W POSZUKIWANIU NADZIEI - PORADNIK METODYCZNY 3 SPP ebook

Wprowadzenie

Drodzy Katecheci

Jesteście zatroskani o to, aby przesłanie Ewangelii docierało do ludzi młodych, którzy u progu dorosłości poszukują wskazań dla swojego życia. O tym, jaki wpływ będzie miało to przesłanie na dokonywane wybory uczniów szkoły średniej, decyduje niezmiennie wrażliwość na problemy współczesnej młodzieży, jednoznaczny przekaz prawdy objawionej oraz precyzyjne diagnozowanie religijnego zapotrzebowania ludzi młodych. Tematyka programu nauczania religii w klasie III szkoły ponadpodstawowej oscyluje wokół poszukiwania nadziei, która jest niezbędna do tego, aby przyjąć dar życia i otrzymać siłę do zmierzenia się z wieloma trudami codzienności. Tę nadzieję powinien utwierdzać ewangeliczny przekaz, że Bóg ze swoją odwieczną miłością jest zawsze blisko człowieka, dlatego ludzi młodych nigdy nie zostawia bez swojej opieki. Aby zbudować taką wrażliwość w środowisku młodzieży, niezbędna jest profesjonalna pomoc w postaci nowoczesnego podręcznika i poradnika metodycznego.

Naprzeciw takim oczekiwaniom wychodzi podręcznik do nauczania religii dla klasy III szkoły ponadpodstawowej pt. W poszukiwaniu nadziei, który ukazuje się w serii podręczników „Z Bogiem przez życie”, przygotowywanych pod redakcją ks. prof. Mariana Zająca. Podręcznik realizuje założenia nowej Podstawy programowej katechezy oraz Programu nauczania religii autorstwa Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski z roku 2018, zatytułowanego „Z Bogiem w dorosłe życie” (AZ-3-01/18). Propozycja uwzględnia najważniejsze potrzeby rozwojowe młodzieży i zakłada wzmacnianie procesu budowania własnej tożsamości, inspirowanej niezmiennymi zasadami ewangelicznymi.

Zaproponowane w pakiecie jednostki są oparte na modelu katechezy antropologiczno-kerygmatycznej. Każda rozpoczyna się od sytuacji egzystencjalnej, inspirującej do osobistego zainteresowania się realizowanym tematem. Po tym następuje ukazanie orędzia chrześcijańskiego, zawartego w nauczaniu Kościoła katolickiego. Ważną rolę pełni zachęta do zapamiętania najważniejszych wniosków z przekazanych treści oraz prośba o zastosowanie zdobytej wiedzy i umiejętności w osobistych wyborach życiowych. Całość jednostki łączy klamra modlitwy, spójnej z przekazaną treścią. Dzięki takiej konstrukcji podręcznika ucznia można oczekiwać, że przekazane treści wzbudzą zainteresowanie oraz będą wpływały na kształtowanie postaw chrześcijańskich.

Pakiet przeznaczony do realizacji w III klasie szkoły ponadpodstawowej składa się z podręcznika ucznia, poradnika metodycznego dla katechety oraz materiałów multimedialnych zamieszczonych na stronie internetowej www.kulkat.pl., dedykowanej niniejszej serii podręczników. Są tam także: rozkład materiału, tabela do ewaluacji założeń podstawy programowej, zarys przedmiotowych zasad oceniania z religii, podręczne konspekty jednostek oraz dodatkowe prezentacje multimedialne, które mogą wzbogacić treść przygotowanych katechez.

Podręcznik ucznia

Podręcznik ucznia W poszukiwaniu nadziei składa się z 56 jednostek tematycznych, które zostały podzielone na 7 działów odpowiadających założeniom Programu nauczania religii w III klasie szkoły ponadpodstawowej. Podręcznik został przygotowany w taki sposób, aby uczeń najpierw uczył się odpowiadać Bogu, który przemawia do niego poprzez głos sumienia (Dział 1: Chrześcijańska odpowiedź), a następnie zdobywał wiedzę, na czym polega równość, solidarność oraz dobro wspólne, wynikające z interpretacji ośmiu błogosławieństw (Dział 2: Nikt nie jest samotną wyspą), żeby stawać się aktywnym członkiem widzialnej rzeczywistości Kościoła, którym kieruje niewidzialny Duch Święty oraz Maryja, ukazująca bezpieczną drogę zjednoczenia z Bogiem (Dział 3: Wspólnota Kościoła). Katechizowany powinien najpierw nauczyć się kształtowania swojego życia zgodnie ze wskazaniami Dekalogu i nauczaniem Kościoła katolickiego (Dział 4: A bliźniego swego, jak siebie samego), by możliwe było zrozumienie nowych zasad miłosierdzia oraz zbudowanie strategii naśladowania prawdziwych świadków miłosierdzia (Dział 5: Wyobraźnia miłosierdzia), a także dostrzeganie skutków świadomego zaangażowania chrześcijan w bieg wydarzeń historycznych, nabywanie umiejętności oceniania faktów historycznych ważnych dla funkcjonowania Kościoła (Dział 6: Kościół wobec problemów świata). Wszystkie zasygnalizowane zabiegi wychowawcze powinny być podejmowane w tym celu, aby uczniowie wdrażali się w duchowe przeżywanie roku kościelnego oraz w poprawne rozumienie roli Maryi i świętych w życiu Kościoła i narodu polskiego (Dział 7: „Wielbi dusza moja Pana”, Łk 1,46).

Wszystkie jednostki w podręczniku ucznia mają analogiczną pięcioetapową strukturę: Dylematy młodego człowieka; Wiara i życie chrześcijan; Zapamiętaj; Zastosuj; Modlitwa.

W pierwszej części uwagę kieruje się na problemy, rozterki i dylematy egzystencjalne adresatów katechezy. Najczęściej dokonuje się to poprzez interesujące świadectwa lub opis zdarzenia związanego z podejmowanym zagadnieniem.

Drugą część stanowi odpowiedź na przywołane problemy młodego człowieka zawarta w nauczaniu Kościoła. Dlatego znajdują się tu cytaty z Biblii, Katechizmu Kościoła Katolickiego, Katechizmu dla młodzieży YOUCAT oraz innych współczesnych dokumentów Kościoła. W tej części prezentowane są także postaci świętych jako wzory osobowe.

W części trzeciej Autorzy przedstawiają krótkie propozycje tekstowe, stanowiące syntezę omawianych treści.

Natomiast część czwarta poświęcona została kształtowaniu postaw religijno-moralnych, dlatego zawiera wskazania dla młodych ludzi, jak w oparciu o prawdę objawioną dokonywać wyborów życiowych.

Ostatnia część to modlitwa nawiązująca ściśle do rozważanego tematu.

Ważnym elementem podręcznika jest szata graficzna, która zdecydowanie pomaga adresatom katechezy w percepcji treści teologicznych. Może też zainicjować głębszą refleksję nad zagadnieniami religijnymi. Jest nowoczesna, dynamiczna, wzbogacona ilustracjami, diagramami, tabelami i fotografiami nawiązującymi do życia ludzi młodych. Koreluje także z edukacją szkolną, wzbogacając wiedzę dzięki zamieszczonym dziełom sztuki malarskiej artystów wybranych epok, portretom świętych i ważnych postaci Kościoła. Wyeksponowano też cytaty biblijne i z dokumentów Kościoła. Piktogramy Katechizmu Kościoła Katolickiego oraz Katechizmu dla młodzieży YOUCAT wskazują cytaty doktrynalne.

Poradnik metodyczny

Poradnik metodyczny dla nauczyciela religii ma następującą strukturę:

I. Założenia edukacyjne

1. Cele katechetyczne – wymagania ogólne

2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Wiedza

Umiejętności

Postawy

3. Korelacja z edukacją szkolną

4. Metody i techniki

5. Środki dydaktyczne

II. Przebieg katechezy

1. Modlitwa

2. Sytuacja egzystencjalna

3. Wiara i życie chrześcijan

4. Zastosowanie życiowe

5. Podsumowanie treści

6. Notatka (opcjonalnie)

7. Praca domowa

8. Modlitwa

9. Ewaluacja realizacji tematu – pytania kontrolne

Założenia edukacyjne opierają się na najnowszych wytycznych zarówno Podstawy programowej katechezy, Programu nauczania religii, jak również Podstawy programowej kształcenia ogólnego i rozporządzeń Ministerstwa Edukacji i Nauki. Potwierdza to przede wszystkim precyzyjne sformułowanie celów językiem wymagań. Profesjonalnie została także opisana korelacja z edukacją szkolną. Wskazanie metod i technik postępowania oraz środków dydaktycznych kompletuje pierwszą część scenariusza lekcji.

Każdy scenariusz w części pt. Przebieg katechezy ma podobną strukturę. Punkt 1 (Modlitwa) sugeruje modlitwę korespondującą treściowo z tematem. Punkt 2 (Sytuacja egzystencjalna) to oryginalny pomysł Autorów, którzy do każdej jednostki dołączyli opowiadanie literackie, informację medialną lub opis wydarzenia historycznego, napisany w taki sposób, aby obudzić zainteresowanie treścią katechezy. W punkcie 3 (Wiara i życie chrześcijan) poradnik przynosi wyjaśnienie tego, co jest najważniejsze i co powinno być zapamiętane przez ucznia. Natomiast w punkcie 4 (Zastosowanie życiowe) znajduje się informacja, jak stawać się prawdziwym chrześcijaninem oraz budować właściwe postawy życiowe. Punkt 5 (Podsumowanie treści) stwarza okazję dla katechety do lapidarnej rekapitulacji wcześniejszych działań. W punkcie 6 (Notatka, opcjonalnie) stworzona została przestrzeń do zapisania cennych informacji, które mogą pojawić się w czasie realizacji tematu, lub zarchiwizowania oryginalnych wytworów aktywności uczniów. Autorzy w punkcie 7 (Praca domowa, opcjonalnie) akcentują potrzebę przedłużenia edukacji religijnej poza teren szkoły, aby nabyte umiejętności mogły służyć w codziennych wyborach życiowych katechizowanych. Ważną rolę pełni także punkt 8 (Modlitwa) ,gdzie pojawia się apel o ofiarowanie wykonanego wysiłku Bogu. Całość kończy punkt 9 (Ewaluacja realizacji tematu – pytania kontrolne) , który czyni zadość wskazaniom edukacyjnym i daje możliwość katechecie do zbilansowania swojej aktywności pedagogicznej.

Scenariusze katechez w poradniku metodycznym są przygotowane w sposób rozbudowany i szczegółowy, sugerujący nie tylko treści oraz instrumentarium metodyczne, ale również konkretne sformułowania, zabiegi oratorskie, których może użyć katecheta. Takie podejście jest świadomym wyborem Autorów i Redaktora poradnika. Dotychczasowe doświadczenia w środowisku szkolnym dowiodły bowiem, że scenariusze w formie luźnych sugestii czy kilku punktów nie spełniają aktualnych oczekiwań. Przekazując tak rozbudowaną propozycję ufamy, że różnorodność merytoryczna i metodyczna pozwoli katechetom dokonywać dobrych wyborów z uwzględnieniem aktualnych standardów pedagogizacji religijnej w placówkach oświatowych oraz specyfiki młodych adresatów.

Przedstawiony poradnik metodyczny jest tylko propozycją dydaktyczną, dlatego katecheta może zrealizować każdą jednostką w inny sposób, z zachowaniem wskazań programowych. Jednak zaproponowane scenariusze są głęboko przemyślaną wizją konkretnej jednostki oraz są ze sobą logicznie powiązane w ramach poszczególnych działów. Dla doświadczonych katechetów będą prawdopodobnie tylko edukacyjną inspiracją, dla mniej doświadczonych – podstawą wiernej realizacji programu. Wydaje się to szczególnie istotne w rzetelnym i przystępnym przekazywaniu nowych treści teologicznych młodzieży, która u progu dorosłości poszukuje inspiracji dla swojego życia.

W imieniu Autorów,

Redaktor podręcznika

ks. Marian Zając

Emmanuel – Bóg z nami

I. Założenia edukacyjne

1. Cele katechetyczne – wymagania ogólne

•Przedstawienie prawdy o transcendencji i immanencji Boga w świecie (A.7.2).

2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Wiedza

Uczeń:

•wymienia przymioty i imiona Boga (A.7.1);

•wymienia sposoby objawiania się Boga człowiekowi z miłości od stworzenia do pełni w Jezusie Chrystusie;

•charakteryzuje obraz Boga, który wyłania się z Objawienia Bożego;

•wskazuje sposoby bycia z Bogiem, który jest z człowiekiem.

