Nieskończone możliwości. Jak wykorzystać kreatywność jako siłę napędową własnego rozwoju ebook

Tytuł oryginału: The Art of Possibility. Transforming Professional and Personal Life

Tłumaczenie: Grzegorz Łuczkiewicz

Redakcja: Anna Żółcińska

Korekta: Maria Żółcińska

Projekt okładki: Olga Kalarus-Zguda | Lemonade Studio

Ilustracja na okładce (arkady): Adobe Stock

Skład: Amadeusz Targoński | targonski.pl

Opracowanie e-wydania:

Original work copyright © 2000 ROSAMUND ZANDER and BENJAMIN ZANDER

Published by arrangement with Harvard Business Review Press

Unauthorized duplication or distribution of this work constitutes copyright infringement.

Copyright © 2023 for the Polish edition by MT Biznes Ltd.

All rights reserved.

Copyright © 2005 for the Polish translation by MT Biznes Ltd.

All rights reserved.

Wydanie drugie w nowej szacie graficznej.

Warszawa 2023

Niektóre nazwiska osób wymienionych w książce zostały zmienione, aby chronić ich prywatność. We wszystkich innych przypadkach użyto prawdziwych imion za zgodą tych osób.

“I Dwell in Possibility” by Emily Dickinson is reprinted by permission of the publishers and the trustees of Amherst College, from The Poems of Emily Dickinson, Thomas H. Johnson, editor, Cambridge, Mass.: The Belknap Press of Harvard University Press, copyright © 1951, 1955, 1979 by the President and Fellows of Harvard College.

Quotation from Dr. Martin Luther King, Jr., is reprinted by arrangement with The Heirs to the Estate of Martin Luther King, Jr., c/o Writers House, Inc., as agent for the proprietor. Copyright 1963 by Martin Luther King, Jr., copyright renewed 1991 by Coretta Scott King.

Quotation from the movie Babe is from Babe, directed by Chris Noonan, produced by George Miller, Doug Mitchell, and Bill Miller. Copyright © 1995 Universal City Studios Inc.

Quotation from the movie The Shawshank Redemption is from The Shawshank Redemption, directed by Frank Darabont, produced by Niki Marvin.

Copyright © 1994 Castle Rock Entertainment.

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentów niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci zabronione. Wykonywanie kopii metodą elektroniczną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym, optycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Niniejsza publikacja została elektronicznie zabezpieczona przed nieautoryzowanym kopiowaniem, dystrybucją i użytkowaniem. Usuwanie, omijanie lub zmiana zabezpieczeń stanowi naruszenie prawa.

MT Biznes Sp. z o.o.

www.mtbiznes.pl

www.laurum.pl

[email protected]

ISBN 978-83-8231-402-1 (format epub)

ISBN 978-83-8231-403-8 (format mobi)

„W obecności każdego z Zanderów dusza w człowieku rośnie. Dziś odkrywają swoje tajemnice w książce dającej głęboką satysfakcję. Gwarantuję czytelnikowi, że będzie nią zainspirowany”.

– Gail Sheehy, autorka New Passages i Hillary’s Choice

„Czytanie Nieskończonych możliwości jest jak seria lekcji muzyki dla duszy. Czytelnicy dowiadują się, że nie tylko mogą stworzyć dla siebie całkowicie nowe formy życia, ale że formy te w istocie zmieniają audytorium, które ich wysłuchuje. Wspaniałe przy tym jest to, że nikt nie jest głuchy na tę muzykę. Książka Nieskończone możliwości zawładnęła mną i jestem jej wielbicielem!”

– Thomas J. Cottle, psycholog i profesor pedagogiki, Boston University

„Ta elegancko napisana książka przedstawia serię praktyk, których punktem wyjścia nie jest strategia i taktyka, lecz akceptacja i harmonia. Nieskończone możliwości to również opowiedziana w barwnych parabolach kronika niezwykłego życiowego partnerstwa. Ben i Roz Zanderowie są innowatorami wspaniałomyślnie mówiącymi o swoich sekretach. Wszyscy muzycy uczą się, że muszą osiągnąć coś więcej, niż przetrwać porażki i odmowę – muszą sami się przekształcić. Zanderowie otwierają wspaniałe nowe drogi, prowadząc nas do mniej rozpędzonego, bardziej atrakcyjnego jako scena życia świata rozświetlonego humorem, cierpliwością i współczuciem”.

