Indie. W moim hinduskim domu ebook

NA­ZEW­NIC­TWO

Język hindi, do­mi­nu­jący w In­diach, za­pi­suje się pi­smem de­wa­na­gari, czyli al­fa­be­tem sy­la­bicz­nym. W tej książce za­sto­so­wano trans­kryp­cję. Nowe za­sady pol­skiej trans­kryp­cji hindi wpro­wa­dzono w la­tach 90. XX wieku, one le­piej od­dają brzmie­nie in­dyj­skich nazw. Jed­nak ję­zy­ko­znawcy nie są zgodni co do ich sto­so­wa­nia, bo­wiem cza­sem kłócą się one w za­pi­sie z pol­ską or­to­gra­fią. Dla­tego w źró­dłach po­praw­no­ścio­wych nie ma jed­no­li­tego za­pisu – po­ja­wiają się na­zwy za­równo w tra­dy­cyj­nej, jak i no­wej pol­skiej trans­kryp­cji. W tej książce za­pis nazw geo­gra­ficz­nych i nazw po­szcze­gól­nych obiek­tów za­czerp­nięto z Urzę­do­wego wy­kazu pol­skich nazw geo­gra­ficz­nych świata oraz En­cy­klo­pe­dii PWN. W związku z tym jako pierw­sza po­ja­wia się na­zwa w ję­zyku pol­skim (cza­sem we­dług tra­dy­cyj­nej, in­nym ra­zem we­dług no­wej trans­kryp­cji), a za­raz po niej w na­wia­sie na­zwa w trans­kryp­cji an­giel­skiej. Po­niż­szy słow­ni­czek przed­sta­wia pod­sta­wowe za­sady trans­kryp­cji, więc może po­móc czy­tel­ni­kowi w zo­rien­to­wa­niu się, któ­rej trans­kryp­cji (tra­dy­cyj­nej czy no­wej) użyto w spo­lsz­czo­nym za­pi­sie, oraz w po­praw­nym wy­ma­wia­niu po­szcze­gól­nych nazw. Warto za­uwa­żyć, że bar­dzo przy­datna jest trans­kryp­cja an­giel­ska, po­nie­waż an­giel­ski jest dru­gim ję­zy­kiem urzę­do­wym In­dii, więc na ma­pach, pla­nach czy obiek­tach na­zwy są po­da­wane w ję­zyku an­giel­skim.

Trans­kryp­cja an­giel­ska

Trans­kryp­cja tra­dy­cyjna

Trans­kryp­cja nowa

sh

sz

ś

ch

cz

ć

j

dż

dź

y

j

j

v

w

w

MÓJ PIERW­SZY RAZ W IN­DIACH

Najt­rud­niej jest za­cząć. Żeby nie za­le­ciało sztampą. Żeby to nie była ko­lejna pu­bli­ka­cja o In­diach za­czy­na­jąca się sło­wami: „In­die można ko­chać lub nie­na­wi­dzić”. Żeby nie pa­dło ce­re­mo­nialne: „In­die to kraj kon­tra­stów” – a który nie jest? Naj­trud­niej jest za­cząć. Za­mie­nić grec­kie all in­c­lu­sive na In­die. Od­pu­ścić taj­ską kra­inę uśmie­chu, by spró­bo­wać In­dii. Prze­ła­mać swoje lęki, po­mimo wszyst­kich prze­ra­ża­ją­cych i smut­nych hi­sto­rii, które się usły­szało o In­diach.

Tak, In­die są trudne, za­wsze to po­wta­rzam. Jed­nak zde­cy­do­wa­łam się zro­bić w ich stronę pierw­szy krok i się opła­ciło. Je­stem tu. Miesz­kam w In­diach od 2019 roku i wcale nie mam po­trzeby stąd ucie­kać, rwać wło­sów z głowy czy krzy­czeć z prze­ra­że­nia. Co wię­cej – nie mam już po­trzeby zmie­niać In­dii. Zro­zu­mia­łam, że one zmie­niają się same, ewo­lu­ują w swoim tem­pie, na wła­snych za­sa­dach, i nic mi do tego. A fru­stro­wać się tym? Po co?

Le­ża­łam aku­rat na grec­kiej plaży i wy­grze­wa­łam się w pro­mie­niach czerw­co­wego słońca, kiedy do mo­jej skrzynki wpadł e-mail. Chwilę wcze­śniej roz­ma­wia­łam z ko­le­żanką o braku pla­nów wy­jaz­do­wych na dal­szą część mie­siąca, a tu pro­szę, jak na ży­cze­nie: „Pani Alek­san­dro, są do wzię­cia In­die z Ma­le­di­wami. Leci Pani?”.