Umiejętności

Uczeń:

•na podstawie przymiotów i imion Boga omawia obraz Boga (A.7.1);

•potrafi zachęcić innych do poznawania i przyjęcia prawdy o „Bogu z nami”.

Postawy

Uczeń:

•wyraża pragnienie bycia z Bogiem, który jest z człowiekiem;

•wyraża wdzięczność Bogu za Jego objawienie (A.7.c).

3. Korelacja z edukacją szkolną

•Historia – historia starożytnego Izraela.

•Język polski – praca z tekstem.

4. Metody i techniki

Rozmowa kierowana, analiza tekstu, uzupełnianie tabeli, wykreślanka, film.

5. Środki dydaktyczne

Podręcznik i zeszyt ucznia, fragmenty KKK, komputer, projektor, tablica szkolna.

II. Przebieg katechezy

1. Modlitwa

Nauczyciel zaprasza uczniów do modlitwy słowami św. Faustyny:

Bądź uwielbiony, miłosierny nasz Boże, wszechmocny nasz Stwórco i Panie, cześć Ci oddajemy w najgłębszej pokorze, pogrążając się w Bóstwa Twego oceanie. Przez Chrystusa Pana naszego. Amen. (Dzienniczek 1744)

2. Sytuacja egzystencjalna

Nauczyciel zapisuje na tablicy wielkimi literami pytanie: „Jaki jest Bóg?”, po czym prosi uczniów, by podchodzili do tablicy i jako odpowiedzi zapisywali własne skojarzenia.

Możliwe odpowiedzi: wielki, dobry, wszechmogący, wszechobecny, miłosierny, sprawiedliwy, bliski, daleki, znany, nieznany.

Nauczyciel podsumowuje i podaje temat:

Każdy człowiek, skoro jest rozumny, posiada pewne wyobrażenie, myśl, obraz czy pojęcie Boga. Dowodem tego są wasze odpowiedzi na tablicy. Bóg przerasta wszystkie stworzenia i jednocześnie jest bliski człowiekowi. Taki jest też sens dzisiejszego tematu. Hebrajski zwrot עִמָּנוּ אֵל (‘Īmmānū ’ēl), czyli w wersji spolszczonej Emmanuel, oznacza „Bóg z nami” (por. Iz 7,14). W Ewangelii wg św. Jana na określenie obecności Boga z ludźmi użyto słowa ἐσκήνωσεν (eskēnōsen), czyli dosłownie „rozbił namiot”. Dzisiaj poznamy prawdę o Bogu bliskim człowiekowi i skonfrontujemy nasze wyobrażenia o Bogu z tym, kim i jaki On jest naprawdę. W tym celu sięgniemy do Objawienia Bożego, czyli tego, co Bóg mówi sam o sobie człowiekowi. Objawienie Boże dociera do nas przez Pismo Święte i Tradycję Kościoła. Ich treść w sposób syntetyczny została zamieszczona w Katechizmie Kościoła Katolickiego. Opisane są w nim etapy Objawienia Bożego, które teraz przeanalizujemy.

3. Wiara i życie chrześcijan

Nauczyciel dzieli uczniów na pięć grup i rozdaje fragmenty Katechizmu Kościoła Katolickiego.

Uczniowie udzielają odpowiedzi na zamieszczone poniżej pytania (plik z tekstami do pobrania ze strony kulkat.pl).

Grupa I

54. Bóg, który przez Słowo wszystko stwarza i zachowuje, daje ludziom w rzeczach stworzonych wieczne świadectwo o sobie. Zamierzając zaś otworzyć drogę zbawienia wiecznego, objawił ponadto siebie samego pierwszym rodzicom na początku. Wezwał ich do wewnętrznej komunii z sobą, przyoblekając ich blaskiem łaski i sprawiedliwości.

55. Objawienie to nie zostało przerwane przez grzech naszych pierwszych rodziców. Rzeczywiście, Bóg „po ich upadku wzbudził w nich nadzieję zbawienia przez obietnicę odkupienia; i bez przerwy troszczył się o rodzaj ludzki, by wszystkim, którzy przez wytrwanie w dobrym szukają zbawienia, dać żywot wieczny”. „A gdy człowiek przez nieposłuszeństwo utracił Twoją przyjaźń, nie pozostawiłeś go pod władzą śmierci... Wielokrotnie zawierałeś przymierze z ludźmi”.

1. W jaki sposób Bóg objawiał się człowiekowi?

2. Jaki obraz Boga wyłania się z tekstu?

Grupa II

56. Gdy przez grzech została rozbita jedność rodzaju ludzkiego, Bóg dąży najpierw do ocalenia ludzkości, ratując jej poszczególne części. Przymierze z Noem po potopie wyraża zasadę ekonomii Bożej wobec „narodów”, czyli ludzi zgromadzonych „według swych krajów i swego języka, według szczepów i według narodów” (Rdz 10,5).

57. Ten zarazem kosmiczny, społeczny i religijny porządek wielości narodów ma na celu ograniczenie pychy upadłej ludzkości, która – jednomyślna w swej przewrotności – o własnych siłach chciała dojść do swojej jedności, budując wieżę Babel. Jednak z powodu grzechu politeizm oraz bałwochwalstwo narodu i jego przywódcy nieustannie zagrażają pogańską przewrotnością tej tymczasowej ekonomii.

1. W jaki sposób Bóg objawiał się człowiekowi?

2. Jaki obraz Boga wyłania się z tekstu?

Grupa III

59. Aby zgromadzić w jedno rozproszoną ludzkość, Bóg wybiera Abrama, wzywając go do wyjścia „z ziemi rodzinnej i z domu... ojca” (Rdz 12,1), aby uczynić go Abrahamem, to znaczy „ojcem mnóstwa narodów” (Rdz 17,5): „W tobie będą błogosławione wszystkie narody ziemi” (Rdz 12,3 LXX).

60. Lud pochodzący od Abrahama będzie powiernikiem obietnicy danej patriarchom, ludem wybranym, wezwanym, by pewnego dnia przygotować zgromadzenie wszystkich dzieci Bożych w jedności Kościoła. Ten lud będzie korzeniem, na którym zostaną zaszczepieni poganie stający się wierzącymi.

1. W jaki sposób Bóg objawiał się człowiekowi?

2. Jaki obraz Boga wyłania się z tekstu?

Grupa IV

62. Po patriarchach Bóg ukształtował Izrael jako swój lud, ocalając go z niewoli egipskiej. Zawiera z nim przymierze na Synaju i przez Mojżesza dał mu swoje Prawo, by uznał Go i służył Mu jako jedynemu prawdziwemu i żywemu Bogu, opatrznościowemu Ojcu i sprawiedliwemu Sędziemu, oraz by oczekiwał obiecanego Zbawiciela.

64. Przez proroków Bóg formuje swój lud w nadziei zbawienia, w oczekiwaniu nowego i wiecznego Przymierza przeznaczonego dla wszystkich ludzi, Przymierza, które będzie wypisane w sercach. Prorocy głoszą radykalne odkupienie Ludu Bożego, oczyszczenie ze wszystkich jego niewierności, zbawienie, które obejmie wszystkie narody. O tej nadziei będą świadczyć przede wszystkim ubodzy i pokorni Pana. Żywą nadzieję zbawienia Izraela zachowały święte kobiety: Sara, Rebeka, Rachela, Miriam, Debora, Anna, Judyta i Estera. Najdoskonalszym obrazem tej nadziei jest Maryja.

1. W jaki sposób Bóg objawiał się człowiekowi?

2. Jaki obraz Boga wyłania się z tekstu?

Grupa V

65. „Wielokrotnie i na różne sposoby przemawiał niegdyś Bóg do ojców przez proroków, a w tych ostatecznych dniach przemówił do nas przez Syna” (Hbr 1,1-2). Chrystus, Syn Boży, który stał się człowiekiem, jest jedynym, doskonałym i ostatecznym Słowem Ojca. W Nim powiedział On wszystko i nie będzie już innego słowa oprócz Niego. Obok wielu innych doskonale to wyraża św. Jan od Krzyża, komentując Hbr 1,1-2:

„Od kiedy Bóg dał nam swego Syna, który jest Jego jedynym Słowem, nie ma innych słów do dania nam. Przez to jedno Słowo powiedział nam wszystko naraz i nie ma już nic więcej do powiedzenia (...). To bowiem, o czym częściowo mówił dawniej przez proroków, wypowiedział już całkowicie w Nim, dając nam Go całego, to jest swojego Syna. Jeśli więc dzisiaj ktoś chciałby Go jeszcze o coś pytać lub prosić o jakąś wizję lub objawienie, nie tylko postępowałby nieroztropnie, lecz także obrażałby Boga, nie mając oczu utkwionych jedynie w Chrystusa bądź szukając poza Nim innej rzeczy albo nowości”.

1. W jaki sposób Bóg objawiał się człowiekowi?

2. Jaki obraz Boga wyłania się z tekstu?

Odpowiedzi są zapisywane w tabeli na tablicy i w zeszytach.

Nauczyciel komentuje:

Z Katechizmu Kościoła Katolickiego dowiadujemy się, jakimi sposobami Bóg objawiał się człowiekowi i jaki obraz Boga wyłania się z Objawienia Bożego. Okazuje się, że Bóg wszechmogący i wszechobecny jest bliski człowiekowi, daje mu się poznać i kochać. Potwierdza to inny fragment Katechizmu oraz pewne zdanie z 1 Listu św. Jana Apostoła.

Nauczyciel odczytuje głośno z podręcznika lub prosi o to jednego z uczniów:

Bóg, w samym sobie nieskończenie doskonały i szczęśliwy, zamysłem czystej dobroci, w sposób całkowicie wolny, stworzył człowieka, by uczynić go uczestnikiem swego szczęśliwego życia. Dlatego w każdym czasie i w każdym miejscu jest On bliski człowiekowi. Bóg wzywa człowieka i pomaga mu szukać, poznawać i miłować siebie ze wszystkich sił. (KKK 1)

Nauczyciel komentuje:

Bóg jest taki, jakim sam się ukazuje w pełni w Jezusie Chrystusie.

Odczytuje głośno z podręcznika lub prosi o to jednego z uczniów: Bóg jest miłością. (1 J 4,8)

Skoro tak jest, to zgodnie z rozumem i wiarą trzeba udzielić Bogu pozytywnej odpowiedzi.

Nauczyciel odczytuje głośno z podręcznika fragment encykliki Benedykta XVI Deus caritas est i Ewangelii wg św. Jana lub prosi o to jednego z uczniów:

Bóg pierwszy nas ukochał i nadal nas kocha jako pierwszy; dlatego my również możemy odpowiedzieć miłością. (DCE 17)

Jezus rzekł: „Na tym polega dzieło Boga, abyście uwierzyli w Tego, którego On posłał”. (J 6,29)

4. Zastosowanie życiowe

Nauczyciel komentuje:

Usłyszeliśmy, że właściwą odpowiedzią udzieloną Bogu jest miłość. Bóg chce, żebyśmy wierzyli w Jezusa Chrystusa. Miłością odpowiadamy Bogu zawsze i wyłącznie przez Jezusa Chrystusa. Jakimi konkretnymi sposobami lub drogami? Odpowiedzi poznamy rozwiązując zadanie.

Nauczyciel rozdaje uczniom wykreślankę w wersji papierowej lub udostępnia w wersji elektronicznej (kod QR, link).

Rozwiązania poziomo i pionowo: stworzenia, Kościół, człowiek, sakramenty, Biblia, uczynki, cierpienie.

Link: https://learningapps.org/watch?v=p5o05ns1j21

QR:

Nauczyciel komentuje:

Wskazaliśmy sposoby, poprzez które możemy odpowiedzieć Bogu miłością. Każda taka odpowiedź dzieje się przez pośrednictwo Jezusa Chrystusa. W Nim Bóg jest z nami. On jest Emmanuelem, o którym mowa w dzisiejszym temacie. Odpowiadajmy Bogu miłością na Jego miłość. On nas uprzedza.

5. Podsumowanie treści

Podsumowaniem jest film z YouTube: „3MC – Trzyminutowy Katechizm” – 8. W jaki sposób Bóg się objawił?, https://youtube/ykhTKHLRQHM.

6. Notatka

Notatkę stanowi zapis tabeli. Można również polecić uczniom wklejenie wykreślanki do zeszytów.