– John Harbison, kompozytor, laureat nagrody Pulitzera

Mieszkam w pałacu Możliwości –

Piękniejszy to dom od Prozy –

O wiele więcej Okien –

Drzwi można szerzej otworzyć –

Wnętrza – jak starych Cedrów –

Objąć Okiem się nie da –

A w górze Wieczny Pułap –

Kopuła Nieba –

Goście – najwyborniejsi –

A jedyne Zajęcie –

Zamykać w objęciu – wąskim

Obfite Raju naręcze –

Emily Dickinson

(przeł. Stanisław Barańczak)

Zaproszenie do wszechświata możliwości

Ben: „Kelner, proszę o nóż! – powiedziałem w jakimś jowialnym nastroju. – Mam doskonałe życie, ale niepełne nakrycie”.

Jadłem z przyjacielem śniadanie podczas jednej z moich okresowych wizyt w Londynie związanych z prowadzeniem tamtejszej orkiestry filharmonicznej. Usłyszałem za sobą chichot i obejrzawszy się, pochwyciłem spojrzenie dziewczynki – miała około 12 lat i włosy typowo po angielsku ostrzyżone na garnek. Wymieniliśmy uśmiechy, po czym wróciłem do mojej rozmowy i mojego śniadania.

Następnego dnia znów przechodziłem koło młodej damy w jadalni i zatrzymałem się, by z nią porozmawiać.

„Dzień dobry. Jak się masz?”

Wyprostowała się nieco, przechyliła głowę i z iskierką w oku odpowiedziała:

„Doskonale”.

Potem, kiedy wychodziła z rodzicami, zawołałem za nią żartobliwie: „Życzę doskonałego dnia!”.

„Dobrze!” – odpowiedziała, jak gdyby chodziło o najłatwiejszą, najoczywistszą rzecz w świecie.

I z tym słowem pożeglowała we wszechświat możliwości.

Wyruszyć w podróż

Jest to poradnik niezwykłego rodzaju. Inaczej niż w przypadku wszystkich tych poradników, które przedstawiają strategie pokonywania przeszkód i podążania naprzód w konkurencyjnym świecie, celem niniejszej książki jest zaopatrzenie czytelnika w środki pozwalające mu unieść się ponad świat zmagań i pożeglować w olbrzymi wszechświat możliwości. Wiele bowiem okoliczności, które – jak nam się wydaje – krępują nas w codziennym życiu, jawią się nam w ten sposób tylko wskutek pewnej struktury przyjmowanych przez nas założeń. Jeśli te same okoliczności ujmiemy w innej strukturze, ujawnią się nam nowe ścieżki. A jeśli znajdziemy odpowiednią strukturę, to nadzwyczajne osiągnięcia staną się naszym codziennym doświadczeniem. Każdy rozdział niniejszej książki przedstawia inny aspekt tej koncepcji i opisuje nowe praktyki urzeczywistniania możliwości.

Partnerstwo

My, autorzy tej książki – Ben i Roz – opracowaliśmy tę koncepcję, przyjmując dwie różne, a mimo to wzbogacające się perspektywy. Ben jest dyrygentem Bostońskiej Orkiestry Symfonicznej, nauczycielem i człowiekiem o rzadkich zdolnościach porozumiewania się, który namiętnie angażuje się w relacje z orkiestrami, słuchaczami i szeroko rozumianą publicznością. Jego nieskrępowana energia pobudza innych do nadzwyczajnych osiągnięć oraz doprowadzania do końca każdego przedsięwzięcia. Znajduje właściwe tempo w muzyce, w mowie i w działaniu; tempo, które wprawia ludzi w ruch. Jeśli jest coś takiego jak tempo transformacji, to Ben porusza się zgodnie z jego rytmem. Aby pomóc wszystkim, wytrwale gra na strunach umysłów i serc, opowiadając historie, posługując się humorem i muzyką. Jest wymownym publicznym głosem tego partnerstwa.

