Księga męczenników Foxe'a. Starożytność ebook

Księga męczenników

Księga męczenników Foxe’a została po raz pierwszy opublikowana w 1563. roku przez protestanckiego drukarza Johna Daya. Za życia autora dzieło zostało wydane czterokrotnie, a po jego śmierci było wiele razy wznawiane i wydawane w edycjach skracanych lub uzupełnianych. W celu zilustrowania książki, przygotowano ponad sześćdziesiąt drzeworytów. Jej pojawienie się na rynku było najważniejszym przedsięwzięciem wydawniczym, jakiego kiedykolwiek dokonano na terenie Anglii. Tytuł książki, nadanej jej przez samego autora, brzmiał: Actes and Monuments of these Latter and Perillous Days, Touching Matters of the Church. Jako że owych czasach najczęściej stosowane tytuły były wyjątkowo długie, również i owa książka nie stanowi wyjątku. Jak ówcześni czytelnicy mogli dowiedzieć się z lektury znajdujących się na okładce treści, dzieło dotyczyło: prześladowań i strasznych niepokojów, powodowanych przez rzymskich prałatów, działających w szczególności na terenie Anglii i Szkocji, jakie działy się począwszy od tysięcznego roku Pańskiego do czasów współczesnych.

Krótki czas po ukazaniu się pierwszego wydania- już w roku 1570., ukazało się drugie, dwutomowe, zawierające dużo większą ilość informacji. Liczba stron Księgi męczenników wzrosła z 1800. stron w roku 1563. do ponad 2300. in folio, a ilość drzeworytów z 60. do 150. Ponieważ autor pisał o czasach mu współczesnych, nie mógł korzystać z istniejących źródeł i musiał wystarać się o nowe ilustracje.

Do dzieła autorstwa Foxe’a przylgnęła nazwa Księga męczenników. Sam autor nie był zadowolony z takiego stanu rzeczy i odniósł się do zaistniałej sprawy, pisząc:

Nie napisałem dzieła, które by się nazywało Księgą męczenników. Napisałem za to Acts and monuments (…); księgę zawierającą informacje na różne inne tematy oprócz męczenników chrześcijańskich[1].

Mimo sprzeciwu autora jednak, napisane przez niego dzieło wydawane było później pod tytułem, któremu był przeciwny, czyli jako Księga męczenników. Opublikowano je we wczesnym okresie rządów królowej Elżbiety I, w pięć lat po śmierci katolickiej królowej Marii, znanej jako krwawa. Książka stanowi apoteozę reformacji angielskiej. Powstawała w czasach, w których krajem szargały konflikty wyznaniowe i przynależność do określonej religii stanowiła o osobistym bezpieczeństwie bądź jego braku. Foxe uznawał katolicyzm za religię odstępczą; protestantyzm natomiast był dla niego prawdziwą religią, stanowiącą kontynuację pierwotnego chrześcijaństwa. Podejście owo stanowiło o nadzwyczajnej popularności książki w dawnej Anglii, gdzie najważniejszym wyznaniem jest -po dziś dzień- anglikanizm, czyli religia zrośnięta nierozerwalnie z dumą narodową tego kraju.

Praca, którą autor zawarł początkowo w pięciu księgach, opisywała pierwszych męczenników; historię kościoła średniowiecznego, inkwizycji, ruchu lollardów i działalności reformatorów takich jak Wycliffe. Opisywała także czasy, w których rządzili królowie Henryk VIII I Edward VI, kiedy to doszło do rozłamu między papiestwem a Narodowym Kościołem Anglii. Piąta księga zajmowała się opisem rządów królowej Marii i prześladowań chrześcijan, które rozpoczęły się wraz z jej wstąpieniem na tron.

Popularność książki spadała wraz z upływem czasu. Foxe, jak nazywano dzieło nieformalnie, w XIX w. przyciągał uwagę głównie przedstawicieli środowisk akademickich i chrześcijan. Mimo tego, że mniej osób sięgało po księgę, w czasie owego stulecia doczekała się ona pięćdziesięciu pięciu wydań skróconych; a oprócz tego również wielu naukowo-dydaktycznych i komentarzy.