7. Praca domowa

Napisz e-mail do znajomego, który jest negatywnie nastawiony do Boga, Jezusa Chrystusa i Jego Kościoła. W swojej wiadomości przedstaw mu sposoby objawiania się Boga człowiekowi w historii, ukaż mu prawdziwy obraz Boga i wskaż sposoby odpowiedzenia Bogu miłością.

8. Modlitwa

Ps 145,1-3.8-9.18-21 – z podręcznika ucznia.

9. Ewaluacja realizacji tematu – pytania kontrolne

•Wymień przymioty i imiona Boga. Jaki obraz Boga z nich się wyłania?

•Wymień sposoby objawiania się Boga człowiekowi.

•W jaki sposób możemy być z Bogiem, który jest z człowiekiem?

•Jak zachęcić innych do poznawania i przyjęcia prawdy o „Bogu z nami”?

Prawo naturalne i objawione

I. Założenia edukacyjne

1. Cele katechetyczne – wymagania ogólne

•Przekazanie wiedzy na temat prawa moralnego. Zachęta do jego przestrzegania (A.26).

2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Wiedza

Uczeń:

•definiuje prawo moralne i łaskę Bożą jako niezbędną pomoc do zbawienia (A.26.1);

•wymienia formy Bożego prawa moralnego (naturalne, objawione) (A.26.2);

•definiuje prawo naturalne;

•wymienia cechy prawa naturalnego.

Umiejętności

Uczeń:

•wyjaśnia zależności, jakie zachodzą pomiędzy różnymi rodzajami prawa moralnego;

•rozpoznaje i klasyfikuje przykłady prawa moralnego;

•uzasadnia potrzebę respektowania obiektywnych norm moralnych (C.3.3).

Postawy

Uczeń:

•respektuje w życiu prawo naturalne i kieruje się prawem objawionym (A.26.a);

•jest przekonany, że prawo naturalne i objawione to wyraz miłości Boga do człowieka (A.27.b).

3. Korelacja z edukacją szkolną

•Język polski – analiza tekstów literackich: biblijnych i starożytnych.

•Historia – prawo starożytnego Izraela.

•Etyka – prawo naturalne.

4. Metody i techniki

Analiza tekstu, dyskusja, pogadanka, modyfikowana piramida wartości (praca w grupach), Milionerzy, odsłanianie obrazka (learningapps.org), metafora, śpiew.

5. Środki dydaktyczne

Pismo Święte, podręcznik ucznia, arkusze piramidy priorytetów (po 2 dla każdej grupy), karteczki z tekstami zasad moralnych i wersetami z Pisma Świętego (plik do pobrania z kulkat.pl), klej, sprzęt multimedialny z dostępem do Internetu.

II. Przebieg katechezy

1. Modlitwa

Nauczyciel proponuje modlitwę Psalmem 19 (w. 8-15). Można wyświetlić uczniom tę modlitwę i zaproponować podział na chóry jak w modlitwie brewiarzowej: https://brewiarz.pl/indeksy/pokaz.php3?id=1&nr=022.

Prawo Pana doskonałe – krzepi ducha;

świadectwo Pana niezawodne – poucza prostaczka;

nakazy Pana słuszne – radują serce;

przykazanie Pana jaśnieje i oświeca oczy;

bojaźń Pańska szczera, trwająca na wieki;

sądy Pańskie prawdziwe, wszystkie razem są słuszne.

Cenniejsze niż złoto, niż złoto najczystsze,

a słodsze od miodu płynącego z plastra.

Twój sługa na nie zważa,

w ich przestrzeganiu zysk jest wielki.

Kto jednak dostrzega swoje błędy?

Oczyść mnie od tych, które są skryte przede mną.

Także od pychy broń swojego sługę,

niech nie panuje nade mną!

Wtedy będę bez skazy i wolny

od wielkiego występku.

Niech znajdą uznanie słowa ust moich i myśli mego serca

u Ciebie, Panie, moja Skało i mój Zbawicielu!

2. Sytuacja egzystencjalna

Nauczyciel rozmawia z uczniami na temat sumienia i życia moralnego osób niewierzących.

Można posłużyć się następującymi pytaniami lub jako punkt wyjścia do rozmowy wziąć tekst „Dylematy młodego człowieka” z podręcznika ucznia.

• Skąd ludzie niewierzący wiedzą, jakie postępowanie jest dobre, a jakie złe?

• Kto jest źródłem zasad moralnych obowiązujących w świecie?

Nauczyciel podsumowuje:

Każdy człowiek, nawet niewierzący, ma w swojej duszy wpisane naturalne zasady moralne, które regulują relacje międzyludzkie. Każdy ma także sumienie, które podpowiada mu, jak powinien działać, aby być dobrym człowiekiem. Te zasady moralne wpisane w sercu każdego człowieka nazywamy prawem naturalnym. O nim dzisiaj będziemy mówić.

3. Wiara i życie chrześcijan

a. Poziomy prawa naturalnego – piramida wartości

Nauczyciel rozdaje uczniom arkusze piramidy wartości, karteczki z prawami do uszeregowania i klej. Następnie dzieli uczniów na 4-5-osobowe grupy i wydaje polecenie:

Zastanówcie się wspólnie, które prawa są najbardziej ogólne, a które najbardziej konkretne. Ułóżcie karteczki na arkuszu piramidy wartości – ogólne u góry, szczegółowe na dole. Dyskutując w grupie nad rozmieszczeniem karteczek pamiętajcie, by uzasadniać wasze decyzje wobec grupy.

Uczniowie pracują przez około minutę w grupie (zadanie jest dość proste), następnie przedstawiają swoje rozwiązanie na forum klasy.

Wariant multimedialny bez drukowania materiałów: Można także uczniom wyświetlić zadanie w formie obrazu (do pobrania z kulkat.pl) – kształt piramidy i lista norm. Uczniowie przerysowują przyjęte rozwiązanie na kartkę lub do zeszytu.

Po wykonaniu zadania nauczyciel wyjaśnia, że najbardziej ogólne zasady prawa naturalnego nazywamy pierwszorzędnymi, te bardziej szczegółowe są drugorzędne (co nie znaczy, że mniej ważne), a najbardziej konkretne są zasady działania. Jeśli uczniowie wykonywali zadanie w zeszycie, mogą obok piramidy wpisać nazwy poziomów i zatytułować piramidę: Poziomy prawa naturalnego.

b. Cechy prawa naturalnego

Nauczyciel zaprasza uczniów do wspólnej gry w Milionerów – Cechy prawa naturalnego: https://learningapps.org/view24818957. Przechodząc kolejne pytania i szukając właściwej odpowiedzi, uczniowie poznają cechy prawa naturalnego.

W razie braku dostępu do Internetu nauczyciel może posłużyć się podręcznikiem ucznia lub poprowadzić pogadankę w oparciu o pytania:

• Co to znaczy, że prawo naturalne jest: niezmienne, powszechne, poznawalne, obowiązujące, nieskodyfikowane.

Uczniowie odpowiadają według swojej intuicji, a nauczyciel tłumaczy każde z pojęć.

c. Prawo objawione

Nauczyciel wyjaśnia:

Prawo naturalne znajduje się w duszy ludzkiej, dlatego czasami niektórym ludziom trudno je zrozumieć. Pojawiają się także różne interpretacje podstawowych zasad moralnych, a niektórzy ludzie usiłują to prawo w sobie zniekształcić i zakłamać. Dlatego Bóg dał ludziom spisane zasady moralne, kiedy objawił się na Synaju. Za pośrednictwem Mojżesza dał narodowi wybranemu 10 przykazań i inne przepisy, które regulowały życie społeczne i religijne Izraela. Kto udoskonalił prawo Mojżeszowe? (Jezus)

Nauczyciel zaprasza do odczytania fragmentu Kazania na górze:

Słyszeliście, że powiedziano przodkom: „Nie zabijaj!”, a kto by się dopuścił zabójstwa, podlega sądowi. A Ja wam powiadam: Każdy, kto się gniewa na swego brata, podlega sądowi. A kto by rzekł swemu bratu: „Raka”, podlega Wysokiej Radzie. A kto by mu rzekł: „Bezbożniku”, podlega karze piekła ognistego. Jeśli więc przyniesiesz dar swój przed ołtarz i tam sobie przypomnisz, że brat twój ma coś przeciw tobie, zostaw tam swój dar przed ołtarzem, a najpierw idź i pojednaj się z bratem swoim! Potem przyjdź i dar swój ofiaruj! Pogódź się ze swoim przeciwnikiem szybko, dopóki jesteś z nim w drodze, by cię przeciwnik nie wydał sędziemu, a sędzia dozorcy, i aby nie wtrącono cię do więzienia. Zaprawdę, powiadam ci: Nie wyjdziesz stamtąd, dopóki nie zwrócisz ostatniego grosza.

Słyszeliście, że powiedziano: „Nie cudzołóż!” A Ja wam powiadam: Każdy, kto pożądliwie patrzy na kobietę, już się w swoim sercu dopuścił z nią cudzołóstwa. (…)

Powiedziano też: „Jeśli kto chce oddalić swoją żonę, niech jej da list rozwodowy”. A Ja wam powiadam: Każdy, kto oddala swoją żonę – poza wypadkiem nierządu – naraża ją na cudzołóstwo; a kto by oddaloną wziął za żonę, dopuszcza się cudzołóstwa.

Słyszeliście również, że powiedziano przodkom: „Nie będziesz fałszywie przysięgał, lecz dotrzymasz Panu swej przysięgi”. A Ja wam powiadam: Wcale nie przysięgajcie – ani na niebo, bo jest tronem Bożym; ani na ziemię, bo jest podnóżkiem stóp Jego; ani na Jerozolimę, bo jest miastem wielkiego Króla. Ani na swoją głowę nie przysięgaj, bo nawet jednego włosa nie możesz uczynić białym albo czarnym. Niech wasza mowa będzie: Tak, tak; nie, nie. A co nadto jest, od Złego pochodzi. (Mt 5,21-37)

• Jak Jezus udoskonala Prawo Mojżeszowe? (zwraca uwagę na wewnętrzną dyspozycję człowieka, jego decyzje i pragnienia, a nie tylko na zewnętrzne uczynki; ważniejsza jest miłość niż samo zachowanie)

4. Zastosowanie życiowe

Nauczyciel zaprasza uczniów do refleksji:

• Po co Bóg dał ludziom prawo naturalne i objawione?

Można zaproponować uczniom grę w odsłanianie obrazka-metafory: https://learningapps.org/view24820188. Każdy uczeń ocenia jeden uczynek i w ten sposób odkryte zostaje zdjęcie szlaku turystycznego. Nauczyciel wyjaśnia:

Zasady moralne są wyrazem miłości Boga do nas. Bóg pragnie, abyśmy byli szczęśliwi, dlatego wskazuje nam drogę prowadzącą do szczęścia. Zasady wynikające z prawa naturalnego i objawionego są jak oznaczenia górskiego szlaku. Jeśli chcemy bezpiecznie przejść trasą z pięknymi widokami, powinniśmy trzymać się oznakowania szlaku. A jeśli zejdziemy ze ścieżki i poranimy się poza szlakiem, w spowiedzi Bóg leczy nasze rany i pomaga wrócić na właściwą drogę.

5. Podsumowanie treści

Nauczyciel rozdaje grupom drugi arkusz piramidy wartości i prosi, aby tym razem przyporządkowali do odpowiednich miejsc wersety z Pisma Świętego.

Złota zasada postępowania powinna być w pierwszym rzędzie, Dekalog w drugim, a szczegółowe zalecenia Jezusa w trzecim rzędzie piramidy.

Po wykonaniu zadania przez uczniów i sprawdzeniu, nauczyciel podsumowuje:

W prawie objawionym znajdziemy te same poziomy zasad moralnych, co w prawie naturalnym. Prawo objawione nie zaprzecza bowiem prawu naturalnemu, ale zawiera te same zasady, bo źródłem obu praw jest ten sam Bóg. Można obrazowo powiedzieć, że prawo objawione jest skodyfikowaną wersją prawa naturalnego.

6. Notatka (opcjonalnie)

1. Bóg wpisał w serce każdego człowieka zasady moralne, które regulują życie społeczne. Zasady te nazywamy prawem naturalnym.

