George Sand i język wolności ebook

Praw­dziwa mi­łość jest wtedy, kiedy serce, ro­zum i ciało są w zgo­dzie.

Zda­rza się to tylko raz na ty­siąc przy­pad­ków.

Geo­rge Sand

I

Au­rore Du­de­vant umarła,

niech żyje Geo­rge Sand.

1831–1833

ROZDZIAŁ 1

Pa­ryż, wio­sna 1831 roku

Au­rore przy­glą­dała się swo­jemu od­bi­ciu w lu­strze. Wy­si­łek się opła­cił – mę­skie spodnie i ka­mi­zelka z gru­bej wełny le­żały ide­al­nie. Dziew­czyna z za­do­wo­le­niem stwier­dziła, że jej piersi pra­wie nie rzu­cają się w oczy. Przy jed­nym z gu­zi­ków u góry ster­czała nitka; Au­rore szybko ode­rwała ją zę­bami, jak ro­biła swego czasu w szkole klasz­tor­nej, gdy sio­stra Ma­de­le­ine nie pa­trzyła. Cie­kawe, co za­kon­nica po­wie­dzia­łaby, gdyby zo­ba­czyła te­raz swoją byłą pod­opieczną.

Młoda ko­bieta za­śmiała się w du­chu. Po­tem scho­wała czarne włosy pod fa­lu­che, czapką, jaką no­sili pa­ry­scy stu­denci. Do­stała ten ak­sa­mitny be­ret w pre­zen­cie od Ju­les’a; uwa­żała, że była to jedna z naj­pięk­niej­szych rze­czy, jaką kie­dy­kol­wiek jej po­da­ro­wano.

Sze­roko uśmie­chała się do swo­jego cał­ko­wi­cie od­mie­nio­nego od­bi­cia. Czy to na­prawdę ona? Dwu­dzie­sto­sze­ścio­let­nia ba­ro­nowa Au­rore Du­de­vant, matka sied­mio­let­niego chłopca i dwu­let­niej dziew­czynki, ży­jąca w se­pa­ra­cji z mę­żem Ca­si­mi­rem, naj­pew­niej uga­nia­ją­cym się te­raz za jedną ze słu­żą­cych w swo­jej po­sia­dło­ści na wsi? Ta pełna ma­rzeń i ide­ałów Au­rore Du­de­vant, która po­mimo wielu roz­cza­ro­wań, a może wła­śnie z ich po­wodu, na­dal wie­rzyła w praw­dziwą mi­łość?

Cho­ciaż miała bu­rzę czar­nych lo­ków, wiel­kie ciemne oczy, in­ten­sywne spoj­rze­nie spod cięż­kich po­wiek, nie­ska­zi­telną cerę i pięk­nie łu­ko­wate brwi, ni­gdy nie uwa­żała się za uro­dziwą. Wą­ski, długi nos w naj­lep­szym ra­zie można by okre­ślić „cha­rak­te­ry­stycz­nym”. Jej pełne wargi wy­da­wały się nie­pro­por­cjo­nal­nie małe w po­rów­na­niu do reszty twa­rzy.

Nikt ni­gdy nie na­zwał ją piękną. Te­raz przy­naj­mniej ob­ró­ciła to na swoją ko­rzyść, gdyż rze­czy­wi­ście wy­glą­dała w tych ubra­niach jak męż­czy­zna. Albo ra­czej mło­dziutki stu­dent. Mu­siała jesz­cze tylko wło­żyć skó­rzane buty. Ależ się cie­szyła na to, żeby zwie­dzić w nich Pa­ryż, po­nie­waż de­li­katne pan­to­felki z ma­te­riału, które współ­cze­sna moda na­ka­zy­wała no­sić ko­bie­tom, po­darły się i ubru­dziły za­le­d­wie po kilku ty­go­dniach spa­ce­ro­wa­nia po tro­tu­arach mia­sta. Au­rore cho­dziła po po­koju w tę i z po­wro­tem, sta­wia­jąc wiel­kie kroki. Tak wła­śnie sma­ko­wała wol­ność.

Ktoś za­pu­kał do drzwi.

– Pro­szę – krzyk­nęła młoda ko­bieta i szybko scho­wała ostatni nie­sforny lok pod na­kry­ciem głowy.

Od­wró­ciła się do drzwi. Była cie­kawa, co po­wie ma­dame Bon­net, do­zor­czyni domu, która zaj­mo­wała się skrom­nym miesz­ka­niem jej oraz Ju­les’a i z którą Au­rore się za­przy­jaź­niła.

– Bon­jour, ma... – za­częła ko­bieta, ale urwała w pół słowa i wle­piła w Au­rore za­sko­czone spoj­rze­nie. – Mon­sieur – po­wie­działa zdu­miona i zmarsz­czyła czoło. – Nie wi­dzia­łam, jak wcho­dził pan do bu­dynku! Czy ma­dame Du­de­vant... hmm... jest w domu?

– Ma­dame Bon­net – od­po­wie­działa z uśmie­chem Au­rore. – Czy na­prawdę mnie pani nie roz­po­znaje?

– Mon Dieu – wy­msknęło się do­zor­czyni. Zmie­rzyła dziew­czynę wzro­kiem od stóp do głów. – Chyba nie chce pani tak wyjść na ulicę?

Au­rore nie mo­gła po­wstrzy­mać uśmie­chu.

– To bę­dzie na­sza ta­jem­nica, do­brze? – Zdjęła z wie­szaka płaszcz, który uszyła z tego sa­mego ma­te­riału co spodnie i ka­mi­zelkę. – Za­chowa to pani dla sie­bie, prawda?

– Na­tu­ral­nie! – od­po­wie­działa ma­dame Bon­net. – Będę mil­czała jak grób. Ale niech pani uważa, bo będą chcieli wsa­dzić pa­nią do wię­zie­nia!

Uśmiech Au­rore sta­wał się co­raz szer­szy, a w czar­nych oczach po­ja­wił się błysk.

– Może tak – po­wie­działa, na­rzu­ciła na sie­bie re­din­got, mę­ski płaszcz się­ga­jący ko­lan, i zdjęła z wie­szaka szary weł­niany sza­lik Ju­les’a. – Może nie.

Scho­dząc po scho­dach, trzy­krot­nie owi­nęła szal wo­kół szyi. W po­wie­trzu uno­sił się do­brze znany za­pach ty­to­niu i drewna san­da­ło­wego. Czy są­sie­dzi roz­po­zna­liby Au­rore, gdyby spo­tkała jed­nego z nich na klatce? Jej miesz­kanko znaj­do­wało się na pod­da­szu. Prę­dzej czy póź­niej na pewno na­tknie się na któ­re­goś z lo­ka­to­rów. Ma­dame Bon­net miała ra­cję. Od ty­siąc sie­dem­set dzie­więć­dzie­sią­tego dzie­wią­tego roku obo­wią­zy­wało prawo za­ka­zu­jące ko­bie­tom no­sze­nia mę­skich ubrań pod groźbą kary wię­zie­nia.

Była na czwar­tym pię­trze, gdy na­gle usły­szała zna­jomy huk za­trza­sku­ją­cych się cięż­kich drzwi wej­ścio­wych, a po­tem do­bie­gły ją zde­cy­do­wane kroki na scho­dach. Serce Au­rore za­częło szyb­ciej bić. Wy­chy­liła się przez ba­lu­stradę i roz­po­znała cy­lin­der mon­sieur Ray­monda, który ra­zem z żoną i córką miesz­kał tuż obok niej. Mon­sieur Ray­mond pra­co­wał w ma­gi­stra­cie, jesz­cze nie tak dawno roz­ma­wiali o ostat­nich wy­da­rze­niach po­li­tycz­nych. Dziew­czyna po­czuła, jak jej twarz ob­lewa fala go­rąca, i ukryła brodę jesz­cze głę­biej w sza­liku Ju­les’a. Przez chwilę chciała szybko uciec z po­wro­tem do swo­jej man­sardy, ale po­sta­no­wiła spo­koj­nie iść da­lej. Z mon­sieur Ray­mon­dem spo­tkali się w po­ło­wie scho­dów. Są­siad Au­rore ob­rzu­cił ją su­ro­wym spoj­rze­niem, a ona uprzej­mie ze­szła mu z drogi i wy­mam­ro­tała: „Bon­jour, mon­sieur”. Męż­czy­zna raz jesz­cze zmie­rzył ją wzro­kiem, po czym ski­nął głową i się od­wró­cił. Ka­mień spadł dziew­czy­nie z serca. Wy­szła na rue de Se­ine i głę­boko ode­tchnęła. Skoro mon­sieur Ray­mond jej nie roz­po­znał, nie mu­siała się o nic mar­twić.

Za­pa­dał już zmierzch, gdy do­tarła nad rzekę. W znaj­du­ją­cym się po dru­giej stro­nie Se­kwany Luw­rze w dwóch rzę­dach okien pa­liły się świa­tła. Złoty blask mnó­stwa świec w krysz­ta­ło­wych ży­ran­do­lach od­bi­jał się w wo­dzie i roz­świe­tlał mło­dej ko­bie­cie drogę przez pont des Arts. Był chłodny wio­senny wie­czór, przez cały dzień pa­dał deszcz, a w do­mo­stwach, które mo­gły so­bie na to po­zwo­lić, na­dal jesz­cze pa­lono w ko­min­kach. Dym za­nie­czysz­czał po­wie­trze i spra­wiał, że do oczu Au­rore na­pły­wały łzy. Po­mimo to prze­peł­niała ją ogromna ra­dość. Obite me­ta­lem ob­casy jej bu­tów ude­rzały o chod­nik, nikt nie zwra­cał na nią uwagi – była wolna. Mo­gła przejść Pa­ryż wzdłuż i wszerz, nie mu­sząc się oba­wiać, że znisz­czy swoją drogą gar­de­robę.

– W Pa­ryżu ko­bieta po­trze­buje rocz­nie dwu­dzie­stu pię­ciu ty­sięcy fran­ków na ubra­nia, obu­wie i prze­jazdy do­roż­kami – uskar­żała się po swoim ślu­bie Zoe, przy­ja­ciółka Au­rore ze szkoły klasz­tor­nej.

Do­kład­nie taką kwotę Du­de­vant otrzy­mała od męża po roz­sta­niu, i to nie tylko na odzież, lecz także na czynsz, je­dze­nie oraz wszystko, czego po­trze­bo­wała. Dla­tego też uszyła so­bie mę­skie ubra­nia.

Sy­tu­acja fi­nan­sowa nie była je­dy­nym po­wo­dem tej de­cy­zji. Au­rore pra­gnęła móc ro­bić to, co wolno było męż­czy­znom, z któ­rymi się przy­jaź­niła: cho­dzić no­cami po uli­cach mia­sta, nie na­ra­ża­jąc się na za­czepki, i za­spo­ka­jać swoją po­trzebę ru­chu – w końcu do­ra­stała na wsi i jako mała dziew­czynka ga­niała po po­lach z dziećmi chło­pów. Chciała uczęsz­czać do klu­bów prze­zna­czo­nych wy­łącz­nie dla męż­czyzn. Przede wszyst­kim jed­nak pra­gnęła móc oglą­dać naj­now­sze sztuki wy­sta­wiane w pa­ry­skich te­atrach, zaj­mu­jąc naj­tań­sze miej­sca sto­jące prze­zna­czone dla stu­den­tów. A po­nie­waż ko­biet nie przyj­mo­wano na uni­wer­sy­tety, mu­siała prze­bie­rać się za męż­czy­znę...

Gdy otwo­rzyła drzwi Café de Pa­ris miesz­czą­cej się na rogu bo­ule­vard des Ita­liens i rue Ta­it­bout, ude­rzył ją ha­łas prze­krzy­ku­ją­cych się gło­sów i śmie­chu. Para uno­sząca się z wil­got­nych weł­nia­nych płasz­czy mie­szała się z gę­stym dy­mem ty­to­nio­wym. W wi­szą­cych na ścia­nach lu­strach od­bi­jało się świa­tło lamp naf­to­wych, a pa­ste­lowe stroje pań ozdo­bione ko­ron­kami i fal­ban­kami kon­tra­sto­wały z ciem­nymi gar­ni­tu­rami pa­nów. Bu­dy­nek opery znaj­do­wał się za­le­d­wie kilka kro­ków da­lej, po­dob­nie jak Mont­mar­tre i jego liczne va­ri­étés. To wła­śnie tu tak zwany demi-monde spo­ty­kał się z wyż­szymi sfe­rami, ma­la­rze ze swo­imi mo­de­lami, pio­sen­ka­rze z kom­po­zy­to­rami, ba­let­nice i tan­cerki re­wiowe ze swo­imi ad­o­ra­to­rami. Przede wszyst­kim jed­nak wi­dy­wali się tu pi­sa­rze i ci, któ­rzy chcieli nimi zo­stać – tak jak ona, Ju­les San­deau, jego przy­ja­ciel Émile Re­gnault oraz Gu­stave Pa­pet, Al­phonse Fleury, Félix Pyat i reszta to­wa­rzy­stwa przy­była do Pa­ryża z po­łu­dnio­wej pro­win­cji Berry, od­da­lo­nej od sto­licy o trzy dni drogi. Au­rore pró­bo­wała wy­pa­trzeć zna­jo­mych po­śród kłę­bów sza­rego dymu. Wresz­cie doj­rzała ich sie­dzą­cych cia­sno je­den obok dru­giego wo­kół sto­lika w naj­dal­szym końcu po­miesz­cze­nia. Po­cząt­kowo ża­den z mło­dych męż­czyzn, z któ­rymi przy­jaź­niła się od dzie­ciń­stwa, nie zwró­cił na nią uwagi; byli zbyt po­chło­nięci roz­mową. Au­rore po­woli ro­biło się go­rąco w płasz­czu i no­wej czapce.