Ma­le­diwy – po­my­śla­łam – no ma­rze­nie! Ale te In­die... brrr. Tra­ge­dia. Miało nie być żad­nych In­dii. Nie­raz prze­cież mó­wi­łam, że do In­dii to ja po­jadę, kiedy już od­wie­dzę wszyst­kie inne kraje świata. No ale per­spek­tyw na inne wy­jazdy chwi­lowo nie było, a Ma­le­diwy nie zda­rzają się prze­cież co­dzien­nie. „Biorę” – szybko od­pi­sa­łam, żeby zbyt długo nie ana­li­zo­wać de­cy­zji. Ja­koś to bę­dzie.

Po po­wro­cie do po­koju spraw­dzi­łam pro­gram. Na Ma­le­di­wach mia­łam być tylko dwie noce, a pięć nocy w In­diach. Tylko i aż pięć nocy. Mało – jak na tak od­le­gły za­ką­tek świata, dużo – jak na tak trudny kraj. Cóż, po­wie­dzia­łam „A”, więc te­raz trzeba po­wie­dzieć „B” i za­cząć coś czy­tać o tych In­diach, żeby się przy­go­to­wać. La­wina trwogi miała do­piero mnie za­sy­pać.

W branży tu­ry­stycz­nej pra­co­wa­łam od 2008 roku. Jako pi­lot wy­cie­czek ob­jaz­do­wych uak­tyw­ni­łam się naj­bar­dziej do­piero w 2016 roku. Rok póź­niej pierw­szy raz wy­lą­do­wa­łam w Azji – i był to od razu skok na głę­boką wodę – do Chin. Wy­tłu­ma­cze­nie la­ikom, ile czasu, pracy i ener­gii czę­sto kosz­tuje pi­lota wy­cieczki przy­go­to­wa­nie się do wy­jazdu, to zde­cy­do­wa­nie te­mat na osobną książkę. Wy­daje się to jesz­cze trud­niej­sze, je­śli od­wie­dzany kraj jest tak ogromny, tak stary, tak zło­żony jak Chiny... Mnie zgłę­bia­nie te­matu za­jęło dwa mie­siące.

Do Chin po­le­cia­łam z du­szą na ra­mie­niu. W trak­cie ty­go­dnio­wego wy­jazdu schu­dłam dwa ki­lo­gramy – stres, brak czasu na je­dze­nie i jesz­cze ki­lo­me­try co­dzien­nego zwie­dza­nia. W osta­tecz­nym roz­ra­chunku mo­głam so­bie po­gra­tu­lo­wać, gdyż grupa była za­chwy­cona, a ja dumna, że wszystko po­szło zgod­nie z pla­nem. Te­raz to już mogę ro­bić Azję – stwier­dzi­łam – bo czymże jest taka Taj­lan­dia czy Kam­bo­dża przy chiń­skiej ko­byle... A tu na­gle w 2019 roku wpa­dły mi In­die. Trzeba to było ja­koś ugryźć i roz­gryźć.

Pierw­sza książka o In­diach, po którą się­gnę­łam, to Lalki w ogniu. I to był naj­więk­szy błąd, jaki mo­głam po­peł­nić. Jesz­cze nie po­sta­wi­łam stopy w In­diach, a już by­łam tak na­pa­ko­wana uprze­dze­niami i nie­chę­cią do tego kraju, że nie wy­obra­ża­łam so­bie, jak mogę te­raz po­ka­zać In­die w do­brym świe­tle. Za­sta­na­wia­łam się, czy w ogóle ist­nieje ja­kaś li­te­ra­tura po­ka­zu­jąca In­die w do­brym świe­tle. W 2019 roku nie było. Obec­nie jest tro­chę ina­czej. Wtedy otwar­cie ja­kiej­kol­wiek książki o In­diach, prze­czy­ta­nie wpisu na blogu czy ar­ty­kułu o tym kraju gro­ziło za­ła­ma­niem ner­wo­wym. Za­czę­łam się na­wet za­sta­na­wiać, kto nor­malny płaci, żeby po­je­chać do tak strasz­nego kraju jak In­die. Ja przy­naj­mniej ro­bi­łam to za­wo­dowo, ale ja­cyś „zde­spe­ro­wani” (jak wów­czas uwa­ża­łam) lu­dzie pla­nują urlop i płacą za wa­ka­cje w In­diach!? Prze­cież to nie miało sensu!