2. Prawo naturalne jest niezmienne, powszechne, poznawalne, obowiązujące i nieskodyfikowane.

3. Prawo objawione to zasady moralne, które Bóg dał ludziom za pośrednictwem Mojżesza i Chrystusa.

7. Praca domowa

Napisz do niewierzącego przyjaciela krótki list, w którym opowiesz, jak odkryłeś istnienie prawa naturalnego w swoim życiu. Nie zapomnij podzielić się z adresatem wiadomością o tym, że to prawo was łączy, bo i niewierzący noszą je w sobie.

8. Modlitwa

Z podręcznika ucznia – Pwt 6,4-7, lub piosenka „Siewców Lednicy” Słuchaj Izraelu.

9. Ewaluacja realizacji tematu – pytania kontrolne

•Dlaczego Bóg dał ludziom prawo moralne?

•Wymień formy prawa moralnego pochodzącego od Boga.

•Dlaczego należy przestrzegać podstawowych norm moralnych?

•Co to jest prawo naturalne?

•Jakie są cechy prawa naturalnego?

•Jakie zależności zachodzą pomiędzy różnymi rodzajami prawa moralnego?

•Jakie rodzaj prawa moralnego reprezentuje zdanie: „Czyń dobro, zła unikaj”?

•Jaki rodzaj prawa moralnego reprezentuje zdanie: „Nie mów fałszywego świadectwa przeciw bliźniemu swemu”?

Wolność jako dążenie do prawdy i dobra

I. Założenia edukacyjne

1. Cele katechetyczne – wymagania ogólne

•Kształtowanie postawy odpowiedzialnego korzystania z daru wolności (C.2).

2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Wiedza

Uczeń:

•definiuje chrześcijańską wizję wolności (C.2.1);

•podaje przykłady skutków niewłaściwego korzystania z wolności (C.2.5);

•wymienia cechy czynu (aktu) ludzkiego;

•wymienia i definiuje tzw. grzechy cudze;

•definiuje uzależnienie i podaje sposoby jego pokonania.

Umiejętności

Uczeń:

•wyjaśnia relacje pomiędzy wolnością a odpowiedzialnością (C.2.2);

•argumentuje konieczność istnienia wolności w życiu człowieka;

•wyjaśnia, w jaki sposób okoliczności dokonania czynu mogą prowadzić do zmniejszenia odpowiedzialności za ten czyn.

Postawy

Uczeń:

•bierze odpowiedzialność za własne postępowanie (C.2.a);

•właściwie korzysta z daru wolności (C.2.c);

•unika wszelkich form zniewolenia (C.2.d).

3. Korelacja z edukacją szkolną

•Język polski – analiza tekstów literackich: biblijnych i starożytnych.

•Etyka – wolność czynów ludzkich, odpowiedzialność.

4. Metody i techniki

Analiza tekstu, dyskusja, pogadanka, mapa myśli, metafora, film.

5. Środki dydaktyczne

Pismo Święte, podręcznik ucznia, tablica i coś do pisania, medal z napisem „wolność” na awersie i „odpowiedzialność” na rewersie, sprzęt multimedialny z dostępem do Internetu.

II. Przebieg katechezy

1. Modlitwa

Nauczyciel proponuje modlitwę Psalmem 1 (w. 1-6):

Szczęśliwy mąż,

który nie idzie za radą występnych,

nie wchodzi na drogę grzeszników

i nie siada w kręgu szyderców,

lecz ma upodobanie w Prawie Pana,

nad Jego Prawem rozmyśla dniem i nocą.

Jest on jak drzewo zasadzone nad płynącą wodą,

które wydaje owoc w swoim czasie,

a liście jego nie więdną;

co uczyni, pomyślnie wypada.

Nie tak z występnymi, nie tak:

są oni jak plewa, którą wiatr rozmiata.

Toteż występni nie ostoją się na sądzie

ani grzesznicy – w zgromadzeniu sprawiedliwych,

bo Pan uznaje drogę sprawiedliwych,

a droga występnych zaginie.

2. Sytuacja egzystencjalna

Nauczyciel rozmawia z uczniami na temat tzw. czarnych marszów proaborcyjnych pod hasłem „Wybór, a nie zakaz”.

Zwraca uwagę na błąd logiczny w haśle (zakaz daje zawsze możliwość wyboru: czy chcę go przestrzegać, czy nie). Można posłużyć się podręcznikiem ucznia („Dylematy młodego człowieka”) jako wstępem do dyskusji.

• Czy można w Polsce dokonać aborcji? Czy jest to w ogóle możliwe?

Nauczyciel podsumowuje dyskusję:

Nawet jeśli aborcja jest nielegalna, kobiety wciąż mają wybór, czy zabiją swoje nienarodzone dziecko, czy pozostawią je przy życiu. Tak samo jak ograniczenia prędkości nie uniemożliwiają ludziom ich przekraczania. Człowiek jest wolny niezależnie od istniejącego prawa. O tej wolności dzisiaj porozmawiamy.

3. Wiara i życie chrześcijan

a. Wolność i odpowiedzialność osobista (mapa myśli i symbolika medalu)

Nauczyciel przynosi na lekcję duży medal (najlepiej zrobić go z plasteliny lub modeliny, aby ciężar utrudniał jego obracanie się).

Z jednej strony medalu jest słowo „wolność”, a z drugiej „odpowiedzialność”. Nauczyciel zawiesza medal w pobliżu tablicy lub sobie na szyi, tak aby widoczne było słowo „wolność”.

Następnie zadaje uczniom pytania, a na podstawie ich odpowiedzi tłumaczy główne zagadnienia lekcji i tworzy na tablicy mapę myśli pod hasłem

„wolność”. Gdy przejdzie do zagadnienia odpowiedzialności, odwraca medal na drugą stronę.

• Czym jest wolność?Co to znaczy, że jestem wolny? (to możliwość wybierania między różnymi działaniami)

• Kto dał człowiekowi wolność? Kto dał mi ten medal? Dlaczego? (Bóg dał ludziom wolność, ponieważ bez niej nie byliby zdolni go kochać)

• Co w biblijnym opisie raju jest symbolem ludzkiej wolności? (drzewo poznania dobra i zła, ponieważ daje ludziom możliwość decydowania o swojej więzi z Bogiem)

• Kiedy ludzkie czyny są w pełni wolne? (gdy człowiek jest świadomy tego, co robi i jest to jego samodzielna decyzja – nauczyciel tłumaczy, że uczynek, który jest świadomy i dobrowolny, w filozofii nazywany jest aktem ludzkim)

• Podajcie przykłady czynów, które nie mogą być nazwane aktami ludzkimi (działania podjęte we śnie lub odruchowo – bo są dokonane bez świadomości; działanie w zniewoleniu, pod przymusem, działania, nad którymi człowiek stracił kontrolę przez nałóg)

• Jak jednym słowem określić konieczność poniesienia konsekwencji za dokonane wybory? (odpowiedzialność).

Nauczyciel odwraca medal i tłumaczy, że nie ma wolności bez odpowiedzialności, tak jak awers medalu nie może istnieć bez rewersu.

• Przed kim człowiek jest odpowiedzialny za swoje czyny? (przed Bogiem, przed ludźmi, przed prawem)

• Kiedy odpowiedzialność człowieka może zostać zmniejszona lub całkowicie zniesiona? (gdy uczynek nie był w pełni wolny: został dokonany bez świadomości, w niewiedzy lub pod przymusem; nauczyciel tłumaczy różnicę pomiędzy niewiedzą zawinioną i niezawinioną).

Przykładowa mapa myśli:

Po utworzeniu mapy myśli nauczyciel konkluduje, raz jeszcze podkreślając:

Nie ma wolności bez odpowiedzialności.

b. Skutki ludzkich wyborów

Następuje odczytanie fragmentu z Pisma Świętego: Pwt 30,15-20, zamieszczonego też w podręczniku ucznia.

Nauczyciel zadaje pytania:

• Jakie są skutki właściwego korzystania z wolności? (błogosławieństwo Boga, długie życie, potomstwo; można wytłumaczyć uczniom, że w czasach biblijnych liczne potomstwo było zawsze uznawane za znak błogosławieństwa Bożego)

• Jakie są skutki niewłaściwego korzystania z wolności? (śmierć, przekleństwo, poczucie nieszczęścia)

• A wy, jakie widzicie skutki niewłaściwego korzystania z wolności przez ludzi? (krzywda ludzka, niesprawiedliwość, zło na świecie, uzależnienia, nieszczęśliwe życie itp.)

• W jaki sposób Bóg może naprawiać zło dokonane przez ludzi? (udziela przebaczenia, pomaga wynagrodzić zło i wyjść z uzależnień, trzeba tylko Mu to zło oddać w konfesjonale)

c. Odpowiedzialność za grzechy innych

Nauczyciel pyta:

• Czy człowiek może być odpowiedzialny za zło popełnione przez kogoś innego? Kiedy tak się dzieje?

Można wypisać propozycje uczniów na tablicy. Następnie porównujemy je z katechizmową listą tzw. grzechów cudzych. Nauczyciel wyjaśnia:

Jeśli ktoś świadomie przyczynia się do czyjegoś grzechu albo bierze w nim udział w jakikolwiek sposób, winny jest takiego samego grzechu przed Bogiem. Jeśli jeszcze tego nie robiliście, dołóżcie do swojego rachunku sumienia listę pytań dotyczących grzechów cudzych – z nich także trzeba się spowiadać.

4. Zastosowanie życiowe

Wariant I. Film o uzależnieniu od smartfona

Nauczyciel wyświetla uczniom:

Vlog Tomasza Samołyka pt. „Dlaczego warto uwolnić się od smartfona”, https://youtube/lgcBN1m3oo8. Cały filmik trwa 25:20 min. Można wyświetlić tylko fragment do 7:53 min (statystyki i skutki uzależnienia od smartfona) lub/i od 12:14-21:49 (jak Samołyk radzi sobie z uzależnieniem).

Wariant II.

Nauczyciel podejmuje z uczniami dialog na temat różnych uzależnień i sposobów wychodzenia z nich:

• Co to jest uzależnienie? (powtarzające się zachowania mające na celu dać człowiekowi jakąś przyjemność; utrata kontroli nad tymi zachowaniami jest znakiem głębokiego uzależnienia, ale fakt, że posiadam jeszcze pewną kontrolę w danym działaniu nie oznacza niestety, że jestem całkowicie wolny; uzależnienie to nie stan zero-jedynkowy, ale długotrwały proces)

• Co należy zrobić, aby wyjść z uzależnienia? (uznać prawdę o swoim nałogu, oddać sprawę Bogu w spowiedzi, stopniowo ograniczyć nałogowe działania, zmniejszyć atrakcyjność podejmowanego działania, obliczyć koszty finansowe, czasowe i relacyjne nałogu, przejść odwyk, setki razy wybaczać sobie upadki, spowiadać się z nich i podejmować walkę na nowo, znaleźć inną czynność do zapełnienia czasu, odwrócić swoją uwagę od siebie samego – większość nałogów rodzi się z egoizmu)

5. Podsumowanie treści

Odczytanie fragmentu z Pisma Świętego: 1 Kor 6,12, zamieszczonego też w podręczniku ucznia.

6. Notatka (opcjonalnie)

1. Bóg dał ludziom wolność, czyli możliwość decydowania o sobie, aby mogli odpowiedzieć Mu miłością.

2. Akt ludzki to uczynek lub decyzja w pełni świadoma i dobrowolna.

3. Wolność zawsze wiąże się z odpowiedzialnością za podjęte decyzje.

4. Człowiek może być odpowiedzialny za cudze złe czyny, kiedy przyczynia się do nich lub bierze w nich udział.

7. Praca domowa

Zaprojektuj bluzę z kapturem informującą o chrześcijańskiej wolności człowieka, który to ubranie nosi.

8. Modlitwa

O wyzwolenie z nałogów: Pod Twoją obronę lub z podręcznika ucznia – Prośba o wewnętrzną wolność.

9. Ewaluacja realizacji tematu – pytania kontrolne

•Co to jest wolność?

•Dlaczego Bóg dał ludziom wolność?

•Jakie są skutki niewłaściwego korzystania z wolności?

•Kiedy akt ludzki jest wolny?

•Wymień tzw. grzechy cudze.

•Co to jest grzech cudzy?

•Wyjaśnij relacje pomiędzy wolnością a odpowiedzialnością.

•W jaki sposób okoliczności dokonania czynu mogą prowadzić do zmniejszenia odpowiedzialności za ten czyn?

•Co to jest uzależnienie?

•Jak wyjść z uzależnienia?

