Krótka historia Europy ebook

Dla Nii

Spis ilustracji

1. Mapa świata Heka­ta­josa z Miletu, dzie­więt­na­sto­wieczna kopia grec­kiego ory­gi­nału. Brid­ge­man Ima­ges

2. Mar­mu­rowe popier­sie z Miletu, Gre­cja, V wiek p.n.e. Gran­ger/Alamy

3. Popier­sie Pery­klesa, rzym­ska kopia grec­kiej rzeźby z ok. 430 p.n.e. Muzeum Waty­kań­skie w Rzy­mie. Peter Hor­ree/Alamy

4. Akro­pol w Ate­nach, wznie­siony w V wieku p.n.e. Lonely Pla­net/Getty Ima­ges

5. Moneta z jed­nej strony przed­sta­wia­jąca Han­ni­bala (praw­do­po­dob­nie), z dru­giej – sło­nia, bita w Kar­ta­gi­nie lub na Sycy­lii w latach 221–201 p.n.e. Heri­tage Ima­ges/Getty Ima­ges

6. Fresk przed­sta­wia­jący Dobrego Paste­rza (wize­ru­nek Jezusa Chry­stusa z wcze­snego okresu chrze­ści­jań­stwa), III wiek, kata­kumby w Rzy­mie. Inter­foto/Alamy

7. Gio­vanni Bat­ti­sta Pira­nesi, Widok na forum w Rzy­mie, ok. 1775. Metro­po­li­tan Museum of Art, Nowy Jork, Har­ris Bris­bane Dick Fund, 1937, 37.45.3(58)

8. Głowa Kon­stan­tyna, ok. 312–315. Muzeum Kapi­to­liń­skie w Rzy­mie. Deco Ima­ges/Alamy

9. Rafael, 1514, Spo­tka­nie papieża Leona Wiel­kiego z Attylą. Stanza d’Elio­doro, Waty­kan. Stu­art Robert­son/Alamy

10. Cesarz Justy­nian I, mozaika bizan­tyń­ska, ok. 547. Bazy­lika św. Wita­lisa w Rawen­nie. Brid­ge­man Ima­ges

11. Cesa­rzowa Teo­dora, mozaika bizan­tyń­ska, ok. 547. Bazy­lika św. Wita­lisa w Rawen­nie. Brid­ge­man Ima­ges

12. Szkoła nie­miecka, reli­kwiarz Karola Wiel­kiego w for­mie popier­sia, 1349. De Ago­stini/Getty Ima­ges

13. Wnę­trze Wiel­kiego Meczetu w Kor­do­bie, IX wiek. Mau­ri­tius Ima­ges/ Alamy

14. Śmierć króla Harolda, Tka­nina z Bay­eux, XI wiek. Musée de la Tapis­se­rie, Bay­eux. Brid­ge­man Ima­ges

15. Rzeź­biony galion w kształ­cie głowy smoka, wikiń­ska łódź pogrze­bowa z Ose­bergu, 834. Photo12/Alamy

16. Szkoła islandzka, folio z Fla­tey­jar­bók, XIV wiek. Árni Magnússon Insti­tute, Reykjavík. Wer­ner For­man Archive/Brid­ge­man Ima­ges

17. Szkoła fran­cu­ska, atak na Jero­zo­limę pod­czas pierw­szej kru­cjaty w roku 1099, XIV wiek. Bibliothèque natio­nale, Paryż. Brid­ge­man Ima­ges

18. Szkoła angiel­ska, król Hen­ryk II i Tomasz Bec­ket, ilu­stra­cja z Kro­niki Anglii, ok. 1307–1327. Bri­tish Library, Lon­dyn. Hirar­chi­vium Press/Alamy

19. Szkoła wło­ska, papież Inno­centy III, XIII wiek. Museo di Roma, Rome. Brid­ge­man Ima­ges

20. Gil­les Le Muisit, Czarna śmierć w Tour­nai, 1349. Bibliothèque roy­ale de Bel­gi­que, Bruk­sela. Brid­ge­man Ima­ges

