Twoje serce w liczbach – badania kardiologiczne od A do Z ebook

Twoje serce w liczbach – badania kardiologiczne od A do Z

Zdrowe serce to fundament dobrego samopoczucia. W ciągu przeciętnego życia ludzki mięsień sercowy wykonuje miliardy uderzeń, pompując nieustannie krew przez naczynia krwionośne całego organizmu. Postępy medycyny sprawiły, że dzisiaj możemy serce dokładnie badać i mierzyć jego funkcje za pomocą rozmaitych metod diagnostycznych – od prostego pomiaru tętna, po zaawansowane obrazowanie. Niniejszy ebook to kompleksowy przewodnik dla pacjentów po świecie kardiologii: od podstaw anatomii i fizjologii serca, przez szczegółowe omówienie badań kardiologicznych, aż po zasady interpretacji wyników i profilaktyki chorób układu sercowo-naczyniowego.

Każdy rozdział przedstawia istotne informacje w sposób rzeczowy, ale zrozumiały dla pacjenta, aby pomóc Ci lepiej zrozumieć własne serce w liczbach i parametrach, jakie poznasz podczas badań.

Rozdział 1: Anatomia i fizjologia serca

Serce człowieka jest niezwykłą pompą mięśniową wielkości mniej więcej zaciśniętej pięści, położoną w centralnej części klatki piersiowej (śródpiersiu), nieco po lewej stronie. Otoczone jest ochronnym workiem osierdziowym wypełnionym płynem, który zmniejsza tarcie podczas pracy serca. Serce zbudowane jest z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej o specjalnej strukturze, zdolnej do rytmicznych skurczów przez całe nasze życie. Wewnątrz serca znajdują się cztery jamy: dwie górne to przedsionki (prawy i lewy), a dwie dolne to komory (prawa i lewa). Prawy przedsionek i prawa komora tworzą tzw. serce prawe, a lewy przedsionek z lewą komorą – serce lewe; oddzielone są one przegrodą serca. Między przedsionkami a komorami, a także u wyjścia z komór do dużych tętnic, znajdują się zastawki serca, które działają niczym jednokierunkowe drzwi – zapobiegają cofaniu się krwi i utrzymują jej jednokierunkowy przepływ.

Krążenie krwi: Serce pracuje jak podwójna pompa, tłocząc krew przez dwa obiegi krążenia. Prawa komora pompuje krew odtlenowaną do płuc – to tzw. mały krwiobieg (płucny), gdzie krew pobiera tlen i oddaje dwutlenek węgla. Natlenowana krew powraca z płuc do lewego przedsionka, a stamtąd do lewej komory, która tłoczy ją do całego ciała – to duży krwiobieg (obwodowy). W aorcie (głównej tętnicy wychodzącej z lewej komory) oraz jej gałęziach krew rozprowadzana jest do wszystkich narządów, dostarczając im tlenu i składników odżywczych. Następnie krew żylna zbiera się z tkanek i wraca żyłami do prawego przedsionka serca, zamykając krążenie. Ten cykl obiegu trwa nieustannie, a jedno pełne uderzenie serca (cykl pracy serca) trwa w spoczynku około sekundy.

Cykl pracy serca składa się z dwóch głównych faz: skurczu (systole) i rozkurczu (diastole). Gdy serce się kurczy, najpierw kurczą się przedsionki, wtłaczając krew do komór, a zaraz potem kurczą się komory, pompując krew do tętnic. Następuje krótka faza rozkurczu, podczas której serce się wypełnia krwią napływającą z powrotem do przedsionków. Zastawki serca (przedsionkowo-komorowe oraz półksiężycowate w tętnicy płucnej i aorcie) otwierają się i zamykają w odpowiednich momentach, dzięki czemu krew płynie we właściwym kierunku i nie cofa się. Rytmiczne otwieranie i zamykanie zastawek powoduje charakterystyczne tony serca, słyszalne w stetoskopie jako „lub-dub”.