– No to jak? – za­py­tała i wci­snęła się obok Ju­les’a na ławkę obitą czer­wo­nym ak­sa­mi­tem. – Idziemy do te­atru? Chcę obej­rzeć nową sztukę Ale­xan­dre’a Du­masa. I to z par­kietu prze­zna­czo­nego dla stu­den­tów.

Ju­les San­deau, o osiem lat młod­szy od niej stu­dent prawa, pod­niósł wzrok, po­iry­to­wany, a po­tem wy­buch­nął gło­śnym śmie­chem, ob­jął ją ra­mie­niem i czule ją do sie­bie przy­cią­gnął.

– Spójrz­cie tylko na nią! – za­wo­łał i ude­rzył dło­nią w stół tak mocno, że za­dźwię­czały szklanki. – No po­pa­trz­cie! – krzyk­nął jesz­cze gło­śniej, gdy ko­le­dzy nie po­słu­chali od razu. – Chciał­bym przed­sta­wić wam na­szego no­wego przy­ja­ciela! Jak ci na imię, chłop­cze? – zwró­cił się żar­to­bli­wie do Au­rore.

– Skończ z tymi wy­głu­pami – od­po­wie­działa z uśmie­chem, zdjęła z głowy be­ret i po­trzą­snęła czu­pryną. Na­gle przy stole za­pa­dła cał­ko­wita ci­sza. – Za­mknij usta, Émile’u – na­ka­zała z do­bro­tli­wym uśmie­chem. – A ty, Gu­sta­vie, uwa­żaj, żeby oczy nie wy­szły ci na wierzch. No i jak wam się po­do­bam?

– Wy­glą­dasz bo­sko – oce­nił Félix. – Zu­peł­nie jak szes­na­sto­letni uczniak. Po­win­naś jed­nak ob­ciąć te swoje dłu­gie włosy. Lu­dzie będą zwra­cali na nie uwagę.

– To nie wcho­dzi w grę – od­parł Ju­les i czule po­gła­skał Au­rore po czar­nych lo­kach. – Po moim tru­pie. Je­śli ko­niecz­nie chcesz, żeby uwa­żano cię za stu­denta, moja droga, mu­sisz żyć jak rap­tus. To nie po­winno być dla cie­bie ni­czym no­wym.

– Jak uwa­żasz – od­parła Au­rore i scho­wała włosy z po­wro­tem pod czapką. – Mo­żemy już iść? Przed­sta­wie­nie za­czyna się za pół go­dziny.

– O czym tak żywo dys­ku­to­wa­li­ście? – do­py­ty­wała Au­rore, gdy wy­szli na ze­wnątrz.

Wzięła Ju­les’a pod ra­mię. La­tar­nie ga­zowe już się świe­ciły i rzu­cały słaby blask na za­tło­czoną ulicę.

– O „Le Fi­garo” – od­po­wie­dział.

– Masz na my­śli tę straszną ga­zetę?

– To dzien­nik sa­ty­ryczny, który od­nosi nie­małe suk­cesy.

Au­rore nie­mal zde­rzyła się z ja­kimś star­szym je­go­mo­ściem. Mu­siała przy­zwy­czaić się do tego, że nie scho­dzono jej z drogi, gdy miała na so­bie mę­ski strój.

– Jej wy­dawcą jest dzien­ni­karz Henri de La­to­uche – oznaj­mił Ju­les. – On także po­cho­dzi z Berry. Al­phonse już u niego był. Po­wie­dział, że La­to­uche na­dal szuka lu­dzi. To by­łoby coś dla nas, nie uwa­żasz?

Ze­szli z drogi ja­kie­muś pi­ja­nemu męż­czyź­nie, który nie­pew­nie chwiał się na no­gach i mam­ro­tał coś o są­dzie bo­żym.

– Nie je­stem pewna – od­parła w końcu Au­rore. – Nie mam za grosz ta­lentu do pi­sa­nia sa­tyr. Wiesz prze­cież, że brak mi po­czu­cia hu­moru.

Ju­les San­deau za­śmiał się.

– Au­rore, je­śli chcesz, mo­żesz wszystko. Po­tra­fisz fan­ta­stycz­nie ma­lo­wać, szyć mę­skie gar­ni­tury, jeź­dzić konno le­piej niż więk­szość męż­czyzn, masz zna­ko­mity gust, który wi­dać już choćby po mnie. Mo­żesz więc także pi­sać dla La­to­uche’a. A je­śli nie, to po pro­stu się tego na­uczysz.

Spoj­rzał na nią i zo­ba­czył, że w za­my­śle­niu wy­su­nęła dolną wargę. Za­wsze tak ro­biła, gdy miała wąt­pli­wo­ści albo coś jej nie pa­so­wało. Po chwili do­dał:

– Nie by­li­by­śmy pierw­szymi pi­sa­rzami, któ­rych droga do suk­cesu pro­wa­dzi­łaby przez dzien­ni­kar­stwo.

– Do­brze płaci? – za­py­tała Au­rore.

Przed nimi znaj­do­wał się ja­sno oświe­tlony Théâtre de la Porte-Sa­int-Mar­tin. Że­bracy pró­bo­wali szczę­ścia, krę­cąc się przy do­roż­kach, z któ­rych wy­sia­dali ele­ganccy pa­no­wie i szy­kowne pa­nie. Na stu­den­tów na­wet nie spo­glą­dali – wie­dzieli, że nic od nich nie do­staną.

– Cóż zna­czy „do­brze”? – od­po­wie­dział oględ­nie Ju­les. – W obec­nych cza­sach po­win­ni­śmy się cie­szyć, że ktoś nam daje taką moż­li­wość.

– Pój­dziesz do niego?

– Oczy­wi­ście – od­parł San­deau, chwy­cił Au­rore za rękę i po­pro­wa­dził po scho­dach do wej­ścia. – Chodź, mój młody przy­ja­cielu. Dziś ja za­pra­szam. Tylko uwa­żaj na wy­so­kich chło­pa­ków.

– Na kogo?

– Na kla­kie­rów – wy­ja­śnił z wy­ro­zu­mia­ło­ścią Gu­stave, który stał w ko­lejce tuż przed nimi. – Dla nich nie ma zmi­łuj, je­śli uznają, że bi­jesz brawo nie­wła­ści­wym oso­bom.

Au­rore już wcze­śniej nie raz od­wie­dzała Théâtre de la Porte-Sa­int-Mar­tin i pod­czas tych wi­zyt, chcąc nie chcąc, była zmu­szona ku­po­wać dro­gie miej­sca w loży. Gdy te­raz stała na ta­nim miej­scu na par­kie­cie, czuła się jak w rów­no­le­głym świe­cie. Stu­denci two­rzyli nie­znany jej do­tąd tłok, do­cho­dziło do prze­py­cha­nek o naj­lep­szy wi­dok na scenę. Co i raz czyjś ło­kieć ude­rzał ją w że­bra. W pew­nym mo­men­cie ja­kiś dry­bla­so­waty chło­pak splu­nął ty­to­niem do żu­cia na jej nowe buty i wy­buch­nął gło­śnym śmie­chem, do­strze­gł­szy obu­rzone spoj­rze­nie Au­rore. Ju­les po­pro­wa­dził ją da­lej i de­li­kat­nie, acz sta­now­czo to­ro­wał im obojgu drogę przez tłum. Au­rore była nie­zbyt wy­soka i oba­wiała się, że nie zo­ba­czy nic poza ple­cami stu­den­tów ubra­nych w zno­szone kurtki, Émile i Gu­stave za­jęli im jed­nak miej­sca w pierw­szym rzę­dzie.

– W prze­ciw­nym ra­zie chło­pak ni­czego nie zo­ba­czy – od­parł Ju­les, sły­sząc pro­te­sty tych, przed któ­rymi sta­nęli. – Jest tu pierw­szy raz. Nie od­bie­raj­cie mu tej przy­jem­no­ści.

Pa­dło jesz­cze kilka słów sprze­ciwu i do­szło do drob­nych prze­py­cha­nek, lecz gdy pod­nio­sła się kur­tyna, Au­rore za­po­mniała o ota­cza­ją­cym ją świe­cie.

Na sce­nie roz­gry­wał się bo­wiem mi­ło­sny dra­mat, który ku jej prze­ra­że­niu wraz z roz­wo­jem ak­cji przy­po­mi­nał jej wła­sną sy­tu­ację. Nie wie­działa, co po­ru­szało ją bar­dziej – po­żą­dli­wość An­tony’ego, który z po­wodu wła­snego po­cho­dze­nia nie był go­towy na re­zy­gna­cję z mi­ło­ści swo­jego ży­cia, czy roz­dar­cie Ad­èle, która tak jak Au­rore czuła się uwię­ziona w nie­szczę­śli­wym, zim­nym mał­żeń­stwie. Na­miętne uczu­cia roz­bi­jały się o ramy po­zba­wio­nej sensu kon­wen­cji, tra­giczny ko­niec był nie­unik­niony. Gdy An­tony, chcący przy­wró­cić ho­nor uko­cha­nej, za­bił ją na jej wła­sne ży­cze­nie, a mę­żowi Ad­èle rzu­cił do stóp za­krwa­wiony szty­let i krzyk­nął: Elle me rési­stait, je l’ai as­sas­si­née!, Au­rore nie była je­dyną osobą, która ocie­rała łzy z twa­rzy. „Nie chciała mi ulec! Za­bi­łem ją!” – te słowa cy­to­wano we wszyst­kich krę­gach to­wa­rzy­skich jesz­cze wiele ty­go­dni póź­niej, gdyż dra­mat tak bar­dzo po­ru­szył lu­dzi. I gdy pu­blicz­ność uczest­ni­cząca w pre­mie­rze sza­lała z za­chwytu, Au­rore bo­le­śnie uświa­do­miła so­bie, że wła­śnie tego na­dal jej bra­ko­wało po­mimo sym­pa­tii Ju­les’a oraz kilku prze­lot­nych ro­man­sów, na które po­zwo­liła so­bie po la­tach cier­pie­nia u boku Ca­si­mira. Zdała so­bie sprawę, że nie do­świad­czyła jesz­cze tej jed­nej wiel­kiej, na­mięt­nej mi­ło­ści, dla któ­rej warto żyć – a na­wet umrzeć.

Aplauz trwał w nie­skoń­czo­ność, ak­to­rzy dwa­na­ście razy wy­cho­dzili na scenę, a Au­rore nie mo­gła się zde­cy­do­wać, od­twórca któ­rej roli spodo­bał jej się bar­dziej – Ma­rie Do­rval gra­jąca Ad­èle czy cza­ru­jący męż­czy­zna o pseu­do­ni­mie ar­ty­stycz­nym Bo­cage, który z nie­sły­chaną pa­sją wcie­lił się w rolę An­tony’ego. Gdy w końcu na sce­nie po­ja­wiła się po­tar­gana ruda czu­pryna Ale­xan­dre’a Du­masa, sto­jący wo­kół Au­rore stu­denci za­częli tak mocno tu­pać w par­kiet, że cały te­atr aż za­drżał.

– Uwa­żam, że Bo­cage tro­chę prze­sa­dził – po­wie­dział Gu­stave, gdy wresz­cie prze­do­stali się do wyj­ścia.

– Dla Du­masa to bez wąt­pie­nia był triumf – rzu­cił Al­phonse. – To bar­dzo od­ważne po­su­nię­cie, żeby sztukę na­pi­sać prozą.

– Praw­do­po­dob­nie skoń­czyły mu się rymy – za­żar­to­wał Gu­stave, a Félix po przy­ja­ciel­sku szturch­nął go w ra­mię.

– Wersy są prze­żyt­kiem, sza­nowny stu­den­cie me­dy­cyny – po­wie­dział. – Czyż­byś mó­wił wier­szem, kiedy fi­glu­jesz ze swoją małą Ma­non?

Au­rore mil­czała, wciąż cał­ko­wi­cie oszo­ło­miona siłą słów i na­mięt­no­ści. Może kie­dyś bę­dzie po­tra­fiła pi­sać tak jak Du­mas, wy­ra­zić to, co pło­nie w jej du­szy. Zdoła opi­sać w dra­ma­cie mi­ło­snym nie­zno­śną po­dwójną mo­ral­ność skost­nia­łego spo­łe­czeń­stwa i wy­wo­łać w lu­dziach ta­kie emo­cje, że nie­mal roz­niosą oni bu­dy­nek te­atru. Gdyby kie­dyś jej się to udało...