21. Ulrich von Richen­tal, egze­ku­cja Jana Husa (lub jed­nego z jego księży) na sobo­rze w Kon­stan­cji, XV wiek. Kolek­cja pry­watna. Brid­ge­man Ima­ges

22. Bra­cia Lim­bo­urg, Paź­dzier­nik, z Bar­dzo boga­tych godzi­nek księ­cia de Berry, XV wiek. Musée Condé, Chan­tilly. Brid­ge­man Ima­ges

23. Szkoła fran­cu­ska, zdo­by­cie Kon­stan­ty­no­pola przez Tur­ków w 1453, ilu­stra­cja z Voy­age d’outre­mer de Ber­trand de la Broquière, 1455. Bibliothèque natio­nale, Paryż. Leemage/Getty Ima­ges

24. Dome­nico Ghir­lan­daio, Powo­ła­nie apo­sto­łów Pio­tra i Andrzeja, 1481. Muzea Waty­kań­skie, Brid­ge­man Ima­ges

25. Szkoła fla­mandzka, Johan­nes Guten­berg, 1695. Gran­ger Col­lec­tion/Alamy

26. Szkoła fla­mandzka, kró­lowa Iza­bela I Kasty­lij­ska, ok. 1490. Prado, Madryt. Brid­ge­man Ima­ges

27. Szkoła wło­ska, Giro­lamo Savo­na­rola, XV wiek. Palazzo Gio­vio, Como. Toni Spa­gone/Alamy

28. Łukasz Cra­nach Star­szy, Mar­cin Luter, 1529. Arte­xplo­rer/Alamy

29. Georg Braun i Frans Hogen­berg, Lizbona, ilu­stra­cja z Civi­ta­tes orbis ter­ra­rum, ok. 1572. The Sta­ple­ton Col­lec­tion/Brid­ge­man Ima­ges

30. Ber­na­ert van Orley, Karol V, 1519. Heri­tage Image Part­ner­ship/Alamy

31. Jean Clo­uet, Fran­ci­szek I, 1525–1530. Luwr, Paryż. Brid­ge­man Ima­ges

32. Joos van Cleve, Hen­ryk VIII, ok. 1535. Royal Col­lec­tion Trust. © Her Maje­sty Queen Eli­za­beth II, 2018. Brid­ge­man Ima­ges

33. Nak­kas Osman, Sulej­man I, 1579. Muzeum Pałacu Top­kapi, Stam­buł. Brid­ge­man Ima­ges

34. François Dubois, Noc św. Bar­tło­mieja, ok. 1529. Science History Ima­ges/Alamy

35. François Clo­uet, Kata­rzyna Medy­cej­ska, ok. 1580. Utcon Col­lec­tion/Alamy

36. Frans Pour­bus, Hen­ryk IV, ok. 1610, Luwr, Paryż. Brid­ge­man Ima­ges

37. Mat­thias Merian, Defe­ne­stra­cja pra­ska, 1618, ilu­stra­cja z The­atrum Euro­peum, poł. XVII wieku. Pri­sma Archivo/Alamy

38. Wie­sza­nie, ilu­stra­cja z cyklu Okrop­no­ści wojny Jacques’a Cal­lota, 1633. Gro­sjean col­lec­tion, Paryż. Brid­ge­man Ima­ges

39. Jean Nocret, Ludwik XIV z rodziną, ok. 1670. Château de Ver­sa­il­les, Fran­cja. Roger Viol­let/Getty Ima­ges

40. Pierre Patel, Widok na pałac i ogrody Wer­salu, 1668. Château de Ver­sa­il­les, Fran­cja. Leemage/Getty Ima­ges

41. Szkoła fla­mandzka, bitwa pod Blen­heim, tapi­se­ria, pocz. XVIII wieku. Blen­heim Palace, Wood­stock. Brid­ge­man Ima­ges

42. Szkoła nie­miecka, Fry­de­ryk II, król Prus, 1740. Castello Sfo­rze­sco, Medio­lan. Mon­da­dori Port­fo­lio/Getty Ima­ges