Kryteria oceny moralnej

I. Założenia edukacyjne

1. Cele katechetyczne – wymagania ogólne

•Przekazanie wiedzy o kryteriach oceny moralnej czynu (C.3).

•Ćwiczenie oceny moralnej – trening sumienia.

2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Wiedza

Uczeń:

•wskazuje na Boga jako na źródło ludzkiej moralności;

•uzasadnia, dlaczego czyny ludzkie podlegają ocenie moralnej (C.3.1);

•wymienia i charakteryzuje kryteria oceny moralnej czynów ludzkich (C.3.2).

Umiejętności

Uczeń:

•ocenia moralność przykładowych uczynków;

•na wybranych przykładach tłumaczy, jak okoliczności zmieniają ocenę moralną czynu;

•tłumaczy, dlaczego emocje nie podlegają ocenie moralnej;

•uzasadnia potrzebę respektowania obiektywnych norm moralnych (C.3.3).

Postawy

Uczeń:

•dokonuje rachunku sumienia;

•jest przekonany o konieczności respektowania obiektywnych norm moralnych (C.3.a);

•stara się podejmować czyny moralnie dobre (C.3.b).

3. Korelacja z edukacją szkolną

•Język polski – analiza tekstów literackich.

•Etyka – moralność czynów ludzkich.

4. Metody i techniki

Analiza tekstu, pogadanka, zajmowanie stanowiska, prezentacja multimedialna.

5. Środki dydaktyczne

Pismo Święte, podręcznik ucznia, tablica, wstążka lub kolorowa taśma klejąca, sprzęt multimedialny i plik prezentacji (do pobrania ze strony kulkat.pl).

II. Przebieg katechezy

1. Modlitwa

Nauczyciel proponuje modlitwę początkową: Spowiedź powszechna.

2. Sytuacja egzystencjalna

Nauczyciel nawiązuje do modlitwy początkowej:

Rozpoczęliśmy od spowiedzi powszechnej, ponieważ będziemy dziś mówić o tym, w jaki sposób ocenia się ludzkie czyny pod kątem moralności.

Następuje odczytanie „Dylematów młodego człowieka” z podręcznika ucznia. Na podstawie tekstu o wprowadzeniu w Holandii eutanazji na żądanie, nauczyciel rozpoczyna rozmowę o tym, kto może decydować o kwalifikacji czynu jako dobry lub zły.

• Czy ludzie mogą większością głosów określić, że dany uczynek jest dobry lub zły? (nie, nawet jeśli coś stanie się legalne, moralnie pozostaje złem)

• Dlaczego w niektórych przypadkach ludzie usiłują sami stanowić o tym, co jest dobre, a co złe? (z własnej wygody, żeby zakończyć trudną do zniesienia sytuację, żeby zabić wyrzuty sumienia)

• Co się stanie, jeśli większość społeczeństwa uzna, że Bóg nie istnieje? Czy naprawdę przestanie On istnieć?

3. Wiara i życie chrześcijan

Nauczyciel wyjaśnia uczniom, w jaki sposób ocenia się moralność czynów ludzkich:

To, czy dany uczynek jest dobry lub zły zależy od kilku czynników: przedmiotu, celu i okoliczności działania. Nazywamy je źródłami moralności ludzkich czynów. Aby dany uczynek był dobry moralnie, wszystkie trzy źródła muszą być dobre. Kiedy jeden lub więcej czynników jest złych, uczynek ludzki również takim się staje.

Następnie podaje konkretne przykłady zdarzeń, prosząc uczniów o ocenę, czy dany uczynek jest dobry, czy zły.

Można wyświetlać opis uczynków z prezentacji multimedialnej (do pobrania ze strony kulkat.pl). Uczniowie wyrażają swoją ocenę stając po prawej stronie tablicy, jeśli uważają uczynek za dobry, lub po lewej, jeśli według nich uczynek jest zły. Mogą też stanąć pośrodku, jeśli ocena jest w ich odczuciu zbyt skomplikowana, by wydać prosty wyrok. Wstążką lub taśmą klejącą można też podzielić salę na „strefę dobra” i „strefę zła”.

Przykładowa lista uczynków:

– modlitwa,

– kłamstwo,

– opiekowanie się młodszym rodzeństwem,

– morderstwo,

– aborcja,

– czytanie horoskopu,

– udzielenie pomocy uchodźcom wojennym,

– zdrada małżeńska.

Jeśli wywiąże się dyskusja nad oceną moralną któregoś zachowania, nauczyciel przypomina wniosek z początku lekcji: zło jest złem, nawet wtedy, gdy znajdą się ludzie, którzy uważają dany czyn za dobry. Po podaniu kilku przykładów nauczyciel prosi uczniów, aby usiedli i tłumaczy krótko, czym jest przedmiot czynu i jak wpływa on na jego ocenę moralną. Może posłużyć się podręcznikiem ucznia lub na tablicy stopniowo wypisać trzy elementy oceny moralnej czynu: przedmiot, cel, okoliczności.

Przedmiotem czynu (materią) jest wybrane przez człowieka działanie (czasem również sama decyzja). Niektóre działania ludzkie są jednoznacznie dobre, np. modlitwa, posłuszeństwo, pomoc potrzebującym. Inne ludzkie działania są zawsze złe, np. zabójstwo, przekleństwo, bluźnierstwo, cudzołóstwo, krzywoprzysięstwo, bałwochwalstwo.

Nauczyciel zaprasza uczniów do ponownego zajęcia stanowiska, według poprzednich zasad.

Tym razem wymienia przykłady uczynków wraz z ich intencją:

– starsza pani modli się, aby pokazać księdzu, jaka jest pobożna,

– pracownik okłamuje pracodawcę, bo nie chce stracić pracy,

– starszy brat opiekuje się siostrą, bo chce dostać za to od rodziców pieniądze,

– dziecko modli się różańcem, bo chce wyprosić u Boga zdrowie dla chorej mamy,

– właściciel domu broniąc swojej posesji przed włamywaczem, niechcący go zabił,

– bezdomny ukradł bułkę ze sklepu, bo był głodny,

– mężczyzna z zemsty zabił sąsiada, z którym zdradzała go żona,

– kobieta przekazała dużą sumę pieniędzy dla biednych po to, żeby zapłacić mniejszy podatek,

– nastolatka poszła na adorację do kościoła, aby prosić Boga o pokój na świecie.

Nauczyciel zwraca uczniom uwagę, że w tych przypadkach ocena czynu nie jest już tak prosta jako poprzednio. Następnie tłumaczy, jak intencja danego czynu wpływa na jego ocenę.

Można posłużyć się podręcznikiem ucznia lub narysować na tablicy prostą tabelkę.

Celem czynu jest intencja, którą ma osoba podejmująca decyzję o swoim działaniu. Każdy wolny czyn ludzki ma jakiś cel. Dobry cel przyświecający dobremu działaniu sprawia, że uczynek staje się jeszcze lepszy. Zły cel złego działania pogarsza uczynek. Zła intencja może także zmienić dobre działanie w złe. Nie można jednak czynić zła w dobrym celu. Cel nigdy nie uświęca środków: złe działanie pozostaje złe, nawet jeśli czyni się je w dobrym celu.

Nauczyciel zwraca uczniom uwagę, że zły czyn pozostaje zły także wtedy, gdy coś stało się wbrew czyjejś intencji, ale odpowiedzialność takiego człowieka przed Bogiem jest zmniejszona.

Najlepiej to widać na przypadku nieumyślnego zabójstwa. Można przypomnieć uczniom, że grzechem jest tylko czyn popełniony świadomie i dobrowolnie.

Następnie zaprasza uczniów do zajęcia stanowiska po raz trzeci, ale tym razem prosi, aby stanęli tym bliżej ściany sali, im większe jest zło/dobro uczynku w ich ocenie (szerokość sali staje się swego rodzaju skalą).

Konkretne przykłady nauczyciel wymienia parami, tak aby pokazać kontrast, jaki do oceny zdarzenia mogą wprowadzić zmienione okoliczności:

– kobieta nie poszła na niedzielną Mszę Świętą, ponieważ miała zbyt dużo sprzątania w domu,

– zamiast iść na sobotnią Mszę Świętą, kobieta posprzątała dom dla swojej rodziny,

– mężczyzna okradł sklep jubilerski,

– mężczyzna ukradł z kościoła poświęcone naczynia liturgiczne,

– grupa przestępcza zaplanowała i wykonała wyrok śmierci na jednym ze swoich wrogów,

– grupa przestępcza w czasie napadu na sklep doprowadziła do śmierci jego pracownika,

– dziecko w gniewie uderzyło brata,

– dziecko w gniewie uderzyło swojego tatę,

– chłopiec ukradł z domu sąsiadów całe ich oszczędności,

– chłopiec przywłaszczył sobie książkę pożyczoną od kolegi.

Na koniec nauczyciel zaprasza uczniów do rozmowy o okolicznościach czynów ludzkich.

Okoliczności czynu to drugorzędne elementy, które mają znaczenie dla jego oceny moralnej. Czasami mogą tę ocenę głęboko zmienić. Jakie okoliczności wpłynęły na ocenę moralną czynów, które przed chwilą ocenialiście? (czas, miejsce, premedytacja, osoba skrzywdzona, wielkość krzywdy)

Można wypisać je na tablicy i porównać z podręcznikiem ucznia.

4. Zastosowanie życiowe

Nauczyciel zaprasza uczniów do dyskusji nad oceną moralną uczuć:

• Czy emocje mogą być dobre lub złe? Dlaczego?

Następnie odczytuje z Pisma Świętego fragment przedstawiający oczyszczenie świątyni:

Zbliżała się pora Paschy żydowskiej, i Jezus przybył do Jerozolimy. W świątyni zastał siedzących za stołami bankierów oraz tych, którzy sprzedawali woły, baranki i gołębie. Wówczas, sporządziwszy sobie bicz ze sznurów, powypędzał wszystkich ze świątyni, także baranki i woły, porozrzucał monety bankierów, a stoły powywracał. Do tych zaś, którzy sprzedawali gołębie, rzekł: „Zabierzcie to stąd i z domu mego Ojca nie róbcie targowiska!” Uczniowie Jego przypomnieli sobie, że napisano: „Gorliwość o dom Twój pochłonie Mnie”. W odpowiedzi zaś na to Żydzi rzekli do Niego: „Jakim znakiem wykażesz się wobec nas, skoro takie rzeczy czynisz?” Jezus dał im taką odpowiedź: „Zburzcie tę świątynię, a Ja w trzy dni wzniosę ją na nowo”. Powiedzieli do Niego Żydzi: „Czterdzieści sześć lat budowano tę świątynię, a Ty ją wzniesiesz w przeciągu trzech dni?” On zaś mówił o świątyni swego ciała. Gdy zmartwychwstał, przypomnieli sobie uczniowie Jego, że to powiedział, i uwierzyli Pismu i słowu, które wyrzekł Jezus. (J 2,13-22)

Nauczyciel rozpoczyna dyskusję:

• Czy Jezus popełnił kiedykolwiek grzech? A w dniu, gdy wypędził przekupniów ze świątyni biczem ze sznurów?

Podsumowuje swoimi słowami lub tekstem z podręcznika:

Emocje ludzkie nie podlegają ocenie moralnej, ponieważ nie są powodowane decyzją człowieka, a jedynie stanowią reakcję na różne zdarzenia w jego otoczeniu. Nie powinniśmy ich dzielić na dobre i złe, lecz na przyjemne i nieprzyjemne. Ocenie moralnej podlega jednak to, co z danymi emocjami zrobimy. Zarówno przyjemne, jak i nieprzyjemne emocje mogą nas prowadzić do dobrych i do złych czynów.

Można zachęcić uczniów, aby podali przykłady takich sytuacji. Jeśli brakuje im kreatywności, można poprosić o podanie dobrego i złego uczynku dokonanego w emocjach pozytywnych i negatywnych, np.:

– Niemowlę płacze w nocy po raz dziesiąty. Niewyspana matka złości się na nie. (Rozwiązanie dobre: idzie karmić. Rozwiązanie złe: bije dziecko. Sam fakt, że gniewa się, nie jest złem, lecz jej reakcja na trudną noc może być zła).

– Chłopak zakochał się w swojej koleżance z klasy, a ona odwzajemnia sympatię. (Rozwiązanie dobre: spotykają się, by się lepiej poznać. Rozwiązanie złe: idą razem do łóżka. Samo zakochanie nie jest złe, ale to, co człowiek z nim zrobi, może być złe).