Foxe przystąpił do pracy w roku 1552. Był to okres rządów króla Edwarda VI. To, co z początku było niewielką książeczką po łacinie, rozrosło się w pracę, pisaną w języku angielskim, mieszczącą się w dwóch tomach. W 1554. roku, kiedy Foxe przebywał na wygnaniu, opublikował w Strasburgu pracę, stanowiącą zapowiedź późniejszego monumentalnego dzieła. Traktowało ona o prześladowaniach lollardów w wieku XV. Wersję łacińską dzieła, wraz z fragmentem poświęconym uciskowi, jaki stał się udziałem chrześcijan za czasów królowej Marii, napisał w Bazylei.

Sławę zyskał dzięki dziełom, spisanym po łacinie. Miały one stanowić zawartość pierwszego z dwóch tomów dzieła poświęconego męczennikom. Drugi spośród nich miał traktować o prześladowaniach chrześcijan w różnych zakątkach Europy. I chociaż Foxe go w końcu nie napisał, zastąpił go w tym dziele Henry Panteleon (1563). W marcu roku 1563., Foxe opublikował pierwszą angielską edycję swej książki. Jego wydawcą został protestancki drukarz, John Day, który po śmierci doczekał się epitafium następującej treści:

On to sprawił, że Foxe napisał, jak przez śmierć do życia/biegną męczennicy/Foxe w bólach, kosztem zdrowia, oświetlał prawdzie drogę/Day wydał swój majątek poprzez druk/i ten majątek z zyskiem zwrócił mu Bóg/dając mu dar tak, jak on sam darował ubogim.

Książka, którą opublikowano, miała około 1800 stron, czyli była około trzykrotnie dłuższa od swe łacińskiej wersji. Jej ukazanie się przyniosło Foxe’owi sławę. Co ciekawe, autor nie pobierał żadnych prowizji od sprzedaży swej książki. Druga edycja książki ukazała się w roku 1570. Zawierała nowe materiały, takie jak np. osobiste świadectwa i treść martyrologii genewskiej, którą niejaki Jean Crespins napisał w roku 1564.

Jak można było się spodziewać, dzieło Foxe’a zostało bezpardonowo zaatakowane przez katolików. Głównymi jego przeciwnikami, zaraz po ukazaniu się książki, byli Thomas Harding, Thomas Stapleton i Nicholas Harpsfield. Harding wystąpił przeciw niej agresywnie, nazywając ją wielką kupą gnoju, pełną cuchnących męczenników i tysięcznych kłamstw. W następnym pokoleniu krytykiem książki został Robert Parsons, który potępiał ją w traktacie pod tytułem A Treatise of Tree Conversions of England (1603—1604).

Druga edycja książki byla prawie dwa razy bardziej obszerna od pierwszej. Składały się na nią dwa obszerne tomy, zawierające po 2300 dużych stron, wypełnionych tekstem w dwóch kolumnach.

Edycja trzecia i czwarta

Trzecia edycja dzieła Foxe’s ukazała się w roku 1576 i stanowiła przedruk wydania drugiego. Edycja czwarta natomiast była ostatnią, jaka ukazała się za życia Foxe’a, była znacznie lepszej jakości od poprzedniej i składały się nań dwa tomy in folio, każdy spośród których miał około tysiąca stron z tekstem sformatowanym w dwie kolumny.

Edycja czwarta była cztery razy dłuższa niż Biblia i była najbardziej imponującą pod względem objętości i skomplikowania książką angielską swojej epoki. Można, jak się wydaje, stwierdzić, że jest to najbardziej złożona spośród książek, jakie powstały w czasie pierwszych dwóch lub trzech stuleci historii druku angielskiego.[2]

Pierwsze wydanie skrócone pojawiło się w roku 1589. Choć ukazało się zaledwie dwa lata po śmierci autora, zawierało informacje na temat jego życia, oddając przez to cześć jego pamięci. Był to zaledwie początek: w późniejszym czasie ukazały się setki skróconych wydań dzieła.