43. Mar­tin van Mey­tens, Maria Teresa Austriaczka (frag­ment por­tretu rodzin­nego), 1764. Kun­sthi­sto­ri­sches Museum, Wie­deń. De Ago­stini/Getty Ima­ges

44. Strona tytu­łowa Encyclopédie Dide­rota, 1751. Histo­ric Ima­ges/Alamy

45. Jean-Anto­ine Houdon, mar­mu­rowe popier­sie Wol­tera, 1778. De Ago­stini/Getty Ima­ges

46. Ale­xan­der Roslin (wg), caryca Kata­rzyna II, 1776. Muzeum Sztuki, Sier­pu­chow. Brid­ge­man Ima­ges

47. Jacques-Louis David, Przy­sięga w sali do gry w piłkę, 20 czerwca 1789. Car­na­va­let, Paryż. Active Museum/Alamy

48. Ale­xan­der John­ston, plan bitwy pod Tra­fal­ga­rem, 21 paź­dzier­nika 1805, przed­sta­wia­jący prze­ła­ma­nie przez flotę bry­tyj­ską linii fran­cu­skich i hisz­pań­skich, lata trzy­dzie­ste XIX wieku. Kolek­cja pry­watna. Sta­ple­ton Col­lec­tion/Brid­ge­man Ima­ges

49. Jean Augu­ste Domi­ni­que Ingres, Napo­leon I, 1806. Musée de l’Armée, Paryż. Brid­ge­man Ima­ges

50. Nico­las Tous­sa­int Char­let, Odwrót z Rosji 1812, 1836. Musée des Beaux-Arts, Lyon. Leemage/Getty Ima­ges

51. Kon­gres wie­deń­ski, 1815, gra­fika na pod­sta­wie obrazu Jeana-Bap­ti­ste’a Isa­beya. Gran­ger/Brid­ge­man Ima­ges

52. Fer­di­nand Vic­tor Eugène Dela­croix, Wol­ność wio­dąca lud na bary­kady, 28 lipca 1830, ok. 1830–1831. Luwr, Paryż. Louvre-Lens/Brid­ge­man Ima­ges

53. Edo­uard Rit­ter, Bary­kady na Märzstrasse w Wied­niu, 1848. Wien Museum Karl­splatz, Wie­deń. Brid­ge­man Ima­ges

54. Wil­liam Cowen, Widok na Brad­ford, 1849. Brad­ford Art Gal­le­ries and Museums. Brid­ge­man Ima­ges

55. Jakob Schle­sin­ger, Georg Wil­helm Frie­drich Hegel, 1831. GL Archive/Alamy

56. Karol Marks, ok. 1870. Photo12/Alamy

57. Henry Selous, Otwar­cie Wiel­kiej Wystawy, 1851–1852. Kolek­cja pry­watna. Brid­ge­man Ima­ges

58. Richard Caton Woodville jun., Szarża Lek­kiej Bry­gady, 25 paź­dzier­nika 1854, 1897. Natio­nal Army Museum, Lon­dyn. Brid­ge­man Ima­ges

59. Gero­lamo Induno, Giu­seppe Gari­baldi pod­czas lądo­wa­nia wyprawy tysiąca w Mar­sali, 11 maja 1860. Museo nazio­nale del Risor­gi­mento ita­liano, Turyn. PVDE/Brid­ge­man Ima­ges

60. Franz Seraph von Len­bach, Kanc­lerz Otto von Bismarck, 1890. Wal­ters Art Museum, Bal­ti­more. Brid­ge­man Ima­ges

61. Prze­wró­cony posąg Napo­le­ona I na placu Vendôme w Paryżu, 1871. Mar­gu­erite Mil­lan Col­lec­tion. Hul­ton Archive/Getty Ima­ges

62. Arcy­książę Fran­ci­szek Fer­dy­nand i arcy­księżna Zofia w Sara­je­wie, 28 czerwca 1914. Gran­ger/Alamy

63. Richard Jack, Zdo­by­cie wznie­sie­nia Vimy w Ponie­dzia­łek Wiel­ka­nocny 1917, 1919. Cana­dian War Museum, Ottawa. Brid­ge­man Ima­ges

64. Kobiety pra­cu­jące w fabryce amu­ni­cji, Niemcy, 1915. akg-ima­ges

65. Joseph Fin­ne­more, Pod­pi­sa­nie trak­tatu wer­sal­skiego w Sali Lustrza­nej, 1919. Austra­lian War Memo­rial, Camp­bell, Austra­lia.

