Parafia pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus ebook

Wstęp

Do rąk czytelników oddaje książkę o świątyni znajdującej się w centrum Kruszwicy, Parafii pw. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus. Rys historyczny zawiera informację o kościele i ludziach związanych z parafią. Sam obiekt liczy już prawie 100 lat, jego projekt opracował Stefan Cybichowski, a budowę nadzorował Michał Kopański. Obie postaci są bardzo dobrze znane na Kujawach z wielu wspaniałych projektów.

Książkę otwieram rozdziałem o patronce kościoła — Św. Teresie od Dzieciątka Jezus. W następnym rozdziale opisuje położenie kościoła. Kolejne dwa rozdziały to słowo Jana Długosza o diecezji, a także wyjaśniam jaką rolę i funkcję spełniała filia, a później parafia. W następnej części opisuje rys historyczny parafii. Na podstawie kronik, które otrzymałem z parafii od księdza proboszcza Wojciecha Daneckiego, stworzył kalendarium, w którym chronologicznie zamieściłem ciekawsze wydarzenia związane z życiem Kościoła.

W kolejnej części nie zabrakło informacji o budowie kościoła, Jubileuszu 60-lecia, konsekracji, historii organów, przedwojennych księżach, cmentarzysku, wizycie Matki Bożej w kopii obrazu, a także Krzyżu Jana Pawła II. Zamieściłem także opis tabliczek i obrazów kościelnych, opisałem także działania KSM-u kruszwickiego i Akcji Katolickiej przed II wojną światową. Książkę zamykam bibliografią. Całe opracowanie zdobione jest fotografiami z kronik parafialnych, archiwum parafialnego, a także ze strony parafialnej. Fotografię kościoła wykonały: Weronika Rokita, Zofia Grabowska, część jest także mojego autorstwa.

Prócz kronik parafialnych znakomitym źródłem danych o kościele okazał się Dziennik Kujawski. Korzystałem także z materiałów dotyczących prac archeologicznych Dzieduszyckich, akt miasta Kruszwica, kroniki Jana Długosza, a także wielu innych źródeł, które opisałem w bibliografii na końcu opracowania, a także w przypisach.

Święta Teresa od Dzieciątka Jezus — patron kruszwickiego kościoła

Patronką kościoła parafialnego w Kruszwicy, przy Rynku, jest św. Teresa od Dzieciątka Jezus i Najświętszego Oblicza, zwana również Małą Tereską albo Teresą z Lisieux. Jest patronką tych, którzy pokornie szukali Boga, a kiedy Go znajdą są zatroskani o wieczne zbawienie innych ludzi. To właśnie dlatego misjonarze obrali sobie św. Teresę za opiekuna. Siostra przed śmiercią przyrzekła, że będzie z nieba „spuszczać deszcz róż”, dlatego widząc ikonografię przedstawiającą Świętą, zazwyczaj towarzyszą jej kwiaty róż, które symbolizują łaski, jakie za jej wstawiennictwem ludzie otrzymują. To za sprawą właśnie tych niezwykłych łask, święta Teresa stała się tak popularna na świecie, oraz tak szybko została wzniesiona do chwały ołtarzy. Dnia 29 kwietnia 1923, papież Pius XI ogłosił ją błogosławioną, a już dwa lata później wpisał ją uroczyście do katalogu świętych (kanonizacja 17 maja 1925 rok). Jej atrybuty to Dziecię Jezus, księga, pęk róż oraz pióro pisarskie. W roku 1944 papież Pius XII ogłosił św. Teresę drugą, obok Joanny d’Arc, patronką Francji. W roku 1947, w 50-lecie śmierci św. Teresy odbyła się we Francji wielka peregrynacja relikwii Świętej. W 1997 roku, w 100.rocznicę śmierci św. Teresy, papież św. Jan Paweł II ogłosił ją Doktorem Kościoła — razem z Teresą z Avili i Katarzyną ze Sieny. Święta Teresa z Lisieux jest patronką zakonów: karmelitanek, teresek, terezjanek; a także archidiecezji łódzkiej i chorych na ADIS.

Teresa

Martin, późniejsza święta, w wieku 3 lat — źródło fot. Kronika parafii pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Kruszwicy.

