Noc listopadowa ebook

Korytarz w Szkole Podchorążych,

przez całą sceny szerz[1] szeroki,

do pół drugiego planu w głąb.

Z lewej księżyca zieleń wpada

przez okna ścianę szklaną;

pośrodku brama, nad tą bramą

chorągwi czworo w pęk złożono;

giwery[2] w rzędów dwa pod ścianą.

Noc – wieczór – pusto; – szum od pola,

z Łazienkowskiego parku…

Warta gdzieś stąpa – słychać kroki.

Na kozłach bębny, dwa moździerze

i kopczyk kul i szpada.

Podziemu prysną wraz[3] ościeże:

w tym korytarzu wstaje Dziewa,

hełm z kitą na jej karku,

prawicą włócznia, tarcz[4] jej lewa;

jej pierwszy głos i rola.

Ze spiżu czerwony kask kryje jej lica

a oczy jej gorą w przyłbicy;

jej szata się łyska w odblasku księżyca;

tarcz wielka na złotej pętlicy:

Egida[5] śrebrzysta, przez ramię rzucona,

wężami szeleści żywemi.

Wężami ciążące podźwiga ramiona

i spisę[6] wbija do ziemi.

I głosem zawoła, aż gromem uderzy,

że ku niej skrzydlatych chór dziewek nadbieży

a każda na skrzydłach niesiona.

I otóż lecą ku niej, lecą

zwycięstwa dziwne Panie:

skrzydlate wielkim skrzydeł lotem.

Wielkim kołują wprzód zawrotem,

nim w kole która stanie.

Ten, co z zawrotnych szczytów

Olbrzymów pchnął w głąb Tartaru[24]

i włada w państwie chmurnem błękitów,

skąd gromem i błyskiem spada,

przeze mnie każe!

Niechaj błysk piorunowy

zapala ognie-ołtarze!

Szał być ma Aresowy[25]!!!!

Pobierajcie z bożego daru:

Zews nawołuje sług!

Ares!! Mój pan i bóg!!

Oto Ares, zwalony z pętów,

uleciał z Olimpu bram,

jako burza

i opadł nad miastem sam

a teraz przelatuje konny

i krzyczy i podjudza i podburza.

Powalim męże i poranim!

Lećcie za nim!!!

Hej! Skrzydła porozwijane

nad miastem szeroko rozprężem,

aż one uzbrojone dosiężem,

dopadniem, pochwycim siłą;

rola się stanie mogiłą

narodom; przez krew zwyciężem!!

Nad ludami uderzą gromy,

chmury się zapalą pożarem,

w gruzy zapadną domy,

ogień z niebios wyleci widomy,

zaciąży Gniew!

Kto walczy – ?

Polska z Carem! – -

Powołane są i wysłane

Kery[26], sine dajmony,

z przeklętych nor Tartaru -

Harpije, co ssają krew

konających…

Znacie tę Nike[27] Fidiaszową,

jak sandał wiąże szybka,

jak ze zwróconą w górę głową,

(tej brak, gdyż dzieło jest fragmentem)

wstrzymana w locie, gibka,

sandał chce splątać rozplątany

a strój jej, taśmą nie wiązany,

z polotnych fałdów tors odkrywa

i pierś na ciele wpół przegiętem.

Otóż to ona się odzywa

Jako:

Pod Moskwę, na gniazdo Carów,

wiodłam Cezara Franków.

W orłowej leciałam chmurze,

nad lasem sztandarów,

w górze! w górze!

Szczęście unosiło skrzydła:

Rycerzy wiodłam kochanków…

Odzyszczesz rycerzy kochanków:

leć…

Nad duszami zaciążę.

Zwycięzców ramiony[29] uniosę

na bój.

Leć!

Książę.

Oni jego pochwycą?!

Zdradą!!

Nie!

Oni tam wlecą gromadą

i pochwycą książęcia w pół-śnie.

Pójdziesz za nimi!

Nie!! – -

Niech walczą twarzą w twarz,

niech pierś o pierś ubroczą,

niech działa na się zatoczą,

tej nocy walce wydolę,

niech wyjdą w pole!

Uderzą miecz o miecz!

