Królowie i Królowe Anglii ebook

Królowie i Królowe

Anglii

Redaktor wydania

Współautorzy

Wstęp

Królowie angielscy od czasów najdawniejszych do roku 1066

Dynastia normańska

Dynastia andegaweńska

Dynastia Plantagenetów

Dynastia Lancasterów i Yorków

Dynastia Tudorów

Dynastia Stuartów

Dynastia hanowerska

Od dynastii hanowerskiej do windsorskiej

Genealogie

Redaktor wydania

W.M. Ormrod jestprofesorem historii średniowiecznej nauniwersytecie wYorku. Opublikował wiele dzieł ośredniowiecznej Brytanii, między innymi Edward III (opisywany przez The Observer jako „niesłychanie przystępny”) wydany przez wydawnictwo Tempus, oraz Życie polityczne wśredniowiecznej Anglii (wspólnie zAnthonym Mussonem), Ewolucja angielskiego wymiaru sprawiedliwości: prawo, polityka ispołeczeństwo wXV wieku iCzarna Śmierć wAnglii (wspólnie zPhillipem Lindleyem).

Współautorzy

David Bates jestkierownikiem Instytutu Badań Historycznych i jestuważany zanajwiększego naświecie eksperta wdziedzinie wiedzy oWilhelmie Zdobywcy. Jego pozostałe prace tomiędzy innymi Wilhelm Zdobywca (BBC History Magazine pisał, że jestona utkana tak doskonale jak tkanina zBayeau) wydana przez wydawnictwo Tempus, Normandia przed 1066, Anglia iNormandia wwiekach średnich, Regesta Regum Anglo-Normanum: Akty Wilhelma IiKsięga Sądu Ostatecznego.

Jeremy Black jestprofesorem historii nauniwersytecie wExeter. Specjalizuje się wwieku XVIII iwczesnej historii współczesnej, chociaż jego publikacje dotyczą wielu okresów historii brytyjskiej ieuropejskiej. Jestautorem Historii Wysp Brytyjskich, Słownika historii osiemnastego wieku wydawnictwa Penguin oraz Map ihistorii.

S.D. Church jestprofesorem nadzwyczajnym historii naUniwersytecie Wschodniej Anglii izajmuje się historią Europy wpóźnych wiekach średnich zeszczególnym uwzględnieniem okresu andegaweńskiego irządów króla Jana. Dojego dzieł należą: Nadworni rycerze króla Jana iKról Jan: nowe spojrzenie.

John Morrill jestprofesorem historii brytyjskiej iirlandzkiej naUniwersytecie Cambridge ima tytuł Vice Master oksfordzkiego Selwyn College, oraz wiceprzewodniczącego Akademii Brytyjskiej. Jestekspertem wewczesnej historii współczesnej Wysp Brytyjskich. Jego ostatnie publikacje tomiędzy innymi Oxfordzka historia ilustrowana Brytanii Tudorów iStuartów oraz Bunt prowincji: lud brytyjski itragedie wojny, 1634–48.

A.J. Pollard jestprofesorem historii nauniwersytecie wTeesside ibardzo cenionym, pionierskim historykiem średniowiecznej Anglii, specjalizującym się wXV wieku. Jego publikacje obejmują między innymi Światy Ryszarda III (wydana przez wydawnictwo Tempus) Wojny Róż iRyszard III ikrólewna wwieży. Obecnie pisze dla wydawnictwa Tempus nową biografię Henryka VI.

A.W. Purdue jestprofesorem nadzwyczajnym ikierownikiem katedry nawydziale historii Uniwersytetu Otwartego. Napisał wspólnie zJ.M. Golbym następujące pozycje: Cywilizacja tłumu: kultura masowa wAnglii 1750–1900, Jak powstało współczesne Boże Narodzenie oraz Monarchia alud brytyjski (wydana przez wydawnictwo Tempus).

Richard Rex jestkierownikiem studiów historycznych wQueens College naUniwersytecie Cambridge. Sferą jego badań iprzedmiotem licznych publikacji jestAnglia Tudorów. Jego pozostałe prace tomiędzy innymi: Tudorzy (wspaniałe wprowadzenie donajważniejszej angielskiej dynastii David Starkey; pasjonująca iopowiedziana zgodnym pozazdroszczenia talentem narracyjnym, Times Higher Education Suplement), Elżbieta I, bękart fortuny (obie wydane przez wydawnictwo Tempus), Henryk VIII iangielska reformacja oraz Lollardowie.

Alex Wolf jestwykładowcą historii Szkocji nauniwersytecie wSt. Andrews, specjalizuje się wewczesnym średniowieczu. Regularnie pomnaża ilość publikacji naukowych i jestautorem OdKraju Piktów doKrólestwa Alby: Szkocja wczasach Wikingów oraz Królestwa Piktów (wkrótce ukaże się nałamach wydawnictwa Tempus).