Od końca XVII w. skracano jego pracę tak, by zawierał jedynie elementy najbardziej sensacyjne. Zabieg ten sprawiał, że antykatolickość Księgi męczenników była znacznie bardziej jaskrawa, niż autor zakładał. Znaleźli się więc zajadli przeciwnicy dzieła, tacy jak Samuel Roffey Maitland, Richard Frederick Littledale, Robert Parsons i John Miller, którzy próbowali podważać wiarygodność użytych przez Foxe’a dokumentów[3]. Warren Wooden określił Foxe’a w 1983 roku mianem historykaco prawda stronniczego, a jednak akuratnego i dokładnego, natomiast Patrick Collins nazwał Foxe’a największym angielskim historykiem swojej ery[4]. Księga męczenników Foxe’a, opisująca między innymi cierpienia, jakie angielscy protestanci doznali z rąk prześladujących ich katolików, stanowi element angielskiej tożsamości narodowej.

[1] John Foxe. Actes and monuments; Day; Londyn; s. 170

[2] John N. King Foxe’s Book of Marthyrs: Selected narratives; Oxford University Press, 2009

[3] Jose Harris;Private Lives, Public Spirit: A social History of Britain; London; Penguin; 1994

[4] Warren Wooden, John Foxe; Twayne; 1983; s. 110

Historia męczenników chrześcijańskich do czasów Pierwszego Wielkiego Prześladowania za cesarza Nerona

Gdy Chrystus, nasz Zbawiciel, w Ewangelii św. Mateusza, usłyszał wyznanie Szymona Piotra -który, jako pierwszy, otwarcie uznał go za Syna Bożego- i przeczuwając w tym tajemne działanie Ojca, nazwał go (w nawiązaniu do jego imienia) skałą, ma której zbuduje swój Kościół- w dodatku tak silną, że bramy piekielne go nie przemogą. Czytając te słowa, można zauważyć, że -po pierwsze- Chrystus posiadać będzie Kościół na tej ziemi. Po drugie: Kościołowi temu będzie przeciwstawiać się silnie nie tylko świat, lecz także najpotężniejsze spośród sił piekielnych. Wreszcie po trzecie: mimo usilnego działania diabła i wszystkich jego złości, Kościół ten przetrwa[1].

Owo proroctwo Chrystusa wypełnia się cudownym sposobem; do dziś dnia całe dzieje Kościoła to nic innego, jak urzeczywistnianie się jego treści. Po pierwsze: Chrystus ustanowił Kościół- nikt w to nie wątpi. Po drugie: siła książąt, królów, monarchów, rządców i władców tego świata i ludzi im poddanych, publicznie i prywatnie, z całą mocą i przebiegłością, zwróciła się przeciwko temu Kościołowi! I wreszcie po trzecie- rzeczony Kościół, wbrew temu wszystkiemu, przetrwał i pozostał nieustępliwy. Jakie burze i wichury nim szarpały- niesamowite samo wspomnienie. Spisuję tę historię, by to unaocznić: pragnę, by -po pierwsze- ukazały się nam wspaniałe dzieła boże, dokonane przez Jego Kościół ku Bożej chwale; także po to, by dzieje Kościoła, ukazujące jego niezłomność, mogły przyczynić się do budowania wiary chrześcijańskiej, a także przyjść z pomocą Czytelnikowi.

Jako że nie jest naszym zadaniem rozwodzić się nad historią naszego Zbawiciela- zarówno tą sprzed, jak i tą po ukrzyżowaniu- zadowolimy się jedynie stwierdzeniem, że Żydów ogarnęło ogromne zmieszanie po tym, jak zmartwychwstał. Chociaż jeden z apostołów go zdradził; chociaż inny się go zaparł, złamawszy przyrzeczenie; i choć wszyscy inni go opuścili, wyłączając jedynie ucznia znanego arcykapłanowi[2]; historia zmartwychwstania wyznaczyła nowy kierunek wszystkim ich sercom; i, po misji dokonanej przez Ducha Świętego, dała nową pewność ich umysłom. Moce, którymi byli obdarzeni, dały im siłę do głoszenia jego imienia. Głoszeniu ku zdziwieniu żydowskich władców i ku zaskoczeniu pogańskich prozelitów.