Przeznaczeniu ty nieposłuszna;

Rzecz ma się dopełnić już.

Ty wielka, a ty małoduszna!

Niechaj podejmą oręże

i idą walczyć, jak Bogi!

Olimpu zeszłam progi!

Spalę cię w ogniach rumieńca:

poznajesz Gorgony[31] węże?!

Nie zwolę wieńca!

Więc nie! – i bez ciebie poradzą.

Nie poradzą! – Zwycięża ten, kto z nami:

patrzaj, my ze skrzydłami.

Trojej[32] dobyłam tą władzą,

wsławiłam Odysa[33] nad męże;

Księcia pochwycę jeńca.

Dobywcom Trojej biada,

nie zwyciężysz.

Zwyciężę!!

Losów dopełnić muszę.

Kajdany zejmę i pokruszę!

Orlico, nie zwyciężysz.

Orlico!

Gdy rzucę tarcz strasznolicą,

drży tron Zeusa skrzydlaty orłami;

gdy widmem zatrwożę duszę

i najmocniejszy pada.

Byłam pod Termopilami:

krocie bohaterów we krwi

zdradzieckimi zabiłam mieczami,

zdrada nie plami!!!

Gdy legną pobici zdradą,

te ręce wawrzyn pokładą.

Zamęczyłam je w zwycięskiej dumie;

padli, przykryci chmurą strzał,

w grotów zabójczych szumie,

w jarach niedostępnych skał.

Do czynu siostry, do czynu!

Jedli podstęp przyspieszy wawrzynu -

podstępem! -

Narodom stanę się sępem;

byłam pod Salaminą!

Których losy dopełnione, niech giną.

Jeśli-że za zaborem szli,

niechże je ziemia pochłonie;

Jeśli-że ognie ma w łonie;

na cudzym-że chcą orać zagonie

i cudze piony kraść – ?

Lepiejże trupem paść,

niżal[34] dopuścić tę właść! -

Czego-że to pragniemy?!

Krwi!

Jak sięgniem po wawrzyny – ?

Przez krew!!

W krwi nie masz winy!

Kto ludy powiedzie?!

Gniew.

Kto weźmie wieniec róż – ?

Wódz!

Kto on?

Chmurny, jak Noc.

Czyli będzie rówien, jak mój,

któren[35] wzeszedł w gaju Maratonu,

we szczęku krwią płynących zbrój,

nim Helios[36] z nieśmiertelnych dróg

przebieżał połowę skłonu.

Jego imię?

Wołane w skrach i dymie,

w mgławicy Napoleonidów.

On pierwszy i on jedyny.

Jakie jego imię – ?

Czyny!!

Mnie jego daj i zwól;

pożądaniem jemu krew rozpalę.

Jak poznać?

Chodzi w chwale;

wszyscy ku niemu drżą.

Gdzie jest?!

Satyry

bawią go śpiewem i grą

na teatrze.

Satyrom skruszę liry,

przy nim stanę i w oczy popatrzę

i krzyknę: w mieście bój!!

Leć, skrzydła nad nim sprząż,

unieś go i skryj w arsenale.

Jest mój.

Chwytaj i wiąż!

Posępna weszła i cmentarna

i wiew przynosi grobów, blada

i wieńce niesie choinowe

i ciska – ręce składa -

to wznosi je tragicznie nad głowę

i jakby wieszczka rozpowiada

gestem,

wróżąca jedno słowo: biada.

Czarne welony, czarne chusty;

z zaciśniętemi idzie usty[38];

że cała onych Bogiń gromada

przystanęła przycichła i bada.

Oto wieńce wam niosę wiązane

z choin; przystanęłam w ogrodzie

i rwałam -

Chcę wieńców z róż.

Róż nie ma, róże pomarły;

badyle kwiatów suche

wichry przegonne w puch starły;

z liści złotych kobierzec na wodzie.

Chcę wawrzynu wieńców i dębu.

Jakoż zwycięstwo się ziści – ?

Dęby odarte z liści.