Mała Tereskana świat przyszła w Alencon (Normandia, dziś tereny północnej Francji) w nocy z 2 na 3 stycznia 1873 roku. Była dziewiątym dzieckiem zegarmistrza Ludwika Martin i Zelii Martin (zd. Guerin), zajmującej się biznesem koronkarskim. Rodzice Teresy byli beatyfikowani w roku 2009 przez Benedykta XVI. Ludwik i Zelia poznali się w 1858 roku, ślub wzięli trzy miesiące później. W rodzinnym domu otrzymała staranną edukację. W wieku 4 lat św. Teresa straciła matkę (zmarła na raka piersi w 1877 roku). Opieką zajął się ojciec, którego nazywała „swoim królem”, darzyła Go wielką miłością. Brała udział w licznych pielgrzymkach, w jednej z nich wraz z ojcem i siostrami dotarli do Rzymu. W roku 1877 ojciec wraz z córkami przenieśli się do Lisieux. Do zakonu w Karmelu przystąpiły jej dwie starsze siostry. Mając szesnaście lat stało się i jej pragnieniem oddać się w służbę Bogu. W latach 1881—1886 ojciec oddał młodą Tereskę do internatu sióstr benedyktynek, które w swoim opactwie miały także szkołę z internatem dla dziewcząt. Dnia 25 marca 1883 rok. Teresa zapadła na ciężką chorobę, z której wyjść pomogła jej Matka Boska — jak wyznawała — za sprawą modlitwy. Po tych ciężkich chwilach, za każdym razem, kiedy przystąpiła do Komunii św. powtarzała słowa: „Już nie żyję ja, ale żyje we mnie Jezus”. Do Karmelu w Lisieux (Normandia) została przyjęta 9 kwietnia 1888 roku. Śluby zakonne złożyła Teresa 8 września 1890 rok. Ojciec zmarł 29 lipca 1894 roku, w wyniku walki z chorobą (udar mózgu).[1]

Siostra

Teresa w otoczeniu rodzinnych sióstr i przełożonej zakonu — źródło fot. Kronika parafii pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Kruszwicy.

W zakonnym życiu zadziwiała jej dojrzałość duchowna. Starała się doskonale spełniać wszystkie, nawet najmniejsze obowiązki. W Karmelu powierzono jej odpowiedzialną funkcję mistrzyni nowicjatu, którą spełniała z wielkim oddaniem, wprowadzając młode siostry w tajemnice życia kontemplacyjnego. Najchętniej brała do rąk ewangelię, która — zwłaszcza w okresie wyczerpującej choroby, gruźlicy — była dla niej źródłem największej nadziei. W 1927 roku jej święto zostało ustanowione na 3 października.[2]

Święta Teresa opisała swoje przemyślenia na temat życia duchownego i cierpienia w księdze Dzieje duszy.[3] Rękopis składa się z kilku części. Pierwszy tzw. „Rękopis A”, napisała za namową siostry Pauliny, przeoryszy Karmelu, drugi powstał za namową siostry Marii, która prosiła o dokładniejsze wyjaśnienie „doktryny małej drogi”, trzeci „C” został opublikowany po śmierci autorki, zawierał opis życia zakonnego i autobiografię św. Teresy. Swoją przygodę pisarską rozpoczęła w wieku młodzieńczym, prowadziła pamiętniki i pisała wiersze. Miała dobre pióro, z czasem zaczęła spisywać również swoje przeżycia mistyczne. Lubiła teatr, sama brała udział w przedstawieniach, w jednej ze sztuk wcieliła się Joannę D’Arc, którą podziwiała za heroizm. Prostym językiem siostra Teresa dzieli się swoimi przemyśleniami: „im bardziej jest się słabym, bez pragnień i bez cnót, tym lepszym jest się obiektem dla działania Bożej miłości, pochłaniającej i przemieniającej”. Refleksje Świętej zostały przetłumaczone na ponad 60 języków, jest to do dziś bestseller literatury religijnej.

Pan Bóg wezwał ją w wieku zaledwie dwudziestu czterech lat, zmarła 30 września 1897 roku. w miejscowości Lisieux, gdzie została pochowana na miejskim cmentarzu. Teksty Świętej uczą zarówno ludzi prostych jak i wykształconych. W zwyczajnej formie rytmu rzymskiego wspomnienie po świętej Teresie obchodzi się 1 października, dzień po rocznicy śmierci świętej. Kilka lat temu jej relikwie wystawione były w Polsce (2005 rok), później pielgrzymowały w Wielkiej Brytanii.

Obok klasztoru Karmelitek w Lisieux wybudowano bazylikę ku czci św. Teresy. Nad wejściem do bazyliki widnieje duży napis: „Kto się wywyższa, będzie poniżony, kto się poniża, będzie wywyższony” (Łk 14.11). W bazylice Święta leży w brązowym habicie, z białą peleryną, w czarnym welonie i z wiankiem róż na głowie. W prawej ręce trzyma róże, a w lewej krzyż. Wokół kryształowej trumny mnóstwo róż, jak też zapalonych świec. Dookoła trumny napis: „Chcę osiągnąć niebo, czyniąc dobrze na ziemi”.