Po­sta­no­wi­łam ugryźć te­mat me­to­dycz­nie, sku­pić się na wspa­nia­łej hi­sto­rii, re­li­giach, je­dze­niu i za­byt­kach, prze­cież na wy­cieczce nikt nie chce słu­chać o pro­ble­mach. Na szczę­ście mia­łam swoją tajną broń. Rok wcze­śniej po­zna­łam w Taj­lan­dii In­dusa. Wy­mie­ni­li­śmy się wi­zy­tów­kami i by­li­śmy w kon­tak­cie. Po­sta­no­wi­łam do niego na­pi­sać i za­czerp­nąć wie­dzy u źró­dła – bo któż po­wie mi wię­cej o da­nym kraju niż osoba w nim uro­dzona, a do­dat­kowo za­pa­lony po­dróż­nik? Miał wie­dzę prak­tyczną, do­bre wy­kształ­ce­nie, per­spek­tywę. Za­czę­li­śmy wy­mie­niać się wia­do­mo­ściami, dzwo­nić do sie­bie, na­wet pla­no­wa­li­śmy spo­tka­nie, ale jego mama miała aku­rat ope­ra­cję i mu­siał się nią za­jąć. Tak czy ina­czej, dzięki niemu udało mi się do­trzeć do in­for­ma­cji, któ­rych nie da się zna­leźć w żad­nym prze­wod­niku czy w in­ter­ne­cie. Przy­go­to­wa­łam no­tatki i za­ci­snę­łam zęby z na­dzieją, że... ja­koś to bę­dzie.

Nasz sa­mo­lot lą­duje w Ko­czin (Ko­chi), por­to­wym mie­ście w sta­nie Ke­rala na po­łu­dniu In­dii. Lot­ni­sko jest ja­sne, prze­stronne, ładne i czy­ste – czy to aby na pewno In­die? Wy­cho­dzimy z ter­mi­nalu, a tam sporo kwia­tów w do­ni­cach. Je­dziemy do cen­trum, mi­jamy co prawda ja­kieś krowy, ale pa­sące się na po­bo­czu. To nie te In­die, które wi­dzia­łam w te­le­wi­zji – my­ślę so­bie. Ho­tel świetny, ob­sługa miła i po­mocna. Jak na ra­zie wszystko do­brze. Prze­wi­duję, że pro­blemy za­czną się przy ko­la­cji, pew­nie nie tylko mój żo­łą­dek nie to­le­ruje in­dyj­skiego je­dze­nia (te­sto­wa­łam to nie­raz w in­dyj­skich knaj­pach w Pol­sce). Jed­nak od progu re­stau­ra­cji wi­tają nas same sma­ko­wite za­pa­chy, je­dze­nie wy­gląda za­chę­ca­jąco, nic tylko pró­bo­wać. Oczy­wi­ście, że nie­które da­nia są za ostre jak na eu­ro­pej­skie kubki sma­kowe, ale nie wszyst­kie. Jesz­cze wtedy nie roz­po­znaję po­traw – mają wy­borny smak i kom­plet­nie nie przy­po­mi­nają tych z in­dyj­skiej knajpki w Pol­sce. Noc mija nam spo­koj­nie, bez re­wo­lu­cji żo­łąd­ko­wych, co uznaję za spory suk­ces. Na­stęp­nego dnia rano zwie­dzamy uro­kliwy Fort Ko­czin z jego kla­syczną za­bu­dową, a po­tem wy­ru­szamy krętą trasą w góry, do Mun­naru, sły­ną­cego z plan­ta­cji her­baty.

Mun­nar mnie ocza­ro­wuje. Ja­kaś mi­styczna aura unosi się nad wzgó­rzami po­ro­śnię­tymi nie­zli­czo­nymi her­ba­cia­nymi krze­wami. Chmury wi­szą ni­sko nad ho­ry­zon­tem, jakby wple­cione w so­czy­stą zie­leń. Wi­dzia­łam wcze­śniej her­ba­ciane plan­ta­cje w Chi­nach, póź­niej także na Sri Lance, ale ni­gdy nie czu­łam się tak urze­czona jak wtedy.

Ko­lej­nego dnia prze­jeż­dżamy w oko­lice Thek­kady, sły­nące z plan­ta­cji przy­praw. Spa­cer po ogro­dzie peł­nym nie­zna­nych nam ro­ślin, z któ­rych każda ma swoje prze­zna­cze­nie w in­dyj­skiej kuchni, jest za­chwy­ca­jący. Wie­czo­rem wy­bie­ramy się na po­kaz ke­ral­skiej sztuki walki ka­la­ri­pay­atu. Jak za­hip­no­ty­zo­wani przez do­bre czter­dzie­ści pięć mi­nut sie­dzimy na wi­downi ota­cza­ją­cej scenę w for­mie wy­ko­pa­nego w ziemi dołu. Na kle­pi­sku mło­dzi Ke­ral­czycy wy­wi­jają pło­ną­cymi na koń­cach me­ta­lo­wymi prę­tami, wal­czą wręcz i na mie­cze, ska­czą przez za­pa­lone ob­rę­cze. Nie­sa­mo­wite! Ni­gdy wcze­śniej na­wet nie sły­sza­łam o tej sztuce walki.