Wichr przegnał zimną zawieruchę

nad ogrodem; – i liście opadły;

ogrody puste i głuche

a gałązki zmartwiałe i kruche;

ni ptaków świergoty letnie,

ni Marsjasowe[39] fletnie;

zbłąkane dzieci Eola[40]

dmą mierzwę[41] przegniłą z pola,

słomę dziergają na drzewa,

że drzewo, jak arfa śpiewa

we wichrze miotem gałęzi;

a krzewy, co najdroższe,

w zimowej słomianej uwięzi;

a krzewy, co najuboższe,

w łachmanach sczerniałych liści.

Jakoż zwycięstwo się ziści – - ?

Uprzołek suchy jaśminu

i perły owocu, jako łzy

duże -

krwawe po jarzębinach korale -

Gdy zwycięskie proporce zawarczą,

po kierz[42] bohatery nie sięgną.

Nędzą zmartwiałe badyle;

oto je stopą podepcę -

i w pierwszym ogniu spalę.

Wstanąli to pieśniarze i ślepce

lirni – czy męże, jako spiż?!

Onym te wieńce wystarczą

za róże -

Pieśniarze!?

Drwisz!

Będą jaśnieć przez chwilę.

Jacyż ludzie?

Wzrośli w mękach i trudzie.

Jacyż ludzie?!

Męże się lęgną?

Na urwiskach jałowiec i sosna,

przygięta wichrem, drży…

Drzewa żałoby!

Siostry!

Krzew zwarzył wicher ostry

i szron bieluchny mży.

Laurów nie ma, a róże pomarły.

Jakoż zwycięstwo się ziści – ?

Niech giną, synowie moi -

kres hańbie, wstrętom, zawiści;

łza już się w oczach nie ląże[43],

do lotu się skrzydła rozwarły…

Gdzie dążysz? -

Oto po Śmierć dążę.

Obaczę ich znowu we krwi.

Pozwalasz mi znowu wstać,

poległym łoże słać.

O Pallas, Zewsowa dziewo,

jakożem dzisiaj szczęśliwą.

O Sławo, przecz[44] znowu mogę

dziełami znaczyć drogę.

Widziałam Maciejowice[45]

i ległą zakłutą brać.

Na bój, na bój!

Podajcie ręce siostrzyce:

otośmy przymierze zawarły.

Cyt! – - – Stój.

Krzew zwarzył wicher ostry;

wylękłe, wyschłe drzewa,

w nich Eol, jak w arfach śpiewa;

laurów nie ma a róże pomarły – -

Siostry!

Otośmy przymierze zawarły:

oto po Śmierć, po Śmierć dążę:

niech giną we chwale zbroi,

łza już się w oczach nie ląże.

Ujrzycie bohatery i karły

i wojenniki i gachy[46]

i dumne, pychą pojęte

i podłe, jako gad liche

i wyniosłe i groźne i ciche

i zbrodnicze i jako cud: święte. -

Leć! leć! w puste, w ciemne ulice!

Wołajcie, tam Ares goni,

uderzcie o dzwon błyskawice,

niech trwogą przez miasto dzwoni!

Krzyczcie: do broni!!…

Do broni!!!

Chór odlatuje; – zaś Pallada

ze smugi świetlnej w cień wstępuje

i kęs[47] przystaje, czatująca. -

I tejże chwili samej wpada

Wysocki Piotr[48] do korytarza,

od prawej biegnąc strony.

Ku drzwiom środkowym prosto bieży;

płaszcz wielki kryje go po oczy;

biegnie – drzwi pchnął do sali;

dobył szpady – i tą koło zatoczy;

płaszcza odkrył – oni już go poznali;

do drzwi się cisną: chór młodzieży;

słuchają, a on nawołuje:

Hej bracia, dzieci, żołnierze

za broń, za broń, za broń!

Niech każdy za giwer[49] bierze

i ustawia się w szeregu, w podwórze.

Hej bracia, oto budzą się burze:

za broń, za broń, za broń;

przyszedł czas, gdy zrywamy obroże,

co gardła i ręce porze[50]

i święcim noże!!!

Śmierć przywłaszczycielom,

tyranom,

co nasze kalają trony,

co brudem ołtarze ścielą!

Bóg wziął nasze obrony:

Śle wolność ludom i stanom!

Czas pomsty za bezprawie,

czas pomsty, lećcie żurawie,

roznieście po polach skry

z płonących chat!