Podziękowania dla Paula N. Dobsona iNathana B. Dobsona zauzupełnienie genealogii iindeksu.

Wstęp

Historia monarchii angielskiej ibrytyjskiej rozciąga się naprzestrzeni 15 wieków iobejmuje wiele istotnych zagadnień zszeroko pojętej historii Brytanii. Historia monarchii jestzcałą pewnością zapisem powstawania jedności politycznej kraju. Władcy Anglii zdobyli wXII wieku panowanie nad Irlandią izawłaszczyli tron Walii wwieku XIII, następnie początkowo niezależnie panująca wSzkocji dynastia Stewartów przejęła brytyjski tron wroku 1603. Wten sposób uruchomiony został proces mający doprowadzić doformalnej Unii Wielkiej Brytanii. Jednym znajwiększych wyzwań dla monarchii wtym długim procesie było zawsze wytworzenie poczucia więzi zpodbitymi terytoriami. Ten problem był wyraźnie widoczny chociażby wsamej Anglii, gdzie tron obejmowały następujące posobie obce dynastie: skandynawska, normańska, andegaweńska, Stewartów ihanowerska. Monarchowie radzili sobie, zwykle wprzeciągu jednego- dwóch pokoleń, zosiągnięciem wystarczającego poczucia tożsamości kulturowej zeswoimi angielskimi podwładnymi, żeby być branymi pod uwagę jako odpowiedni iwartościowi potencjalni władcy. Inaczej było wprzypadku Irlandii, Walii iSzkocji, gdzie władcy wybierający Londyn nastolicę, ajego okolice naswoją siedzibę, spotykali się znieustanną podejrzliwością. Te właśnie napięcia odpowiadają poczęści zasecesję republiki Irlandii napoczątku XX wieku iułatwiają zrozumienie powszechnej wrogości wobec rządu wWestminsterze widocznej obecnie wWalii iSzkocji. Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, najbardziej zadziwiającą cechą monarchii brytyjskiej jestjejzdolność przetrwania. Podczas gdy inne europejskie monarchie upadały lub były redukowane dopostaci symbolicznych głów państwa, brytyjscy królowie ikrólowe, a wszczególności królowe, wXIX iXX wieku umacniali się iprzywracali swojemu urzędowi blask imagię, wykazując się charyzmatycznym przywództwem idostarczając, przynajmniej doniedawna, wzoru życia rodzinnego, szanowanego ipowielanego przez rzesze obywateli. Naprzestrzeni wielu pokoleń stabilność tronu była osiągana przez przemyślne połączenie tradycji inowoczesności. Każdy kolejny władca jestkoronowany inamaszczany – stanowisko, które piastuje monarcha, jestdodzisiaj przedstawiane, jak wśredniowieczu, jako naznaczone przez Boga, iobejmuje odczasów reformacji szczególne obowiązki wobec państwowej religii, kościoła anglikańskiego. Współcześni władcy zpowodzeniem wykorzystują też najnowszą technologię, dotego stopnia, żeobecnie sprawują władzę praktycznie dzięki telewizji. Proporcja między stylem wyniosłym apopulistycznym jestzagadnieniem, które dzieli zarówno rodzinę królewską jak i jejpoddanych i niewiadomo, jaka nowa odmiana monarchii może się pojawić wXXI wieku. Jednak bezdyskusyjną pozostaje nieprzeciętna zdolność tej monarchii, wkażdym tego słowa znaczeniu, doprzetrwania.

– 1 –

Królowie angielscy od czasów najdawniejszych do roku 1066

Alex Woolf

W wiekach odV doVII naszej ery główne części Brytanii zostały najechane izasiedlone przez grupę plemion zpółnocnej iśrodkowej Europy, wspólnie określanych jako Anglosasi. Dokońca VII wieku plemiona te rozprzestrzeniły się naniemal całym terenie dzisiejszej Anglii idużej części południowej Szkocji. Wówczas wyłoniło się też 12 głównych królestw: Bernicja, Deira, Lindesfarona, Wschodnia Anglia (East Anglia), Środkowa Anglia (Middle Anglia), Mercja, Hwicce, Magonsaete, Gewisse, Królestwo Południowych Sasów, Kent iKrólestwo Wschodnich Sasów. Trzy spośród nich miały się stać szczególnie silne: Bernicja napółnocy, Mercja wśrodkowej Anglii iGewisse napołudniu. Rozprzestrzenienie się chrześcijaństwa wśród tych germańskich plemion około roku 600 znacznie wzmocniło pozycję króla ipomogło wkrzewieniu poczucia kulturalnej ipolitycznej wspólnoty. Mnich Beda, kronikarz tworzący około 730 roku, wymieniał 7 władców, którzy wokresie doroku 671 sprawowali imperium (zwierzchnictwo) nad południowymi Anglami (rozumiał przez towszystkie plemiona germańskie napołudnie odHumber1 (stanowiącego granicę pomiędzy Deirą aLindesfaroną). WIX wieku zachodniosaski tekst znany jako Kronika Anglosaska, wymienił kolejnego, bardziej aktualnego władcę, jak również przyznawał sprawującym imperium miano Bretwalda lub Bretenwalda (oznaczające „władający szeroko” lub „władający Brytanią”). WX wieku podrządami króla Alfreda ijego następców władcy Zachodnich Sasów zapewnili sobie rządy nad większością ziem stanowiących obecnie Anglię istali się wpływową, a zczasem dominującą nad rdzennymi ludami brytyjskimi wniektórych częściach Walii, Szkocji iIrlandii siłą.