[1] Listy, Święta Teresa od Dzieciątka Jezus, Karmelitanki Bose, 2015.

[2] Calendarium Romanum (Libreria Editrice Vaticana, 1969), p. 104.

[3] Dzieje duszy św. Teresy od Dzieciatka Jezus, tłumaczenie w oprac. Ottona Filka, Siostry Karmelitanki Bose, 2013.

Położenie kościoła pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus

Kościół pw. św. Teresy od Dzieciątka Jezus położony jest w województwie kujawsko-pomorskim — powiat inowrocławski, gmina Kruszwica — miasto, ul. Rynek 7. Należy do archidiecezji gnieźnieńskiej — dekanat kruszwicki. W granicach parafii leżą: Aleja Dworcowa, Droga Młyńska, Goplańska, Kasprowicza, Kraszewskiego, Lipowa, Mickiewicza, Niepodległości, Osiedle Robotnicze, Piasta, Podgórna, Podzamcze, Popiela, Portowa, Powstańców Wielkopolskich, Poznańska, Przybyszewskiego, Rybacka, Rynek, Stary Rynek, Sportowa, Wodna, Zamkowa, Ziemowita, Żeglarska. Miejscowości należące do parafii: Łagiewniki, Rzepowo, Rzepiszyn.[1]

Przy parafii działały następujące ruchy katolickie i stowarzyszenia: — Wspólnota pieszej pielgrzymki promienistej z Kruszwicy na Jasną Górę (od 28 lipca do 9 sierpnia) — Ruch Katolicki „Domowy Kościół” — Wspólnota Matek Różańcowych — Przyparafialny zespół wolontariatu CARITAS — „Przyparafialny zespół muzyczny Peregrinus” — utworzony z dawnej grupy muzycznej pielgrzymki pieszej, z grupy kruszwickiej — Stowarzyszenie Wspierania Powołań Kapłańskich — Wspólnota Ojca Pio — Krąg biblijny — Liturgiczna Służba Ołtarza i Katolickie Stowarzyszenie Młodzieży.[2]

Rynek

i kościół przed rewitalizacją, fot. ze zbiorów parafii.

Kościół erygowany 1 października 1982, obsadzony 1 lipca 1984 roku. Zbudowany w 1928 roku. Obecnie parafią opiekuje się ksiądz proboszcz Wojciech Danecki. Święto patronki obchodzi kościół pierwszego października. Kaplica pw. NSPJ w domu Sióstr Elżbietanek, znajdowała się pod opieką parafii.[3]

[1] http://www.archidiecezja.pl/pl/informacje/parafie/dekanat_kruszwicki

[2] http://www.tereska.eu

[3] Rocznik Archidiecezji Gnieźnieńskiej, 2005.

Długosz o Diecezji Kruszwickiej

Jak podaje J. Długosz diecezja kruszwicka powstała już około 966 roku, lub około 1015 roku. Podlegała metropolii gnieźnieńskiej. Z relacji Długosza wynika, że diecezja została utworzona przez Mieszka I w roku 966 i pierwszymi biskupami byli tu Lucidus oraz Wawrzyniec. Prawdopodobnie funkcję katedry pełniła kolegiata pod wezwaniem św. Piotra.[1]

Pierwsze źródła pisane pochodzą z 1098 i 1133 roku. Pierwsze opowiada o uposażeniu jakie darowała Judyta, żona Władysława Hermana dla biskupa kruszwickiego. Drugie zaś wymienia dwie diecezję: kruszwicką i włocławską w dokumencie wystawionym przez papieża Innocentego II.[2]

W źródłach pojawia się również świątynia św. Wita, badacze uważają, że to właśnie ten kościół był pierwszą katedrą kruszwicką. Tradycja głosi, że katedrę ufundował Mieszko I na miejsca dawnej świątyni pogańskiej. Również z tradycji dowiemy się, że biskupów w Kruszwicy, przed powstaniem diecezji włocławskiej (1157—1160) było ośmiu. Z czego czterech zostało pochowanych w kolegiacie kruszwickiej.[3]

[1] W. Dzieduszycki, Kruszwica, Słownik Starożytności Słowiańskiej, t. 8, pod red. A. Gąsiorowski, G. Labuda i A. Wędzkiego, Wrocław-Warszawa-Kraków 1996, s. 377.

[2] Jana Długosza kanonika krakowskiego Dziejów polskich ksiąg dwanaście, W Krakowie, 1867, t. 1, ks. 1 -12.