5. Podsumowanie treści

Nauczyciel rozpoczyna burzę mózgów. Wypowiedzi uczniów są notowane na tablicy.

• Jakie są skutki podejmowania czynów moralnie złych? (wyrzuty sumienia, smutek, zniszczenie relacji, zburzenie piękna i harmonii świata, grzech wobec Boga, wstyd, ucieczka przed Bogiem, zakłamanie, poczucie winy, zmniejszone poczucie własnej wartości, strach przed konsekwencjami, zachwianie obrazu Boga, poczucie bycia nieszczęśliwym)

• Które skutki według was mają największe znaczenie w życiu człowieka?

6. Notatka (opcjonalnie)

1. Na ocenę moralną konkretnego czynu składają się: przedmiot (działanie), intencja oraz okoliczności.

2. Aby czyn był oceniony jako dobry, wszystkie trzy elementy muszą być dobre.

3. Emocje nie podlegają ocenie moralnej, ponieważ nie są powodowane decyzją ludzką.

7. Praca domowa

Wyjaśnij w kilku zdaniach, dlaczego warto przestrzegać norm moralnych i wybierać czyny dobre.

8. Modlitwa

Może to być chwila refleksji w ciszy (rachunek sumienia) lub modlitwa do Ducha Świętego o umiejętność rozpoznawania tego, co jest dobre (z podręcznika ucznia).

9. Ewaluacja realizacji tematu – pytania kontrolne

•Kto może decydować o tym, co jest dobre, a co złe?

•Jakie są kryteria oceny moralnej czynów ludzkich?

•Podaj przykład uczynku i jego oceny moralnej (negatywnej \i pozytywnej) w zmienionych okolicznościach zdarzenia.

•Dlaczego emocje nie podlegają ocenie moralnej?

•Dlaczego warto przestrzegać obiektywnych norm moralnych?

Zasady formacji sumienia

I. Założenia edukacyjne

1. Cele katechetyczne – wymagania ogólne

•Wyjaśnienie sposobów służących formacji sumienia (C.5).

2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Wiedza

Uczeń:

•wymienia uniwersalne zasady formacji sumienia (C.5.4);

•opisuje naturalne i nadprzyrodzone sposoby formowania sumienia;

•wyjaśnia, na czym polega niebezpieczeństwo wynikające z braku formowania sumienia.

Umiejętności

Uczeń:

•uzasadnia potrzebę nieustannej pracy nad własnym sumieniem (C.5.3);

•wyjaśnia różnicę pomiędzy naturalnymi i nadprzyrodzonymi rodzajami sumienia.

Postawy

Uczeń:

•podejmuje trwały wysiłek pracy nad formacją własnego sumienia (C.5.a);

•jest przekonany, że w formacji sumienia konieczne jest pogłębianie więzi z Chrystusem (C.5.b).

3. Korelacja z edukacją szkolną

•Język polski – analiza tekstów literackich.

•Etyka – źródła moralnych zobowiązań.

4. Metody i techniki

Praca z podręcznikiem, pogadanka, schemat, rozwiązywanie karty pracy.

5. Środki dydaktyczne

Podręcznik, tablica, zeszyt, karty pracy dla uczniów (plik do pobrania z kulkat.pl).

II. Przebieg katechezy

1. Modlitwa

Nauczyciel odczytuje fragment Psalmu 25,1-3:

Ku Tobie, Panie, wznoszę moją duszę, mój Boże,

Tobie ufam, niech nie doznam zawodu!

Nikt bowiem, kto Tobie ufa, nie doznaje wstydu;

niech doznają wstydu ci, którzy łamią wiarę dla marności.

2. Sytuacja egzystencjalna

Nauczyciel prosi jednego z uczniów o odczytanie z podręcznika świadectwa zamieszczonego w dziale „Dylematy młodego człowieka”. Następnie zadaje pytania:

• Jak Andrzej – autor tego świadectwa – definiuje sumienie?

• Dlaczego bohater świadectwa znalazł się w więzieniu? Jak on to tłumaczy?

• Co według Andrzeja dzieje się z człowiekiem, który zagłuszy swoje sumienie?

Po zebraniu odpowiedzi, nauczyciel rysuje na tablicy oś czasu.

W połowie osi zaznacza pionowy znacznik z podpisem: MOMENT UCZYNKU, następnie fragment osi przed pionową strzałką podpisuje: SUMIENIE PRZEDUCZYNKOWE, fragment osi za pionowym znacznikiem: SUMIENIE POUCZYNKOWE. Uczniowie przerysowują schemat do zeszytu:

Nauczyciel wyjaśnia:

Nasze sumienie, które jest głosem Boga w nas, działa nie tylko po uczynku, w momencie, gdy zaczynamy mieć jego wyrzuty lub osądzamy czy popełniony przez nas czyn jest dobry lub zły. Sumienie nie jest czerwoną lampką w samochodzie, która zapala się dopiero wtedy, gdy stanie się coś złego. Istotna jest obecnośćtzw. sumienia przeduczynkowego. Przykład Andrzeja pokazuje, że jego brak lub zagłuszenie potrafi doprowadzić człowieka do osobistej katastrofy. Dlatego tak ważne jest, aby mieć je właściwie ukształtowane, troszczyć się o nie i rozwijać je.

3. Wiara i życie chrześcijan

Nauczyciel rozdaje uczniom karty pracy z obrazkiem garncarskich rąk (plik do druku na stronie kulkat.pl) i wyjaśnia zadanie:

Gotowe dzieło garncarza wymaga wiele czasu i pracy. Aby rzeźbić w bryle gliny, trzeba mieć właściwe umiejętności. Na podstawie tekstów w podręczniku zamieszczonych w dziale „Wiara i życie chrześcijan” oraz własnych pomysłów wpiszcie:

W jaki sposób należy formować sumienie młodego człowieka, by było ono skuteczną pomocą w jego życiu?

Po upływie wyznaczonego czasu nauczyciel zachęca do dzielenia się osiągnięciami i wypisuje na tablicy najczęściej powtarzające się odpowiedzi. Jest to także moment, by zachęcić młodzież do osobistego świadectwa lub dyskusji na temat poszczególnych zagadnień, które zapisali w tabeli.

4. Zastosowanie życiowe

Nauczyciel zaprasza do zapoznania się ze schematem w podręczniku dotyczącym formowania sumienia. Następnie wyjaśnia:

Oprócz środków nadnaturalnych w procesie formowania własnego sumienia, posiadamy wrodzone zdolności nazwane naturalnymi, pozwalające nam udoskonalać działanie naszego wewnętrznego kompasu moralnego.

Nauczyciel prosi o odczytanie ze schematu naturalnych sposobów formowania sumienia. Można zaaranżować krótką dyskusję nad poszczególnymi postawami lub zapytać:

• Czy uważacie, że podane środki naturalne w kształtowaniu sumienia są ważne? Dlaczego?

• Czy potraficie wymienić jeszcze inne umiejętności lub zdolności, które byłyby pomocne w procesie formowania sumienia?

5. Podsumowanie treści

Nauczyciel prosi o odczytanie z podręcznika tekstu działu „Zastosuj”. Tłumaczy:

Za każdym razem, kiedy przychodzi nam podjąć decyzję, stoimy przed wyborem. Aby wybrać najlepszą drogę, czyli drogę życia, należy nieprzerwanie pracować nad własnym sumieniem, korzystając z środków naturalnych, a w szczególności nadnaturalnych. Zachęca nas do tego słowo Boże z Listu do Tesaloniczan (1 Tes 5,21-22) oraz słowa św. Augustyna.

6. Notatka

Wypełniona na lekcji karta pracy wklejona do zeszytu.

7. Praca domowa

Narysuj w zeszycie kolorową żarówkę. Obok rysunku zamieść wytłumaczenie: dlaczego słowo Boże jest światłem na ścieżce naszego życia?

8. Modlitwa

Odczytany z podręcznika fragment Psalmu 25,4-5.

9. Ewaluacja realizacji tematu – pytania kontrolne

•Dlaczego dla chrześcijanina formowanie sumienia jest tak bardzo ważne?

•Jakie są nadprzyrodzone zasady formacji sumienia?

•Jakie są naturalne sposoby formowania sumienia?

•Czym różnią się naturalne sposoby formowania sumienia od sposobów nadprzyrodzonych?

•Co jeszcze może nam pomóc we właściwym formowaniu sumienia?

•W jaki sposób należy formować swoje sumienie?

•Na czym polega niebezpieczeństwo wynikające z braku formowania sumienia?

Pojęcie grzechu i rodzaje grzechów

I. Założenia edukacyjne

1. Cele katechetyczne – wymagania ogólne

•Poszerzenie wiadomości na temat grzechu. Uświadomienie potrzeby walki z grzechem (C.7).

2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Wiedza

Uczeń:

•definiuje pojęcie grzechu (C.7.1);

•opisuje naturę grzechu jako nieposłuszeństwa człowieka wobec Boga (C.7.2);

•wymienia znane mu podziały grzechów osobistych i katalogi grzechów (C.7.1);

•wylicza skutki grzechu śmiertelnego;

•bezbłędnie recytuje z pamięci grzechy główne;

•opisuje istotę grzechu pierworodnego;

•w oparciu o treść prezentacji multimedialnej wyjaśnia, na czym polega grzech cudzy.

Umiejętności

Uczeń:

•wskazuje różnice pomiędzy grzechem śmiertelnym a grzechem powszednim;

•samodzielnie formułuje propozycje zachęty do systematycznego korzystania z sakramentu pokuty.

Postawy

Uczeń:

•troszczy się o stan swojego sumienia poprzez praktykę codziennego rachunku sumienia i systematyczne korzystanie z sakramentu pokuty;

•ma świadomość własnej grzeszności (C.7.a);

•unika okazji do popełnienia grzechu (C.7.b);

•dba o życie w łasce uświęcającej (C.7.c).

3. Korelacja z edukacją szkolną

•Język polski – wartości moralne w tekstach literatury i kultury.

•Wiedza o społeczeństwie – różne rodzaje norm społecznych oraz skutki łamania tych norm.

4. Metody i techniki

Rozmowa kierowana, miniwykład, praca z podręcznikiem, praca z tekstem biblijnym, porządkowanie informacji w tabeli, giełda definicji, plakat reklamowy, prezentacja multimedialna.

5. Środki dydaktyczne

Podręcznik ucznia, zeszyt, kopie tabeli do uzupełnienia, papier formatu A4, małe kartki (format A6 lub mniejszy), przybory do pisania i rysowania, tablica, magnesy lub przylepce, sprzęt multimedialny, plik prezentacji.

II. Przebieg katechezy

1. Modlitwa

Nauczyciel zaprasza uczniów do wspólnej modlitwy. Proponuje, aby sami wskazali jej intencje. Następnie prosi jednego z uczniów, aby rozpoczął odmawianie dowolnie wybranej modlitwy.

2. Sytuacja egzystencjalna

Nauczyciel proponuje głośne odczytanie tekstu zamieszczonego w dziale „Dylematy młodego człowieka”. Nawiązuje dialog z uczniami w oparciu o odczytany tekst:

• Z jakimi problemami musiała zmierzyć się Kasia?

• Dlaczego sama nie była w stanie sobie poradzić?

• Dlaczego walka z grzechem sprawia nam tyle problemów (jest tak trudna)?

Po zebraniu odpowiedzi, nauczyciel podsumowuje:

Grzech zagościł w życiu człowieka praktycznie u początku jego istnienia i zawsze był przyczyną wielu problemów. Dlatego człowiek zawsze interesował się tą problematyką. W teologii moralnej istnieje nawet osobny dział – hamartiologia (gr. hamartia – grzech) – zajmujący się zagadnieniem grzechu. My także chcemy dziś przyjrzeć się bliżej rzeczywistości grzechu, opisać dokładnie czym jest, zobaczyć jaki jest mechanizm jego powstawania, poznać różne kategorie grzechów i przyjrzeć się różnorodnym skutkom grzechu.

3. Wiara i życie chrześcijan

W celu rozwinięcia podjętego zagadnienia, nauczyciel zapowiada:

Zanim dokładniej przyjrzymy się różnym katalogom grzechów, ustalmy najpierw definicję grzechu.