Królowie Kentu

Istnieją dwie przyczyny, dla których omawianie historii królestw anglosaskich zaczyna się odhistorii Kentu. Popierwsze, Beda, a zanim Kronika anglosaska, twierdzą, żepierwszym przywódcą germańskich najeźdźców był Hengest, ten sam człowiek, który pojawia się naczele listy królów Kentu. Podrugie, Królestwo Kentu jako pierwsze przyjęło chrześcijaństwo idzięki temu miało najstarsze archiwum dokumentów historycznych. Jednakże, jeżeli spojrzymy narodowód pierwszego chrześcijańskiego króla Aethelberta, który zmarł w616 roku, stanie się jasne, żeHengest niemógł żyć nadługo przed rokiem pięćsetnym, podczas gdy możemy być pewni, żeprzybycie Anglosasów miało miejsce przynajmniej pół wieku wcześniej. Istnieją dwa możliwe wyjaśnienia i niejestłatwo zdecydować, które jestlepsze: albo Hengest niebył przodkiem królów Kentu, albo niebył przywódcą pierwszej inwazji. Archeologia sugeruje nam jednak, żebył drugi germański napływ doKentu – innego południowo-skandynawskiego plemienia – Jutów około 500 roku, więc jestmożliwe, żeHengest był pierwszym przywódcą Jutów wKencie, a niepierwszym przywódcą Germanów wBrytanii. Jednak daty jego panowania podane wKronice anglosaskiej zIX wieku niesągodne wiary.

Historia Aethelberta, trzeciego zrzędu sprawującego imperium, wymienianego przez Bedę to jużznacznie pewniejszy grunt. Uważa się, żepoślubił on Berthę, chrześcijańską księżniczkę zkraju Franków (region zakanałem La Manche naobecnych terenach Francji iNiderlandów), wczasie gdy jego ojciec Eormanric był jeszcze królem Kentu. Wpołowie lat dziewięćdziesiątych szóstego wieku, jużjako król Kentu, osobiście napisał dopapieża Grzegorza Wielkiego, prosząc oprzysłanie misjonarzy donawracania jego ludu. Zachowały się odpowiedzi papieża, zktórych wynika, żeuważał on Aethelberta zarex Anglorum, czyli króla Anglików. Dowodzi todawności podwójnego znaczenia terminu Angli: angielski ianglosaski. Grzegorz wysłał doKentu mnicha Augustyna, uczyniwszy gowmiędzyczasie biskupem, aby nawrócił Aethelberta ijego lud. Ciekawostką jestfakt, żeBertha, która była chrześcijanką, przywiozła zesobą poślubie frankijskiego biskupa Luidharda. Możliwe, żeAethelbert nieufał frankijskim intencjom względem swojego królestwa imógł uważać, żesprowadzenie misjonarzy zRzymu, a niezKraju Franków, zapobiegnie wprowadzeniu dokraju „piątej kolumny”.

Po śmierci Aethelberta królestwo odziedziczył jego syn Eadbald. Zdawał się on nierozumieć zbyt dobrze zasad chrześcijaństwa. Ożenił się zwdową poswoim ojcu (małżeństwa zmacochami były powszechne, jako żezapobiegały sporom oprawa dodziedziczenia) ioddawał się wielu praktykom uważanym przez misjonarzy zapogańskie. Biskup Lawrence, wówczas będący zwierzchnikiem misjonarzy, zdołał zapanować nad Eadbaldem, przekonując go, żezostał pobity izwymyślany przez samego Św. Piotra zato, że niebył wstanie sprowadzić króla nawłaściwą drogę. Eadbald uwierzył mu i niechcąc narażać przyjaciela swojego ojca odesłał macochę ipowrócił nałono Kościoła. Ponadto wspomógł sprawę Kościoła, oddając w625 roku deirańskiemu królowi Eadwinowi swoją siostrę Aethelburhę zażonę. Pomogło towrozprzestrzenianiu się chrześcijaństwa wpółnocnej części Anglii. Wszyscy późniejsi królowie Kentu wywodzili się odEadbalda.