[3] K. Górski, Dzieje Kruszwicy do końca VIII w., zarys monograficzny, pod red. J. Grześkowiaka, Toruń 1965, s. 195.

Rola i funkcje parafii

Najmniejszą jednostką podziału terytorialnego kościoła katolickiego jest parafia, uczeni toczą spory na temat początków parafii, ich roli czy pełnej definicji. Kodeks kanoniczny z 1983 roku uznaje, iż Parafia jest określoną wspólnotą wiernych, utworzoną na sposób stały w Kościele partykularnym, nad którą pasterską pieczę, pod władzą biskupa diecezjalnego, powierza się proboszczowi jako jej własnemu pasterzowi.[1]

Ołtarz w kościele św. Teresy, współcześnie,

fot. Weronika

Rokita.

W Encyklopedii Katolickiej wydanej w 2010 roku podano następującą definicję parafii: określona wspólnota wiernych w Kościele partykularnym, ustanowiona w sposób stały, w której sprawowanie troski duszpasterskiej pod władzą biskupa powierzono proboszczowi jako własnemu pasterzowi. Przypomina również, iż Sobór Watykański II uważa parafię, za wspólnotę wiernych, będącą podstawową komórką diecezji, zorganizowaną pod przewodnictwem proboszcza, zastępującego biskupa, przedstawiającą w pewien sposób Kościół ustanowiony na całej ziemi. Podobnie parafię definiują inne encyklopedie wydane w Polsce, jak i zagranicą.

Parafia była najniższym szczeblem administracyjnego podziału Kościoła od początku istnienia, ale również podstawową komórką organizacji społeczeństw. Należy zaznaczyć, iż funkcje parafii od średniowiecza do obecnych czasów ulegały licznym przeobrażeniom.[2]

[1] Z Dziejów Pogranicza kujawsko-pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, D. Kurzawa, Patrocina średniowiecznych kościołów w Kruszwicy.

[2] Joannis Długosz senioris canonici Cracoviensis Opera omnia, A. Przezdziecki, t. 2–14, Kraków 1878–1887 (t. 2–6 z tyt. „Dzieła wszystkie” zawierają: Dziejów polskich ksiąg dwanaście w przekł. K. Mecherzyńskiego.

Kościół pw. św. Klemensa w Kruszwicy

Drewniany kościół pod wezwaniem św. Klemensa znajdował się w okolicy dzisiejszego rynku w Kruszwicy. Świątynie otaczał cmentarz, na którym chowano wiernych do około XVI wieku.[1]

Źródła podają, że kościół został postawiony w drugiej połowie XIII wieku, co potwierdzają archeolodzy — p. Dzieduszyccy w swoich badaniach. Był to kościół parafialny, który utrzymywał się między innymi z pobieranych dziesięcin, z pobliskich wsi. Jak podaje Karol Górski mniej więcej co sto lat kościół był odbudowywany praktycznie od fundamentów. Powodem takiego zabiegu był oczywiście nietrwały budulec, z którego wybudowano świątynie. Na mapach z połowy XIX wieku, ukazujących Kruszwicę, wytrawne oko znajdzie jeszcze Kościół pod wezwaniem św. Klemensa.

Kościół pw. św.

Klemensa

w Lgocie Wielkiej, fot. M. Borowiecki — Starostwo Powiatowe w Radomsku.

Na miejscu dawnej świątyni wybudowano nowy kościół, patronem którego jest do dziś św. Teresa od Dzieciątka Jezus.[2]

Drewniany kościół p.w. Św. Klemensa w Kruszwicy mógł być zbliżony budową do świątyni radomskiej, która powstała w 1767 r. Jest to budowla jednonawowa, z węższym prezbiterium zamkniętym wielobocznie, z zakrystią pochodzącą z 1869 r. od strony południowej. Przy nawie od strony zachodniej znajduje się kruchta z 1871 r. Świątynia przykryta jest lekko załamanymi dachami dwuspadowymi.

[1] K. Górski, Dzieje Kruszwicy do końca VIII w., K. Górski, Topografia wczesnośredniowieczna Kruszwicy, s. 43.

[2] B. Dzieduszycka, W. Dzieduszycki, Z Dziejów Pogranicza Kujawsko-Pomorskiego III, Strzelno-Kruszwica 2015, D. Kurzawa, Patrocina średniowiecznych kościołów w Kruszwicy, s. 34—35.