Nauczyciel proponuje pracę metodą giełdy definicji. W tym celu rozdaje uczniom po trzy małe kartki i prosi, aby każdy indywidualnie stworzył trzy własne definicje grzechu. Po upływie wyznaczonego czasu nauczyciel dzieli uczniów na grupy według dowolnie przyjętego klucza, przydziela grupom papier (minimum formatu A4) oraz przybory do pisania i prosi, aby na podstawie definicji wypracowanej wcześniej przez osoby wchodzące w skład grupy wypracowali jedną wspólną definicję i zapisali na otrzymanej kartce papieru. Po upływie wyznaczonego czasu przedstawiciele poszczególnych grup prezentują opracowane definicje i umieszczają je na tablicy. Jeśli czas pozwoli, można krótko odnieść się do definicji. Następnie nauczyciel proponuje:

Spróbujmy skonfrontować nasze definicje z treścią nauczania Kościoła. W tym celu sięgniemy do podręcznika ucznia.

Nauczyciel poleca odczytanie fragmentu „Definicje grzechu”. Po lekturze poszerza podjęte zagadnienie:

Wiemy już, czym jest grzech, dlatego w następnej kolejności zajmiemy się podziałem grzechów. Pomoże nam w tym prezentacja. Oglądając ją, spróbujemy zebrać najważniejsze informacje dotyczące podziału grzechów i uzupełnić formularz.

Nauczyciel rozdaje formularze i wyświetla slajdy prezentacji (pliki dostępne do pobrania ze strony kulkat.pl).

Komentarz doslajdów prezentacji

Slajd 2

Wiemy już, że grzech to wykroczenie moralne, wyraz braku miłości do Pana Boga i do drugiego człowieka. Warto jednak pamiętać, że istnieją różne rodzaje grzechów. Spróbujemy się im przyjrzeć, korzystając z dalszych slajdów prezentacji.

Slajd 3

Kiedy mówimy o grzechach, nie sposób pominąć pierwszego grzechu, popełnionego w raju przez pierwszych rodziców. Nazywamy go grzechem pierworodnym.

Tu warto poprosić uczniów o krótkie przypomnienie sceny grzechu pierworodnego. Na koniec można podsumować:

Istotą tego pierwszego wykroczenia moralnego było nieposłuszeństwo (rodzaj buntu) człowieka względem Boga. Przyczyną sprawczą takiej postawy była z jednej strony utrata zaufania do Boga, z drugiej – ludzka pycha: pierwszy człowiek chciał dorównać swojemu Stwórcy, stać się takim jak Bóg. Jednocześnie nie sposób zapomnieć, że ten pierwszy grzech pociągnął za sobą wiele bardzo bolesnych dla człowieka konsekwencji. Popełniając grzech pierworodny, pierwsi ludzie utracili swoją pierwotną świętość. W konsekwencji, jak wyjaśniono w Katechizmie Kościoła Katolickiego: „natura ludzka została osłabiona w swoich władzach, poddana niewiedzy, cierpieniu i panowaniu śmierci; jest ona skłonna do grzechu” (KKK 418). Owocem (następstwem) owej skłonności jest nasz osobisty grzech.

Slajd 4

Kiedy uświadamiamy sobie naszą grzeszność, mamy też świadomość, że nie wszystkie grzechy są takie same (nie są sobie gatunkowo równe), dlatego możemy mówić o wielu podziałach grzechów. Pierwszy, najbardziej podstawowy, to podział ze względu na materię, czyli podział na grzechy śmiertelne i grzechy powszednie.

Nauczyciel poleca wybranemu uczniowi odczytanie wyjaśnień dotyczących grzechu śmiertelnego i powszedniego.

Slajd 5

Oprócz wspomnianego już podziału grzechów na śmiertelne i powszednie, możemy dokonać także innych klasyfikacji. Pierwsze rozróżnienie to podział na grzechy własne i grzechy cudze. O grzechach własnych mówimy wtedy, gdy sami jesteśmy pomysłodawcami i sprawcami grzechu. Może się jednak zdarzyć, że ktoś namówi nas do zła, sprowokuje nas do niego swoim niestosownym zachowaniem, doradzi nam popełnienie zła lub pochwali zło. W takich sytuacjach mamy do czynienia z grzechem cudzym – jest to zarówno grzech popełniającego konkretny zły czyn, jak i grzech osoby, która przyczyniła się do popełniania tego konkretnego zła.

Kolejny podział to rozróżnienie na grzechy wewnętrzne i zewnętrzne. Dokonano go uwzględniając rodzaj zaangażowania człowieka w popełnione zło. Jeśli grzeszymy myślą – mówimy o grzechu wewnętrznym, jeśli natomiast mamy do czynienia z grzesznym czynem – mówimy o grzechu zewnętrznym. Ostatnie rozróżnienie to podział na grzech aktualny (grzeszny czyn) i grzech habitualny (to stan po popełnieniu grzechu).

Slajd 6

Osobny podział grzechów znajdujemy także w recytowanej podczas Mszy Świętej formule spowiedzi powszechnej. Wypowiadamy w niej słowa:„Spowiadam się Bogu Wszechmogącemu i wam bracia i siostry, że bardzo zgrzeszyłem myślą, mową, uczynkiem i zaniedbaniem”. To rozróżnienie może nam pomóc w zrobieniu krótkiego (codziennego) rachunku sumienia

Slajd 7

Mówiąc o różnorodnych podziałach grzechów, nie sposób pominąć katalogów grzechów. Jeden z nich znajdujemy w Liście św. Pawła do Galatów.

Można poprosić jednego z uczniów o odczytanie tekstu:

Jest zaś rzeczą wiadomą, jakie uczynki rodzą się z ciała: nierząd, nieczystość, wyuzdanie, bałwochwalstwo, czary, nienawiść, spory, zawiść, gniewy, pogoń za zaszczytami, niezgoda, rozłamy, zazdrość, pijaństwo, hulanki i tym podobne. Co do nich zapowiadam wam, jak to już zapowiedziałem: ci, którzy się takich rzeczy dopuszczają, królestwa Bożego nie odziedziczą. (Ga 5,19-21)

Slajd 8

Swoistym katalogiem grzechów są także dobrze nam znane z tzw. małego katechizmu grzechy główne.

Można poprosić ucznia o ich odczytanie. Jeśli czas pozwoli, można wyjaśnić istotę poszczególnych grzechów głównych. Następnie nauczyciel uzupełnia:

Warto pamiętać, że odczytane przez nas grzechy są źródłem wielu innych grzechów, jakie na co dzień popełniamy.

Slajd 9

Zostały nam jeszcze dwa katalogi grzechów. Pierwszy z nich stanowią tak zwane grzechy wołające o pomstę do nieba. Należą do nich: umyślne zabójstwo, uciskanie ubogich wdów i sierot, zatrzymanie zapłaty pracownikom i grzechy nieczyste przeciwko naturze.

Slajd 10

Ostatni zbiór grzechów to grzechy przeciwko Duchowi Świętemu.

Można poprosić ucznia o odczytanie treści ostatniego slajdu. Następnie dopowiedzieć:

Na kartach Ewangelii możemy odnaleźć wypowiedź Jezusa, w której mowa jest o tym, że grzechy przeciwko Duchowi Świętemu nie będą odpuszczone. Wydaje się, że wynika to z faktu, iż ludzie popełniający te grzechy, poprzez swoje wewnętrzne nastawienie, sami zamykają się na przyjęcie pokuty.

Po obejrzeniu wszystkich slajdów prezentacji, w ramach podsumowania należy sprawdzić poprawność wypełnienia formularza, nad którym uczniowie pracowali oglądając prezentację.

4. Zastosowanie życiowe

Nauczyciel poszerza podjęte zagadnienie:

Jako ludzie wierzący mamy świadomość obecności zła i grzechu w naszym codziennym życiu. Poważnym błędem byłoby jednak zatrzymanie się wyłącznie na fakcie ludzkiej grzeszności. Nie uczynił tego także sam Bóg – już w raju okazał ludziom swoje miłosierdzie i dał im obietnicę zbawienia. Mówił wówczas do węża: „Wprowadzam nieprzyjaźń między ciebie a niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono ugodzi cię w głowę, a ty ugodzisz je w piętę” (Rdz 3,15). Wymownym znakiem wypełnienia się tej obietnicy jest krzyż Chrystusa. Innym, szczególnym znakiem Bożej miłości względem człowieka grzesznego jest także sakrament pokuty.

Dlaczego tak wielu ludzi nie docenia (unika) sakramentu pokuty?

Jak zachęcić współczesnego człowieka (zwłaszcza młodego) do systematycznego korzystania z sakramentu pokuty?

Po zebraniu odpowiedzi, nauczyciel proponuje:

Spróbujemy przelać na papier nasze pomysły. Waszym zadaniem będzie opracowanie reklamy sakramentu pokuty.

W dalszej części katechezy uczniowie będą pracować w grupach. Można wykorzystać podział, którego dokonano w pierwszej części lekcji, lub podzielić klasę od nowa. Należy wyjaśnić, że praca może być wykonana w formie scenki rodzajowej, pantomimy lub opracowana w wersji papierowej (plakat reklamowy). Warto wyznaczyć czas na wykonanie zadania.

5. Podsumowanie treści

Po prezentacji efektów pracy w grupach, nauczyciel podsumowuje:

W Liście do Rzymian św. Paweł pisał: „Gdzie wzmógł się grzech, tam jeszcze obficiej rozlała się łaska” (Rz 5,20). Chociaż przez grzech odwracamy się od Pana Boga, zdajemy sobie sprawę z tego, że bez Jego pomocy nie jesteśmy w stanie dobrze przejść przez życie. Dlatego warto każdego dnia pytać siebie o stan swojego sumienia, a jeśli odkryjemy, że w naszym życiu zapanowało zło i grzech – zwłaszcza grzech śmiertelny – miejmy odwagę wrócić do Chrystusa i otworzyć swoje serce na Jego przebaczenie w sakramencie pokuty.

6. Notatka

Będzie ją stanowić formularz wypełniony przez uczniów w ramach lekcji.

7. Praca domowa (opcjonalnie)

Ułóż i zapisz w zeszycie krótkie hasło reklamujące sakrament pokuty.

8. Modlitwa

Nauczyciel proponuje zakończenie katechezy odczytaniem fragmentu biblijnego zamieszczonego w podręczniku (Ps 51,3-5).

9. Ewaluacja realizacji tematu – pytania kontrolne

•Co to jest grzech?

•Wyjaśnij istotę grzechu pierworodnego.

•Wymień znane ci podziały grzechów.

•Wyjaśnij, na czym polega różnica pomiędzy grzechem śmiertelnym a powszednim.

•Wymień znane ci katalogi grzechów.

•Jakie grzechy zaliczamy do grzechów głównych?

•Wymień 7 grzechów głównych.

Grzech przeciwko Duchowi Świętemu

I. Założenia edukacyjne

1. Cele katechetyczne – wymagania ogólne

•Przekazanie wiedzy o grzechu przeciwko Duchowi Świętemu (C.8).

•Kształtowanie postawy ufności w Boże miłosierdzie.

2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Wiedza

Uczeń:

•definiuje grzech przeciwko Duchowi Świętemu (C.8.1);

•wymienia rodzaje grzechu przeciwko Duchowi Świętemu;

•opowiada swoimi słowami historię biblijną o przypisywaniu Jezusowi działania demonicznego.

Umiejętności

Uczeń:

•znajduje środki zaradcze wobec wybranych przykładów grzechu przeciwko Duchowi Świętemu.

Postawy

Uczeń:

•jest posłuszny natchnieniom Ducha Świętego (C.8.c);

•ufa miłosierdziu Bożemu.

3. Korelacja z edukacją szkolną

•Język polski – analiza tekstów literackich.

•Historia – Stanisław Staszic, Blaise Pascal, oświecenie.

4. Metody i techniki

Analiza tekstu, pogadanka, praca w grupach, recepta, tekst z lukami (tradycyjny lub learningapps).

5. Środki dydaktyczne

Podręcznik ucznia, formularze recepty, tekst z lukami (pliki do pobrania z kulkat.pl) lub sprzęt multimedialny z dostępem do Internetu.

II. Przebieg katechezy

1. Modlitwa

Nauczyciel proponuje modlitwę początkową: Akt żalu.

2. Sytuacja egzystencjalna

Nauczyciel prosi o odczytanie z podręcznika ucznia tekstu „Dylematy młodego człowieka” o śmierci Stanisława Staszica.

Uczniowie wypowiadają się swobodnie na temat tej historii. Nauczyciel przypomina, że Kościół nigdy nikogo nie ogłosił potępionym, za to wielu ogłasza świętymi. Na koniec zapowiada temat lekcji.