W tym czasie Kent był podzielony nadwie prowincje: właściwe Cantware zbiskupem wCanterbury iprowincję leżącą nazachód odMedway2 zbiskupstwem wRochester. Badania archeologiczne przekonują, żezachodni Kent jestbliższy terytoriom Wschodnich Sasów tuż zalinią Tamizy, niż jutyjskiemu wschodniemu Kentowi. Zachodnia część miewała nawet swoich królów. Bywali nimi młodsi przedstawiciele dynastii jutyjskiej, aleniektórzy nosili podejrzanie wschodniosaskie imiona, takie jak: Swaefheard czySigered. Najlepiej jestchyba traktować ziemie pomiędzy Medway iTamizą jako sporne, czasem spoglądające kupółnocy, czasem kuwschodowi.

Spośród tych ostatnich królów najbardziej godni uwagi sąHlothere (673–685) iWihtred (690–725), którzy, zgodnie ztradycją zapoczątkowaną przez Aethelberta, pozostawili posobie zbiory praw. Trzy kodeksy zKentu kojarzone zimionami tych władców stanowią najstarsze angielskie prawo. PoWihtredzie znaczenie królów Kentu zaczęło maleć. Przegrywali zrosnącą potęgą Mercjan iKościoła zCanterbury, który rościł sobie prawo dozwierzchnictwa nad całą Brytanią. Wdrugiej połowie VIII wieku można zaobserwować bezpośrednią ingerencję Mercji, widoczną wewprowadzeniu natron midlandzkich3 książąt (Cuthred, 798–807 iBaldred 823–825). W825 roku królestwo zostało „wyzwolone” przez Zachodnich Sasów, którzy następnie przekazali jeswoim potomkom, a po roku 860 zostało całkowicie wcielone do ichkrólestwa.

Królowie Wschodniej Anglii

Królestwo Wschodnich Anglów było prawdopodobnie dużo potężniejsze niż sugerowałyby toocalałe źródła. Ten rejon Anglii najbardziej ucierpiał podczas najazdu Wikingów wIX wieku i nieprzetrwała żadna rodzima dokumentacja. Jednak kraj ten charakteryzował się najbogatszymi pogańskimi pochówkami wcałej anglosaskiej Anglii, takimi jak słynny pogrzebany statek zSutton Hoo4. Uważa się, że jesttomiejsce spoczynku lub grób symboliczny (nie odnaleziono żadnego ciała) króla Raedwalda (zm. ok. 625 r.) wnuka Wuffy zkrólewskiej dynastii określanej jako Wuffingowie. Raedwald miał się nawrócić nachrześcijaństwo nadworze króla Kentu Aethelberta, ależona namówiła go, żeby całkiem niewyrzekał się pogaństwa. Towyjaśniałoby obecność chrześcijańskich parafernaliów5 wgrobowcu zSutton Hoo, mimo jego wyraźnie pogańskiego charakteru. Raedwald musiał bardzo liczyć się zezdaniem swojej żony. Wkilka lat później przyjął poselstwo odAethelfritha zBernicji zpropozycją wielkiej nagrody zazamordowanie lub wydanie Eadwina, wygnanego deirańskiego księcia, który był jednym zrycerzy najego dworze. Dowiedziawszy się otym, żona przekonała króla, żetaki czyn zhańbiłby gowoczachpoddanych. Raedwald odrzucił więc propozycję iwypowiedział wojnę Aethelfrithowi. Wbitwie nad rzeką Idle, położoną wobecnym hrabstwie Nottinghamshire, zabił bernickiego króla, coumożliwiło osadzenie Eadwina natronie Deiry. Najprawdopodobniej właśnie tozwycięstwo sprawiło, żeBeda zaliczył godogrona sprawujących imperium.

Syn inastępca Raedwalda, Eorpwald, wprzeciwieństwie doojca, chrześcijaństwo przyjął przykładnie, alezostał zamordowany przez swoich pogańskich poddanych ok. roku 627 ijego królestwo trwało wpogaństwie przez następne 3 lata. W631 roku przybrany synRaedwalda, Sigibert, powrócił zkrólestwa Franków, gdzie przebywał nawygnaniu, nawrócił się izaczął upowszechniać chrześcijaństwo. Pokilku latach udał się doklasztoru, alepowrócił, gdy nastąpiła inwazja mercjańskiego króla Pendy. Sigibert zginął wbitwie około roku 637, jego następcą został bratanek Raedwalda Anna. Ten utrzymał tron jedynie doroku 654, kiedy torównież został zabity przez Pendę. Ten ostatni zdawał się popierać roszczenia dotronu brata Anny, Aethelhera. Aethelher zginął wrok później uboku Pendy wbitwie zBernicjanami pod Winwaed.