66. Hugo Jaeger, kon­gres NSDAP w Norym­ber­dze, 1937. The LIFE Pic­ture Col­lec­tion/Getty Ima­ges

67. Adolf Hitler w oto­cze­niu nie­miec­kich ofi­ce­rów pod wieżą Eif­fla, czer­wiec 1940. The Print Col­lec­tor/Getty Ima­ges

68. Win­ston Chur­chill, Fran­klin D. Roose­velt i Józef Sta­lin na kon­fe­ren­cji w Jał­cie, luty 1945. Photo12/Alamy

69. Richard Peter­sen, zbom­bar­do­wane Dre­zno, 1945. Deut­sche Foto­thek/dpa pic­ture alliance/Alamy

70. Wal­ter San­ders, ame­ry­kań­ski samo­lot trans­por­towy C-47 prze­la­tuje nad miesz­kań­cami Ber­lina pod­czas zrzu­tów w 1948. The LIFE Pic­ture Col­lec­tion/Getty Ima­ges

71. Czesi na sowiec­kim czołgu, plac Wacława w Pra­dze, 1968. Sovfoto/Getty Ima­ges

72. Peter Timm, upa­dek muru ber­liń­skiego, 1989. ull­stein bild/Getty Ima­ges

73. Spo­tka­nie Mar­ga­ret That­cher z Micha­iłem Gor­ba­czo­wem w sowiec­kiej amba­sa­dzie w Paryżu, 1990. PA Pho­tos/Top­Foto

74. Kanc­lerz Nie­miec Angela Mer­kel w oto­cze­niu uchodź­ców, Ber­lin 2015. Sean Gal­lup/Getty Ima­ges

75. Alek­sandr Ziem­la­ni­czenko, inau­gu­ra­cja pre­zy­den­tury Wła­di­mira Putina na Kremlu, Moskwa 2018. AFP/Getty Ima­ges

76. Jesco Den­zel, Angela Mer­kel i Donald Trump pod­czas szczytu G7 w Char­le­voix w Kana­dzie, 2018. Bun­de­sre­gie­rung/Getty Ima­ges

Mapy

Wstęp

Na połu­dniowo-zachod­nim kli­fo­wym wybrzeżu Por­tu­ga­lii wznosi się Przy­lą­dek Świę­tego Win­cen­tego. Z miej­sca, które pierwsi miesz­kańcy Europy uwa­żali za koniec świata, widać słońce cho­wa­jące się o zmierz­chu w wodach Atlan­tyku. Co noc ludzie mogli zoba­czyć, jak gaśnie ich źró­dło cie­pła i świa­tła, by następ­nego dnia się odro­dzić. Nie znam innego miej­sca, które lepiej potwier­dza­łoby takie prze­ko­na­nie. Czło­wiek sto­jący na tym nagim kli­fie widzi przed sobą cią­gnący się w nie­skoń­czo­ność bez­miar oce­anu. Za jego ple­cami zaś znaj­duje się zie­mia, przez którą prze­ta­czały się burz­liwe fale histo­rii.

Europa jest wła­ści­wie skrom­nym pół­wy­spem pół­nocno-zachod­niego krańca Azji. Roz­ciąga się mię­dzy wybrze­żem Por­tu­ga­lii na zacho­dzie, Ark­tyką na pół­nocy, Morzem Śród­ziem­nym na połu­dniu i Kau­ka­zem oraz górami Ural na wscho­dzie, gdzie zwy­kła meta­lowa tablica wska­zuje jej umowną gra­nicę. Ten kon­ty­nent bez pustyń ma tylko jedno warte uwagi pasmo gór­skie – Alpy – i w więk­szo­ści jest żyzną rów­niną alu­wialną o umiar­ko­wa­nym kli­ma­cie będącą domem dla 750 milio­nów ludzi, czyli ponad dwa razy tylu, ilu zamiesz­kuje Stany Zjed­no­czone.