Za łzy, za urąganie męce,

hej bracia, rycerze, dzieci,

młodzieńcze sprzęgajcie ręce.

Oto godzina wybija,

gnana tęsknotą lat:

do broni, Jezus, Maryja!

Do broni za Polskę, za krew,

za lata niewoli i nędz,

za widma, upiory jędz,

co nasz obsiadły dom,

niosąc srom[51];

niech krzyż upiory wyżenie[52],

spełniajcie przeznaczenie:

Czas przyszedł, zwyciężym dziś.

Hej dzieci, rycerskie łupy

dla was, czas iść!

Drogę zaścielą wam trupy;

to wam ratować się z toni,

wasz los od waszych dłoni,

wam serca! – Mężowie dzieła!

Już za nim Dziewa znów się zjawia

i słowem-ogniem go zaprawia

i słowem-ogniem go porywa,

płonąca wiedźma łun straszliwa:

Niech płoną grody i miasta!!

Do broni, do broni, do broni!

Tyżeś to koło mnie stanęła,

we wieńcu błyskawic niewiasta:

łuną palisz się jasną…

Oto jestem przy tobie siostrzyca;

błyskawice w mym ręku się palą

i gwiazdy w mym ręku gasną.

Patrzajcie, gorą mu lica.

Hej, naszym krzywdom granica!

Opętańcze mieczowy, do dzieła!!

Poprzysięgam się tobie: miecz;

zgaduję cię, radosne widziadło;

tyżeś mnie za włosy ujęła,

Córo Zewsa, dziewo nieśmiertelna;

tysiące mężów pobladło,

przed tobą upadło w pył…

Dla nas Sława, Sława niepodzielna!

Wyżeniem księcia precz!

Patrz, jak się prężą do sił;

patrz, lecą, ja z nimi orlica;

zapalę ich duchy, jak pochodnie;

niech lecą spełnić zbrodnię;

wężami osmagam twarze.

Zaklinam je w wojennym gniewie;

zapalę, jako zarzewie;

duchy młodzieńcze obnażę,

rozedmę piersi okrzykiem,

każden wstanie skrzydlatym orlikiem

i wzleci w śmiertelnym śpiewie.

Przez krew, przez krew, wy w gniewie:

rycerze krwawego przymierza,

słuchajcie, piorun uderza

przez pierś, przez polskie serca.

Oto wszystko wam odebrał wydzierca!

Pallado! tyżeś z piorunów urosła,

potrząśnij tarcz gromowładą,

niechaj patrzą w płomień uniesieni,

niech się łuna nad nimi rumieni!

Rozedrzej piorunem mrok!

Łuna się na niebie uniosła – !

Zapamiętajcie rok

trzydziesty,

dzień dwudziesty dziewiąty

listopada:

dzień wzeszedł dla was, ta noc!

Wam dana potęga i moc!

Wskrześnijcie mściwce!

Krzepcie się, orężna gromada!

Zdobywce;

Tratujcie, depczcie Centaury!

Na moim stawajcie Słowie:

Do broni!

Jutro laury!!

Każesz iść, o ty oczekiwany,

mówiono, że przyjdziesz k’nam.

Na Słowo pękają kurhany.

Wam duch, latami wołany,

poima serca łańcuchem;

kto się oprze tej wolej[53] serdecznej,

tego tarczy uderzę obuchem

i męce przekażę wiecznej.

Oto głos, co wam woła: Sława!

Hej, stado orłów szeleści,

powietrze skrzydłami porą[54],

łuna tęczą ogniową je pieści.

Niechaj duchy płomieniem zagorą!

Miecz świętość, miecz twoja Sprawa,

Los w wasze ręce dan.

Rozkazuj!

Bierzcie za giwery -

oto stoją rzędami u ścian;

chwyć w lot;

czas ucieka, trza nam chyżo do wrot,

nim was ubiegą.

Jest tu cała hurma Moskali,

co wrót strzegą.

Trza, by was nie poznali;

trza nam wpaść na koszary na Solcu;

to tam się pali szopa

opodal przedmiejskich kopców

i to jest umówiony znak.

Iluż was tu jest chłopców?

