Osobisty przewodnik po Pradze ebook

Mariusz Szczygieł OSOBISTY PRZEWODNIK PO PRADZE,

wydanie drugie, Warszawa 2025

Copyright © Mariusz Szczygieł, 2020

Copyright © Filip Springer, 2020

Copyright © for this edition by Fundacja Instytut Reportażu, 2025

Zdjęcie na okładce użyte za zgodą The City of Prague Museum,

State-funded institution of the City of Prague.

ZDJĘCIA

Filip Springer, zdjęcia wykonano aparatem Leica Q

REDAKCJA

Julianna Jonek-Springer, Jacek Mozolewski

KOREKTA I POPRAWNOŚĆ JĘZYKOWA

Małgorzata Włodarczyk

PROJEKT OKŁADKI, PROJEKT GRAFICZNY I TYPOGRAFICZNY,

Dominika Jagiełło/OneOnes Creative Studio/

www.behance.net/OneOnes

PRZYGOTOWANIE ZDJĘĆ

Łukasz Szulim

SKŁAD I ŁAMANIE

Michał Wysocki

ISBN 978-83-66778-80-1 (EPUB); 978-83-66778-83-2 (MOBI)

Wydanie elektroniczne 2025

Imprint Fundacji Instytut Reportażu

Gałczyńskiego 7, 00-362 Warszawa

www.dowody.com

[email protected], [email protected]

Konwersja publikacji do wersji elektronicznej

Każdy, kto jedzie do Pragi w kwietniu, maju, czerwcu, lipcu, sierpniu i grudniu...

Każdy, kto zwiedza most Karola, Hradczany i plac Staromiejski...

Każdy, kto wchodzi do restauracji w centrum...

POMNÍK SBRATŘENÍ (BRATERSTWO),

VRCHLICKÉHO SADY

Każdy po wyjściu z pociągu na Praha Hlavní nádraží może od razu dostarczyć sobie małą dawkę niemoralności. Żeby szybko się zgorszyć, trzeba pójść w lewo od wejścia/wyjścia głównego, jeśli staniemy przodem do budynku dworca. Na końcu alejki prowadzącej na przystanki tramwajowe stoi pomnik dwóch pedałów. (Przepraszam za słownictwo, ale od czasu, kiedy tu po wojnie stanął, tak nazywają go prażanie. A jak mówi moja mama Stefania, nigdy nie używam brzydkich słów, tylko je cytuję! Oczywiście w tłumaczeniu).

Na cokole widzimy dwóch całujących się mężczyzn. W tym miłosnym uścisku niższy niemal chce się wspiąć na wyższego, uwieszony na jego szyi...

Pomnik Braterstwo wyrzeźbił Karel Pokorný – ten sam, który nie chciał wygrać konkursu na największy pomnik Stalina na kuli ziemskiej, więc zaprojektował wodza z rozłożonymi rękoma. Stalin przypominał Jezusa, co zdyskwalifikowało projekt[1]. Analizowane w duchu komunizmu Braterstwo przy Dworcu Głównym przedstawia Rosjanina wyzwoliciela, którego Czech wita serdecznie w imieniu narodu. Radziecki żołnierz jest wyższy i dominujący, a czeski partyzant – niższy i podległy.

W duchu LGBT Rosjanin jest partnerem aktywnym, Czech – pasywnym.

Do pomnika pozowali: oficer NKWD Vasilij Prużiniew (z zawodu krawiec damski) i robotnik Jožo Vráz. Oryginał rzeźby znajduje się w Českiej Třebovej, a w Pradze stoi jej kopia. W 1970 roku pomnik przewieziono w trybie pilnym na wystawę Expo w Osace. Otóż czeski rzeźbiarz Vladimír Janoušek, żeby zaprotestować przeciwko okupacji Czechosłowacji przez Sowietów, ustawił przed narodowym pawilonem figury żołnierzy robotów, którzy mierzyli w wejście z karabinów. Kiedy się okazało, że celują od strony pawilonu radzieckiego, czechosłowackie władze zdecydowały, że wyślą do Osaki na ratunek (ideologiczny) dwóch pe..., o, przepraszam rudoarmějca i partyzanta. Na dowód, że oba narody się kochają. Konserwatywni Japończycy, nienawykli do kontaktów cielesnych w przestrzeni publicznej (nie podają sobie przecież nawet rąk na powitanie), byli nimi niezdrowo podnieceni. Pomnik szybko stał się w Osace ulubionym tłem do fotografowania.