Europa nie pre­ten­duje do pierw­szo­pla­no­wej roli na świe­cie. Inne regiony dorów­nują jej pod wzglę­dem obszaru, cywi­li­za­cji czy dobro­bytu. Spek­ta­ku­larny wzrost potęgi kon­ty­nentu do roli domi­nu­ją­cego świa­to­wego impe­rium pod koniec dru­giego tysiąc­le­cia trwał krótko. Ale róż­no­rod­ność, prze­waga mili­tarna, dyna­mika i ener­gia gospo­dar­cza, bie­głość w nauce i inwen­cja twór­cza zapew­niły jej wyjąt­kowe miej­sce w dzie­jach ludz­ko­ści. Nawet dziś, w okre­sie względ­nego upadku zna­cze­nia, jak magnes przy­ciąga uchodź­ców, emi­gran­tów, uczo­nych i tury­stów z całego świata.

Słowo „Europa” poja­wiło się w VI wieku p.n.e. na okre­śle­nie pół­noc­nej czę­ści Gre­cji. Teren ten ni­gdy nie miał bez­spor­nych gra­nic. Począt­kowo utoż­sa­miano go z cesar­stwem rzym­skim, a potem z chrze­ści­jań­stwem, ale jedno i dru­gie roz­cią­gało się poza jej dzi­siej­sze gra­nice, obej­mu­jąc duże obszary Azji i Afryki. Wschod­nia gra­nica ni­gdy nie została dokład­nie usta­lona, choć ogól­nie przyj­muje się, że wyzna­czają ją góry Ural, Morze Czarne i Kau­kaz. To włą­cza do niej zachod­nią Rosję, ale pozo­sta­wia na zewnątrz tereny na wschód od Bos­foru i Gru­zję.

Każda krótka histo­ria tego kon­ty­nentu sku­pia się przede wszyst­kim na poli­tyce i walce o wła­dzę. Hob­bes powie­dział kie­dyś, że ludzie są ska­zani na wieczny kon­flikt. Czy musi on być gwał­towny, pozo­staje kwe­stią otwartą, ale dzieje Europy zaczy­nają się od tych, któ­rzy odno­sili suk­cesy na polach walki – od wład­ców, a nie ich pod­da­nych. Jest to nar­ra­cja doty­cząca wła­dzy nad kon­ty­nen­tem, któ­rego histo­ria przy­naj­mniej do nie­dawna była zdo­mi­no­wana przez wojny oraz pro­cesy pro­wa­dzące do ich roz­po­czę­cia i zakoń­cze­nia. Nawet dziś Euro­pej­czycy wydają się nie­zdolni do wypra­co­wa­nia for­muły orga­ni­za­cyj­nej, która pozwa­la­łaby im żyć w pokoju. Bez końca spie­rają się o to, co należy rozu­mieć przez „Europę”.

Wiem, że histo­ria wzbu­dza kon­tro­wer­sje. Część histo­ry­ków uzna poli­tyczne podej­ście do dzie­jów Europy za cząst­kowe, uwa­ża­jąc, że wyklu­cza ono z niej ofiary wła­dzy, mię­dzy innymi bie­da­ków, nie­wol­ni­ków, kobiety, emi­gran­tów czy obcych. Wszy­scy oni mają swoje histo­rie – rów­nie „ważne” jak moja. Także ci, któ­rzy żyli pod euro­pej­skim jarz­mem, widzieli Stary Kon­ty­nent w innym świe­tle. Mogę więc tylko powtó­rzyć, że książka ta trak­tuje o spra­wo­wa­niu i podziale wła­dzy. To począ­tek wszel­kich innych nar­ra­cji na temat Europy.