[1] “A Ja ci też powiadam, żeś ty jest Piotr; a na tej opoce zbuduję kościół mój, a bramy piekielne nie przemogą go“ Mt 16:18

[2] Jana 16:18

Święty Szczepan

Święty Szczepan był kolejnym [po Chrystusie] męczennikiem. Jego śmierć nastąpiła wskutek głoszenia ewangelii tym, którzy zdradzili i zamordowali Jezusa. Wpadli oni w tak wielkie szaleństwo, że wypędzili go z miasta i ukamienowali.

Czas jego cierpień- według powszechnie przyjętych obliczeń- przypada na Święto Paschy, które nastąpiło po ukrzyżowaniu naszego Pana -jego połączenia się z Ojcem, które przypada na czas astronomicznej wiosny. Wtedy to nastały czasy wielkich prześladowań, wymierzonych przeciwko tym, którzy uznawali Chrystusa jako Mesjasza lub proroka. Święty Łukasz donosił, że w owym czasie rozpoczęło się wielkie prześladowanie zboru w Jerozolimie i i wszyscy, z wyjątkiem apostołów, rozproszyli się po okręgach wiejskich Judei i Samarii[1].

Około dwóch tysięcy chrześcijan, włączając w to Nikanora- jednego z siedmiu diakonów, poniosło śmierć męczeńską na skutek prześladowania, które wybuchło z powodu Szczepana.[2]

Jakub Starszy- kolejny męczennik, którym się zajmiemy- to opisany w Dziejach Apostolskich Jakub, syn Zebedeusza[3], starszy brat Jana, i krewny naszego Pana. Jego matka Salome była kuzynką Dziewicy Marii. Męczeństwo dokonało się dziesięć lat od chwili śmierci Szczepana; w czasach, gdy Herod Agryppa[4] został obrany rządcą Judei- i, by integrować społeczność, wszczął prześladowanie chrześcijan, które było wymierzone w głównej mierze przeciwko przywódcom ruchu. Nie można lekceważyć opisu wydarzeń, który pozostawił nam Klemens Aleksandryjski. Kiedy Jakuba prowadzono na miejsce kaźni, jego oskarżyciel pokutował, doceniając niezwykłą odwagę i niezłomność apostoła. Upadł przed nim na kolana, prosząc o przebaczenie i zapewniając, że odtąd jest chrześcijaninem. Postanowił, że Jakub nie umrze sam jeden- i tak, obojgu ścięto głowy w tym samym czasie. W ten sposób pierwszy apostoł- męczennik z radością i bez wahania pił z kielicha, z którego- jak powiedział naszemu Zbawicielowi- był gotów pić. Tymon i Parmenas zostali męczennikami mniej więcej w tym samym czasie; pierwszy w Filippi, drugi w Macedonii. Wydarzenia te miały miejsce w roku 44 n.e.

Filip urodził się w Betsaidzie, w Galilei- i pierwszy był nazywany uczniem. Pracował dla Boga w Górnej Azji, został męczennikiem we w Heliopolis we Frygii. Biczowano go, wrzucono do więzienia i następnie ukrzyżowano w 54 r n.e.

Mateusz, który był celnikiem; urodził się w Nazarecie. Napisał swoją ewangelię w języku hebrajskim- została ona później przetłumaczona na grekę przez Jakuba Mniejszego. Pracował dla Boga w Partii i Etiopii; w tej ostatniej poniósł męczeństwo, zabity halabardą w mieście Nadabah w 60 r n.e.

Jakub Mniejszy jest uznawany przez niektórych za brata naszego Pana, które to pokrewieństwo miałby zawdzięczać poprzedniej żonie Józefa. Przypuszczenie to jest bardzo wątpliwe- w zbyt wielkim stopniu współbrzmi z przesądami katolików, którzy głoszą, że Maria nie miała oprócz naszego Zbawiciela żadnych więcej dzieci. Jakub został wybrany zarządcą zborów w Jerozolimie i był autorem Listu świętego Jakuba, znajdującego się w kanonie. Gdy miał dziewięćdziesiąt cztery lata, został pobity i ukamienowany przez Żydów. Roztrzaskano mu głowę pałką.

Andrzej, brat Piotra, głosił ewangelię wielu narodom Azji. Po przyjeździe do Edessy[5] został pochwycony i ukrzyżowany. Ramiona jego krzyża były wbite poprzecznie w ziemię. Stąd wzięło się wyrażenie: krzyż świętego Andrzeja.