Za­częła pa­dać mżawka i wszy­scy byli za­do­wo­leni, do­tarł­szy do Café de Pa­ris. Mieli szczę­ście – za­jęli je­den z ostat­nich wol­nych sto­li­ków. Au­rore od­waż­nie zdjęła be­ret i ta­siemką zwią­zała włosy w na­dziei, że nikt jej nie roz­po­zna. Było jej po pro­stu za go­rąco w ak­sa­mit­nej czapce.

– A ja­kie jest twoje zda­nie? – Ju­les wy­rwał ją z za­my­śle­nia. – Czy po­do­bała ci się sztuka?

– Była zna­ko­mita – po­wie­działa krótko i spoj­rzała po przy­ja­cio­łach ze­bra­nych przy stole.

Miała dwa­dzie­ścia sześć lat i była naj­star­sza ze wszyst­kich. Więk­szość z nich wła­śnie skoń­czyła dwa­dzie­ścia lat, a Ju­les miał do­piero dzie­więt­na­ście.

– A je­śli cho­dzi o Bo­cage’a, to ni­gdy nie wi­dzia­łam lep­szego ak­tora – do­dała.

– Po­doba ci się, mam ra­cję? – rzu­cił ła­god­nie Ju­les.

– Oczy­wi­ście, że tak. Do­rval też mi się po­doba. Fan­ta­styczna ko­bieta.

W tym mo­men­cie do ka­wiarni wszedł ele­gancko ubrany je­go­mość z mod­nym wą­sem i bo­ko­bro­dami. Od­daw­szy płaszcz oraz cy­lin­der kel­ne­rowi, który pod­szedł do niego w po­śpie­chu, ro­zej­rzał się po lo­kalu i zlu­stro­wał po­zo­sta­łych go­ści.

– To on – wy­szep­tał Al­phonse do przy­ja­ciół. – To La­to­uche – do­dał i uniósł rękę na po­wi­ta­nie.

Wy­dawca go roz­po­znał, życz­li­wie ski­nął głową w jego kie­runku, po czym skie­ro­wał się do in­nego sto­lika.

– Bo­cage zo­stał wy­rzu­cony z kon­ser­wa­to­rium – kon­ty­nu­ował Gu­stave.

Za­mó­wił dla wszyst­kich ko­lejkę ab­syntu. Jako je­dyny z kliki po­cho­dził z za­moż­nej ro­dziny i chęt­nie za­pra­szał swo­ich przy­ja­ciół.

– Tak, po­nie­waż do­ra­stał w ubo­gim domu – do­dał Ju­les. – Jego oj­ciec był tka­czem w Ro­uen. Bo­cage’a nie było stać na cze­sne i dla­tego mu­siał zre­zy­gno­wać z za­jęć ak­tor­skich.

– To hańba – obu­rzyła się Au­rore. – Ar­ty­stów po­winno się wspie­rać i oce­niać miarą ich ta­lentu, a nie po­cho­dze­nia czy ma­jęt­no­ści.

– Pro­szę, pro­szę – ode­zwał się za nią ni­ski szy­der­czy głos. Do­łą­czył do nich Henri de La­to­uche. – A więc uważa pan, że kon­ser­wa­to­rium po­winno przy­zna­wać nę­dza­rzom bez­płatne miej­sca na stu­dia?

– Je­śli nę­dza­rze mają ta­lent, to zde­cy­do­wa­nie po­winno się tak zro­bić – od­parła Au­rore, pod­czas gdy Al­phonse po­spiesz­nie przy­su­nął wy­dawcy krze­sło. La­to­uche w końcu usiadł, nie spusz­cza­jąc z Au­rore bacz­nego spoj­rze­nia. – I nie tylko bez­płatne miej­sca – kon­ty­nu­owała ze spo­ko­jem. – W aka­de­miach z za­ło­że­nia po­winno się przy­dzie­lać miej­sca stu­den­tom ze względu na ich ta­lent, a nie ma­ją­tek czy oso­bi­ste re­la­cje. W ob­li­czu sztuki wszy­scy je­ste­śmy równi...

– Tylko w przy­padku sztuki? – prze­rwał jej wy­dawca i ski­nął na kel­nera, żeby za­mó­wić na­stępną ko­lejkę dla wszyst­kich zgro­ma­dzo­nych przy sto­liku.

– Nie, nie tylko.

W wi­szą­cym na­prze­ciw niej lu­strze Au­rore do­strze­gła swoje od­bi­cie: drobną, czar­no­włosą po­stać w oto­cze­niu bar­czy­stych męż­czyzn, i za­sta­na­wiała się, czy La­to­uche już ją przej­rzał. Jed­nak ku jej wła­snemu zdzi­wie­niu nie miało to dla niej żad­nego zna­cze­nia. Pod­nio­sła wzrok i spoj­rzała w błę­kitne oczy wy­dawcy.

– Wszy­scy lu­dzie są równi – cią­gnęła spo­koj­nie. – Przy­cho­dzimy na świat nadzy, a po śmierci każdy z nas ob­raca się w proch. Wy­łącz­nie na za­sa­dzie przy­padku lu­dzie dzielą się na bied­nych i bo­ga­tych...

– ...i na męż­czyzn oraz ko­biety?

Au­rore się uśmiech­nęła. Oczy La­to­uche’a za­bły­sły.

– Ow­szem – od­po­wie­działa. – Męż­czyźni i ko­biety po­winni mieć te same prawa. Tak jak chłopi i wła­ści­ciele ziem­scy, ro­bot­nicy i fa­bry­kanci, ary­sto­kraci i tak zwani pro­ści lu­dzie.

– To od­ważne stwier­dze­nie, ma­de­mo­iselle – oznaj­mił z sze­ro­kim uśmie­chem La­to­uche.

– Ma­dame – po­pra­wiła go i ką­tem oka do­strze­gła, że Ju­les się wzdry­gnął.

La­to­uche z za­in­te­re­so­wa­niem uniósł brwi. Przy­po­mi­nał węd­ka­rza, który przy­pusz­cza, że ma na ha­czyku wy­jąt­kowo do­rodną rybę.

– Ma­dame? Ach tak... Ma­dame się myli – kon­ty­nu­ował. – Męż­czyźni i ko­biety nie są tacy sami, ist­nieją mię­dzy nimi zna­czące róż­nice. A może pani to kwe­stio­nuje?

– Skądże, z bio­lo­gicz­nego punktu wi­dze­nia są od­mienni – od­parła z opa­no­wa­niem Au­rore. – Oczy­wi­ście, że męż­czyźni i ko­biety róż­nią się od sie­bie. Ale to nie po­wód, żeby ko­biety były tak bar­dzo pod­po­rząd­ko­wane męż­czy­znom za­równo w świe­tle prawa, jak i w oczach spo­łe­czeń­stwa.

– „Żony, bądź­cie pod­dane mę­żom...” – za­cy­to­wał La­to­uche i wy­szcze­rzył zęby w szy­der­czym uśmie­chu. Wy­da­wało się, że czer­pie z roz­mowy nie­sły­chaną ra­dość.

– Wy­cho­wy­wa­łam się w klasz­to­rze – od­parła Au­rore, nie­wzru­szona. – Mało bra­ko­wało, a zo­sta­ła­bym za­kon­nicą.

– To by­łaby wielka szkoda.

– Też tak uwa­żam. Ukry­wa­nie się za klasz­tor­nymi mu­rami i od­da­wa­nie się ilu­zji du­cho­wej wol­no­ści nie jest żad­nym roz­wią­za­niem. Chcę się cie­szyć peł­nią wol­no­ści w spo­łe­czeń­stwie, a nie z dala od niego. I to nie mniej­szą ani nie więk­szą niż ta, która przy­słu­gi­wa­łaby mi jako męż­czyź­nie.

Przy­szedł kel­ner z tacą pełną szkla­nek, w któ­rych po­ły­ski­wało złote wino, i po­dał je go­ściom. Ju­les pró­bo­wał prze­ka­zać Au­rore spoj­rze­niem, żeby nie prze­cią­gała struny – przy­naj­mniej ona tak to spoj­rze­nie zin­ter­pre­to­wała. Uwa­żała jed­nak, że i tak za długo kryła się ze swo­imi prze­ko­na­niami. Skoro fak­tycz­nie chciała pi­sać do „Le Fi­garo”, wy­dawca po­wi­nien wie­dzieć, z kim ma do czy­nie­nia.

– Cóż – po­wie­dział La­to­uche i pod­niósł szklankę – zo­baczmy więc, czy umie pani także pić jak męż­czy­zna.

Ko­bieta unio­sła szklankę w to­a­ście i miała ci­chą na­dzieję, że La­to­uche nie pla­no­wał ry­wa­li­za­cji w pi­ciu, po­nie­waż nie­na­wi­dziła al­ko­holu. Prze­szedł ją dreszcz na wspo­mnie­nie pi­ja­tyk, które jej mąż i przy­rodni brat Hip­po­lyte urzą­dzali w No­hant każ­dej nocy i które naj­pew­niej na­dal się od­by­wały. Pi­jań­stwo oby­dwu męż­czyzn i ha­łas, jaki ro­bili, były nie do wy­trzy­ma­nia. Rzu­ciła wy­dawcy ba­daw­cze spoj­rze­nie spod gę­stych rzęs, ale on da­lej są­czył na­pój i nie spusz­cza­jąc z niej wzroku, wy­cią­gnął z kie­szeni srebrne etui. Otwo­rzył je i po­dał Au­rore. W środku znaj­do­wało się sześć dwu­dzie­sto­cen­ty­me­tro­wych cy­gar dro­giej marki, pięk­nie uło­żo­nych na czer­wo­nej sa­ty­nie.

– Te same prawa, te same oby­czaje – po­wie­dział. Jego blond wąs za­drżał z roz­ko­szy.

Oczy wszyst­kich osób skie­ro­wały się na Au­rore. Pa­le­nie cy­gar ucho­dziło za ostatni krzyk mody; pro­du­ko­wano je w dwóch roz­mia­rach: były krót­kie i dłu­gie. Przy­rodni brat Au­rore wpro­wa­dził w No­hant eks­tra­wa­gancki i kosz­towny zwy­czaj pa­le­nia cy­gar, po­dob­nie jak kilka in­nych bez­sen­sow­nych za­cho­wań, i wraz z Ca­si­mi­rem wy­peł­niał jej dom cuch­ną­cym dy­mem. Pew­nego wie­czoru na krótko przed swoim wy­jaz­dem do Pa­ryża z prze­kory za­pa­liła ra­zem z Ca­si­mi­rem i Hip­po­lyte’em, a te­raz wy­bie­rała cy­garo z miną znaw­czyni. Od­gry­zła za­okrą­gloną koń­cówkę, jakby była to dla niej co­dzien­ność, i po­dob­nie jak reszta wy­pluła ją na pod­łogę, po czym zwró­ciła się do La­to­uche’a, który przy­glą­dał się jej z za­fa­scy­no­wa­niem.

– Czy byłby pan tak uprzejmy i dał mi ognia? – za­py­tała ak­sa­mit­nym gło­sem, który za­wsze wpra­wiał męż­czyzn w za­kło­po­ta­nie.

Wy­dawca od razu wy­cią­gnął z kie­szeni ma­ry­narki fi­dy­bus, na­są­czony wo­skiem pa­sek pa­pieru, od­pa­lił go od świecy i przy­tknął pło­mień do koń­cówki jej cy­gara. Au­rore po­woli ćmiła je, aż ty­toń w końcu za­czął się ża­rzyć, i wy­pu­ściła z ust małe okrą­głe chmurki dymu. Mu­siała się po­wstrzy­my­wać, żeby nie wy­buch­nąć gło­śnym śmie­chem, gdyż tak bar­dzo ba­wiły ją zdu­mione miny przy­ja­ciół. Non­sza­lancko za­ło­żyła nogę na nogę, pal­cami zdjęła okruch ta­baki z czubka ję­zyka i spoj­rzała wy­dawcy w oczy.

– Te same oby­czaje – po­wie­działa – te same prawa. Mo­żemy się zgo­dzić co do tego?

– Ma­dame, jest pani do­prawdy zdu­mie­wa­jąca. Jak miał­bym to za­kwe­stio­no­wać?

– Mógłby pan da­lej ob­sta­wać przy tym, że to nie oby­czaje two­rzą nie­rów­no­ści, lecz dar my­śle­nia i wy­cią­ga­nia pra­wi­dło­wych wnio­sków – kon­ty­nu­owała Au­rore, a jej czarne oczy za­bły­sły pod cięż­kimi po­wie­kami.

– A ja­kich praw by pani żą­dała, gdyby uznano rów­ność płci?

– Prawa do wol­no­ści – od­parła bły­ska­wicz­nie. – Wol­no­ści po­ru­sza­nia się, stąd też mój strój. Wol­no­ści od­wie­dza­nia wszyst­kich miejsc, na ja­kie mam ochotę. Wol­no­ści my­śle­nia i wy­ra­ża­nia opi­nii. I wresz­cie wol­no­ści ko­cha­nia, nie zwa­ża­jąc na róż­nice spo­łeczne. Ach, by­ła­bym za­po­mniała. Jak po­do­bała się panu pre­miera? Na pewno ją pan wi­dział.

La­to­uche przy­tak­nął.

– A co pani o niej my­śli? – za­py­tał i oparł się ple­cami o krze­sło, wy­cze­ku­jąc od­po­wie­dzi.