W Pradze zaś Braterstwo tak wpłynęło na okolicę, że aż do ery internetu skwer wokół rzeźby był miejscem męskiej prostytucji.

Jeśli spod dworca chcielibyście pojechać do hotelu taksówką, nie radzę wsiadać do żadnej ze stojących obok budynku z którejkolwiek strony. Najlepiej zamówić auto w korporacji. Bez problemu znajdziecie taksówkę w sieci. Wystarczy wpisać: taxi prague sms. Na sto procent zawiadomią Was po angielsku, że auto przyjedzie pod Kawiarnię Fanty. Zaraz opowiem, jak się do niej dostać.

PRAHA HLAVNÍ NÁDRAŽÍ, PRAGA DWORZEC GŁÓWNY,

UL. WILSONOVA 3

Praha Hlavní nádraží, zwana Hlavákiem, składa się z dwóch budynków. Nowego przy ulicy Opletalovej i starego przy Wilsonovej. Po powstaniu niepodległej Czechosłowacji w 1918 roku Dworzec Franciszka Józefa dostał nazwę Praha Wilsonovo nádraží od nazwiska prezydenta USA Thomasa Woodrowa Wilsona. Czesi chcieli w ten sposób podziękować za to, że ogłaszając swój sławny program pokojowy po pierwszej wojnie światowej, znany jako 14 punktów Wilsona, prezydent nie zapomniał o Czechach i Słowakach. W punkcie dziesiątym umieścił „stworzenie autonomii narodom Austro-Węgier”. (Polska z dostępem do morza znalazła się w punkcie trzynastym i podziękowała prezydentowi placem Wilsona w Warszawie).

Między starym a nowym dworcem przebiega droga szybkiego ruchu, ale w środku oba budynki są połączone. Nowy budynek powstał w latach siedemdziesiątych ubiegłego wieku, a kilka lat temu przeszedł rekonstrukcję z zachowaniem oryginalnej czerwonej kolorystyki i detali architektonicznych.

Stary dworzec został otwarty w 1871 roku przez samego cesarza Franciszka Józefa, ale w latach 1901–1907 przebudował go architekt Josef Fanta. Zaprojektował budynek z halą główną nakrytą kopułą. Półkolista sala secesyjna obsługi pasażerów przyciąga wielbicieli tego stylu. Po oddaniu do użytku nowego dworca zamieniono ją w kawiarnię – stąd nazwa Fantova kavárna, czyli Kawiarnia Fanty. Szybko zmarniała, stając się miejscem spotkań półświatka.

W 2018 roku przywrócono jej dawny blask, a żeby się o tym przekonać, musimy na najwyższym, trzecim poziomie nowego dworca znaleźć schody ruchome, które nas do niej zawiozą. Z kawiarni wychodzi się na ulicę Wilsonovą i to właśnie tam zatrzymują się zamawiane taksówki.

Specjalnie dla Was porozmawiałem z praskim taksówkarzem. Gdy tylko włączył licznik, przedstawił się. Jakby wiedział, że zostanie bohaterem mojej książki.

– Dobrze, że pan do mnie wsiadł – zaczął – bo ja w przeciwieństwie do większości taksówkarzy w Pradze nie jestem idiotą.

Żeby poczuł się jak w rodzinie, powiedziałem: – To się dobrze składa, bo ja też nim nie jestem.

Jechaliśmy, miło gawędząc, aż wyszło, skąd pochodzę: – Pan się nie denerwuje i jako Polak nie bierze tego do siebie...

– Nigdy niczego nie biorę do siebie, nie ma, proszę pana, we mnie nic z typowego Polaka...

– No to mam pytanie – powiedział. – Dlaczego, proszę pana, tylu waszych oficerów dało się zabić w Katyniu?

– Słuchaaaam...?!

– Bez względu na to, kto ich zamordował, czy Rosjanie, czy Niemcy, dlaczego dali się prowadzić jak owce na rzeź? Polacy, a w ogóle się nie bronili. My mamy takie zdanie o was, że...

– Oni byli rozbrojonymi jeńcami! Jak mieli się bronić?!

– No ale jakoś mogli próbować, nie?

– ...