Moja jest kon­wen­cjo­nalna. Dzieje Europy podzie­li­łem na okresy – sze­roko pojęty sta­ro­żytny, śre­dnio­wie­cze, czas kształ­to­wa­nia się państw naro­do­wych i epokę współ­cze­sną. Pierw­szy obej­muje dzieje Gre­cji i Rzymu. Drugi doty­czy triumfu chrze­ści­jań­stwa, naj­pierw wokół Morza Śród­ziem­nego, a potem w Euro­pie Pół­noc­nej, połą­czo­nego z powsta­niem Świę­tego Cesar­stwa Rzym­skiego i dotar­ciem islamu do basenu Morza Śród­ziem­nego. Trzeci okres to czas kształ­to­wa­nia się naro­dów, wojen reli­gij­nych i suk­ce­syj­nych oraz rewo­lu­cji ide­olo­gicz­nych XVIII i XIX wieku. Nar­ra­cję koń­czę na kata­kli­zmach ubie­głego stu­le­cia i odbu­do­wie kon­ty­nentu do dzi­siej­szego stanu.

Po dro­dze wska­za­łem spory, któ­rymi nazna­czone są dzieje Europy, w nadziei, że zachęcę tym czy­tel­ni­ków do zgłę­bie­nia tych zagad­nień. Zdaję sobie sprawę, że ist­nieją odmienne spoj­rze­nia na podział histo­rii Europy na „okresy”. Róż­nią się one wagą przy­kła­daną do roli sta­ro­żyt­nej Gre­cji i Rzymu w kul­tu­rze antycz­nej, wkładu Bizan­cjum w roz­wój Europy, wpływu na nią inwa­zji islamu, roli Kościoła w wielu euro­pej­skich kon­flik­tach oraz w przy­spie­sza­niu lub opóź­nia­niu nadej­ścia odro­dzenia i oświe­ce­nia. Mogę jedy­nie mimo­cho­dem wspo­mnieć o tych róż­ni­cach.

Jest to histo­ria Europy, a nie jej naro­dów. Próba opi­sa­nia, w jaki spo­sób grupa współ­dzia­ła­ją­cych ze sobą przez pewien czas państw roz­wi­jała zbio­rową świa­do­mość kon­ty­nentu. Ze wzglę­dów geo­gra­ficz­nych pewne regiony odgry­wały w tym pro­ce­sie więk­szą rolę niż inne i temu pod­po­rząd­ko­wa­łem swoją nar­ra­cję. Przej­dziemy zatem od wschod­nich wybrzeży Morza Śród­ziem­nego do zachod­nich, a potem od pół­noc­nej strony Alp do dorze­czy wiel­kich rzek Europy Środ­ko­wej. Przez ubie­głe tysiąc­le­cie serce dzie­jów Europy biło we Fran­cji, Niem­czech oraz w kra­jach z nimi sąsia­du­ją­cych i tak pozo­stało do dziś. Pół­wy­sep Ibe­ryj­ski, Wyspy Bry­tyj­skie, Skan­dy­na­wia oraz Europa Wschod­nia odgry­wały w dzie­jach kon­ty­nentu rolę raczej epi­zo­dyczną i pery­fe­ryjną. Zdaję sobie sprawę, że w ten spo­sób wiele kra­jów pomi­jam, co ich miesz­kań­com może się wyda­wać zbyt skró­to­wym spoj­rze­niem na histo­rię Europy. Ojczy­zna mojego ojca, Walia, nie odgry­wała w niej żad­nej roli. Ale cóż, jest to spoj­rze­nie na Europę jako całość, a nie na jej czę­ści skła­dowe.

Sku­piam się głów­nie na jed­nost­kach, któ­rych dzia­ła­nia sta­no­wiły część dzie­jów Europy i któ­rych wpływ prze­kra­czał gra­nice naro­dowe, takich jak Okta­wian August, Karol Wielki, Inno­centy III, Karol V, Kata­rzyna Wielka, Napo­leon, Hitler czy Gor­ba­czow. Jako absol­went eko­no­mii doce­niam rolę zaso­bów natu­ral­nych i pie­nię­dzy, ale ta książka nie jest histo­rią gospo­dar­czą Europy. Nie jest także histo­rią jej kul­tury. Zawiera co prawda długą listę mala­rzy, rzeź­bia­rzy, pisa­rzy i muzy­ków, któ­rzy moim zda­niem ubar­wiają główny wątek histo­rii. Stąd obec­ność Sokra­tesa, Ary­sto­te­lesa, Grze­go­rza Wiel­kiego, Szek­spira, Goethego, Beetho­vena, Hegla czy Marksa. Peł­nią oni jed­nak rolę grec­kiego chóru w nie­ustan­nym dra­ma­cie tam­tych cza­sów.