Rys historyczny kościoła pw. św. Teresy w Kruszwicy[1]

W połowie lat 20. i na początku lat 30. XX wieku powstało na terenie Kujaw, Wielkopolski i Pomorza kilka ciekawych kościołów o uproszczonej, zwartej bryle, jasnych elementach, nakrytych kopułami. Stefan Cybichowski — architekt, chętnie sięgał po ten wzór w wznoszonych przez siebie kościołach, w tym w świątyni w Kruszwicy. Pokrewne architektonicznie obiekty sakralne autorstwa tego poznańskiego architekta to: Ryczywół (1924—1925), Strzałkowo (1933) i Gołańcza (1931—1934).

Decyzję o budowie nowego kościoła w Kruszwicy podjęto w 1920 roku. Potrzebę wzniesienia nowej świątyni motywowano trudnym dojściem do kruszwickiej kolegiaty, szczególnie w okresie wiosny i jesieni (brak utwardzonej drogi). W 1922 roku poznański architekt Stefan Cybichowski przygotował projekt kościoła. Stanął on na miejscu nieistniejącej drewnianej świątyni pw. św. Klemensa (rozebranej w 1828 roku). Zachowany z niej dzwon zawisł w nowym kościele. Obiekt zaprojektowano tak, żeby możliwa była jego późniejsza rozbudowa. Budowę rozpoczęto w 1926 roku, a prowadził ją budowniczy Michał Kopański z Kruszwicy. Prace malarskie wykonał Józef Jańczak. Uroczysta konsekracja kościoła odbyła się 11 sierpnia 1929 roku. Poświęcenia świątyni dokonali ksiądz Kardynał Prymas August Hlond i ksiądz Biskup Antoni Laubitz.

Front

kościoła, stan z 21 maja 2023 roku, fot. B. Grabowski.

„Dwuletnie zmagania się z finansowymi trudnościami zostały jednak, dzięki dobrej woli i rzadkiej ofiarności parafian kruszwickich, uwieńczone pomyślnym wynikiem. Stanęła bowiem przy rynku świątynia Boża, nowy przybytek modlitwy, bogaty w piękno i nadzwyczajnie miły w swym architektonicznym wyrazie dom, poświęcony na służbę Bogu a ku wygodzie i pożytkowi wiernych naszego katolickiego kościoła. Prawda, że małych jest rozmiarów, że kościołkiem tylko zwaćby go można, lecz mimo tego panuje miastu Kruszwicy swą okazałą kopułą siejąc wokół siebie nieprzeparty urok artystycznego piękna, jako wcale udatne dzieło w dziedzinie polskiego budownictwa.

To też z niekłamaną radością przygotowano się do jego poświęcenia. A zresztą jak tu nie przygotować się godnie, kiedy przecież udział w tej wielkiej uroczystości zapowiedzieli również aż dwaj książęta Kościoła, przy tym sam Jego Eminencja Ks. Kardynał Prymas.

Wystroiła się przeto Kruszwica w niezapomniana niedzielę dnia 11 sierpnia 1929 roku jak najodświętniej, rzędami barwnych chorągwi narodowych przyozdobiła ulice, triumfalnemi bramami poznaczyła jezdnię, łańcuchy okazałych girland porozwieszała na domach, nawet płoty umajone były chorągiewkami o barwach papieskich i narodowych. Wszystko zaś po to, by okazać serdeczne wylanie swych szczerych polskich dusz najwyższemu Dostojnikowi Kościoła rzymsko-katolickiego w Polsce, by takim chociaż sposobem wypowiedzieć swój hymn powitalny na Jego cześć i potem jeszcze gromki okrzyk wznieść w czas Jego wyjazdu Ks. Kardynał-Prymas niech żyje, niech żyje!” — Tak o uroczystości związanej z konsekracja kościoła św. Teresy w Kruszwicy 11 sierpnia 1929 roku pisał Dziennik Kujawski z dnia 14 sierpnia 1929 rok, nr 186, Rok 37.

Arcypasterz do prastarego grodu kruszwickiego przybył przed godzina dziesiątą. Powitany został na szosie przy Kobylnikach przez starostę Baranowskiego ze Strzelna i ks. dziekana Schwartza ze Sławska Wielkiego. Potem wozem zaprzęgniętym w cztery konie, dostarczona przez dr. Edwarda Trzcińskiego z Gocanówka, przy asyście straży obywatelskiej zajechał na rynek. Powitany został serdecznymi okrzykami. Przemowę powitalną wygłosił burmistrz Borowiak, a później Kruszwiczanie wysłuchali jeszcze wiersza p. Zyturówny.

Tył kościoła,

stan

z 21 maja 2023 roku, fot. B. Grabowski.

Na uroczystość konsekracji