Kiedy głupota spada na mnie jak młot, aby przeżyć, mam na nią dwa sposoby. Pierwszy – i ten stosuję najczęściej – to milczenie. Nie reaguję, bo wiem, że na idiotę szkoda mi cennej życiowej energii. Przypominam sobie wtedy, że zostało mi bardzo mało życia – nie warto więc go tracić na to, co nie jest ważne. Żeby nie było plotek: nie jestem chory na żadną śmiertelną chorobę. Uważam, że zostało mi bardzo mało życia, bo jestem już po pięćdziesiątce. I te lata przeleciały jak mgnienie. Ile jeszcze mogę żyć? Czterdzieści lat w najlepszym przypadku. I te także miną jak mgnienie. Naprawdę uważam, że moje dni są policzone. Nie odzywam się więc z oszczędności. Drugi sposób – szybki atak, ale również taki, żeby nie stracić energii. Atak jak cięcie noża i do idioty trzeba wzywać pogotowie.

Postanowiłem go zastosować.

Profesor Przemysław Czapliński napisał w Poruszonej mapie, że pokazałem Polakom radykalnie nowy obraz czeskiej historii. Niestety, w taksówce z lotniska nie mogłem pozostać niewolnikiem tych słów. Wyciągnąłem najbardziej skrywaną i niemoralną broń.

Dowcip o Czechach, suchar. Nigdy bym go nie użył, teraz jednak to była sprawa życia i śmierci. I honoru Polaka. Nie znoszę tych głupich dowcipów na temat naszych sąsiadów, które głównie mają nas wywyższyć, ale żeby pognębić czeskiego taksówkarza, musiałem spytać:

– Wie pan, dlaczego wy, Czesi, w czasie okupacji nie mieliście partyzantki?

– Nie wiem.

– Bo Niemcy wam nie pozwolili.

Omal nie puścił kierownicy. Odwrócił się do mnie dwa razy:

– Jeeežiši!, Jeeežišmarjaaa... No to jest coś wspaniałego! Normalnie najlepszy mój kurs w tym miesiącu. Jak opowiem kolegom, zesikają się ze śmiechu. Świetne!

Śmiał się jeszcze ze trzy minuty.

– Jaki to prawdziwy dowcip! – mówił, krztusząc się niemal. – Powiem panu coś. My, Czesi, jesteśmy jak ryby. Ryba jest śliska i przez wszystko się prześlizgnie. I to jest prawda o nas.

– To dobrze czy źle?

– Źle. Z punktu widzenia psychologii nawet bardzo. Dlatego że wielu z nas ma poczucie, że nie jesteśmy zwyczajnymi ludźmi.

– A kim?

– Czujemy się nadludźmi. Nas nic nie złamie, bo zawsze się wymigamy, przeciśniemy, unikniemy, a przy tym nic nie poczujemy. Jesteśmy ponad innych. A już w ogóle nie reagujemy, gdy chodzi o godność i honor. Dzięki temu nas nie da się zranić.

– No ale przecież nie wszyscy – zaprotestowałem. – Tłumaczka moich książek na czeski, pani Helena Stachová, całymi Czechami się przejmuje każdego dnia. A jak tylko coś powiem, że wy to i tamto, pani Helena natychmiast reaguje: „Także jestem Czeszką i ja bym się tak nie zachowała, i co ty na to?”. Każdy stereotyp mi z ręki wytrąca.

– Pan mówi o elicie, a ja mówię o tych, których w taksówce wożę, a pani Stachovej raczej nie wiozłem, bobym zapamiętał. Jesteśmy, proszę pana, skurwionym narodem. Czech za sukces drugiemu by oczy wydrapał, ale tego nie robi. A wie pan dlaczego? Bo jest zbyt leniwy i mu się pazurów zapuścić nie chce... Czech...

– I pan tak to bez oporów mówi? Do cudzoziemca?!

– Nie rozumiem... że o czym mówię bez oporów?

– No o swoim narodzie.

– Pan przeczyta, czego nas uczył nasz prezydent Masaryk, to zrozumie.

W ten sposób taksówkarz zadał mi pracę domową. Nabyłem antologię myśli Tomasza Masaryka – założyciela państwa czesko-słowackiego (100 × TGM Pavla Kosatíka).

„Nieprzyjaciel – pisał w 1893 roku Masaryk, filozof i poseł na sejm wiedeński – czuje większy strach przed narodem, który sam siebie krytykuje”.