W książce tej poru­szam różne tematy, któ­rych zada­niem jest sca­le­nie nar­ra­cji. Jed­nym z nich jest nie­zwy­kła, w każ­dym razie do nie­dawna, rola prze­mocy. Innym – dualizm kul­tury hel­le­ni­stycz­nej i rzym­skiej z jed­nej strony oraz chrze­ści­jań­skiej etyki i wiary z dru­giej. Oba sta­no­wiły zewnętrzny auto­ry­tet moralny dla jed­nostki, a zara­zem for­mo­wały ideę jed­nostki jako siły prze­ciw­sta­wia­ją­cej się temu auto­ry­tetowi, czy to ucie­le­śnia­nemu przez Kościół, czy przez pań­stwo. Dwa następne tematy to nie­ustanne od cza­sów sta­ro­żyt­nych Gre­ków poszu­ki­wa­nie legi­ty­mi­za­cji i spo­łecz­nej akcep­ta­cji wła­dzy oraz twór­cza ener­gia tkwiąca w han­dlu, a potem w kapi­tale, która dopro­wa­dziła do powsta­nia państw naro­do­wych. To, jak owe siły przy­wio­dły w XX wieku kon­ty­nent na skraj samo­uni­ce­stwie­nia, jest ostat­nim zagad­nie­niem, które poru­szam. Z kry­zysu wykuło się jed­nak dobro­czynne dzie­dzic­two Europy – spo­łeczna gospo­darka ryn­kowa dzia­ła­jąca pod demo­kra­tycz­nie wybraną wła­dzą.

W książce tej prze­strze­gam ści­słej chro­no­lo­gii zda­rzeń, gdyż uwa­żam, że histo­ria nabiera sensu tylko wtedy, gdy widzimy skutki nastę­pu­jące w cza­sie po zaist­nie­niu przy­czyny. Dla­tego, gdzie to tylko moż­liwe, uni­kam zba­cza­nia z tematu, cofa­nia się czy prze­ska­ki­wa­nia naprzód. Pomi­ną­łem wszystko to, co w pew­nym sen­sie nie napę­dza opo­wie­ści, choć kre­ślę por­trety ludzi i opi­suję idee, które są dla niej ważne. Całość wień­czy zakoń­cze­nie, ale waham się je tak nazwać ze względu na trud­no­ści, któ­rych doświad­czał i doświad­cza powo­jenny zwią­zek państw euro­pej­skich.

Przez długi czas byłem scep­tycz­nie nasta­wiony do orga­ni­za­cji i funk­cjo­no­wa­nia obec­nej Unii Euro­pej­skiej i jej dziecka – wspól­nej waluty, ale co do zna­cze­nia współ­dzia­ła­nia państw nie mam żad­nych wąt­pli­wo­ści. Praca nad tą książką spra­wiła, że jesz­cze bar­dziej podzi­wiam ojczy­sty kon­ty­nent. Pomimo prze­śla­do­wań, okru­cieństw i powie­la­nia błę­dów postrze­gam Europę jako nie­zwy­kły zaką­tek świata, bogaty swoją kul­turą, zdolny do przy­wódz­twa i szczo­dro­ści. Wiem, jak łatwo i czę­sto w prze­szło­ści jej dyplo­ma­cja pro­wa­dziła do cha­osu i roz­lewu krwi. Jak wiele prób połą­cze­nia jej w jeden orga­nizm poli­tyczny zawio­dło. Zna­le­zie­nie rów­no­wagi pomię­dzy jed­no­ścią a róż­no­rod­no­ścią wciąż jest tym, co zawsze – fun­da­men­tal­nym wyzwa­niem poli­tyki euro­pej­skiej. Wrócę do tego tematu w epi­logu.