– Głę­boko mnie po­ru­szyła, może dla­tego, że fa­buła od­zwier­cie­dla część mo­jej hi­sto­rii ro­dzin­nej. Można po­wie­dzieć, że łą­czą się we mnie naj­więk­sze sprzecz­no­ści na­szego spo­łe­czeń­stwa. Mój oj­ciec był pra­wnu­kiem króla Pol­ski i wnu­kiem Mau­ry­cego Sa­skiego. To za sprawą ojca w mo­ich ży­łach pły­nie błę­kitna krew. Z ko­lei moja matka po­cho­dziła z pro­stej pa­ry­skiej ro­dziny, jej oj­ciec han­dlo­wał pta­kami przy quai des Grands Au­gu­stins. Babka ze strony ojca, hra­bina Ma­rie-Au­rore de Saxe, nie po­chwa­lała wy­boru swo­jego syna. Dla­tego moi ro­dzice byli zmu­szeni po­brać się w ta­jem­nicy, a ja jako małe dziecko zo­sta­łam po­słań­cem po­mię­dzy oby­dwoma obo­zami. Co cie­kawe, ro­dzina mo­jej matki żyła cał­ko­wi­cie we­dług tak zwa­nych do­brych oby­cza­jów. W prze­ci­wień­stwie do ary­sto­kra­tycz­nego rodu mo­jego ojca, w któ­rym na świat przy­cho­dził je­den bę­kart za dru­gim. Mimo to wszy­scy za­dzie­rali swoje nie­prawe nosy z prze­ko­na­niem, że ich krew jest wię­cej warta niż krew zwy­kłych oby­wa­teli. Ale wra­ca­jąc do sztuki Du­masa: uwa­żam, że mi­łość nie zna gra­nic stwo­rzo­nych przez lu­dzi. Jest praw­dzi­wym dziec­kiem re­wo­lu­cji, po­nie­waż bu­rzy ba­ry­kady. W mi­ło­ści, tak jak w nie­na­wi­ści, wszy­scy je­ste­śmy równi.

Po tych sło­wach za­pa­dła ci­sza. Au­rore znów po­cią­gnęła cy­garo, pil­nu­jąc, żeby żar nie wy­gasł. Po­mimo ostrego smaku pa­lą­cego ję­zyk czer­pała przy­jem­ność z do­tyku mię­si­stych li­ści ty­to­niu na war­gach, na­peł­nia­nia ust dy­mem i wy­pusz­cza­nia go. Spod przy­mru­żo­nych po­wiek spo­glą­dała przy tym w zdu­mione twa­rze swo­ich to­wa­rzy­szy.

„Mi­łość”, po­my­ślała i strzep­nęła po­piół na pod­łogę. Prze­cież jesz­cze ni­gdy jej nie do­świad­czyła. Z Ju­les’em łą­czyła ją de­li­katna, sym­pa­tyczna mi­łostka, która jej słu­żyła. Mimo to Au­rore czuła pra­gnie­nie, żeby ko­chać jesz­cze na­mięt­niej, ni­czym go­rący i trza­ska­jący żar cy­gara cier­pli­wie cze­ka­jący na to, aby za­pło­nąć ja­snym pło­mie­niem. Gdyby tylko tak się stało i w końcu zna­la­zła od­po­wied­nią osobę...

– A więc to tak – po­wie­dział Henri de La­to­uche i ski­nął, jakby wła­śnie wszystko zro­zu­miał. – Te­raz już wiem, kim pani jest, ba­ro­nowo Du­de­vant. Nasi oj­co­wie się przy­jaź­nili, a i my pew­nego razu spo­tka­li­śmy się w Berry, ale wtedy była pani mło­dziutką dziew­czyną. Cóż, bez wąt­pie­nia po­siada pani ta­lent ora­tor­ski – do­dał, za­my­ślony. – Czy po­trafi pani także pi­sać?

– Umiem, od­kąd skoń­czy­łam cztery lata – od­parła Au­rore.

La­to­uche za­śmiał się i po­krę­cił głową. Wy­da­wał się po tro­sze roz­ba­wiony i po­iry­to­wany.

– Będę pani mu­siał wy­bić z głowy nie­które na­le­cia­ło­ści – oznaj­mił. – Ale po­ra­dzimy so­bie. Niech pani przyj­dzie ju­tro do mo­jej re­dak­cji. Pani młod­szy przy­ja­ciel wie, gdzie mnie zna­leźć.

Wiele go­dzin póź­niej Au­rore le­żała w ra­mio­nach Ju­les’a. Jej efek­towne wy­stą­pie­nie w roli stu­denta oszo­ło­miło męż­czy­znę i roz­nie­ciło w nim na­mięt­ność. Ko­chali się tak jak ni­gdy przed­tem. Choć Ju­les już dawno spał, ona nie mo­gła zmru­żyć oka. Jej my­śli krą­żyły wo­kół hi­sto­rii An­tony’ego i Ad­èle oraz nie­moż­li­wo­ści jej szczę­śli­wego za­koń­cze­nia. Au­rore naj­bar­dziej zaj­mo­wało to, że Ad­èle, po­nie­waż nie chciała ruj­no­wać przy­szło­ści swo­jej córki, nie wi­działa in­nego wyj­ścia ani­żeli umrzeć z ręki ko­chanka. Główna bo­ha­terka naj­pew­niej po­go­dziła się z ostra­cy­zmem spo­łecz­nym, ale chciała oszczę­dzić hańby córce.

A jak to wy­glą­dało w przy­padku Au­rore? Ona także miała córkę. Czy swoim po­stę­po­wa­niem sta­wiała na szali do­bre imię So­lange? Czy miała prawo wieść ży­cie nie­za­leż­nej ar­tystki? I co z Mau­rice’em?

Tak bar­dzo tę­sk­niła za dziećmi, że żal ści­snął jej serce. Wie­działa, że nie­spełna ośmio­letni Mau­rice był pod do­brą opieką pia­stuna, uprzej­mego i mą­drego czło­wieka, który pi­sał do niej nie­mal co­dzien­nie. Ale czy męż­czy­zna po­trafi za­stą­pić chłopcu matkę? Oczy­wi­ście, że nie. Czy jej nowe ży­cie było warte tej ofiary? Przy­rze­kła so­bie, że tak szybko, jak to moż­liwe, spro­wa­dzi do Pa­ryża przy­naj­mniej małą So­lange. Nie chciała, żeby jej córka mu­siała prze­ży­wać to samo co Au­rore, gdy ta była w jej wieku. Aż za do­brze pa­mię­tała swoją roz­pacz po tym, jak matka po­rzu­ciła ją po tra­gicz­nej śmierci ojca. Do­ra­sta­jąc u babki w po­sia­dło­ści w Berry, przez wiele lat żyła z na­dzieją, że pod­czas jed­nej z rzad­kich wi­zyt matka w końcu za­bie­rze ją ze sobą do Pa­ryża. Piękna So­phie, córka ptasz­nika, któ­rego była naj­więk­szą mi­ło­ścią, ni­gdy nie do­trzy­mała jed­nak da­nego słowa, choć setki razy obie­cy­wała to córce.

Te­raz Au­rore wie­działa, że matka nie mo­gła nic na to po­ra­dzić – babka szan­ta­żo­wała ją, gro­żąc od­cię­ciem fi­nan­sów, w ra­zie gdyby sy­nowa chciała ogra­ni­czyć jej kon­takty z wnuczką. Je­śli się nad tym do­brze za­sta­no­wić, to matka prze­han­dlo­wała dziew­czynkę za wyż­sze roczne upo­sa­że­nie. Choć Au­rore da­rzyła babkę głę­bo­kim uczu­ciem, a te­raz, dzie­sięć lat po jej śmierci, bar­dzo za nią tę­sk­niła, ko­bieta nie była w sta­nie ku­pić jej mi­ło­ści. Dziecko po­winno być z matką. Babka nie mo­gła jej za­stą­pić. A tym bar­dziej opie­kunka.

Au­rore głę­boko wes­tchnęła i ostroż­nie wy­swo­bo­dziła się z ob­jęć Ju­les’a. Mu­siała zna­leźć spo­sób na to, żeby za­ra­biać wy­star­cza­jąco dużo pie­nię­dzy. Chciała bo­wiem obu tych rze­czy – mieć przy so­bie dzieci i być nie­za­leżną. So­lange po­winna wy­ro­snąć na pewną sie­bie ko­bietę i od ma­łego uczyć się, że jest warta tyle samo co jej brat. Au­rore wie­rzyła w rów­ność męż­czyzn i ko­biet i wie­działa, że skła­dają się na nią nie tylko prawa, lecz także obo­wiązki. Do­bro­wol­nie opu­ściła męża i po­sia­dłość, którą odzie­dzi­czyła po śmierci babki. Trzy mie­siące spę­dzała w domu, ko­lejne trzy mie­siące w Pa­ryżu – tak wy­glą­dał kom­pro­mis, który po za­cie­kłych ba­ta­liach wy­pra­co­wała z Ca­si­mi­rem. Przy­je­chała z Ju­les’em do Pa­ryża za­le­d­wie kilka ty­go­dni temu. Po­winna się cie­szyć, je­śli mąż bę­dzie trzy­mał się usta­leń. A to dla­tego, że po tym, jak za­warli mał­żeń­stwo, cały jej ma­ją­tek prze­szedł na niego, co sta­no­wiło ko­lejną z tak wielu nie­spra­wie­dli­wo­ści. Dla­czego kiedy ko­bieta wy­cho­dzi za mąż, wszystko, co po­siada, au­to­ma­tycz­nie staje się wła­sno­ścią jej mał­żonka? Cho­dziło o to, aby żona do końca ży­cia po­zo­stała za­leżna od męża. Ca­si­mir uwa­żał się za pana No­hant, ale także w tej kwe­stii nie pa­dło jesz­cze ostat­nie słowo. Na ra­zie Au­rore bar­dzo po­trze­bo­wała prze­rwy od tych ża­ło­snych kłótni; na samo wspo­mnie­nie o pod­ło­ściach, ja­kie mu­siała zno­sić w trak­cie mał­żeń­stwa, bu­rzyła się w niej krew.

Przez okno wpa­dał blask księ­życa w pełni. Au­rore przez dłuż­szą chwilę przy­pa­try­wała się śpią­cemu Ju­les’owi. Po­mimo mod­nej brody na­dal wy­glą­dał jak mło­dzie­niec. Po­czuła wzbie­ra­jącą czu­łość. Nie mo­gła już dłu­żej wy­trzy­mać w łóżku, więc po ci­chu wstała. W man­sar­dzie pa­no­wał prze­raź­liwy chłód, dziew­czyna naj­chęt­niej za­pa­rzy­łaby so­bie her­batę, ale nie chciała bu­dzić Ju­les’a. Aby po­zbyć się pie­ką­cego smaku cy­gara, który wciąż czuła w ustach, wy­piła szklankę wody. Szybko mar­zła, a po­nie­waż tego nie cier­piała, wło­żyła spodnie i szla­frok, a na ra­miona na­rzu­ciła weł­nianą chu­stę. Przez kilka mi­nut stała przy oknie i przy­glą­dała się księ­ży­cowi, który srebr­nym świa­tłem roz­ja­śniał da­chy pa­ry­skich do­mów i obie wieże ka­te­dry No­tre Dame znaj­du­ją­cej się na Île de la Cité. Paru pi­ja­nych stu­den­tów sto­ją­cych na ulicy śmiało się i ha­ła­so­wało, z jed­nego z lo­kali wy­szli bir­banci z lam­pio­nami i nie­śli ko­ły­szące się świa­tła w kie­runku Se­kwany.

Pa­ryż ni­gdy nie za­sy­piał i dla­tego tak bar­dzo Au­rore pa­so­wała do tego mia­sta. Już od wcze­snej mło­do­ści cier­piała bo­wiem na bez­sen­ność, naj­póź­niej od mo­mentu, gdy no­cami opie­ko­wała się chorą babką, a na­stęp­nie czu­wała przy jej łożu, gdy ta umie­rała. Gdy na­sta­wał świt, za­miast spać, sio­dłała klacz Co­lette i przez dwie, trzy go­dziny jak sza­lona jeź­dziła ga­lo­pem przez pola. Miała te­raz ochotę zro­bić to samo. Au­rore była cie­kawa, jak miewa się Co­lette.

Jako że nie miała w Pa­ryżu ko­nia, ci­cho za­pa­liła lampę naf­tową, zmniej­szyła pło­mień, żeby nie prze­szka­dzać Ju­les’owi, i usia­dła przy se­kre­ta­rzyku. Wy­cią­gnęła czy­stą kartkę pa­pieru i otwo­rzyła ka­ła­marz, żeby na­pi­sać list do dzieci. Po­tem wy­jęła z szu­flady teczkę z ma­nu­skryp­tami.

W za­my­śle­niu prze­glą­dała gę­sto za­pi­sane strony, które jesz­cze nie uj­rzały świa­tła dzien­nego; za­wsze czy­tała je wy­łącz­nie w bez­senne noce. Te­raz miała w rę­kach opo­wia­da­nie pod ty­tu­łem Dziew­czyna z Al­bano, w któ­rym młoda ko­bieta zmu­szona jest do wy­boru po­mię­dzy mał­żeń­stwem a ży­ciem ar­tystki.