Roz działa w dziedzinie intymnej. Prowadzi prywatną praktykę terapii rodzin, kieruje grupami samorozwoju i pracuje z ludźmi nad rozwiązywaniem problemów i konfliktów w różnych kontekstach. Zwraca wielką uwagę na to, co ludzie mówią o tym, kim są i jak funkcjonuje ich świat, oraz daje im narzędzia pozwalające im „przeformułować” samych siebie i ich sytuacje w taki sposób, że na ogół osiągają wyniki lepsze, niż mieli nadzieję osiągnąć czy wręcz mogli sobie wyobrazić. Wsłuchuje się w pragnienia ludzi, pragnienia czegoś nowego, warunków, które nie istnieją, oraz pomaga im stworzyć strukturę, w której warunki te stają się możliwe. Nieskończone możliwości Roz praktykuje również z perspektywy malarki pejzażystki oraz pisarki. W niniejszej książce formułuje zagadnienia – natomiast historie są opowiadane w duecie.

Pracujemy jako zespół. Ben w związku ze swoim zaangażowaniem publicznym często ma do czynienia z trudnymi sytuacjami domagającymi się nowych rodzajów przywództwa i nowych ram pojęciowych. Przedstawia je Roz, a gdy zdaje się, że zagadnienia te mogą mieć ogólniejsze znaczenie, Roz podchodzi do tablicy i szkicuje propozycję ich ujęcia. Ben przenosi ten projekt na arenę publiczną, aby go wypróbować. Na tym polega istota naszego partnerstwa – ożywiającego i trwającego w stałym ruchu. Łączy nas przekonanie, że możliwe jest o wiele, wiele więcej, niż się to ludziom zwykle wydaje.

Projekt

Pierwotna propozycja wydawnictwa Harvard Business School Press, abyśmy napisali książkę zarówno dla menedżerów, jak i laików, była dla nas rzadką szansą – nieczęsto udostępnianą ludziom działającym w dziedzinie sztuki. Artyści byli tradycyjnie zatrudniani przez czołowe instytucje, by wnosili emocjonalną prawdę w obszar przyjmowanych zasad. W naszym nowym społeczeństwie globalnym żadna jednak instytucja nie jest akceptowana dostatecznie szeroko, by mogła tworzyć wartości i wskazywać kierunek większości ludzi. W wolnych społeczeństwach rynek szybko zastępuje rządy i instytucje religijne jako czynnik regulujący o najwyższym autorytecie, a w swoim funkcjonowaniu obywa się bez wartości; nie mówi ludzkim językiem. Sztuka może tu wejść na nowy teren, pozwalając ludzkiej świadomości oddziaływać na przepływy produktów i kapitału, nasycając energią powiązania międzyludzkie i otwierając nowe drzwi inwencji i praktyce.

Rewolucyjne zmiany struktur operacyjnych świata zdają się domagać nowych definicji człowieka: kim jesteśmy i po co istniejemy. Fakt, że wybory w Europie, decyzja finansowa podjęta w Tokio czy niezwykle ciepły prąd morski na południowym Pacyfiku mogą bezpośrednio wpływać na życie ludzi na całym świecie, każe postawić pod znakiem zapytania nasze założenie, że jesteśmy osobami, które same pobudzają się do działania i same zarządzają swoimi sprawami. Nawykowe wyobrażenie o tym, kim jesteśmy, może podkopać naszą zdolność oddziaływania na bieg rzeczy. Stąd ta książka z sugestiami w sprawie nowych sposobów, jakimi możemy się posłużyć, definiując samych siebie, innych i świat, w którym żyjemy – sposobów lepiej dostosowanych do wyzwań naszych czasów. Posługuje się ona metaforą muzyki, a ogólnie opiera się na sztuce. Sztuka sprowadza się przecież do przemieniania nas, tworzenia zaskakujących zestawień, emocjonalnych wątków, wstrząsających obrazów, do lotu ku wieczności.

Wizja

Podobnie jak utwór muzyczny, książka niniejsza zawiera długą śpiewną frazę, temat, którego każdy z rozdziałów jest wariacją. Ta długa fraza przedstawia świat, w którym rozwiązany zostaje nieodłączny od naszego codziennego życia konflikt pomiędzy jednostką a zbiorowością. W wizji tej integralną i konstruktywną rolę pełni niepowtarzalna ekspresja jednostki wyznaczająca kierunek grupie – wręcz całej ludzkości. Ta długa fraza to możliwość głębokiego wglądu w to, co najlepsze dla nas wszystkich, dostrzegania kolejnego kroku. Każdy rozdział niniejszej książki przedstawia odrębną praktykę realizacji tej wizji. Każda praktyka stwarza możliwość osobistego rozwoju mogącego nie tylko wzbogacić życie czytelnika, ale również organizacje i relacje, w których on uczestniczy. Praktyki te są równie wartościowe dla kierownictwa firmy i dla małżeństwa; gdy trzeba podejmować inicjatywy dyplomatyczne i łagodzić rodzinne spory.