Na koniec jesz­cze uwaga doty­cząca lako­nicz­no­ści Krót­kiej histo­rii Europy. Kie­ruję ją do czy­tel­ni­ków, któ­rzy nie mają czasu lub ochoty się­gnąć po obszer­niej­sze opra­co­wa­nia. Nie zga­dzam się z twór­cami pro­gra­mów naucza­nia histo­rii, któ­rzy twier­dzą, że lepiej uczyć dogłęb­nie niż sze­roko. Pogłę­bia­nie wie­dzy powinno nastę­po­wać po sze­ro­kim nakre­śle­niu tematu, gdyż bez tego naucza­nie histo­rii traci sens. Bez zna­jo­mo­ści porządku chro­no­lo­gicz­nego ludz­kich dzie­jów czło­wiek staje się samotną posta­cią na pustej sce­nie. Ludzie, któ­rzy nie potra­fią sobie opo­wie­dzieć histo­rii, nie mają nic waż­nego do prze­ka­za­nia. Kon­tekst – w zna­cze­niu poczu­cia pro­por­cji – jest wszyst­kim.

Zga­dzam się z Cyce­ro­nem, który powie­dział: „Kto nie zna histo­rii, na zawsze pozo­staje dziec­kiem”, jed­nakże histo­ria poj­mo­wana jako ciąg przy­pad­ko­wych zda­rzeń pro­wa­dzi do wykrzy­wie­nia i wyzy­ski­wa­nia prze­szło­ści do wła­snych celów, prze­sad­nej wier­no­ści i zadaw­nio­nych żalów. Oto dla­czego sztuka histo­rii zawiera się nie tylko w zapa­mię­ty­wa­niu fak­tów, ale także umie­jęt­no­ści zapo­mi­na­nia tego, co należy zapo­mnieć. Polega ona na nada­niu prze­szło­ści akcji i nar­ra­cji. Oto jest zada­nie, jakiemu chciał­bym, żeby ta krótka histo­ria podo­łała.

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki

Tytuł ory­gi­nału: A Short History of Europe

Copy­ri­ght © Simon Jen­kins, 2018

First publi­shed as A Short History of Europe: From Peric­les to Putin in 2018 by Viking, an imprint of Pen­guin Gene­ral. Pen­guin Gene­ral is part of the Pen­guin Ran­dom House group of com­pa­nies.

No part of this book may be used or repro­du­ced in any man­ner for the pur­pose of tra­ining arti­fi­cial intel­li­gence tech­no­lo­gies or sys­tems. This work is rese­rved from text and data mining (Article 4[3] Direc­tive [EU] 2019/790).

Copy­ri­ght © for the Polish e-book edi­tion by REBIS Publi­shing House Ltd., Poznań 2019, 2024

Infor­ma­cja o zabez­pie­cze­niach

W celu ochrony autor­skich praw mająt­ko­wych przed praw­nie nie­do­zwo­lo­nym utrwa­la­niem, zwie­lo­krot­nia­niem i roz­po­wszech­nia­niem każdy egzem­plarz książki został cyfrowo zabez­pie­czony. Usu­wa­nie lub zmiana zabez­pie­czeń sta­nowi naru­sze­nie prawa.

Redak­tor: Grze­gorz Dziam­ski

Pro­jekt i opra­co­wa­nie gra­ficzne okładki: Urszula Gireń

Wyda­nie II e-book (opra­co­wane na pod­sta­wie wyda­nia książ­ko­wego: Krótka histo­ria Europy, wyd. I, Poznań 2020)

ISBN 978-83-8188-729-8

WYDAWCA

Dom Wydaw­ni­czy REBIS Sp. z o.o.

ul. Żmi­grodzka 41/49, 60-171 Poznań, Pol­ska

tel. +48 61 867 47 08, +48 61 867 81 40

e-mail: [email protected]

www.rebis.com.pl

Kon­wer­sję do wer­sji elek­tro­nicz­nej wyko­nano w sys­te­mie Zecer