Ale czy pro­blem nie po­le­gał wła­śnie na tym, że w ogóle trzeba było wy­bie­rać mię­dzy eg­zy­sten­cją miesz­czań­ską a speł­nie­niem ar­ty­stycz­nym, i to nie­za­leż­nie od płci? Czy wol­ność rze­czy­wi­ście mo­gła ist­nieć je­dy­nie w pa­rze z nie­pew­no­ścią, nie­upo­rząd­ko­wa­nymi re­la­cjami, za­wsze gdzieś na mar­gi­ne­sie spo­łe­czeń­stwa? A może Au­rore uda się kie­dyś żyć ze swo­jej sztuki i sa­mo­dziel­nie za­pew­nić dzie­ciom bez­pie­czeń­stwo fi­nan­sowe, do­bre wy­kształ­ce­nie i wszystko to, co się z tym wiąże?

Odło­żyła opo­wia­da­nie z po­wro­tem do teczki i wy­cią­gnęła coś in­nego – szkic po­wie­ści. Au­rore chciała w niej za­kwe­stio­no­wać kla­syczne role, w ja­kie spo­łe­czeń­stwo wtła­czało ko­biety. Jedna z bo­ha­te­rek, Blanka, miała wstą­pić do klasz­toru, a ko­me­diantka Róża, córka swatki, ska­zana była na ży­cie pro­sty­tutki. Także męż­czyźni, któ­rzy za­ko­chują się w tych mło­dych ko­bie­tach, na­rzu­cają im swoje wy­obra­że­nia. Czy w ta­kich oko­licz­no­ściach praw­dziwa mi­łość w ogóle jest moż­liwa? Tak wła­śnie brzmiało za­sad­ni­cze py­ta­nie, które tak bar­dzo zaj­mo­wało dziew­czynę. W tej po­wie­ści chciała prze­pro­wa­dzić swego ro­dzaju eks­pe­ry­ment i skrzy­żo­wać ze sobą drogi naj­róż­niej­szych po­staci. Każda pod­jęta przez nie de­cy­zja wy­klu­czała moż­li­wość in­nego ży­cia. Czy wła­śnie to nie było naj­więk­szym dra­ma­tem ży­cia?

Przez trzy noce z rzędu za­pi­sała pięć­dzie­siąt stron. Słowa po pro­stu z niej pły­nęły, ale po ja­kimś cza­sie stra­ciła en­tu­zjazm. Pi­sa­nie po­wie­ści przy­po­mi­nało jej bu­do­wa­nie mi­ster­nej kon­struk­cji. Je­śli po­pełni się błąd, to na ko­niec ca­łość ru­nie. A może Au­rore tra­piły zbyt duże wąt­pli­wo­ści? Może po­winna pi­sać da­lej z na­dzieją, że osta­tecz­nie wszystko ja­koś się ułoży?

Wes­tchnęła i scho­wała pa­piery z po­wro­tem do se­kre­ta­rzyka. W mi­nio­nych la­tach na­pi­sała dwie po­wie­ści, które osta­tecz­nie spa­liła. A to dla­tego, że po­mysł, który na po­czątku wy­da­wał jej się tak in­try­gu­jący i nie­zwy­kły, oka­zał się fun­da­men­tem, który ko­niec koń­ców nie utrzy­mał kon­struk­cji. Po­sta­cie oka­zały się ni­ja­kie i sztuczne, jak to zwy­kle bywa w przy­padku eks­pe­ry­mentu. A ży­cie to nie do­świad­cze­nie. Czym więc było? W czym tkwiła ta­jem­nica tego, że w dra­ma­cie An­tony Ale­xan­dre’a Du­masa bo­ha­te­ro­wie byli tak żywi i praw­dziwi?

Au­rore wstała od se­kre­ta­rzyka i cia­śniej otu­liła się chu­stą. Na­lała do kubka mleka i zja­dła do­mo­wej ro­boty ma­ka­ro­nik wy­jęty z puszki z wgnie­ce­niami, którą matka dała jej pod­czas ostat­nich od­wie­dzin. Au­rore oszczęd­nie ob­cho­dziła się z ła­ko­ciami; So­phie rzadko roz­piesz­czała ją w ten spo­sób, prze­waż­nie szu­kała pre­tek­stu, żeby się z nią po­sprze­czać. Tym cen­niej­sze wy­da­wały się mło­dej ko­bie­cie te mig­da­łowe wy­pieki. Ich smak za­wsze przy­wo­dził jej na myśl dzie­ciń­stwo, po­czu­cie bez­pie­czeń­stwa i mi­łość.

Po­my­ślała o ojcu i o tym, że w prze­ci­wień­stwie do Ad­èle, bo­ha­terki sztuki te­atral­nej Du­masa, po­dą­żył za gło­sem serca i po­ślu­bił ko­bietę, która w po­wszech­nym prze­ko­na­niu do niego nie pa­so­wała. Gdyby tego nie zro­bił, Au­rore nie by­łoby na świe­cie. Czy to przy­pa­dek? Czy jako owoc bun­tow­ni­czej mi­ło­ści nie była zo­bli­go­wana do tego, żeby kon­ty­nu­ować tę walkę?

Po­sta­no­wiła, że przyj­mie ofertę eks­cen­trycz­nego wy­dawcy ga­zety. Może Ju­les miał ra­cję i droga do ar­ty­stycz­nej nie­za­leż­no­ści pro­wa­dziła przez re­dak­cję La­to­uche’a. Ale Au­rore nie po­jawi się tam ju­tro z pu­stymi rę­kami.

Ze zde­cy­do­wa­niem wy­cią­gnęła z szu­flady nową kartkę pa­pieru i po­now­nie usia­dła przy se­kre­ta­rzyku. Jako próbkę swo­jego ta­lentu na­pi­sała dla La­to­uche’a re­cen­zję wczo­raj­szej pre­miery te­atral­nej. Wy­star­czyła jej chwila sku­pie­nia, by pióro samo po­pły­nęło po pa­pie­rze.

ROZDZIAŁ 2

Pa­ryż, wio­sna 1831 roku

– Niby wszystko wy­daje się w po­rządku – po­wie­dział La­to­uche, się­gnął po zmierz­wione pióro i za­mo­czył je w ka­ła­ma­rzu. – Ale tekst jest za długi i zbyt wy­bu­jały. – Ku prze­ra­że­niu Au­rore męż­czy­zna ener­gicz­nie wy­kre­ślił kilka aka­pi­tów z ar­ty­kułu, lewą ręką prze­su­nął po bro­dzie i bez­li­to­śnie przy­tknął koń­cówkę pióra do ko­lej­nego miej­sca. – To też można wy­rzu­cić – wy­mam­ro­tał bar­dziej do sie­bie.

Au­rore mu­siała ugryźć się w ję­zyk, żeby na niego nie na­krzy­czeć.

– To może ja już le­piej so­bie pójdę – po­wie­działa przez zęby i od­wró­ciła się, ale La­to­uche zła­pał ją za rę­kaw.

– Ni­g­dzie pani nie idzie – za­ko­men­de­ro­wał ła­god­nie i wska­zał na pul­pit obok ko­minka. – Tam jest pani miej­sce. Musi się pani jed­nak jesz­cze wiele na­uczyć. – Uniósł kartkę do świa­tła rzu­ca­nego przez lampkę sto­jącą na biurku i prze­biegł wzro­kiem po oka­le­czo­nym tek­ście. – Po­trzeba tu wię­cej iro­nii – wy­ja­śnił. – Wszy­scy wie­dzą, że cho­dzi o wielką mi­łość. W końcu au­to­rem sztuki jest Ale­xan­dre Du­mas, a w jego dzie­łach za­wsze jest dużo na­mięt­no­ści. Wczo­raj lu­dzie pła­kali, dziś chcą śmiać się ze sztuki, ro­zu­mie pani?

Au­rore spoj­rzała na niego po­nuro.

– Co jest za­baw­nego w nie­szczę­śli­wej mi­ło­ści?

La­to­uche gło­śno się ro­ze­śmiał.

– Wszystko – od­po­wie­dział, gdy znów zła­pał od­dech. – Nie ma nic bar­dziej nie­do­rzecz­nego ani­żeli mi­łość. Nie, niech pani nie ucieka. Bez wąt­pie­nia ma pani ta­lent.

– Wła­ści­wie wolę pi­sać po­wie­ści – od­parła bez­czel­nie Au­rore i sama le­d­wie mo­gła uwie­rzyć, że na­prawdę to po­wie­działa. Ale jako że już się to stało, do­dała: – A może za­miast za­trud­niać mnie jako kry­tyczkę, wy­dru­ko­wałby pan jedno z mo­ich opo­wia­dań?

La­to­uche ski­nął lek­ce­wa­żąco, jakby co­dzien­nie sły­szał ta­kie pro­po­zy­cje.

– Oczy­wi­ście – oznaj­mił. – Wszy­scy tego chcą. Niech się pani ro­zej­rzy. Każdy tu jest ukry­tym pi­sa­rzem. A nie­któ­rym na­wet uda się nim zo­stać. Tak jak Bal­za­cowi. Po dziś dzień byłby ni­kim, gdy­bym mu nie po­mógł. – Wy­dawca skrzy­wił twarz w roz­go­ry­cze­niu. – O tym już oczy­wi­ście te­raz nie wspo­mina, co za nie­wdzięczny drań. No cóż, je­śli się pani po­stara i bę­dzie go­towa do na­uki, może coś z pani bę­dzie. Już pani udo­wod­niła, że ma skłon­ność do po­pa­da­nia w epic­kie dłu­ży­zny. – Męż­czy­zna wy­szcze­rzył zęby w do­bro­tli­wym uśmie­chu i wrę­czył Au­rore po­kre­śloną re­cen­zję. – Ty­siąc słów i ani jed­nego wię­cej. Do prze­rwy obia­do­wej. Czy się ro­zu­miemy?

Au­rore miała mnó­stwo obiek­cji, ale La­to­uche od­wró­cił się już do Ju­les’a i wrę­czył mu świeżo wy­dru­ko­waną książkę do re­cen­zji, po czym wska­zał mu biurko tuż przy oknie. Wpa­try­wała się w gry­zmoły w tek­ście, przy któ­rym tak się na­tru­dziła, i gniew­nie tu­pała nogą, ale ta bez­dź­więcz­nie za­ta­piała się w mięk­kim dy­wa­nie. Nie­pew­nie ro­zej­rzała się po sa­lo­nie przy cité Ber­gère 12, gdzie mie­ściła się re­dak­cja. Był to sa­lon, ja­kich wiele, wy­po­sa­żony w ma­sywne me­ble, ozdo­biony krysz­ta­ło­wymi ży­ran­do­lami i drew­nianą bo­aze­rią. Je­dyne, co od­róż­niało go od zwy­kłego po­koju, to liczne sto­liki po­roz­sta­wiane po ca­łym po­miesz­cze­niu. W bla­sku lamp naf­to­wych sie­dzieli przy nich mło­dzi męż­czyźni spo­wici sza­rym dy­mem ty­to­nio­wym; pi­sali, po­pra­wiali i czy­tali.

– Masz szczę­ście – wy­szep­tał szczu­pły chło­pak o ru­do­blond wło­sach, gdy prze­cho­dził obok niej. – Twoje biurko stoi bli­żej ko­minka. Nie chcia­ła­byś się za­mie­nić?

Rze­czy­wi­ście to cie­pło ognia w ko­minku ko­niec koń­ców skło­niło Au­rore do tego, żeby przy­naj­mniej spró­bo­wać. W man­sar­dzie pa­no­wał chłód, a na opał bra­ko­wało pie­nię­dzy. Nie­chęt­nie wzięła kilka kar­tek ze stołu wy­dawcy, usia­dła na swoim miej­scu i za­częła od nowa.

– Li­cze­nie słów – uty­ski­wała Au­rore, gdy wraz z Ju­les’em i po­zo­sta­łymi przy­ja­ciółmi sie­dzieli przy obie­dzie w nie­wiel­kim bi­stro miesz­czą­cym się tuż za ro­giem. Prze­zor­nie roz­glą­dała się, by spraw­dzić, czy przy­pad­kiem La­to­uche nie słu­cha ich, scho­wany gdzieś w ką­cie. – Chyba zwa­riuję.

– Na­prawdę po­wie­działa mu, że chce pi­sać po­wie­ści. – Félix śmiał się szy­der­czo.

Au­rore gło­śno wes­tchnęła i odło­żyła łyżkę na bok. Stra­ciła ape­tyt.

– Nie po­win­nam była tego mó­wić – od­parła za­wsty­dzona.

– Nie, po­stą­pi­łaś wła­ści­wie. – Ju­les spoj­rzał na nią, żeby do­dać jej otu­chy. – Na­piszmy po­wieść. Prze­cież wła­śnie tego chcesz.

Dziew­czyna przy­glą­dała mu się z po­wąt­pie­wa­niem.

– Mó­wisz po­waż­nie?