„Powiedzą wam, że krytyką i polemiką niszczycie jedność i odsłaniacie słabości swojego obozu. Ale upadek naszego kraju nastąpił w czasach jedności” – głosił Masaryk dwadzieścia pięć lat przed tym, nim został prezydentem demokratycznej Czechosłowacji.

Zarzut, pisze autor, że krytycyzm rozbija jedność narodową, był jednym z najczęstszych oskarżeń, z jakimi Masaryk musiał walczyć. Całe życie stawiał mu czoło, nawet jako prezydent. Starał się argumentować, że od braku jedności wywołanego krytyką gorsza jest jedność budowana na iluzjach narodu o sobie samym.

Na ulicy Evropskiej przerzuciliśmy się z taksówkarzem na Polaków.

Przypomniała mi się czeska reklama T-Mobile, w której Czech, narciarz, zatrzymuje się w lesie i zostaje oszukany przez handlarza z Polski. Ten ma pod połami płaszcza cały skład towarów i wciska Czechowi zepsuty telefon, a kradnie mu dobry. Reklama jest śmieszna, bo oszust, który czyha na narciarzy, jest przebrany za choinkę.

Poskarżyłem się więc, że Polak choinka nam się nie spodobał. Ambasada w Pradze wystosowała do T-Mobile protest, a na YouTubie do dziś widnieje pod filmikiem zdanie: „To kolejny przypadek czeskich szykan...”.

Rozmawiałem wtedy z wieloma Czechami, którzy byli naprawdę zaskoczeni i zmieszani, że nas ta reklama uraziła.

– Ja też nie rozumiem, co w niej obraźliwego – przyznał taksówkarz.

– No przecież pokazujecie nas jako oszustów i złodziei – powiedziałem ja, który oczywiście jako Polak niczego nie biorę do siebie...

– Ale my najpierw pokazaliśmy Czechów. Narciarz jest durniem, bo oddaje swój telefon choince. Kto robi interesy z facetem przebranym za drzewo? Zna pan takiego? Tylko Czech idiota.

– No może...

– Wie pan, nam nie przyszło do głowy, że wy, Polacy, tak lubicie być pomnikiem. My wolimy być gołębiem.

TABLICA PAMIĄTKOWA,UL. PERLOVÁ 2

Skoro mowa o miejscach pamięci, to w Pradze zostały upamiętnione kobiety wykonujące najstarszy zawód świata.

Wystawały w samym centrum – na ulicy Perlovej zwanej Perlovką. Teraz na ścianie kamienicy z numerem dwa znajdziecie pamiątkową tablicę Padlým ženám (Kobietom poległym). Chodzi o prostytutki zabite przez klientów, alfonsów i koleżanki po fachu. Przymiotnik ma jednak podwójne znaczenie, bo padlá to także kobieta upadła.

Tablica pamięci poległych prostytutek ma jeszcze jedną linijkę, wyrytą srebrnymi zgłoskami: „Cześć ich p...” – i słowo na „p” nie jest rozwinięte. Może to być paměť (pamięć) i może być píča (cipa).

Rzeczniczka ratusza Veronika Blažková powiedziała prasie, że tablica ma przypominać historię tej ulicy. Widziała, że ktoś przynosi w to miejsce kwiaty i zawiesza je na zabytkowym kinkiecie. Jak mniema, musi to być ktoś, kogo ciągną tu emocje.

Panie lekkich obyczajów już Perlovki nie obstawiają, w 2008 roku prawo zakazało nagabywania klientów na ulicach.

HOSPODA U ZLATÉHO TYGRA,

UL. HUSOVA 17

Jedna z upadłych dam, zwana Julcią, weszła do literatury. Wcześniej mag słowa Bohumil Hrabal zaprosił ją do swojej ulubionej knajpy. Zawsze powtarzał, że kocha żyć w gospodach, a jeśli wejdzie do kawiarni czy restauracji, to tylko przez pomyłkę.

Najważniejszą knajpą Hrabala w Pradze był lokal U Zlatého tygra, gdzie bywał codziennie bez względu na pogodę. Gotycki dom, przebudowany kolejno w stylu renesansowym i barokowym, stoi tu od XII wieku, ale tygrysa w herbie ma od XVII (wcześniej miał motykę). U Zlatého tygra dostał jakiś czas temu także miano Plzeňská pivnice, bo podaje się tu oczywiście piwo z Pilzna.