Praktyki

Standardowe praktyki społeczne i gospodarcze są zbudowane na pewnych założeniach – na wspólnym zrozumieniu, które wyewoluowało ze starszych przekonań i warunków. Od czasu ukształtowania się tych praktyk warunki mogły się zmienić, ale ciągłe stosowanie się do nich potwierdza stare przekonania. Z tego też powodu wydają się nam one słuszne i prawdziwe niezależnie od tego, czy ich ewolucja dotrzymuje kroku tempu zmiany. W taki właśnie sposób powstaje i uwiecznia się kultura firmy – choć być może dawno już przestała być użyteczna.

Praktyki przedstawione w tej książce mają charakter transformacyjny, mogą się wydawać nielogiczne lub sprzeczne z naszym zwykłym intuicyjnym pojmowaniem funkcjonowania rzeczywistości. Mają one zainicjować nowe ujęcie aktualnych warunków na podstawie niezwykłych założeń w sprawie natury świata. Historia zjawisk transformacyjnych – na przykład internetu, zmiany paradygmatu naukowego czy upowszechniania się nowej religii – wskazuje, że do transformacji dochodzi nie tyle wskutek przekonującej argumentacji na rzecz czegoś nowego, ile dzięki wytworzeniu aktywnych, trwałych praktyk zmieniających kulturowe doświadczenie podstaw rzeczywistości.

Tak więc praktyki przedstawione w tej książce nie prowadzą do zmian cząstkowych, do nowych sposobów działania opartych na starych przekonaniach, do samodoskonalenia się. Mają spowodować całkowitą przemianę postawy, percepcji, przekonań i procesów myślowych. Mają przekształcić cały twój świat.

Uwagi w sprawie ćwiczenia

Ben: Choć proponowane przez nas praktyki są proste, nie są wcale łatwe. Przypomina mi się pewien zniechęcający moment z lekcji wiolonczeli, jakie pobierałem u prywatnego nauczyciela, pana Herberta Withersa. Miał 83 lata, a ja miałem jedenaście. Próbowałem zagrać jakiś pasaż, ale jakoś mi nie wyszedł. Znów spróbowałem – i znów nie wyszedł; potem trzeci raz – i znów bez powodzenia. Pamiętam, że zrobiłem sfrustrowaną minę i opuściłem smyczek. Wtedy stary pan Withers nachylił się ku mnie i wyszeptał: „Co? Ćwiczysz to od trzech minut i wciąż nie potrafisz zagrać?”.

Opanowanie naszych praktyk zajmie ci sporo więcej niż trzy minuty. Na dodatek wszystko, co myślisz, czujesz i widzisz wokół siebie, będzie przemawiało przeciw nim. Tak więc wprowadzenie ich do własnego repertuaru będzie wymagało poświęcenia, skoku w nieznane oraz – a owszem – ćwiczenia.

Roz: Któregoś lata, jakieś dziesięć lat temu, zapisałam się na – pierwszy w życiu – spływ tratwą po górskiej rzece Kennebec w stanie Maine. W lądowej części podróży, w rozklekotanym autobusie zmierzającym do punktu wodowania, zwróciłam szczególną uwagę na stojącą w przejściu przewodniczkę, która przystąpiła do edukowania nas w sprawach tego popularnego sportu.

„Jeśli wypadniecie z łodzi – powiedziała – bardzo ważne jest podciągnięcie stóp, aby noga nie uwięzła wam w podwodnych skałach. Pomyślcie sobie: Stopy do nosa – podkreśliła i przeprowadziła ryzykowny pokaz, schylając się i podciągając do nosa jedną stopę – potem rozejrzeć się za łodzią i sięgnąć po wiosło lub linę”.