Święty Marek urodził się w żydowskiej rodzinie, należącej do plemienia Lewiego[6] Podobno został nawrócony przez Piotra, któremu służył jako sekretarz i pod którego nadzorem napisał swoją ewangelię w języku greckim. Marek został rozerwany na strzępy przez mieszkańców Aleksandrii, podczas święta ku czci ich bałwana, Serapisa[7]. Zginął zabity bez litości.

Piotr. Tak jak wielu innych świętych, błogosławiony apostoł Piotr został skazany na śmierć i ukrzyżowany w Rzymie; niemniej niektórzy wątpią -i nie bez racji- w tę wersję wydarzeń. Hegezyp[8] pisał, że Neron szukał pretekstu do uśmiercenia go. Gdy mieszkańcy miasta dowiedzieli się o tym, domagali się hałaśliwie, by Piotr ich opuścił. Piotr, przekonany przez ich natarczywość, przygotował się do drogi. Ale, zbliżając się do bramy, zobaczył Pana Jezusa, który zbliżył się do niego. Piotr, oddając mu hołd, spytał: Panie, dokąd idziesz? Jezus odpowiedział: Przychodzę, by zostać ponownie ukrzyżowanym. Piotr, rozumiejąc, że zbliża się jego godzina, wrócił do miasta. Hieronim napisał, że Piotr został ukrzyżowany do góry nogami, ponieważ sam życzył sobie tego, uznając siebie za niewartego ukrzyżowania w taki sposób, w jaki ukrzyżowano jego Pana.

Paweł, apostoł, zwany wcześniej Szawłem, po swojej ogromnej pracy i niesłychanym wysiłku ewangelizacyjnym, cierpiał prześladowania za czasów Nerona. Abdiasz podaje, że Neron posłał dwóch wielmożów, Feregę i Partemiusza, by zapowiedzieli mu, że ma wkrótce umrzeć. Wielmoże zbliżyli się do Pawła nauczającego lud; poprosili, by pomodlił się za nich, by mogli uwierzyć. Piotr odpowiedział, że za niedługo uwierzą i zostaną ochrzczeni. Zaraz potem przyszli żołnierze i wyprowadzili go z miasta na miejsce kaźni, gdzie apostoł, odmówiwszy modły, oddał głowę pod miecz.

Juda, brat Jakuba, nazywany Tadeuszem. Ukrzyżowany w Edessie w 72 r n.e.

Bartłomiej głosił w kilku krajach. Przetłumaczył Ewangelię Mateusza na język hinduski; głosił ją także w Indiach. Okrutnie pobity i ukrzyżowany przez zniecierpliwionych bałwochwalców.

Tomasz zwany Dydymus[9], głosił ewangelię w Partii[10] i Indiach, czym wzbudzał gniew pogańskich kapłanów. Zamordowany włócznią.

Łukasz Ewangelista- autor ewangelii, która nosi jego imię. Podróżował z Pawłem przez wiele krajów. Powieszony na drzewie oliwnym przez bałwochwalczych kapłanów greckich.

Szymon zwany Zelotą[11]. Głosił ewangelię w Mauretanii, Afryce i nawet w Brytanii, gdzie został ukrzyżowaniu w 74 r n. e.

Jan, zwanyukochanym uczniem- brat Jakuba Większego.[12] Założył kościoły w Smyrnie[13], Pergamonie[14], Sardes[15], Filadelfii[16], Laodycei[17] i Thyatri[18]. Z Efezu został przeniesiony do Rzymu, gdzie miał zostać wrzucony do kotła wypełnionego wrzącym olejem. Cudem uciekł, nie odnosząc żadnych ran. Wygnany na wyspę Patmos przez Domicjana, napisał Księgę Objawienia. Nerva[19], następca Domicjana[20], uwolnił go. Jan był jedynym apostołem, który uniknął gwałtownej śmierci.

Barnabas pochodził z Cypru, ale miał żydowskie korzenie. Jego śmierć miała miejsce około 73 r n.e.

Pomimo ciągłych prześladowań i okrutnych kar, Kościół cały czas wzrastał, ugruntowany w doktrynie apostołów i kropiony obficie krwią świętych.