Stu sześćdziesięciu?

Tak!

Są wszyscy?

Wszyscy są.

Patrz, pełnią się korytarze…

Za broń!!

Czas mija, nie trza dzieła odwlekać.

Przelecimy koło Belwederu ku miastu,

by przedostać się do Arsenału.

Zaliwski Arsenału dobędzie.

Nie zazdrosnyś-że jego udziału,

że i on sławę równą posiądzie – ?

W ogrodzie, koło mostu-posągu,

jest młodych, umówionych szesnastu;

wszystko z uniwersytetu studenty

i literaci,

Tym trza dać broń

i drogę do pałacu pokazać;

dwóch przydzielę i sam ich wyznaczę;

oni mają pochwycić książęcia,

gdyby zechciał ogrodem uciekać.

Więc to dziś – to nie do pojęcia…

Dziś dzień wyzwolin braci!

Leć z nami, jako orzeł z orlęty!

Już biegą, już biegą.

Już nic ich nie wstrzyma,

Już bronie mają w ręku;

do niego, do wodza przykuci oczyma,

śród gwaru, rumotu, śród szczęku.

Kurty w granat a żółte rabaty[55];

białe spodnie i białe kamasze.

Na giwerach piętrzą bajonety

przypasują do boków pałasze,

tornistry przytroczą na grzbiety.

na krzyż pasy przez pierśne kolety[56].

Już się stawią we czwórki-kwadraty,

Już w rząd długi wyciągli się sznurem

a wesołym radują się chórem.

To dziś – do broni! za giwery!

Bajonety nasadzić!

W podwórzu się gromadzić,

przeć do wrot!

Żeby wrot wam nie zamkli – w lot!

Dostaniecie ładunki u bram.

Ja z wami – ja powiodę was sam!

Do broni, godzina wybiła,

przy nas Potęga, Siła.

Za wstyd, za lata niewoli,

za lata, lata łez

przywłaszczycielom kres!

Miecz wyoralim z roli,

Będziemy tym, co naszą łamali cześć,

grób grześć[57],

na piersi kolanem sieść[58]

i łamać kości.

Będziesz nieśmiertelność mieć!

Wnijdziecie[59] do nieśmiertelności!

Hej dzieci, męże, rycerze!

Niech każdy płomieniem płonie,

lećcie gorejące pochodnie,

ozwarte świątyni ościeże.

We światło przez mieczów zbrodnie!

Hej bracia, żołnierze, dzieci!

Gwiazda wam wzeszła i świeci!

Bóstwo przed nami goni!

Do broni!!

Do broni!!

Do broni!!!

Dwoje drzwi z prawej. Dwoje drzwi z lewej.

W głębi potrójne okno, aż do posadzki.

Za oknami ogród-park łazienkowski.

W oddalenia nad stawem posąg konny biały.

Patrzajcie, łuna pożaru!

Gdzie pożar?

Miasto się pali.

Nie miasto.

Gdzie?

Tam, w oddali.

W dziedzińce lecą sygnały.

Dwa się szwadrony zerwały

i pędzą…

Konia dla księcia!

Już wiodą.

Nie – pozostanę. -

Tam – po co? – Niech ogień płonie.

A co by książę powiedział,

gdy płomień drugi uderzy

i trzeci i czwarty wstanie,

i tak te czarne otchłanie

zaczną grać – ?

Że to powstanie.

A tak – tak – ogień – bunt, ogień pożarny;

tak, jak rozpali się ten lud cmentarny;

tak świeże groby wystrzelą piorunem;

będziemy tańczyć trupy.

Z złotym Runem[63]

na piersi; – jak kto nasze odkryje opończe,

pozna stróże Carskiego słowa – wsio[64] rycerni,

my nie będziemy umierać, lecz ginąć

albo zwyciężać; -

jak zechce Car, będziemy słynąć.

A jeśli Car nie zechce – ?

Będziem wierni.

Postój sam!

Słuszajus[65].

Ot, ty durny.

Ja ludzki.

A potrafiłby ty, jak jaki kniaź[66] Zarudzki[67],

porwać dziewkę? – i chcieć być Moskwie Carem sam?