– Śmier­tel­nie po­waż­nie – krzyk­nął młody męż­czy­zna i pro­mien­nie spoj­rzał na nią swo­imi błę­kit­nymi oczami. – W końcu już od dawna to ro­bisz – cią­gnął. – Co pi­szesz każ­dej nocy? Prze­cież nie są to wy­łącz­nie li­sty do Mau­rice’a i So­lange. Co ty­dzień zu­ży­wasz ryzę pa­pieru.

– Po­wie­ści – za­drwił Félix. – Dla­czego mar­nu­jesz ener­gię na te ro­man­tyczne bzdury, pod­czas gdy ten łach­myta król-oby­wa­tel za­prze­pasz­cza wszyst­kie na­sze osią­gnię­cia? Po co nasi oj­cowe szli na ba­ry­kady? Żeby ten opa­sły, le­niwy bur­żuj znów po ci­chu i w ta­jem­nicy wpro­wa­dził mo­nar­chię jak przed stu laty? Po­trze­bu­jemy tek­stów po­li­tycz­nych, to dla nich po­win­ni­ście ostrzyć pióra...

– Ach, prze­stań, Féli­xie – prze­rwała mu Au­rore i prze­wró­ciła oczami. – Znów za­czy­nasz? Coś ci po­wiem. Serca lu­dzi zdo­bę­dziesz ra­czej do­brze na­pi­saną po­wie­ścią albo sztuką te­atralną ani­żeli za sprawą pam­fletu. Czy nie wi­dzia­łeś, jak bar­dzo po­ru­szona była wczo­raj pu­blicz­ność? I to nie tylko wi­dzo­wie sto­jący na par­te­rze, lecz także ci w dro­gich lo­żach.

– Być może – burk­nął Félix. – Ale naj­pew­niej już o wszyst­kim za­po­mnieli. Wy­daje ci się, że kto­kol­wiek zmie­niłby swoje ży­cie pod wpły­wem po­wie­ści?

– Tak, tak mi się wy­daje. – Oczy Au­rore za­bły­sły. – Na przy­kład ja. Nie by­łoby mnie tu, gdyby nie po­wie­ści. Poza tym mu­szę mieć z czego opła­cać czynsz.

Félix się ro­ze­śmiał.

– I uwa­żasz, że uda ci się zo­stać pi­sarką? – za­py­tał roz­ba­wiony. – Czy ty w ogóle wiesz, ilu nie­szczę­śni­ków wali do pa­ry­skich wy­daw­ców drzwiami i oknami?

– Daj spo­kój – wtrą­cił się Ju­les. – Kiedy Au­rore cze­goś chce, do­pina swego. O czym trak­tuje twoja po­wieść?

Młoda ko­bieta wzięła głę­boki wdech i zre­zy­gno­wana wy­pu­ściła po­wie­trze. Znała Félixa od dziecka i wie­działa, że do­brze jej ży­czył, na­wet je­śli by­wał gbu­ro­waty. Oczy­wi­ście miał ra­cję. Dla­czego ze wszyst­kich lu­dzi to wła­śnie ona miała utrzy­my­wać się z pi­sa­nia?

– Ach, nie­ważne – po­wie­działa do Ju­les’a, który ob­jął ją ra­mie­niem. Zbie­rało jej się na płacz, ale nie chciała ro­nić łez przy przy­ja­cio­łach. – Nie mówmy o tym.

– Ale mnie to in­te­re­suje – na­le­gał Ju­les i po­ca­ło­wał ją w skroń. – Może prze­czy­tasz mi ja­kiś swój tekst? – Wy­cią­gnął z ko­szyczka kromkę chleba, żeby wy­trzeć nią ta­lerz. – Ra­zem coś wy­my­ślimy.

Wie­czór spę­dzili w domu. Wy­god­nie umo­ścili się na łóżku – bądź co bądź było w nim przy­jem­nie cie­pło. Ju­les mó­wił po­waż­nie, więc Au­rore ze­brała się na od­wagę i prze­czy­tała mu na głos po­czą­tek swo­jej po­wie­ści. Opry­skliwa star­sza za­kon­nica od­pro­wa­dza mło­dziutką Blankę do klasz­toru, do któ­rego ma wstą­pić jako no­wi­cjuszka. W dro­dze na miej­sce dziew­czyna na­po­tyka ró­wie­śniczkę Różę, któ­rej grozi ży­cie pro­sty­tutki. Au­rore chciała spleść ze sobą losy dwóch mło­dych bo­ha­te­rek i za­kwe­stio­no­wać ste­reo­ty­powy ob­raz ko­biety jako świę­tej albo dziwki. Nie udało jej się jed­nak jesz­cze zna­leźć od­po­wied­niego tonu po­wie­ści.

– Ach, to wszystko brzmi tak miałko – prze­rwała i rzu­ciła kartki na koł­drę. – Sama to sły­szę.

Ju­les się­gnął po tekst i prze­biegł po nim wzro­kiem.

– A je­śli za­czę­li­by­śmy od krót­kiego od­waż­nego dia­logu, żeby od razu za­ry­so­wać tło i naj­waż­niej­sze po­sta­cie? – za­pro­po­no­wał. – Może coś ta­kiego. Dy­li­żans pocz­towy z po­dróż­nymi wła­śnie się za­trzy­mał i nie­ba­wem ma ru­szyć da­lej. Woź­nica to opa­sły męż­czy­zna, któ­remu z tru­dem udaje się wdra­pać z po­wro­tem na ko­zła. Wszy­scy się z niego śmieją i nie­mal za­po­mi­nają o pew­nym sta­rym babsz­tylu, za­kon­nicy, która to­wa­rzy­szy dziew­czy­nie.

Au­rore spoj­rzała na niego zdu­miona, po chwili się roz­pro­mie­niła i usia­dła na łóżku.

– Bie­gnie ona za do­rożką, siar­czy­ście wy­kli­na­jąc, i woź­nica w ostat­nim mo­men­cie za­trzy­muje po­jazd.

– Może ko­bieta mówi: „Do dia­ska, na­wet nie da­cie sta­rej za­kon­nicy dość czasu, żeby się wy­si­kała...”.

– ...a nie­śmiała Blanka się za nią wsty­dzi – do­dała Au­rore, chi­cho­cząc.

– Wła­śnie tak. Może za­im­pro­wi­zu­jemy tę scenę i od razu ją spi­szemy – za­pro­po­no­wał Ju­les. Ubrany w ko­szulę nocną wy­sko­czył z łóżka i wziął z pul­pitu pióro oraz ka­ła­marz. – Ty bę­dziesz za­kon­nicą i pocz­ty­lio­nem, a ja ode­gram rolę Blanki oraz po­zo­sta­łych po­dróż­nych. Kogo my tam mie­li­śmy?

Au­rore uwiel­biała im­pro­wi­zo­wa­nie; już jako mała dziew­czynka od­gry­wała lal­kami całe przed­sta­wie­nia.

Wie­lo­krot­nie za­mie­niali się z Ju­les’em ro­lami, kilka prób oka­zało się nie­uda­nych, ale po paru go­dzi­nach po­czą­tek po­wie­ści był go­towy. Im wię­cej razy Au­rore czy­tała scenę, tym bar­dziej jej się ona po­do­bała.

– Jak za­ty­tu­łu­jemy pierw­szy roz­dział? – za­py­tał Ju­les, prze­żu­wa­jąc czer­stwą brioszkę, która zo­stała z rana.

– Dy­li­żans pocz­towy – za­de­cy­do­wała Au­rore. – I wiesz co? Do­kład­nie w ta­kim sa­mym stylu opo­wiemy całą hi­sto­rię.

– Co masz na my­śli?

– Na­pi­szemy ją w for­mie dia­lo­gów po­prze­ry­wa­nych aka­pi­tami pi­sa­nymi prozą.

Ju­les przy­glą­dał jej się z za­fa­scy­no­wa­niem, za­po­mniaw­szy o brioszce.

– Masz na my­śli tak jak te­raz? Zro­bimy to ra­zem?

– Je­śli miał­byś na to ochotę...? – za­py­tała nie­śmiało.

Ju­les odło­żył na bok kromkę pie­czywa, chwy­cił Au­rore w ta­lii i prze­krę­cił ją na plecy. Po­ło­żył się na niej i ob­sy­pał jej twarz po­ca­łun­kami.

– Oczy­wi­ście, że miał­bym na to ochotę – wy­szep­tał, de­li­kat­nie ugryzł ją w pła­tek ucha i za­darł ko­szulę nocną.

– To nie może być prawda! – krzyk­nęła gniew­nie Au­rore i ci­snęła świeżo wy­dru­ko­waną ga­zetę na łóżko.

Ju­les na­cią­gnął koł­drę na głowę, ma­ru­dząc.

– Co za drań! Nie opu­bli­ko­wał mo­jej re­cen­zji spek­ta­klu. – Wzbu­rzona ko­bieta ścią­gnęła koł­drę z uko­cha­nego. – Obudź się i spójrz na to! Co za bez­czel­ność! Mę­czy­łam się cały po­ra­nek, a on dru­kuje wła­sną kry­tykę!

Ju­les pod­niósł się z ję­kiem, prze­tarł oczy i wy­rwał z rąk dziew­czyny mio­tełkę z piór.

– Jest śro­dek nocy – uty­ski­wał i owi­nął się koł­drą.

– Nie, jest siódma – spro­sto­wała Au­rore. – Je­stem na no­gach od trzech go­dzin. Drugi roz­dział już jest go­towy.

Na­gle Ju­les cał­ko­wi­cie się roz­bu­dził.

– Co? Ale... prze­cież mie­li­śmy to zro­bić ra­zem...

– Nie zmie­niaj te­matu – za­ko­men­de­ro­wała ostro Au­rore, po­now­nie się­gnęła po eg­zem­plarz „Le Fi­garo”, prze­kart­ko­wała ga­zetę, aż tra­fiła na wła­ściwą stronę, a po­tem po­de­tknęła ją Ju­les’owi pod nos. – Ani jedno słowo nie jest moje!

– Ale prze­cież za­pła­cił ci za tekst – od­parł zdez­o­rien­to­wany mło­dzie­niec i w końcu wziął od niej ga­zetę. – Czy to nie jest naj­waż­niej­sze?

– Nie! – wy­rzu­ciła mu z wście­kło­ścią w twarz. – W żad­nym ra­zie tak nie jest. On robi so­bie ze mnie żarty. On...

– Chérie – pró­bo­wał ją uspo­koić Ju­les. – To tylko re­cen­zja sztuki te­atral­nej, nic wię­cej. Sprze­daw­czy­nie w skle­pie ryb­nym będą ju­tro owi­jały w nią ma­krele. Nie de­ner­wuj się, moja ko­chana.

Au­rore od­wró­ciła się i mil­czała. On jej po pro­stu nie ro­zu­miał. Na­prawdę go ko­chała, był do­brym czło­wie­kiem i ni­gdy nie skrzyw­dziłby jej tak, jak zro­bił to Ca­si­mir. Mimo to wciąż zda­rzały się mo­menty, w któ­rych bo­le­śnie uświa­da­miała so­bie, że nie jest męż­czy­zną, któ­rego rze­czy­wi­ście po­trze­bo­wała.

– Je­steś zbyt do­bro­duszny – za­rzu­ciła mu. – Gdzie twój za­pał? Nie mo­żemy po­zwo­lić, żeby nas tak trak­to­wano. Ju­les’u, w ten spo­sób ni­gdy nie będą brali nas po­waż­nie!

– Może masz ra­cję – po­wie­dział i od­wró­cił wzrok. Wi­działa, że go zra­niła, i od razu po­ża­ło­wała wy­po­wie­dzia­nych słów. – Być może je­stem do­bro­dusz­nym idiotą, tak, mo­żesz to śmiało po­wie­dzieć, to nie byłby pierw­szy raz. Ale ja taki po pro­stu je­stem. – Wstał i na­rzu­cił na sie­bie zno­szony szla­frok. – Po pro­stu uwa­żam, że nie warto się tak ob­ru­szać wy­łącz­nie dla­tego, że twoja pierw­sza re­cen­zja nie była udana.

Za­bo­lało ją to. Au­rore prze­kor­nie unio­sła brodę i też się od­wró­ciła.

– Poza tym dla­czego nie wy­bie­rzesz się do La­to­uche’a i nie na­krzy­czysz na niego, za­miast psuć mi po­ra­nek? – za­py­tał nieco po­iry­to­wany.

Po­wie­dziaw­szy to, otwo­rzył drzwi do izby, w któ­rej znaj­do­wały się przy­bory to­a­le­towe oraz noc­nik, i z hu­kiem za­trza­snął je za sobą.

– Bo moja noga wię­cej tam nie po­sta­nie – krzyk­nęła za nim.

Gniew na­gle jej prze­szedł. Po­zo­stało jed­nak po­czu­cie, że po raz ko­lejny zro­biła wszystko nie tak.

Au­rore pod­trzy­mała de­kla­ra­cję i nie po­szła do re­dak­cji La­to­uche’a. Za­miast tego zro­biła tam­tego ranka to, co od dawna pla­no­wała – wy­brała się do bi­blio­teki Ma­za­rine. Pra­gnęła znów zna­leźć się w oto­cze­niu ksią­żek – do­ra­stała po­śród nich i przez długi czas sta­no­wiły jej schro­nie­nie oraz po­cie­chę. W domu w No­hant książki na­dal wy­peł­niały się­ga­jące su­fitu re­gały, o ile Ca­si­mir, który nie in­te­re­so­wał się li­te­ra­turą, w mię­dzy­cza­sie ich nie spa­lił. Jed­nak tu, w Pa­ryżu, Au­rore nie miała ani jed­nej.