Niewiele wiadomo oczynach późniejszych królów. Król Ealdulf (663–713) był prawdopodobnie wielkim zwolennikiem Kościoła, choć napewno pamiętał jeszcze pogańskie świątynie zczasów swojego dzieciństwa.

Tak jak wprzypadku Kentu, konflikt zMercją zdominował późniejszą historię Wschodniej Anglii. Jeden zkrólów Aethelbert (779–794) został zaproszony nadwór mercjańskiego króla Offy inatychmiast zamordowany. Jego ciało zostało zabrane doHereford6 (w pobliżu miejsca egzekucji), gdzie jego grób przekształcił się wmiejsce kultu. WIX wieku królowie znani byli głównie zmonet iniektórzy znich mogli być mercjańskimi lub nawet zachodniosaskimi intruzami. Wroku 869 król Edmund, młody wojownik, został zabity przez Wikingów. On także został otoczony kultem, ajego grobowiec znajduje się wklasztorze Bedricesworth teraz znanym jako Bury St Edmunds. Ponim panowało dwóch zagadkowych władców, bliżej nieznany Aethelred izięć Edmunda Oswald. Wiemy jeszcze odwóch duńskich królach: Guthrumie (880–890), który zawarł pokój zAlfredem Wielkim, iEohricu (890–902), który zginął wbitwie pod Holme. Minęło kolejnych 15 lat, zanim terytorium Wschodnich Anglów zostało włączone donowego królestwa angielskiego, aleotym, kto zasiadał najego tronie wtym okresie, nic niewiadomo.

Królowie Deiry

Prowincja Deira jestzgrubsza porównywalna zpóźniejszymi terenami hrabstwa Yorkshire iprawdopodobnie jejkrólowie byli silnie powiązani zeWschodnimi Anglami. Pierwszy król, októrym wiadomo coś pewniejszego, toAelle syn Yffe, który rządził mniej więcej wtym samym czasie, wktórym Grzegorz został wRzymie papieżem. Uważa się, żejego następcą był Aethelric, zabity wroku 604 podczas podboju Deiry przez władcę Bernicji Aethelfritha. Aethelfrith pojął zażonę córkę Aella, Achę, prawdopodobnie aby zalegalizować swoją uzurpację, irządził sprawnie przez 12 lat. W617 roku został zabity wbitwie nad rzeką Idle przez Raedwalda zeWschodniej Anglii, który osadził natronie Deiry syna Aelli, Eadwina. Uważa się, żeEadwin rządził bezpośrednio również Bernicją, choć niewiemy, czyuprawniało godotego jakieś pokrewieństwo. Zanim udało mu się znaleźć wsparcie uRaedwalda, Eadwin odwiedził wczasie swojego wygnania wiele królestw, włączając w toMercję ibrytyjskie królestwo Gwynedd. WMercji znalazł sobie żonę, Cwenburhę, córkę króla Cearla. Miał znią dwóch synów: Osfritha iEadfritha. Eadwine prowadził wiele kampanii przeciwko Brytom, być może wcelu połączenia Bernicji iDeiry wewspólnej sprawie inajprawdopodobniej podbił dla Deiry Lancashire iWestmoreland, jak również brytyjskie królestwo Elmet. Około roku 625 ożenił się ponownie. Jego nową wybranką została Aethelburtha zKentu, która przywiozła zesobą chrześcijańskiego biskupa Paulinusa. Mieli oni nadzieję, żeEadwine, się nawróci. Ten był jednak bardzo nieufny, aż domomentu, gdy omal niezginął zrąk ludu Gewisse. Zaplanował karną ekspedycję ipoprzysiągł, żejeśli okaże się ona udana, tosię nawróci. Kampania okazała się sukcesem ikról dotrzymał przysięgi, ufundował również wswoim królestwie około roku 627 masowe chrzty. W632 najechał ipodbił królestwo Gwynedd, alewrok później Cadwallon, król Gwynedd, wtowarzystwie Pendy zMercji najechał Deirę izabił Eadwina ijego syna Osfritha wbitwie pod Hatfield Chase. Potym wydarzeniu Bernicja odzyskała niepodległość, akuzyn Eadwina, Osric, został królem Deiry. Wprzeciągu roku Cadwallon zabił także jego, kończąc tym samym istnienie deirańskiego królestwa. Wprawdzie syn Osrica zarządzał tym terytorium między rokiem 644 a651 jako protektoratem Mercji, aleczekała gotaka sama przyszłość jak Bernicję. Aethelburtha uciekła doKentu iwysłała dla bezpieczeństwa dokróla Franków swojego syna Uscfreę iYffe (syna Osfritha). Obaj zmarli wkrótce potem. Inny syn Eadwina, Eadfrith, udał się nawygnanie nadwór Mercji, gdzie zginął wtajemniczych okolicznościach.