Układ bodźcoprzewodzący serca: Serce ma własny wewnętrzny rozrusznik, dzięki czemu może bić niezależnie od woli człowieka. W prawym przedsionku znajduje się węzeł zatokowo-przedsionkowy (tzw. zatokowy), który generuje elektryczne impulsy inicjujące każdy skurcz. Impuls ten rozchodzi się po przedsionkach, a następnie dociera do węzła przedsionkowo-komorowego, skąd specjalnymi włóknami przewodzącymi (pęczek Hisa i włókna Purkinjego) rozprowadzany jest po obu komorach serca. Dzięki temu serce kurczy się w skoordynowany sposób – najpierw przedsionki, potem komory – pompując efektywnie krew. Jeśli układ bodźcoprzewodzący działa prawidłowo, serce bije miarowo w tzw. rytmie zatokowym. U dorosłego człowieka spoczynkowa częstość akcji serca wynosi średnio ok. 60–80 uderzeń na minutę (przyjęło się mówić ~72/min jako przeciętna wartość). Częstość ta może zmieniać się pod wpływem autonomicznego układu nerwowego – nerwy współczulne przyspieszają rytm serca w stresie czy wysiłku, a nerwy przywspółczulne (np. nerw błędny) zwalniają je podczas spoczynku.

Unaczynienie serca: Choć serce pompuje krew dla całego organizmu, samo również potrzebuje dopływu krwi z tlenem i składnikami odżywczymi. Zapewniają mu to tętnice wieńcowe, oplatające serce na jego powierzchni. Odchodzą one od początkowego odcinka aorty (tuż nad zastawką aortalną) – prawa i lewa tętnica wieńcowa rozgałęziają się na sieć drobniejszych naczyń odżywiających odpowiednio prawą i lewą część serca. Zwężenie lub zablokowanie tętnic wieńcowych (np. przez miażdżycę) może spowodować niedokrwienie mięśnia sercowego, a w konsekwencji groźny zawał serca. Krew żylna z serca zbiera się z kolei w żyłach wieńcowych i uchodzi do prawego przedsionka.

Podsumowując, serce jest wyjątkowym narządem o złożonej budowie anatomicznej i precyzyjnej fizjologii. Zrozumienie, jak przepływa przez nie krew i jak powstaje rytm serca, ułatwia pojęcie zasad działania badań diagnostycznych. W kolejnych rozdziałach zobaczymy, jak wiedza o anatomii i fizjologii serca przekłada się na konkretne badania kardiologiczne – czyli jak lekarze „podglądają” serce i mierzą jego parametry, by ocenić jego stan.

Rozdział 2: Elektrokardiografia (EKG) spoczynkowa

Elektrokardiografia (EKG) jest podstawowym i najczęściej wykonywanym badaniem kardiologicznym. Pozwala zarejestrować elektryczną aktywność serca za pomocą elektrod przyłożonych do ciała pacjenta. Serce podczas każdego uderzenia wytwarza bardzo słabe impulsy elektryczne, generowane w układzie bodźcoprzewodzącym (węźle zatokowym i kolejnych strukturach). Te impulsy rozchodzą się po przedsionkach i komorach, inicjując ich skurcz. Aparat EKG potrafi wykryć te sygnały i zapisać je w postaci charakterystycznego wykresu – krzywej elektrokardiograficznej (tak zwanego elektrokardiogramu).

Jak przebiega badanie EKG? Badanie EKG jest bezbolesne, nieinwazyjne i trwa zaledwie kilka minut. Pacjent leży na plecach na kozetce, a osoba wykonująca badanie przykleja mu na skórę kilka elektrod: zwykle 10 elektrod – po jednej na każdym przedramieniu i podudziu oraz sześć na klatce piersiowej w określonych miejscach. Do elektrod podłączone są przewody prowadzące do aparatu EKG. Ważne jest, aby pacjent podczas badania leżał spokojnie i nie napinał mięśni, ponieważ ruch lub napięcie mogą zniekształcić zapis. Nie trzeba specjalnych przygotowań – jedynie zaleca się, by przed EKG nie pić kawy i nie palić papierosów (przynajmniej na godzinę przed badaniem), gdyż substancje te mogą wpływać na rytm serca. Skóra powinna być czysta i sucha; u panów z obfitym owłosieniem klatki piersiowej czasem potrzebne jest ogolenie małych miejsc pod elektrody dla lepszego kontaktu.

Po podłączeniu elektrod technik lub lekarz uruchamia aparat. Rejestracja sygnału trwa kilkanaście sekund. W tym czasie aparat zapisuje 12 odprowadzeń EKG