3. Wiara i życie chrześcijan

Nauczyciel prosi o odczytanie z Pisma Świętego fragmentu Mk 3,20-30:

Potem przyszedł do domu, a tłum znów się zbierał, tak że nawet posilić się nie mogli. Gdy to posłyszeli Jego bliscy, wybrali się, żeby Go powstrzymać. Mówiono bowiem: «Odszedł od zmysłów». A uczeni w Piśmie, którzy przyszli z Jerozolimy, mówili: «Ma Belzebuba i mocą władcy złych duchów wyrzuca złe duchy». Wtedy przywołał ich do siebie i mówił im w przypowieściach: «Jak może szatan wyrzucać szatana? Jeśli jakieś królestwo jest wewnętrznie skłócone, takie królestwo nie może się ostać. I jeśli dom wewnętrznie jest skłócony, to taki dom nie będzie mógł się ostać. Jeśli więc szatan powstał przeciw sobie i wewnętrznie jest skłócony, to nie może się ostać, lecz koniec z nim. Nikt nie może wejść do domu mocarza i sprzęt mu zagrabić, jeśli mocarza wpierw nie zwiąże, i dopiero wtedy dom jego ograbi. Zaprawdę, powiadam wam: wszystkie grzechy i bluźnierstwa, których by się ludzie dopuścili, będą im odpuszczone. Kto by jednak zbluźnił przeciw Duchowi Świętemu, nigdy nie otrzyma odpuszczenia, lecz winien jest grzechu wiecznego». Mówili bowiem: «Ma ducha nieczystego».

Można także odczytać krótszy fragment biblijny wraz z komentarzem z podręcznika ucznia. Nauczyciel zadaje uczniom pytania:

• O co ludzie oskarżali Jezusa?

• Jaki błąd myślenia zarzucił im Jezus?

• Dlaczego Bóg nie może przebaczyć ludziom niektórych grzechów?

Nauczyciel wyjaśnia uczniom, na czym polega grzech przeciwko Duchowi Świętemu:

Kiedy człowiek nie chce przyjąć przebaczenia, Bóg nie będzie mu go na siłę dawał. Są różne powody, dla których ludzie odrzucają miłosierdzie Boga: nie chcą przyznać się do popełnionego zła, odkładają spowiedź na później, fałszują swoje sumienie, udają doskonałych przed sobą i ludźmi, podsycają w sobie nienawiść lub nie chcą przebaczyć swoim krzywdzicielom. Każda z tych sytuacji jest bardzo niebezpieczna dla duszy, ponieważ jeśli w takim stanie zastanie człowieka śmierć, jest on narażony na wieczne potępienie.

4. Zastosowanie życiowe

Nauczyciel dzieli uczniów na 6 grup i rozdaje im formularze recepty.

Każda z grup otrzymuje jeden rodzaj grzechu przeciwko Duchowi Świętemu do przeanalizowania. Na podstawie podręcznika uczniowie dowiadują się, na czym ten grzech polega. Następnie uzupełniają formularz recepty.

Znajdźcie lekarstwo na grzech przeciwko Duchowi Świętemu i wypiszcie receptę, którą Duch Święty dałby osobie, która popada w ten grzech.

Przykładowe lekarstwa: pokora, spowiedź, modlitwa o wiarę, o nadzieję, o uzdrowienie, rozmowa z kapłanem, modlitwa wstawiennicza wspólnoty.

5. Podsumowanie treści

Nauczyciel rozdaje uczniom tekst z lukami do uzupełnienia lub rozwiązuje z uczniami zadanie internetowe: https://learningapps.org/25002661.

Tekst z odpowiedziami:

Miłosierdzie Boga jest (nieskończone). Istnieją jednak sytuacje, w których człowiek to miłosierdzie ogranicza. Nazywamy je grzechami przeciw (Duchowi Świętemu). Polegają one na odrzuceniu (przebaczenia/miłosierdzia) od Boga, odkładaniu (spowiedzi/pokuty/nawrócenia) aż do śmierci, przypisywaniu Bogu złośliwości. Taki grzech popełnia także człowiek, który (stracił/zaprzepaścił) wiarę w ważne prawdy objawione, popadł w rozpacz lub rozmyślnie nie chce (przebaczyć) bliźnim krzywdy.

Aby uniknąć takich sytuacji w życiu, ufaj miłosierdziu Boga i często (spowiadaj się).

6. Notatka (opcjonalnie)

Bóg pragnie, aby ludzie Go kochali, dlatego dał im wolność. Człowiek może przyjąć Bożą miłość lub ją odrzucić. Kiedy człowiek odrzuca Boże przebaczenie lub zamyka się na nie przez brak przebaczenia bliźnim, Bóg nie może przebaczyć mu „na siłę”, mimo że Jego miłosierdzie jest nieskończone. Taką sytuację nazywamy grzechem przeciw Duchowi Świętemu.

7. Praca domowa

Poszukaj informacji o tzw. zakładzie Pascala i wyjaśnij w kilku zdaniach w zeszycie, na czym ten zakład polega.

8. Modlitwa

Śpiew: Niepojęta Trójco – tekst w podręczniku ucznia.

9. Ewaluacja realizacji tematu – pytania kontrolne

•Na czym polega grzech przeciwko Duchowi Świętemu?

•Wymień katechizmowe grzechy przeciwko Duchowi Świętemu.

•Opowiedz swoimi słowami historię biblijną o przypisywaniu Jezusowi działania demonicznego.

•Co może być lekarstwem na grzech przeciwko Duchowi Świętemu?

Chrześcijańska wizja szczęścia

I. Założenia edukacyjne

1. Cele katechetyczne – wymagania ogólne

•Ukazanie 8 błogosławieństw jako podstawy chrześcijańskiej wizji szczęścia (C.1).

2. Treści nauczania – wymagania szczegółowe

Wiedza

Uczeń:

•wymienia 8 błogosławieństw;

•podaje okoliczności wygłoszenia przez Jezusa 8 błogosławieństw (A.15.1);

•podaje przykłady niewłaściwego rozumienia szczęścia przez człowieka;

•wyjaśnia, na czym polega konsumpcyjna i faryzejska wizja szczęścia (C.1.3);

•wymienia skutki dążenia do źle pojmowanego szczęścia.

Umiejętności

Uczeń:

•tłumaczy skutki zradykalizowania postawy unikania cierpienia przez człowieka;

•analizuje tekst biblijny za pomocą antytezy.

Postawy

Uczeń:

•dąży do szczęścia zgodnie z modelem chrześcijańskim (C.1.b);

•odrzuca postawy materialistyczno-konsumpcyjne (C.1.c).

3. Korelacja z edukacją szkolną

•Język polski – analiza tekstów literackich.

4. Metody i techniki

Analiza tekstu, dyskusja, pogadanka, praca w grupach, antyteza.

5. Środki dydaktyczne

Podręcznik ucznia, Pismo Święte, zestawy zdań odnoszących się do fałszywych wizji szczęścia – po jednym dla każdej grupy, opcjonalnie niedokończone zdania do „antybłogosławieństw” (pliki do pobrania z kulkat.pl).

II. Przebieg katechezy

1. Modlitwa

Nauczyciel proponuje modlitwę początkową Duchu Święty, który oświecasz lub inną do Ducha Świętego.

2. Sytuacja egzystencjalna

Wariant I. Analiza tekstu świadectwa

Nauczyciel prosi o odczytanie z podręcznika ucznia „Dylematów młodego człowieka”.

Tekst zawiera świadectwo matki, którą dziecko poprosiło o odłożenie telefonu. Po całym dniu spędzonym z dzieckiem odkryła, że telefon daje przyjemność, ale zabiera czas na prawdziwe szczęście. Po odczytaniu tekstu nauczyciel zadaje pytania:

• Z czym można łatwo pomylić szczęście? (z przyjemnością)

• Czym się różni szczęście od przyjemności? (przyjemność jest chwilowa, a przeżywana w samotności lub w egoistyczny sposób prowadzi do poczucia pustki; szczęście wynika z budowania relacji opartych na miłości: człowiek kocha i sam jest kochany)

Wariant II. Dyskusja nad wizją szczęścia

Nauczyciel rozpoczyna dyskusję:

• Co to jest szczęście?

• Jak je zdobyć?

W trakcie dyskusji warto zrobić na tablicy wynikającą z rozmowy mapę myśli – „klasową wizję szczęścia”. W trakcie lekcji będzie można się do niej odnosić, aby wykazać właściwe i błędne kierunki pojmowania szczęścia.

Nauczyciel podsumowuje dyskusję nie komentując jeszcze tego, co powstało na tablicy, ale zapowiadając temat lekcji.

3. Wiara i życie chrześcijan

Nauczyciel dzieli uczniów na grupy i każdej wręcza komplet kart z przykładami ludzkich zachowań.

Pasują one do trzech fałszywych wizji szczęścia: konsumpcyjnej, faryzejskiej i opartej na unikaniu cierpienia. Nauczyciel prosi o przeczytanie kart i podzielenie ich na kategorie. Uczniowie muszą uzgodnić między sobą, dlaczego dokonali takiego właśnie podziału kart. Jeśli pojawią się trudności z podziałem kart, uczniowie mogą sięgnąć do podręcznika, gdzie opisano trzy fałszywe wizje szczęścia. Na koniec tej części lekcji nauczyciel prosi uczniów, aby wytłumaczyli, dlaczego te sposoby zdobywania szczęścia nie prowadzą do niego – chodzi o doprowadzenie uczniów do wniosku, że dominuje w nich poszukiwanie szczęścia bez Boga lub nawet przeciw Niemu. Fałszywe wizje ludzkiego szczęścia mają bowiem u swojej podstawy egoizm. Także ucieczka przed rzeczywistością nie uszczęśliwia, bo prawdziwego Boga i prawdziwej miłości doświadcza się nie we własnej fantazji, tylko w świecie realnym. Nauczyciel w podsumowaniu podkreśla, że Bóg jest źródłem ludzkiego szczęścia, ponieważ jest źródłem całej miłości i całego dobra na świecie.

4. Zastosowanie życiowe

Nauczyciel dzieli uczniów na 7 grup i przydziela im po jednym z 8 błogosławieństw z Kazania na górze.

Uczniowie pracują z Pismem Świętym lub podręcznikiem ucznia. Nauczyciel prosi, aby napisali zdanie przeciwstawne do oryginalnego przydzielonego błogosławieństwa. Zdanie to ma być zgodne z tym, co lansuje dzisiejszy świat i powinno rozpoczynać się od słowa „błogosławieni” lub „szczęśliwi”. Jedno z błogosławieństw (w ocenie nauczyciela najtrudniejsze dla konkretnej klasy) należy wykorzystać jako przykład antytezy: podać rozwiązanie tego zadania i poprosić uczniów pracujących w 7 grupach o analogiczne przekształcenie pozostałych makaryzmów. W klasie z uczniami mniej zdolnymi można grupom podać początek „antybłogosławieństw” i poprosić o uzupełnienie zdania od wyrazu „bo…” (plik z niedokończonymi zdaniami oraz z „antybłogosławieństwami” do pobrania ze strony kulkat.pl). Na koniec uczniowie odczytują stworzone przez siebie rozwiązania, a klasa ocenia ich trafność, ewentualnie podaje alternatywne rozwiązania. Chodzi o maksymalne zrozumienie treści błogosławieństw. Zadanie to ma na celu także pokazanie uczniom, że 8 błogosławieństw w swojej istocie opiera się na zaprzeczeniu fałszywym ludzkim wizjom szczęścia. Przykładowe rozwiązanie:

– Błogosławieni ubodzy w duchu, albowiem do nich należy królestwo niebieskie. – Błogosławieni bogaci, bo do nich należą upragnione dobra materialne.

– Błogosławieni, którzy się smucą, albowiem oni będą pocieszeni. – Błogosławieni roześmiani, bo dobrze się bawią.

– Błogosławieni cisi, albowiem oni na własność posiądą ziemię. – Błogosławieni, którzy najgłośniej krzyczą, bo przeforsują swoją rację, nawet jeśli jej nie mają.

– Błogosławieni, którzy łakną i pragną sprawiedliwości, albowiem oni będą nasyceni. – Błogosławieni, którzy sami wymierzają sprawiedliwość, bo zemsta jest słodka.

– Błogosławieni miłosierni, albowiem oni miłosierdzia dostąpią. – Błogosławieni, którzy dbają wyłącznie o siebie, bo ich wszystkie potrzeby będą doskonale zaspokojone.