Królowie Bernicji iNorthumbrii

Bernicjanie wyróżniali się spośród innych Anglosasów. Niewiele można unich odnaleźć śladów kultury materialnej czyrytuałów pogrzebowych ichpołudniowych sąsiadów. Ichprzywódcy rządzili zbudowanych nawzgórzach cytadel, podobnie jak królowie Brytów czyPiktów (tubylczych plemion zamieszkujących te tereny przed najazdami germańskimi). Bernicjanie zapożyczyli nawet odswoich piktyjskich sąsiadów zwyczaj tatuowania ciał. Gdybyśmy mieli polegać wyłącznie nadowodach dostarczanych przez archeologię, wogóle nieuznalibyśmy ichzaAnglosasów. Jednak ichprzynależność doAnglosasów jestrównie oczywista, jak jejbrak wprzypadku ichbrytyjskich sąsiadów.

Istnieje prawdopodobieństwo, żeBernicjanie wywodzili się odrzymskiego garnizonu germańskich najemników, jako żepierwotnie rdzeniem królestwa były tereny wokół wału Hadriana. Jednak wpołowie IV wieku ichkról Ida podbił iufortyfikował wzgórze Bamburgh napołudnie odTweed7 iuczynił tomiejsce swoją stolicą. Doczasów wnuka Idy Aethelfritha (593–617) Bernicjanie kontrolowali całą Anglię napółnoc odTees8 razem zbasenem rzeki Tweed ihrabstwem Dumfriesshire. Dopołowy siódmego wieku kontrolowali jużLothian9 oraz hrabstwa Stirlingshire iLanarkshire, jak również większość Ayrshire iGalloway. Spoglądali również łakomym wzrokiem naDeirę iumacniali tam swoje wpływy.

Uważa się, żeAethelfrith podbił więcej ziem Brytów niż jakikolwiek inny anglosaski król. Mógł być również odpowiedzialny zaczęść morskich inwazji naIrlandię iHebrydy około roku 610. Beda, historyk bernicjański, uważał podbijanie Brytów zaoczywistą powinność narodu angielskiego i nie kłopotał się dokładnym jego dokumentowaniem. Wswojej jedynej relacji zbrytyjskich kampanii beztrosko opisuje masakrę brytyjskich mnichów zBangor-isy-coed.10 Zapis ten miał udowadniać, kuogromnej satysfakcji Bedy, żebrytyjski kościół nieznalazł uznania woczach Pana iusprawiedliwiać bezlitosne czystki etniczne stosowane przez Bernicjan wczasie ekspansji.

Po okresie rządów Eadwina zDeiry nad Bernicją (ok. 617–633) synowie Aethelfritha wrócili zwygnania odceltyckich plemion Gaelów zDalriady11 iPiktów. Eanfrith, który przywiózł zesobą piktyjską żonę, nieprzetrwał nawet roku. Został ścięty przez Cadwallona zGwynedd, którego naiwnie uważał zaswojego sprzymierzeńca. Wprzeciągu kilku miesięcy brat Eanfritha, Oswald, zemścił się, zabijając Cadwallona wpobliżu Hexam. Oswald (634–642) był synem siostry Eadwina, Achy, dzięki czemu udało mu się przekonać również Deiran dooddania mu władzy. Był chrześcijaninem ispędził większość swojej młodości wśród gaelickich przywódców Argyll12 iAntrim13. Jestnawet prawdopodobne, żekrólDalriady Brecc wspomagał powrót Oswalda doBernicji. Według jednej zlegend przed bitwą zCadwallonem Oswald miał wizję św. Kolumbana14, fundatora słynnego klasztoru zIony15. Wkażdym razie pozwycięstwie sprowadził doBernicji misjonarzy zwyspy Iona pod wodzą biskupa Aidana ioddał im część wyspy Lindisfarne nazałożenie klasztoru. Aidan nieznał angielskiego iwedług Bedy sam król Oswald służył zatłumacza, kiedy ten nauczał. Misja okazała się wielkim sukcesem i w całej Deirze iBernicji klasztory wyrastały jak grzyby podeszczu. Wdwa lata poobjęciu tronu król Oswald ożenił się zCyneburhą, córką króla Gewisse, Cynegilsa. Mogło tonastąpić wtym samym czasie, conawrócenie sięCynegilsa nachrześcijaństwo, gdyż Oswald był jednocześnie jego ojcem chrzestnym izięciem.