Przewodniczka nieprzerwanie trajkotała do nas, gdy podskakiwaliśmy na drodze do rzeki. Większość z nas podróżowała od czwartej rano; byliśmy śpiący i czuliśmy się zahipnotyzowani wibracjami autobusu. Znów usłyszałam: „Stopy do nosa”. A potem: „…rozejrzeć się za łodzią”.

Zanim przybyliśmy na brzeg rzeki, usłyszałam te dwa zwroty tyle razy, że wydawało mi się, iż oszaleję. Założyliśmy nasze piankowe ubrania, zebraliśmy sprzęt i stanęliśmy w kręgu, by odebrać ostatnie instrukcje.

„Co powiecie sobie, jeśli wypadniecie z łodzi?”

„Stopy do nosa i rozejrzeć się za łodzią” – odpowiedzieliśmy zgodnym chórem.

Ktoś tu jest umysłowo niepełnosprawny, pomyślałam, gdy ładowaliśmy się do łodzi i wyruszaliśmy w dół rzeki.

Kiedy skakaliśmy po jedynym na trasie bystrzu klasy WW5, znikłam jak w czarnej dziurze w ścianie wody, która wyrosła u rufy łodzi. Pod wodą nie było góry ani dołu, nie było ani wody, ani powietrza, ani ziemi. Wcale nie było łodzi. Nigdzie niczego nie było, w ogóle niczego.

Stopy do nosa… – słowa przyszły z próżni. Zwinęłam się w kłębek. Powietrze. Dźwięki. Rozejrzeć się za łodzią… – czy te słowa płynęły z mojej głowy, czy ktoś wołał? Łódź pojawiła się, i wiosło. Sięgnąć po wiosło… Sięgnęłam – i znalazłam się w świecie, wewnątrz łodzi, na wodzie, płynąc z nurtem Kennebec w strugach piany.

Od czasu tego doświadczenia w rozmowach z wielu ludźmi w różnych sytuacjach posługiwałam się metaforą „za burtą”. Oznacza to coś więcej niż zejście ze ścieżki – znaczy, że w ogóle nie wiemy, gdzie jest ta ścieżka. „Za burtą” może się odnosić do czegoś tak prostego jak zapomnienie wszystkiego, czego człowiek nauczył się podczas jakiegoś programu ćwiczeń, jak i do błądzenia po omacku w przededniu trzęsienia ziemi w kierownictwie. Kiedy jesteśmy za burtą, nie możemy wymyślić drogi powrotnej; nie mamy żadnego punktu odniesienia. Musimy odwołać się do czegoś, co zostało ustalone wcześniej i zawarte w jakiejś chwytliwej frazie, na przykład „stopy do nosa”.

W kolejnych rozdziałach przedstawimy zespół praktyk, z których każda jest opatrzona takim chwytliwym hasłem – na przykład: wszystko jest wymyślone albo dawać A czy zasada numer 6. Kiedy przeczytasz wszystkie te historie, parabole i opisy naszych własnych doświadczeń objaśniające kolejne praktyki, będzie ci łatwiej przypominać je sobie za pomocą haseł – dokładnie tak, jak ja zdołałam powrócić do łodzi, pamiętając stopy do nosa. Kiedy wyrobisz w sobie nawyk przestrzegania tych praktyk, niezawodnie będą one doprowadzały cię do łodzi, na nowo ukierunkowanej we wszechświecie możliwości.

A teraz – na rzekę…

Praktyki możliwości

Praktyka pierwszaWszystko jest wymyślone

Fabryka obuwia wysyła dwóch specjalistów od marketingu na zwiady do jakiegoś regionu Afryki, w którym mają zbadać perspektywy sprzedaży. Jeden przysyła telegram ze słowami:

SYTUACJA BEZNADZIEJNA STOP NIKT NIE NOSI BUTÓW

Drugi pisze tryumfalnie:

WSPANIAŁE MOŻLIWOŚCI STOP NIKT NIE MA BUTÓW

Dla jednego z ekspertów obserwowany brak butów jest widomym świadectwem beznadziejności sytuacji. Jego kolega ten sam fakt interpretuje jako oznakę wielkich możliwości. Obaj wywiadowcy wkraczają na scenę z własnym punktem widzenia; obaj też opowiadają zupełnie inne historie. W istocie całe życie przejawia się nam w formie narracyjnej; jest opowiadaną przez nas historią.