Na ko­niec po­bytu w Ke­rali czeka nas jesz­cze jedna atrak­cja, przy­sło­wiowa wi­sienka na tor­cie – rejs po roz­le­wi­skach. Stan sły­nie ze swo­ich słodko-sło­nych roz­le­wisk po­prze­ci­na­nych ka­na­łami, a my po­dzi­wiamy ten siel­ski kra­jo­braz z po­kładu pry­wat­nej ło­dzi wy­po­sa­żo­nej w sy­pial­nie i ła­zienki. Jakby tego było mało, na każ­dym pły­wa­ją­cym ho­telu jest kuch­nia, a fe­no­me­nalni ku­cha­rze przy­go­to­wują tra­dy­cyjne ke­ral­skie da­nia. Istna po­ezja.

Le­cąc z Ko­czin z po­wro­tem na Ma­le­diwy, sie­dzę w ci­szy i ana­li­zuję wszystko to, co wy­da­rzyło się przez te ostat­nie pięć dni. Było kom­plet­nie ina­czej, niż się spo­dzie­wa­łam, niż so­bie wy­obra­ża­łam, niż ocze­ki­wa­łam. Wszystko, co do tej pory usły­sza­łam lub prze­czy­ta­łam na te­mat In­dii, te­raz wy­daje mi się jed­nym wiel­kim oszu­stwem. Nie było tu tłu­mów prze­py­cha­ją­cych się na uli­cach, nie cho­dziły wszę­dzie krowy, nie po­ty­ka­li­śmy się o śmieci, nie bie­gały szczury. Prze­ciw­nie, ho­tele były w świet­nym stan­dar­dzie (choć miały za­le­d­wie trzy gwiazdki), je­dze­nie było pyszne i świeże, lu­dzie uśmiech­nięci i po­mocni, a do tego bar­dzo czy­ści i schludni – kom­plet­nie nie mam do czego się przy­cze­pić. Po­woli do­cho­dzę do wnio­sku, że mu­szę le­piej po­znać ten kraj i roz­pra­co­wać go, roz­ło­żyć na czę­ści pierw­sze. Po­sta­na­wiam nie­długo wró­cić do In­dii.

Abhi­shek – tak na­zy­wał się mój in­dyj­ski zna­jomy – za­su­ge­ro­wał, że­bym przy­le­ciała do In­dii na prze­ło­mie paź­dzier­nika i li­sto­pada na święto świa­teł Di­wali. Nie mu­siał mnie długo prze­ko­ny­wać. Za­re­zer­wo­wa­łam lot do In­dii i za­czę­li­śmy pla­no­wać, co po­win­nam zo­ba­czyć. Abhi­shek za­pro­po­no­wał, że bę­dzie moim prze­wod­ni­kiem. Nie od­mó­wi­łam. Wcze­śniej mie­li­śmy już za­pla­no­wany wy­jazd do Rzymu, gdzie to ja mia­łam mu po­ka­zać kilka cie­ka­wych miejsc i opo­wie­dzieć o wspa­nia­ło­ściach rzym­skiego im­pe­rium. Nie będę ukry­wać, że ten sierp­niowy wy­jazd do Włoch bar­dzo nas do sie­bie zbli­żył i tylko po­twier­dził to, co już wie­dzie­li­śmy po go­dzi­nach spę­dzo­nych na co­dzien­nych wi­de­oro­zmo­wach: mie­li­śmy od­wagę spró­bo­wać. Chcie­li­śmy być ra­zem dłu­żej, zro­zu­mieć swoje od­mienne re­li­gie i oby­czaje, do­świad­czyć tej mię­dzy­kul­tu­ro­wej re­la­cji. Oka­zało się to znacz­nie ła­twiej­sze, niż mo­głoby się po­cząt­kowo wy­da­wać, bo na­sze kul­tury i tra­dy­cje tak bar­dzo się od sie­bie nie róż­niły. Z pew­no­ścią po­mo­gły nam moje kul­tu­ro­znaw­cze wy­kształ­ce­nie oraz do­świad­cze­nia ze­brane pod­czas miesz­ka­nia i pracy poza gra­ni­cami Pol­ski.