Rządy Oswalda trwały mniej niż dekadę. Kontynuując swój zatarg zesprzymierzeńcem Cadwallona, Pendą zMercji, zapuścił się głęboko wterytorium przeciwnika izginął wbitwie pod Maserfield (prawdopodobnie Old Oswestry whrabstwie Shropshire). Trzeci zsynów Aethelfritha, Oswiu, odziedziczył urząd poOswaldzie, ale niezdołał utrzymać Deiry. Był sporo młodszy odOswalda imógł mieć inną, niepochodzącą zDeiry matkę. Zamiast niego mieszkańcy Deiry przy wsparciu Pendy obrali królem Oswina syna Osrica. Przez pierwszą część swojego panowania Oswiu utrzymywał pokój napółnoc odTees. Najprawdopodobniej wzmacniał rządy Bernicji naziemiach odebranych Brytom przez Oswalda, nieco jeprzy tym poszerzając. Wiemy, żewewczesnym okresie swoich rządów miał brytyjską żonę Raegnmeldę. Jednak wkrótce poobjęciu tronu pojął zażonęEanflaedę córkę Eadwina, którą przywiózł zKentu. Urodziła mu ona dwóch synów: Ecgfritha iAelfwina, ikiedy stało się jasne, żeprzeżyją okres niemowlęcy, Oswiu wystąpił przeciwko Oswinowi. Oswin próbował zgromadzić armię, alewkońcu stchórzył iukrył się. Został zamordowany przez własnych ludzi. Eanflaeda, która była kuzynką Oswina, namówiła męża, aby wramach pokuty za tozabójstwo ufundował klasztor.

Oswiu niepróbował sam zasiąść natronie Deiry, lecz osadził nanim Aethewalda, syna Oswalda, który miał wsobie krew dynastii deirańskiej. Penda zMercji był wtedy prawdopodobnie zbyt zajęty walką zeWschodnimi Anglami, bypróbować pomóc swojemu protegowanemu Oswinowi. Jednak poudanym pozbyciu się króla Anny w654 roku zwrócił swoją uwagę napółnoc. Kuzaskoczeniu Oswiu Aethelwald sprzymierzył się zPendą ikról Bernicji musiał uciekać napółnoc doswojej fortecy Giudi (prawdopodobnie zamek Stirling). Uwięziony Oswiu postanowił się wykupić. Pendzie towarzyszyło wtej wyprawie około 30 królów iksiążąt, między innymi królowie Wschodnich Anglów, Gwynedd iPowys. Penda rozdzielił zdobyte skarby Benicji między uczestników wyprawy iten podział zwanypodziałem zGiudi przeszedł dobrytyjskich legend. Dotrzymując warunków transakcji Penda wycofał się napołudnie wkierunku Mercji, jednak Oswiu, czując potrzebę zmycia plamy nahonorze, zgromadził armię iwraz zeswoim najstarszym synem Alhfrithem ruszył wpościg zaPendą. Dogonili gonad rzeką Winwaed, gdzieś wokolicach Leeds. Armia Pendy została zniszczona. Tylko dwaj zksiążąt uszli zżyciem: Cadfael „Bitewny Cwaniak”, król Gwynedd (który uciekł nanoc przed bitwą), iAethewald zDeiry, który niewziął wniej udziału.Aethewaldowi udało się przeżyć, alestracił tron narzecz Alhfritha (655–667).

Do tego czasu większość Anglów wyznawała jużchrześcijaństwo. Niebyło tojednak zasługą jednej misji. Najważniejsze zmisji, które się dotego przyczyniły, towłoska misja wKencie iceltycka misja wBernicji. Mimo że niebyło żadnych poważnych sporów teologicznych pomiędzy poszczególnymi misjami, występowały pewne różnice organizacyjne. Wszczególności Kościół zIony ijego odłamy stosowały nową metodę obliczania daty Wielkanocy, niestosowaną nainnych terenach. Większość Deiran włącznie zkrólową Eanflaedą obliczała datę Wielkanocy zgodnie znowym systemem, podczas gdy Bernicjanie włącznie zbiskupem Lindisfarne, mającym nadzór nad obydwoma królestwami, trzymali się metody tradycyjnej. Około roku 660 królAlhfrith zaprosił frankijskiego biskupa Agilberta, który opuścił swoje opactwo wGewisse, aby nadzorował kościół wDeirze. Pod rządami Agilberta nowa metoda stała się wDeirze obowiązująca, coprzypuszczalnie doprowadziło dotarć pomiędzy Alhfrithem ajego ojcem królem Oswiu. W664 daty Wielkanocy były tak odsiebie odległe, żeOswiu ijego żona musieli przejść przez niemal dwukrotnie dłuższy niż zalecany okres postu. Nasynodzie wWhitby przedyskutowano obie metody ikról Oswiu opowiedział się zanową. Ujednolicił wten sposób całą diecezję (zarówno biskup Agilbert, jak iColman zLindisfarne odeszli, aurząd powierzono innemu kandydatowi godzącemu obie opcje). Opowiadając się zapraktyką Deiran, Oswiu zniweczył zamiar Alhfritha, który chciał uzyskać szerszą autonomię dla południowego królestwa.