Hrabal siadywał z tyłu, przy wejściu do kuchni. Nad jego stołem wisiała wtedy fotografia z Klubu Czeskiego w Londynie, na której widać go pośród fury flaszek po pilznerze. Czasem, gdy był wkurzony na towarzyszy od kufla („Wychodząc z knajpy – pisał – gość cieszy się, że następnego dnia pójdzie tam znowu, albo też przysięga sobie, że już do śmierci nie zada się z tą hołotą”), zaszywał się przy drzwiach do toalety.

– Raz wśród jego kompanów wybuchła kłótnia, pisarz na kogoś się obraził i znów usiadł przy wejściu do kibla – wspomina jego przyjaciel i biograf Tomáš Mazal. – A na stole po jakimś gościu został pusty talerzyk spod filiżanki. W swoim piwnym zadumaniu Hrabal zauważył, że nieznani mu ludzie po skorzystaniu z WC zostawiają na talerzyku monety. Myślą, że ten zarośnięty dziad to męska wersja babki klozetowej. Pisarz trwał na posterunku, jakby ta rola była dla niego stworzona. Po godzinie wrócił do stołu kolegów i ogłosił: wy dupki, pierniczycie te swoje głupoty, a ja przynajmniej zarobiłem jakieś pieniądze.

W Zlatym tygrze zobaczycie również historyczną fotografię Hrabala, Havla i Clintona. 11 stycznia 1994 roku czeski prezydent przyprowadził tu samego prezydenta USA. (Kiedy Havel był jeszcze kulisowym w pobliskim teatrze, też codziennie w przerwie obiadowej przychodził do Tygra na piwo). Dyplomatyczne wydarzenie zostało uwiecznione przez pisarza w opowiadaniu Partnerstwo dla Pokoju albo Czekając na Godota i było o nim głośno, bo zaraz po wyjeździe Billa Clintona wydrukowała je gazeta „Právo” (córka komunistycznego „Rudého práva”).

Bohumil Hrabal, najgenialniejszy według mnie, obok Kafki i Máraia, pisarz naszej części Europy, wypuścił z wizyty na najwyższym szczeblu powietrze:

„W środę siedziałem u Tygrysa koło ubikacji... A potem przyszła Julcia i zaraz przystawiła się do mnie, i całowała mnie, i płakała, a ja pokazałem jej zdjęcia z tego naszego poniedziałku... Obchody zrównania dnia z nocą... te jej piersi... a ona płakała ze szczęścia, jak żeśmy uhonorowali jej biust...

Później ten cykl zdjęć pokazałem tajniakom, nie tylko czeskim, ale i amerykańskim, żeby wiedzieli, jak chcemy tu przywitać pana prezydenta Clintona u Tygrysa pod wielkimi rogami, i żeby nasz pan prezydent zobaczył, jak się tutaj zabawiamy... Julcia elegancko pokaże cycki... No i tajniacy wpadli w zachwyt, jak to zamierzamy powitać pana prezydenta Clintona i że oni to tu zabezpieczą... Julcia płakała ze szczęścia, że już się cieszy na uroczyste przywitanie prezydenta Stanów Zjednoczonych Ameryki i że wypucuje sobie pizdę i przyniesie karpia, którego osobiście przyrządzi w kuchni... a ja pokazywałem cykl zdjęć pana Mazala...”. (No to tyle nieprzyzwoitości w tłumaczeniu Jana Stachowskiego).

Po tym fragmencie łatwo się zorientujecie, co znaczy czeskie słowo pábení, czyli swobodna, nieznająca umiaru paplanina w gospodzie – objaw występujący u pábitela. Bo jak pisał pábitel Hrabal, do knajpy chodzi się po to, żeby usłyszeć, co się w niej mówiło wczoraj.

Do swojej knajpy pisarz powrócił jeszcze w urnie. Przyniosła ją tam szwagierka Hrabala, Dasza, aby stuknąć w nią kuflem jego ulubionego pilznera.

Oprócz Złotego Tygrysa podaję listę innych lokali, w których bywał autor Postrzyżyn. W wielu z nich stawał tylko przy barze, słuchał, o czym się mówi, wypijał jedno piwo i szedł dalej. Pod którąś z tych knajp miejscowy zapytał Filipa Springera, co fotografuje. Na co Filip odparł, że knajpy, w których pił Hrabal.