Dla­tego też ubrała się w swoją naj­cie­plej­szą su­kienkę, owi­nęła się wszyst­kimi weł­nia­nymi chu­s­tami, ja­kie po­sia­dała, wło­żyła skó­rzane buty i w ostat­niej chwili oparła się po­ku­sie po­ży­cze­nia szala od Ju­les’a. Wy­ru­szyła w drogę do bi­blio­teki, która znaj­do­wała się w po­bliżu. Na miej­scu wy­ro­biła so­bie kartę i w końcu udała się do czy­telni.

Owio­nęło ją lo­do­wate po­wie­trze. Au­rore miała na­dzieję, że bę­dzie mo­gła po­sie­dzieć w cie­ple i w spo­koju po­czy­tać, ale w po­rów­na­niu z tym miej­scem man­sarda wy­da­wała się nie­mal przy­tulna. Młoda ko­bieta z nie­do­wie­rza­niem przy­glą­dała się kilku nieco lżej ubra­nym po­sta­ciom – star­com nie­ru­chomo sie­dzą­cym przy sto­łach ni­czym mu­mie, zda­ją­cym się zu­peł­nie nie za­uwa­żać tego, że ich nosy ro­bią się sine z zimna. Po­mimo so­lid­nych bu­tów, które miała na so­bie, czuła chłód peł­za­jący po jej no­gach aż do brzu­cha. Nie­cier­pli­wie cho­dziła po­mię­dzy re­ga­łami w po­szu­ki­wa­niu dzieła, które miało ją ogrzać od środka. Zdjęła je z półki, ale miała tak zdrę­twiałe palce, że książka wy­pa­dła jej z rąk i z hu­kiem upa­dła na pod­łogę.

Pięć głów z wy­rzu­tem od­wró­ciło się w stronę Au­rore. Cała ta sy­tu­acja wy­dała jej się tak nie­rze­czy­wi­sta, że ogar­nął ją cał­ko­wi­cie ir­ra­cjo­nalny śmiech. „A więc oni na­prawdę żyją”, po­my­ślała. „To nie są drew­niane ku­kły”. Mu­siała od­wró­cić się do nich ple­cami, żeby po­wstrzy­mać hi­ste­ryczny chi­chot. W po­śpie­chu opu­ściła czy­tel­nię, tak ci­cho, jak po­zwa­lały jej pod­kute me­ta­lem po­de­szwy, i po­sta­no­wiła wró­cić do bi­blio­teki do­piero la­tem.

Po wyj­ściu na ze­wnątrz chuch­nęła w prze­mar­z­nięte dło­nie, za­sta­na­wia­jąc się, czy po­zwo­lić so­bie na ku­bek go­rą­cej her­baty i coś słod­kiego. Ru­szyła w kie­runku Mont­par­nasse w na­dziei, że tego dnia wy­jąt­kowo nie na­po­tka żad­nego z przy­ja­ciół albo zna­jo­mych. W po­bliżu Ogro­dów Luk­sem­bur­skich do­strze­gła cu­kier­nię z kil­koma wol­nymi sto­li­kami. Tego wła­śnie po­trze­bo­wała.

W środku było cie­pło. Ka­wiar­nię wy­peł­niał de­li­katny za­pach wa­ni­lii i kawy, a Au­rore za­sta­na­wiała się, czy za­mó­wić éc­lair au café czy me­rin­gue à la crème. La­to­uche za­pła­cił jej pół franka za ar­ty­kuł, który ko­niec koń­ców wy­rzu­cił do ko­sza, co za drań. W za­my­śle­niu ob­ra­cała mo­netą w pal­cach. Po­sta­no­wiła po­prze­stać na fi­li­żance go­rą­cej cze­ko­lady, a za resztę ku­pić ty­toń. Dla Ju­les’a. Do­sko­nale wie­działa, że rano po­su­nęła się za da­leko.

– Prze­cież to na­prawdę nie jego wina – wy­mam­ro­tała pod no­sem i ostroż­nie po­dmu­chała w fi­li­żankę z pa­ru­jącą cze­ko­ladą.

– Co nie jest czyją winą? – Ja­kiś szy­der­czy głos wy­rwał ją z za­my­śle­nia i tak prze­stra­szył, że wy­lała tro­chę na­poju.

Przy jej sto­liku stał Henri de La­to­uche we wła­snej oso­bie i spo­glą­dał na nią z dez­apro­batą.

– Czy mogę do­łą­czyć? – za­py­tał i usiadł na­prze­ciw niej, nie cze­ka­jąc na od­po­wiedź. – A więc jest pani na mnie zła – stwier­dził z za­do­wo­le­niem.

Au­rore ob­rzu­ciła go chłod­nym spoj­rze­niem i mil­czała.

– Dla­czego nie ma pani w re­dak­cji? – za­py­tał.

– Dla­czego pana tam nie ma? – od­parła.

– Mia­łem coś do za­ła­twie­nia w oko­licy – od­po­wie­dział wy­dawca i dło­nią wska­zał za okno w nie­okre­ślo­nym kie­runku. – Prze­cho­dzi­łem tędy i do­strze­głem ba­ro­nową przy fi­li­żance go­rą­cej cze­ko­lady. A więc to pani po­ra­bia, kiedy nikt nie pa­trzy. Czy mogę za­fun­do­wać pani jesz­cze słod­kie ciastko? – W jego gło­sie po­brzmie­wała cierpka drwina. Na­chy­lił się nad sto­li­kiem. – Tak ni­gdy ni­czego pani nie osią­gnie, ba­ro­nowo Du­de­vant. Prze­kora jest wro­giem ta­lentu, niech pani za­pa­mięta moje słowa. A po­nie­waż ma pani ta­lent, zło­ści mnie pani po­stawa.

– A mnie zło­ści pań­ska – oznaj­miła Au­rore. – Nie cier­pię, gdy bie­rze się mnie za głu­pią. Przez pięć go­dzin ka­zał mi pan pra­co­wać na darmo. Jaki miał być tego cel? Chciał mi pan dać na­uczkę?

La­to­uche oparł się na krze­śle i przy­glą­dał się jej ni­czym oj­ciec ka­pry­śnej córce.

– Exac­te­ment – od­po­wie­dział. – Udzie­li­łem pani lek­cji i na­wet za nią za­pła­ci­łem. Nie ma pani jesz­cze wy­star­cza­jąco wpraw­nego pióra, żeby na­le­ży­cie oce­nić wy­da­rze­nie, ja­kim była pre­miera no­wej sztuki Ale­xan­dre’a Du­masa, ba­ro­nowo. Oczy­wi­ście moja re­cen­zja była go­towa, na długo za­nim się pani zja­wiła. Ale po­my­śla­łem so­bie, że trak­tuje pani po­waż­nie plan uczy­nie­nia pi­sa­nia swoją pro­fe­sją. Wy­daje się pani, że już wszystko po­trafi. – Męż­czy­zna wstał z miej­sca. – Czy na­prawdę pani są­dzi, że mnie uka­rze, nie przy­cho­dząc wię­cej do re­dak­cji? Czy nie wie pani, że każ­dego dnia do­staję dwa­dzie­ścia po­dań o pracę? Czy uważa pani, że gdy­bym nie miał pani za wy­jąt­kowo uta­len­to­waną, przy­szedł­bym tu i w ogóle z pa­nią roz­ma­wiał?

Au­rore nie wie­działa, co od­po­wie­dzieć. Męż­czy­zna mó­wił pod­nie­sio­nym gło­sem i dwie pa­nie przy są­sied­nim sto­liku zmie­rzyły go su­ro­wym wzro­kiem.

– Niech mi pani wie­rzy, nie wy­star­czy no­sić mę­skich ubrań, pa­lić cy­gar i wy­gła­szać kwie­ci­stych mów – do­dał ci­szej. – Chce pani, żeby ob­cho­dzono się z pa­nią jak z jaj­kiem, a nie trak­to­wano jak męż­czy­znę. Mimo wszystko rze­czy­wi­ście zro­biła pani na mnie wra­że­nie. – Po­wie­dziaw­szy to, uchy­lił ka­pe­lu­sza i wy­szedł z ka­wiarni.

Oszo­ło­miona Au­rore przy­glą­dała się, jak bar­czy­sty męż­czy­zna znik­nął wśród in­nych prze­chod­niów. Do­piero po ja­kimś cza­sie spo­strze­gła, że ko­biety przy są­sied­nim sto­liku szep­tały o niej, bez skrę­po­wa­nia mie­rząc ją wzro­kiem. Naj­chęt­niej po­ka­za­łaby im ję­zyk, tak jak ona i jej to­wa­rzyszki za­baw ro­biły kie­dyś w Berry. Nie była już jed­nak małą dziew­czynką, a No­hant znaj­do­wało się da­leko stąd. Wszyst­kie jej ko­le­żanki już dawno temu po­wy­cho­dziły za mąż i od rana do nocy ha­ro­wały w go­spo­dar­stwach, nie łu­dząc się, że ich sy­tu­acja kie­dy­kol­wiek się zmieni. A prze­cież one także miały dość ro­zumu, żeby ina­czej uło­żyć so­bie ży­cie. Au­rore z ko­lei do­stała szansę i ją zmar­no­wała.

Na po­wierzchni cze­ko­lady zro­bił się gruby ko­żuch. Au­rore od­su­nęła go na bok ły­żeczką. Przez jej gar­dło pły­nął zimny gorzki na­pój. Prze­szedł ją dreszcz. W końcu pod­jęła de­cy­zję.

Gdy tylko we­szła do sa­lonu, zo­ba­czyła, że jej biurko jest za­jęte. Szczu­pły mło­dzie­niec o ru­do­blond wło­sach, który jesz­cze wczo­raj za­zdro­ścił jej tego miej­sca, sie­dział z roz­ło­żo­nymi sze­roko no­gami i prze­su­wał pió­rem po pa­pie­rze. Au­rore z wa­ha­niem za­trzy­mała się w drzwiach i ro­zej­rzała się w po­szu­ki­wa­niu wy­dawcy. Z tru­dem po­wstrzy­mała się, żeby nie unieść się dumą i na­tych­miast nie opu­ścić tego miej­sca.

Przy oknie do­strze­gła La­to­uche’a roz­ma­wia­ją­cego z Féli­xem. Do­piero po ja­kimś cza­sie męż­czy­zna za­uwa­żył jej obec­ność. Nie wy­glą­dał na ani odro­binę za­sko­czo­nego. Pal­cem wska­zał na pul­pit na końcu po­miesz­cze­nia, po czym od­wró­cił się do niej ple­cami.

Au­rore kilka razy za­czerp­nęła głę­boko po­wie­trza, zdjęła z sie­bie wszyst­kie chu­sty i po­de­szła do pul­pitu, na któ­rym zna­la­zła trzy­stro­ni­cowy tekst opa­trzony nie­zna­nym pod­pi­sem. Na gó­rze znaj­do­wał się do­pi­sek: „Stresz­cze­nie w dwu­stu sło­wach. I ani jed­nego wię­cej, ba­ro­nowo”.

Spoj­rzała w kie­runku La­to­uche’a i ze zdu­mie­niem do­strze­gła prze­lotny uśmiech na jego twa­rzy, za­nim wy­dawca od­wró­cił wzrok. Czy na­prawdę prze­wi­dział, że wróci?

W ko­lej­nych dniach bez na­rze­ka­nia pra­co­wała przy nie­wy­god­nym pul­pi­cie, skra­cała, pa­ra­fra­zo­wała, w mil­cze­niu przyj­mo­wała uwagi La­to­uche’a, po­now­nie coś zmie­niała i znów za­czy­nała od po­czątku. Przede wszyst­kim nad­sta­wiała jed­nak uszu, gdy do­świad­czony re­dak­tor oma­wiał tek­sty z któ­rymś z dzien­ni­ka­rzy albo dys­ku­to­wał o za­gad­nie­niach, które mieli opra­co­wać. Od za­wsze in­te­re­so­wała się po­li­tyką, nie mo­gła ina­czej, bio­rąc pod uwagę eks­cy­tu­jące czasy, w ja­kich żyła. Do­tąd przy­glą­dała się wy­da­rze­niom z ro­man­tycz­nym za­chwy­tem po­cho­dzą­cej z pro­win­cji dziew­czyny, któ­rej ojca wcie­lono do ar­mii za rzą­dów Na­po­le­ona. Okro­pień­stwa mi­nio­nych lat we Fran­cji i walki oby­wa­teli o no­wo­cze­sny ustrój pań­stwa róż­niący się od mo­nar­chii ab­so­lut­nej krwawo tłu­mią­cej wszel­kie pro­te­sty wzbu­dzały w Au­rore pra­gnie­nie rów­no­ści ta­kiej, jaką na­kre­śliła La­to­uche’owi pod­czas ich pierw­szego spo­tka­nia. Ale do­piero tu, w Pa­ryżu, za­częła za­sta­na­wiać się nad tym, jak bar­dzo skom­pli­ko­wana była zmiana z ab­so­lu­ty­zmu na jego prze­ci­wień­stwo. Zaj­mo­wało ją też py­ta­nie, czym po­winno być to prze­ci­wień­stwo – czy pa­nu­jący od pół roku król Lu­dwik Fi­lip I, któ­rego na­zy­wano kró­lem-oby­wa­te­lem, gdyż rze­komo re­pre­zen­to­wał war­to­ści re­wo­lu­cyjne, na­prawdę był wła­ściwą osobą, która miała do­ko­nać zmiany?