Dzięki Abhi­she­kowi spę­dzi­łam wspa­niały czas na pół­nocy In­dii – w Delhi i Ra­dża­sta­nie (Ra­ja­sthan) – po­zna­łam też le­piej kilka miejsc na po­łu­dniu kraju. Moje uprze­dze­nia i masa mi­tów, za­sły­sza­nych, obej­rza­nych czy prze­czy­ta­nych, tra­fiły z hu­kiem do ko­sza. Nie, dla mnie nie było tych strasz­nych In­dii. Już wtedy po­ję­łam, że one są trudne do zro­zu­mie­nia, ale wcale nie trzeba ich ko­chać lub nie­na­wi­dzić, można je zwy­czaj­nie po­lu­bić. Po­lu­bi­łam In­die ta­kie, ja­kimi ja je wi­dzia­łam, czu­łam i do­świad­cza­łam. To, co prze­czy­tasz na kar­tach tej książki, to są wła­śnie moje In­die.

Każdy ma prawo mieć swoje In­die. Co wię­cej, każdy po­wi­nien spró­bo­wać stwo­rzyć so­bie wła­sny ob­raz In­dii. Bo z In­diami jest tro­chę jak z kloc­kami Lego. Do ze­stawu do­łą­czona jest in­struk­cja i my, w pro­ce­sie akul­tu­ra­cji otrzy­mu­jemy taką „in­struk­cję”, tyle że zło­żoną z wy­cin­ków ga­zet i gło­śnych na­głów­ków z por­tali in­ter­ne­to­wych. Klocki Lego można ukła­dać we­dług in­struk­cji lub wyjść poza sche­mat, je­śli star­czy wy­obraźni. Tak samo jest z po­zna­wa­niem In­dii. Nie trzeba po­dą­żać szla­kiem wy­dep­ta­nym przez mi­liony tu­ry­stów, nie trzeba ko­rzy­stać z naj­tań­szej oferty naj­po­pu­lar­niej­szego biura po­dróży. In­die, dzie­sięć razy więk­sze niż Pol­ska, to kraj, gdzie mie­szają się setki grup et­nicz­nych i ty­siące ję­zy­ków. Po przy­jeź­dzie tu­taj trzeba brać te in­dyj­skie „klocki” w dło­nie i po­woli kom­bi­no­wać, które czę­ści do sie­bie pa­sują. Czy warto ko­rzy­stać z in­struk­cji? Można ko­rzy­stać, go­tow­ców jest co­raz wię­cej – może na­wet ta książka bę­dzie jed­nym z nich – ale przede wszyst­kim na­leży zo­sta­wić w domu swoje ocze­ki­wa­nia, uprze­dze­nia i ste­reo­typy. In­die po­znaje się przez zmy­sły, bar­dzo in­ten­syw­nie, w spo­sób, jaki trudno so­bie wy­obra­zić, po­dró­żu­jąc przez ja­ki­kol­wiek inny kraj świata. To bywa przy­tła­cza­jące, ale i oczysz­cza­jące. Tu­taj jest jak jest. Tu­taj jest in­dyj­sko. Tu­taj jest ina­czej, ale wbrew po­zo­rom swoj­sko. To in­dyj­skie „tu­taj”, moje „tu­taj”, ewo­lu­uje, dla­tego ni­gdy nie prze­staję uczyć się In­dii. One zmie­niają się w za­wrot­nym tem­pie. Więk­szość tego, co zo­stało na­pi­sane o in­dyj­skich re­aliach dzie­sięć lat temu, od­czuwa się tak, jakby mi­nęło sto lat.

Czy­tel­niku, daj In­diom szansę, nie­za­leż­nie od tego, jak duża drze­mie w to­bie po­trzeba prze­mie­rza­nia świata. Może je­dyna po­dróż, jaką kie­dy­kol­wiek od­bę­dziesz do tego pięk­nego kraju, to ta na stro­nach mo­jej książki. A może po­ko­nasz nie­pew­ność i wy­bie­rzesz się do In­dii. Kie­dyś tak jak ty czu­łam lęk przed In­diami, tak jak ty my­śla­łam ste­reo­ty­pami, a te­raz mam męża In­dusa i od­kry­wam przed Po­la­kami ta­jem­nice in­dyj­skiej hi­sto­rii, kul­tury i co­dzien­no­ści. Ta książka jest ko­lej­nym kro­kiem na dro­dze po­zna­wa­nia tego azja­tyc­kiego kraju. Wiem, co ro­bię, do­głęb­nie zba­da­łam te­ren, dla­tego nie mu­sisz się oba­wiać – chodź, po­każę ci moje In­die.