Mężczyzna najpierw umarł ze śmiechu, a potem spytał: – A na ile miesięcy pan przyjechał?

Bo miejscówek Hrabala jest bez liku.

Żeby być sprawiedliwym w ocenie Akademii Nauk Republiki Czeskiej, nadmienię: jej szacowne wydawnictwo opublikowało nie tylko pozycję Praha erotická Radima Kopáča i Josefa Schwarza, ale i przewodnik Cesty s Bohumilem Hrabalem Tomáša Mazala, skąd wziąłem poniższy spis:

▸ U Husenských (aktualnie U Kotvy) – ul. Spálená 11

▸ U Pinkasů – Jungmannovo náměsti 16

▸ U Kofrů (aktualnie Na Staré cihelně) – ul. Chaberská 18

▸ U Lišků (aktualnie U Rokytky) – náměstí Dr. V. Holého 7

▸ U Merkurů – ul. Heydukova 2

▸ U Kohnů (aktualnie U Horkých, Pivní sanatorium)  – ul. Koželužská 8

▸ U Pávů (aktualnie U Jeřábků) – ul. Primátorská 7

▸ U Jarolímků – ul. Primátorská 40

▸ U Karla IV. – ul. Zenklova 92

▸ Na Korábě – ul. Zenklova 143

▸ U Krále Jiřího – ul. Novákových 39

To są lokale w centrum i w dzielnicy Libeň. Stamtąd Hrabal odprowadzał do domu na Žižkov swojego przyjaciela Vladimírka, czyli Vladimíra Boudníka (głównego bohatera Czułego barbarzyńcy). Zatrzymywali się zawsze w lokalu U Slovanské lípy (Tachovské náměstí 6) – na „ostatnie piwo”. Boudník – robotnik i artysta – jak głosi legenda, do grafik używał wszystkiego, z najcenniejszymi płynami swojego organizmu włącznie, a Hrabal napisał o nim, że był mistrzem zmysłowej imaginacji. „Vladimír w towarzystwie z każdym całkowicie się zgadzał, każdemu przyznawał rację, naraz jednak znajdował w sobie dość siły, by powiedzieć: ale za pozwoleniem..., po czym to, co powiedział wcześniej, odwracał i tak jak to się dzieje podczas mszy, przemieniał zwyczajny opłatek i miarkę białego wina w swoje konkretne ciało i w swoją krew, którą mazał obecnych, czy tego chcieli, czy nie...”.

Myślę, że bez egzemplarza Czułego barbarzyńcy w przekładzie Aleksandra Kaczorowskiego nie powinniście w ogóle do tych knajp wchodzić.

HRABALOVA ZEĎ,

UL. NA HRÁZI 24

„Kiedy Vladimír późnym wieczorem wracał ze swojego miejsca pracy, ze swoich niezwykłych wizyt i spotkań, kładł się w ubraniu do swojego łóżka na Libni, Na Grobli Wieczności pod numerem dwadzieścia cztery. Nad poduszką przymocował opuszczaną lampę i w strudze padającego z góry elektrycznego światła pisał listy do samego siebie, swój dziennik” – tak zaczyna się Czuły barbarzyńca. Każdy miłośnik twórczości Bohumila Hrabala powinien wybrać się do dzielnicy Libeň.

Hrabal i Libeň to jedno z najpiękniejszych powiązań w literaturze świata.

Dziś peryferyjna część metropolii, a kiedyś miasteczko pełne winnic i gospodarstw ogrodniczych, które w 1901 roku zostało przyłączone do Pragi.

Vladimír Boudník na początku lat pięćdziesiątych ubiegłego stulecia miał u Hrabala na Libni swoje łóżko. Bywały noce, kiedy Boudník chował przed Hrabalem swoją siekierę, a Hrabal przed Boudníkiem – swój nóż. Nie przeszkadzało im to następnego dnia wieczorem iść razem kilkaset metrów dalej, do baru Świat w pałacu Świat (Elsnicovo náměstí 6). Przez ostatnie trzydzieści lat rozsławiony przez zbiór opowiadań bar był zamknięty na głucho. Przedwojenna kamienica w stylu architektonicznego konstruktywizmu, z pałacem w nazwie, do niedawna popadała w ruinę. Jesienią 2019 roku odnotowałem, że wreszcie jest w remoncie.

