznie interesom samego lidera. Nasza skłonność do ulegania egoistycznym autorytetom zaczyna się w dzieciństwie, gdy niedojrzali emocjonalnie rodzice uczą nas, że nasze myśli nie są tak wartościowe jak ich własne i że powinniśmy godzić się ze wszystkim, co nam mówią. To, jak niedojrzałe emocjonalnie rodzicielstwo kształtuje dzieci, łatwo zaobserwować u osób, które w późniejszym życiu padają ofiarą ekstremizmu, wyzysku, a nawet sekt.

Wiedza na temat niedojrzałości emocjonalnej ułatwi ci zrozumienie wszelkiego rodzaju niedojrzałych emocjonalnie zachowań, niezależnie od ich źródła. Osobą niedojrzałą emocjonalnie w twoim życiu może być rodzic, towarzysz życia, dziecko, brat lub siostra, pracodawca, klient czy ktokolwiek inny. Dynamika interpersonalna w każdym przypadku będzie taka sama, zarówno w rodzinie, jak i poza nią. Wszystkie metody skuteczne w kontaktach z niedojrzałymi emocjonalnie rodzicami mogą być z równym powodzeniem stosowane wobec innych niedojrzałych emocjonalnie osób.

Przegląd zagadnień

Część I książki skupia się na przeciwnościach, z jakimi musiałeś się zmagać, prezentuje specyfikę dorastania z niedojrzałymi emocjonalnie rodzicami – lub współtworzenia relacji z jakąkolwiek niedojrzałą emocjonalnie osobą – i zawiera wskazówki dotyczące postępowania wobec tych osób.

W rozdziale 1 pochylimy się nad naturą twojej relacji z niedojrzałym emocjonalnie rodzicem. Zapoznasz się ze znamiennym dla takich rodziców niedojrzałym emocjonalnie systemem relacyjnym (EIRS) i dowiesz się, w jaki sposób dążą oni do obarczenia cię odpowiedzialnością za ich własną samoocenę i stabilność emocjonalną. Poznasz również prawdopodobne przyczyny ich niedojrzałości emocjonalnej.

W rozdziale 2 otrzymasz szczegółowy opis charakterystycznych cech osobowości jednostki niedojrzałej emocjonalnie. Nauczysz się również zauważać wymuszenia emocjonalne oraz zawłaszczenia emocjonalne dokonywane przez niedojrzałą emocjonalnie osobę oraz dostrzegać, w jaki sposób – rozbudzając w tobie zwątpienie w samego siebie, strach, wstyd i poczucie winy – dąży ona do utrzymania głównej pozycji w waszej relacji.

W rozdziale 3 zastanowimy się nad wysiłkami podejmowanymi przez ciebie w nadziei na stworzenie emocjonalnie satysfakcjonującej relacji z niedojrzałym emocjonalnie rodzicem. Przyjrzymy się różnym typom niedojrzałych emocjonalnie rodziców i zastanowimy się, dlaczego stronią oni od bliskości. Dowiesz się, jak spojrzeć na swojego rodzica bardziej obiektywnie, jak przeboleć to, czego nigdy nie dostałeś, i wykonać pierwszy krok ku nawiązaniu pełnej współczucia oraz lojalności relacji z sobą samym i innymi.

Rozdział 4 pokaże ci, jak – poprzez podawanie w wątpliwość zniekształceń rzeczywistości niedojrzałych emocjonalnie osób oraz ich niecierpiących zwłoki kryzysów emocjonalnych – unikać zawłaszczeń emocjonalnych. Nauczysz się ustanawiać odpowiednie granice i reagować w sytuacjach, gdy osoby te domagają się od ciebie pomocy. Uświadomisz sobie, w jaki sposób presja interpersonalna może oddalić cię od samego siebie, wymuszając na tobie wzięcie odpowiedzialności za ich szczęście, nawet jeśli wiesz, że nie jest to twoją powinnością.

Z lektury rozdziału 5 dowiesz się, jakich dokładnie odpowiedzi udzielać i jak możliwie najskuteczniej reagować w obliczu klasycznych zachowań niedojrzałych emocjonalnie. Nauczysz się, jak unikać ulegania naciskom osób niedojrzałych emocjonalnie, jak prowadzić interakcje z nimi i jak nie dać się im zawłaszczyć.

Rozdział 6 prezentuje niezliczone subtelne sposoby, jakimi niedojrzali emocjonalnie rodzice i inne niedojrzałe emocjonalnie osoby podważają twoją pewność siebie i wiarę we własną intuicję. Nieprzychylnie odnoszą się do twojego życia wewnętrznego, drwiąc z twoich spostrzeżeń, myśli i uczuć oraz deprecjonując je. Z tego rozdziału nauczysz się, jak – poprzez dochowywanie wierności swoim własnym doświadczeniom wewnętrznym – zachowywać odporność wobec takich prób zawstydzenia cię.