Dla­tego czy­tała to, co two­rzyli inni, a przede wszyst­kim wy­tę­żała słuch. Gdy La­to­uche’owi do­pi­sy­wał hu­mor, w re­dak­cji pa­no­wała we­soła at­mos­fera. Au­rore co­raz bar­dziej do­ce­niała wy­jąt­kowe żarty swo­jego men­tora, jego umie­jęt­ność uchwy­ce­nia cha­rak­teru czło­wieka już po jed­nym spoj­rze­niu i traf­nego opi­sa­nia go w kilku zda­niach. Re­zul­tat nie za­wsze był przy­jemny, ale sa­tyra – tego młoda ko­bieta się na­uczyła – po pro­stu ocie­rała się o gra­nice zło­śli­wo­ści, za każ­dym ra­zem cho­dziło w niej jed­nak o to, żeby zwró­cić uwagę na więk­sze prawdy kry­jące się za rze­czami. Gdy Au­rore to zro­zu­miała, w końcu stała się człon­kiem re­dak­cji „Le Fi­garo”.

– Kto chciałby się za­jąć nową struk­turą Gwar­dii Na­ro­do­wej? – za­py­tał wy­dawca w pe­wien po­nie­dział­kowy po­ra­nek pod­czas jed­nego z ze­brań re­dak­cyj­nych.

Nikt się nie zgło­sił. Małe czujne oczy La­to­uche’a wę­dro­wały po obec­nych i za­trzy­mały się na Au­rore.

– W po­rządku – po­wie­dział i sze­roko się uśmiech­nął. – Wspa­niale, że zgo­dzi­łaś się wziąć ten te­mat na warsz­tat, Au­rore.

Wpraw­dzie się nie zgła­szała, ale też się nie sprze­ci­wiła. A więc za­głębi się w to za­gad­nie­nie. Po­sta­no­wiła, że pod­czas obiadu za­pyta o tę kwe­stię Félixa.

– Wpro­wa­dza­jąc nową struk­turę, król-oby­wa­tel chce po­ta­jem­nie stwo­rzyć ar­mię oby­wa­tel­ską – po­wie­dział po­nuro przy­ja­ciel. – Je­śli się przyj­rzysz zmia­nom, ja­kie mają zajść, zdasz so­bie sprawę, że do Gwar­dii będą mo­gli do­łą­czyć je­dy­nie bo­gaci. Trzeba bo­wiem za­pła­cić za mun­dur, broń, ko­nia oraz wiele in­nych rze­czy. Tym sa­mym nie po­dążą tą ścieżką zwy­kli ro­bot­nicy czy bied­niejsi oby­wa­tele. Z re­guły są to na­uczy­ciele, dzien­ni­ka­rze, le­ka­rze, a więc, krótko mó­wiąc, ci lu­dzie, któ­rym bli­żej do le­wi­cow­ców i któ­rzy nie chcą od­dać praw wy­wal­czo­nych pod­czas po­przed­nich po­wstań. Z ko­lei bo­gaci...

– ...chcą za­cho­wać sy­ne­kury – wtrą­ciła Au­rore i po­ki­wała głową.

Co nieco na ten te­mat wie­działa. Po­łknęła bak­cyla. Już na­stęp­nego dnia miała go­towy tekst.

– Po­każ mi go – po­wie­dział La­to­uche i ostroż­nie odło­żył na bok długą białą fajkę z gliny. – Znów na­pi­sa­łaś po­wieść?

– Tym ra­zem nie – od­parła Au­rore. – To tekst sa­ty­ryczny. Trzy­sta słów i ani jed­nego wię­cej.

Wy­dawca sze­roko się uśmiech­nął i wziął od niej kartkę. Au­rore chciała się już od­wró­cić, ale La­to­uche dał jej do zro­zu­mie­nia, żeby za­jęła miej­sce na krze­śle przy jego biurku. Ko­le­dzy z re­dak­cji na­zy­wali je „krze­słem nie­szczę­snych grzesz­ni­ków”. Osoby sie­dzące na tym miej­scu mu­siały prze­waż­nie wy­słu­chać tego, jak wy­dawca roz­kła­dał na czyn­niki pierw­sze ich z tru­dem na­pi­sany tekst, po czym ne­ga­tyw­nie go oce­niał.

I wła­śnie na to Au­rore się przy­go­to­wy­wała. La­to­uche czy­tał i ki­wał głową, tu i ów­dzie na­wet ci­cho się za­śmiał. Wresz­cie odło­żył kartkę i ob­da­ro­wał Au­rore spoj­rze­niem, które z tru­dem dało się zin­ter­pre­to­wać.

– Hm, a więc glosa – po­wie­dział i po­gła­dził się po wą­sach. Wy­su­nął do przodu dolną wargę i zmru­żył oczy. Au­rore mu­siała się po­wstrzy­my­wać, żeby ner­wowo nie ze­rwać się z krze­sła. – Wy­dru­ku­jemy to – po­wie­dział wresz­cie La­to­uche. – Kiedy do­kład­nie de­pu­to­wani będą gło­so­wać w tej spra­wie? Pią­tego. A więc w so­botę. Bien. Tak więc tekst ukaże się w so­bot­nim wy­da­niu.

– I nie chciał wpro­wa­dzić ani jed­nej zmiany? – do­py­ty­wał ze zdzi­wie­niem Gu­stave.

Wszy­scy wy­brali się do te­atru, a po­tem do Café de Pa­ris, ich ulu­bio­nego lo­kalu.

– Nie – od­po­wie­działa Au­rore i na­wet jej sa­mej trudno było w to uwie­rzyć. Jak zwy­kle pod­czas ta­kich wyjść miała na so­bie wła­sno­ręcz­nie uszyty stu­dencki uni­form. – Ale to jesz­cze ab­so­lut­nie nic nie zna­czy. Ko­niec koń­ców pew­nie i tak na­pi­sze ten tekst od nowa...

– Nie wy­daje mi się – rzu­cił Ju­les. – Twoja glosa jest ide­alna. Na­wet on nie byłby w sta­nie ni­czego w niej po­pra­wić.

Au­rore oplo­tła jego szyję ra­mio­nami i po­ca­ło­wała go.

– Je­steś po pro­stu nie­obiek­tywny – oznaj­miła czule. – Jak to za­wsze po­wta­rza La­to­uche? – Przy­brała od­po­wied­nią pozę i ni­skim, ciem­nym gło­sem wy­dawcy rzu­ciła: – Za­wsze może być le­piej, niech mi pani wie­rzy, ba­ro­nowo! Za­wsze!

Tak traf­nie na­śla­do­wała re­dak­tora na­czel­nego, że wszy­scy wy­buch­nęli śmie­chem. Tam­tego wie­czoru od­pu­ściła so­bie dys­cy­plinę i za­miast wró­cić do domu około pół­nocy, żeby da­lej pra­co­wać nad po­wie­ścią, do wcze­snego ranka ra­do­śnie szwen­dała się z przy­ja­ciółmi po Dziel­nicy Ła­ciń­skiej. Była taka szczę­śliwa, że naj­chęt­niej wzię­łaby w ob­ję­cia cały świat.

Tym więk­sze było otrzeź­wie­nie, gdy do­tarł­szy do domu, zna­la­zła na­pi­sany przez jej męża list, który ma­dame Bon­net po­ło­żyła jej na stole.

„Droga mał­żonko”, na­pi­sał z iro­nią Ca­si­mir, co za łaj­dak. „W pią­tek czwar­tego marca będę w Pa­ryżu i ocze­kuję was o dwu­na­stej na obie­dzie w re­stau­ra­cji mo­jego ho­telu”. Po­dał jesz­cze ad­res, i to tyle. Na­wet nie za­py­tał, czy w ogóle mia­łaby czas się z nim spo­tkać. Wzy­wał ją, a ona miała się sta­wić.

– Nie idź tam – ra­dził Ju­les, zo­ba­czyw­szy jej prze­ra­żoną minę.

– Mu­szę – od­po­wie­działa przy­gnę­biona Au­rore. – Je­stem za­leżna od jego do­brej woli.

Je­śli tylko by chciał, mógłby ode­brać jej dzieci, co do tego miała cał­ko­witą pew­ność. To ona opu­ściła ro­dzinę, na­wet je­śli tylko na ja­kiś czas, i po­winna się cie­szyć, je­śli po upły­wie uzgod­nio­nych trzech mie­sięcy Ca­si­mir przyj­mie ją z po­wro­tem. „I tak nie­długo wró­cisz”, za­drwił jej mąż po tym, jak wresz­cie po­ro­zu­mieli się co do tego roz­wią­za­nia. „Wy­daje ci się, że Pa­ryż czeka na taką hi­ste­ryczkę jak ty?” Z ko­lei jej przy­rodni brat do­dał: „Wró­cisz na ko­la­nach, choćby tylko ze względu na pie­nią­dze. Pa­ryż jest drogi, a ty ni­gdy nie po­tra­fi­łaś żyć oszczęd­nie. Naj­póź­niej po pierw­szym kwar­tale to zro­zu­miesz”. Cóż, tej przy­jem­no­ści z całą pew­no­ścią im dwóm nie zrobi.

– Czego on w ogóle od cie­bie chce? – za­py­tał Ju­les, za­tro­skany. – Szcze­rze mó­wiąc, chérie, po­win­naś roz­wieść się z tym męż­czy­zną.

„Gdyby to było ta­kie pro­ste”, wes­tchnęła w du­chu Au­rore. Ale py­ta­nie było uza­sad­nione. Czego chciał Ca­si­mir? Dla­czego brał na sie­bie trudy trzy­dnio­wej po­dróży do Pa­ryża? Czyżby zmie­nił zda­nie i chciał jej na­ro­bić kło­po­tów? Znała tego sta­rego dzi­waka wy­star­cza­jąco długo, żeby wie­dzieć, jak nie­obli­czalny po­trafi być. Obiet­nice zło­żone przez niego w prze­szło­ści nie­ko­niecz­nie mu­siały zo­stać do­trzy­mane – ani te­raz, ani w przy­szło­ści.

Ko­lejne dni strasz­li­wie jej się dłu­żyły. Wpraw­dzie co wie­czór wspól­nie z Ju­les’em pra­co­wali nad po­wie­ścią, któ­rej nadali ro­bo­czy ty­tuł Róża i Blanka – od dwójki jakże róż­nych głów­nych bo­ha­te­rek – i do­szli­fo­wy­wali sceny oraz dia­logi, ale w od­czu­ciu Au­rore ro­bili nie­wiel­kie po­stępy. Czę­sto sie­działa więc przy se­kre­ta­rzyku do czwar­tej w nocy i pi­sała, pod­czas gdy Ju­les już przy­sy­piał albo znów wy­cho­dził, żeby spo­tkać się z przy­ja­ciółmi.

– Nie wy­wie­raj na so­bie ta­kiej pre­sji – za­su­ge­ro­wał Ju­les, gdy pew­nego dnia dała mu na­pi­sane po­przed­niej nocy ko­lejne strony, które miał prze­czy­tać i po­pra­wić. – Po co ten po­śpiech? Prze­cież nikt nie czeka na tę po­wieść.

Au­rore uzbro­iła się za­tem w cier­pli­wość. „To przy­wi­lej mło­do­ści”, po­my­ślała zre­zy­gno­wana. Gdy była w wieku Ju­les’a i jego przy­ja­ciół, uro­dziła pierw­sze dziecko. Te­raz miała już jed­nak dwa­dzie­ścia sześć lat, pierw­szego lipca skoń­czy dwa­dzie­ścia sie­dem. Od­no­siła wra­że­nie, że czas pły­nie jej szyb­ciej niż przy­ja­cio­łom. Cho­ciażby dla­tego, że naj­póź­niej na po­czątku kwiet­nia mu­siała wró­cić do dzieci i Bóg je­den ra­czył wie­dzieć, co cze­kało na nią w No­hant. Prze­cho­dziły ją ciarki na myśl o co­wie­czor­nych gło­śnych pi­ja­ty­kach urzą­dza­nych przez męża i jego kom­pa­nów od kie­liszka miesz­ka­ją­cych po są­siedzku, o dra­stycz­nych zmia­nach w domu i ogro­dzie, które Ca­si­mir po­czy­nił bez py­ta­nia jej o zda­nie. Miała wąt­pli­wo­ści, czy od­naj­dzie tam spo­kój, aby móc pra­co­wać. Dla­tego tak bar­dzo chciała ukoń­czyć po­wieść jesz­cze przed wy­jaz­dem. Oka­zało się to jed­nak nie­malże nie­moż­liwe.