„Tu na Libni podobało mi się najbardziej, tu mieszkałem dwadzieścia lat z Cyganami, aktorami, pijakami, uprzejmymi kobietami, wszyscy oni jakoś mnie lubili, wszyscy zwracali się do mnie czule: Bohoušku – jak w Židenicach. Krąg miejsc mojego zamieszkania i wędrówek, i poszukiwań zamknął się tam, gdzie się rozpoczął”.

Czas spędzony poza dzielnicą to dla niego lata terminowania i uniwersytet. Tylko tutaj, na Libni, czuł prawdziwe życie.

Dom Hrabala oczywiście nie miał – jak czytamy w książkach – adresu: Na Grobli Wieczności 24. Naprawdę – jedynie Na Grobli (Na Hrázi). Wieczność to dodatek do legendy tego miejsca. W 1956 roku zawitała na Libni jego największa miłość, Eliška, ale dopóki nie wziął z nią ślubu, odwiedzały go i pomieszkiwały u niego różne sławne i niesławne persony. Razem stworzyli obyczaj „wesel w domu”. Pisarz chodził do budynku magistratu, gdzie spisywał z tablic ogłoszeń terminy ślubów i nazwiska nowożeńców. W dniach tych ceremonii do domu Na Grobli 24 schodzili się wszyscy znajomi i świętowali cudze wesela.

Zapytany kiedyś, na czym polegało to świętowanie, odparł: „Piliśmy piwo i miłowaliśmy wieczność”.

Jak wyglądał ten dom?

Niestety, już nie istnieje (co niech Was, broń Boże, nie zniechęci do odwiedzenia tej ulicy). Był zniszczoną starą kamienicą z podwórzem. „Wchodząc na nie, ma się wrażenie, że to scena otoczona rzędami galeryjek na piętrach” – pisze Aleksander Kaczorowski, biograf Hrabala. Na środku podwórza stał wychodek, a za nim było wejście do dawnej kuźni, przerobionej na mieszkanie, z kuchnią na wprost drzwi i bocznym pokojem. Jeśli chcecie wiedzieć, jak się urządzali – ona, która nie miała zamiłowania do piękna, bo zabiła je w niej władza ludowa, i on, który własnoręcznie układał kwiaty w wazonie – przeczytajcie Wesela w domu, gdzie Eliška piórem swojego męża opowiada o ich życiu na Libni.

Możecie tam pojechać tramwajem lub metrem. Wysiądźcie na stacji Palmovka połączonej z dworcem autobusowym. To właśnie budowa metra unicestwiła dom Na Grobli 24.

W 1973 roku Hrabalowie wyprowadzili się do bloku, a w 1988 zburzono jedną stronę ulicy pod tunel metra i budynek dworca. Na długim murze, który wtedy powstał, słowacka malarka Táňa Svatošová stworzyła mural z pięcioipółmetrową postacią pisarza, maszyną do pisania marki Perkeo i szesnastoma kotami, które towarzyszyły mu w życiu. Stare ramy okien i drzwi przymocowane do ściany pochodzą z okolicznych domów. Całe dzieło jest częścią parkingu. Mur wytrzymał gigantyczną powódź, która nawiedziła Pragę w 2002 roku, mimo że do połowy był zalany wodą. Na jego podporach można poczytać po czesku fragmenty książek Hrabala o domu, którego już nie ma. A tablica z numerem 24 wisi teraz nad wejściem do pomieszczeń technicznych metra.

Słowacka artystka mieszka niedaleko. Przyjechała na studia z Bratysławy do Pragi w 1984 roku, wzięła ślub i zamieszkała na Libni. W połowie lat dziewięćdziesiątych władze ogłosiły konkurs na upiększenie okolicy. Pomyślała, że miejsce, obok którego codziennie przechodzi, nie może być puste i anonimowe, że powinno działać na wyobraźnię. Konkurs wygrała. Napisała mi, że mur Hrabala to jej sposób na uporanie się z nieobecnością: „Budowa metra, betonowy mur, żyjący Hrabal, nasza młodsza córeczka... jej śmierć i śmierć Hrabala, wejście do podziemi metra w miejscu jego domu i tak dalej – to wszystko ma ze sobą związek”.

Zapytałem, czy na murze jest też jakiś ślad lub pamiątka dotyczące jej zmarłej córki?

„Jest! Jak się cieszę, że pan o to spytał”.

[...]