W części II książki od zrozumienia osób niedojrzałych emocjonalnie i radzenia sobie z nimi przejdziemy do kwestii wzmacniania własnej indywidualności wbrew dążeniom tych osób. Skupiając się bardziej na swoim własnym rozwoju, zaczniesz niwelować następstwa dorastania z niedojrzałymi emocjonalnie rodzicami.

Z rozdziału 7 dowiesz się, dlaczego docenienie własnego świata wewnętrznego jest niezbędne do tego, by na nowo ustanowić silną relację z sobą samym. Zyskawszy nową lojalność wobec swojego wewnętrznego „ja”, zaczniesz sobie ufać i doceniać swoje uczucia, traktując je jak bezcenne informacje o tym, na co powinieneś zwrócić uwagę.

Rozdział 8 zaprezentuje ci, jak zerwać z myśleniem zindoktrynowanym przez osobę niedojrzałą emocjonalnie i pozwolić dojść do głosu własnemu rozumowi. Nauczysz się wyzbywać niewiary w siebie spowodowanej lekceważeniem przez niedojrzałych emocjonalnie rodziców wszystkich twoich spostrzeżeń odmiennych od ich poglądów. Gdy już wyczyścisz umysł z mentalnego bałaganu dawnych wpływów niedojrzałych emocjonalnie rodziców, okaże się, że obsesyjne lęki i samokrytycyzm nie dają ci się już tak bardzo we znaki.

Rozdział 9 pomoże ci uaktualnić i rozbudować obraz własnego „ja”. Mało prawdopodobne, by twoi niedojrzali emocjonalnie rodzice pomogli ci rozwinąć trafny, silny wizerunek samego siebie. Przeciwnie, zapewne nauczyli cię, że powinieneś być uległy i przedkładać potrzeby oraz uczucia innych ludzi ponad swoje własne. Gdy zaktualizujesz swój obraz siebie, zaczniesz doceniać całe szerokie spektrum wartości, które masz do zaoferowania światu. Nauczysz się także likwidować wszelkie zniekształcone i nieaktualne obrazy siebie, jakie jeszcze mogą tkwić w twojej głowie.

W ostatnim rozdziale znajdziesz zestawienie wszystkiego, czego dowiedziałeś się do tej pory. Zrewidujesz tajne warunki nie­pisanej umowy regulującej twoją relację z niedojrzałą emocjonalnie osobą i przekonasz się, czy jesteś gotów na to, by nadać tej relacji bardziej egalitarny charakter. Głównym celem twoich dążeń jest zbudowanie lojalnej, pełnej zaangażowania relacji z własnym wewnętrznym „ja” i osiągnięcie dobrostanu. Dowiesz się również, jak możliwie najkorzystniej przekształcić swoją relację z osobą niedojrzałą emocjonalnie bez poświęcania własnej integralności i bez obarczania winą drugiej strony.

Wreszcie, w epilogu, otrzymasz nową kartę praw przeznaczoną dla wszystkich dorosłych dzieci niedojrzałych emocjonalnie rodziców. Do tych praw, w których wyrażone zostały główne idee książki, możesz zaglądać w celu szybkiego przypomnienia sobie pozyskanych informacji.

Życzenie od autorki

Mam nadzieję, że z lektury tej książki wyniesiesz poczucie bycia zrozumianym i wiarę we własne siły, dzięki którym zaczniesz wieść swoje życie na nowo, wykorzystując wewnętrzną więź z sobą samym i samozrozumienie. Twoi rodzice obdarowali cię życiem i miłością – ale tylko takim jej rodzajem, jaki znali. Możesz okazać im za to szacunek, ale powinieneś skończyć z udzielaniem im nieuzasadnionego prawa do decydowania o twoim dobrostanie emocjonalnym. Niech twoją misją stanie się od teraz własny rozwój: dąż do tego, by stać się jednostką w pełni zaangażowaną zarówno w relacje z samym sobą, jak i z innymi ludźmi. Jeśli ta książka okaże się pomocna w tym przedsięwzięciu, będę mogła powiedzieć, że spełniło się moje marzenie.

Część I

Z czym musiałeś się zmagać

Radzenie sobie z niedojrzałością emocjonalną

Z części I książki dowiesz się, jakie uczucia wiążą się z pozostawaniem w relacji z niedojrzałymi emocjonalnie rodzicami, zrozumiesz przyczyny ich niedojrzałości i ich typowe cechy oraz pojmiesz, dlaczego tak trudno tworzyć z nimi satysfakcjonującą, bliską relację. Poznasz narzędzia i strategie interakcyjne, które umożliwią ci ochronę własnych zdrowych granic pomimo emocjonalnych zniekształceń powodowanych przez niedojrzałych emocjonalnie rodziców i ich dążeń do zdominowania cię. Zrozumiesz, dlaczego tak ważne jest to, by w ich obecności dochowywać lojalności wobec samego siebie, i dowiesz się, jak opierać się ich naglącym żądaniom oraz wymuszeniom emocjonalnym.