Wy gospodyn[68] – ja sługa.

No ja znam[69].

Wierny.

Głupi zadość[70].

Mudry po rozkazu[71].

Przebiegły Grek; na tonie pozna się do razu.

No – lubię gaworzyć…

Paplać swobodno[72].

Małczaj[73] – - – no ruszaj won – - a służyć!

Niezawodno.

A potrafiłby ty w ogień za Carem skoczyć?

Choćby i carski brat -

Nóż jemu w pierś – ubroczyć

i chresty[74] wziąć – ty zbladł?

Car skazałby powiesić wprzód,

potem by chresty kładł. -

Paszoł! – - Adieu[75] – - masz dłoń – po kamracku.

Wasza miłość…

Flozof ja – tak po omacku

szukam ludzi; człowieka zwącham w grubej skórze.

Dar boski wasz.

Tak ja wam się wynurzę, Kamràt – - powiem słowo -

li nie zlękniesz się kar?

Diabeł bierz – cóże jest to – - ?

…Że książę będzie Car.

Cha, cha cha,

Precz! – czego ty się zaśmiał, jak czart?

Precz – no nie trza służby mnie.

Precz. Ruszaj do kart.

Cara!?

Cara brata.

I nominacja.

Na zbawcę!

Na kata!

Co to jest – ?!

Car oszalał.

Co znaczy…?

– Milczenie,

tajemnica – wsiowładztwo[76] – komedia – skażenie!

Otom jest....

W ogniu cały…

I we krwi się zjawię

i albo los podejmę i Polskę wybawię

i będę czymś – nie błaznem, nie kpem, nie dworakiem,

ale Carem Polski – przez krew.

Ty!!!

Polakiem.

Łżesz.

Małczaj[77]!

Ty łasisz się i klniesz – -

Słuchaj – ty milcz – ja mówię świętą rzecz;

ja się zbudził od dziś – ja będę lew,

ja chcę krwi, walczyć chcę – ja poczuł krew

w powietrzu. – Będę Bóg przez ciebie.

Łżesz.

Ty piękna – ciszej ty, bo ty mnie słowem gniesz.

Słuchaj mnie ty. – Jak była wielka wojna,

tak będzie teraz znów – a ty dostojna

Carowa; – - ja każę kuć koronę

dla ciebie – jako wziąłem cię za żonę.

Wojna, wojna – Polaki to są lwy.

Oni zdobędą wsio – jak lodowcowe kry,

przebojem wzdłuż i wszerz! Co? Napoleonidzi

przeszli?! A co, Polkà!?

A serce moje widzi.

Ty śnisz – ty – co, ty knujesz – -

Zblednie Car.

Przeciw bratu – ty brat – -

Wot[78] rzucił na cię czar.

Wiesz ty? – Jedyne słowo takie, jakom tu rzekł

a Car by żywcem pasy darł i żywcem piekł,

zazdrosny Car – a ja będę nad Cara;

ja będę Polski król – i ze mną twoja wiara.

Wot co? ty zrozumiała – ?

Zamach.

Wsiej[79] czas – mój los.

A co – ja poszedł gdzie mnie wiódł twój głos.

Polkà.

W obłędzie ty – chcesz mnie udaniem zwieść.

Daj list – czytać mi daj…

Czytaj. – Co wiesz?

Plein pouvoir[80]. – Co? – Znasz! Ha mów, ze słowem spiesz.

Wyrzec ty – krzycz – bo w tobie gore krew.

Ty w oczach moich, ty przede mną stoisz

zbrojna nożem – ty uderz – - co…?

Precz.

Ty się boisz. -

A czego ty się lękasz? W blaskach ty polska dusza,

ty we świetle, w twych oczach skry i żar i zorza.

A chciałabyś ty – co – od morza, hej do morza?

No, skrzydła rozwiń twe – roztaczaj ty twój lot,

nie skrywaj się – ja znam – - a to katusza -

tam ogień święty wre – ty westalka[81].

Cha, zgadnij moją myśl – cha – ?

Ty bankrot[82].

Chcesz naigrawać się – pójdź precz.

Ze serca, z duszy drwisz.

Ty lalka -

ty cud – ty świętość polska ukradziona,