Alhfrithowi udało się utrzymać natronie Deiry trochę dłużej, bowysłał św. Wilfrida dowyświęcenia przez Agilberta, gdy ten został biskupem Paryża (667). Wkońcu jednak zbuntował się przeciwko swojemu ojcu izostał zastąpiony przez Ecgfritha, wnuka Eadwina.

Kiedy Oswiu zmarł, Ecgfrith zastąpił gonatronie Bernicji, podczas gdy jego młodszy brat Aelfwin został królem Deiry. PośmierciAelfwina wbitwie przeciwko Mercji w679 roku władza nad Deirą wróciła doEcgfirtha i odtamtego momentu dwa królestwa stały się jednym,znanym pod nazwąNorthumbria. Potym jakEcgfrith zginął wbitwie przeciwko Piktom w roku 685, wydawało się, żedynastia bernicka wygasła. Jednak naIonie odnalazł się studiujący tamnieślubny syn Oswiu Aldfrith, który wrócił doNorthumbrii iobjął tron. Aldfrith (686–705) był znanym uczonym wgaelickim świecie iprzetrwało sporo przypisywanych mu staro-irlandzkich pism. Pośmierci synów Aldfritha linia królewska wywodząca się odAethelfritha rzeczywiście wygasła idalsza historiaNorthumbrii jestplątaniną morderczych walk pomiędzy arystokracją mającą większe lub mniejsze prawa dotronu. Coś wrodzaju złotej ery mało miejsce pod rządami króla Eadberta (737–758), którego brat był wtym samym czasie arcybiskupem Yorku, jednak gdy Eadbert wycofał się zżycia publicznego doklasztoru, chaos powrócił.

W tracie jednej ztych wojen domowych (między rokiem 862 a867) Wielka Armia Duńska prowadzona przez braci Ingwara, HealfdeneiUbbę, najechałaNorthumbrię. Bracia zabili przywódców obu zwalczających się frakcji Osberhta (848–867) iAellę (863–867) iposadzili natronie własnego kandydata Ecgberta (867–873). Porządachjego następcyRicsiga (873–876) królestwo ponownie się podzieliło. Deira przypadła duńskiemu przywódcyHealfdenowi (876–878), aBernicjaEcgbertowi II. Fakt, żepodział ten nastąpił wzdłuż dawnych granic sugeruje, żeunia z679 roku niebyła dokońca udana. Niestety, wewspółczesnych źródłach, zarówno duńska, jak iangielska część były nazywane Northumbria, co jestbardzo mylące dla badaczy. Obecnie nazywa się jeodnazw stolic Yorku iBamburgh. PoEcgbercie II rządził Eadwulf II (zm. 913), anastępnie syn Eadwulfa, Ealdred (913–934). Pojego śmierci Aethelstan „król Anglosasów” najechałBamburgh, kończąc tym samym królewskie aspiracje tamtejszych władców.

Królowie Mercji

Początki Mercji wśrodkowym igórnym biegu rzeki Trend niesąznane. Nazwa Mercja oznacza marchię lub granicę, lecz nie jestjasne, czychodzi opółnocną, czyzachodnią marchię. Pierwszymdającym się zidentyfikować królem był Cearl, alejedyne, coonim wiadomo, toto, żebył on teściem Eadwina zDeiry. Niewiemy nawet, jaka była relacja pomiędzy nim anastępnymi znanymi królami Mercji, Eawą iPendą, synami Pybby. Eawa został zabity pod Maserfield w642 roku, wtej samej bitwie, coOswald zBernicji, ale niewiemy, poczyjej stronie walczył. Czybył on poprzednikiem swojego brata Pendy, jego rywalem, czymoże wspólnie sprawowali władzę? PoMaserfield, kiedy toPenda zyskał rzeczywistą władzę (642–655), lokalna hegemonia Mercji zaczęła być bardziejwyraźna.

„Stara Mercja” była otoczona królestwami, które niemal nieposiadały własnej historii iktóre stopniowo stawały się jejczęścią. Jedyny znany król Środkowych Anglów Peada (zm. 656), był synem mercjańskiego króla Pendy. Pierwszy znany król Magonsaete Merewalh też podobno był synem Pendy. Stosunki królówHwicce zsynami Pybby niesądokońca jasne, alepozostawali oni pod wyraźnym wpływem Mercji odchwili pojawienia się wzapisach historycznych wlatach 660. Władcy Lindesfarony („Lindsey”) mieli swoją własną dynastię, alepozostawała ona zazwyczaj pod zwierzchnictwem mercjańskim. Tak jak napółnocy podboje zsiódmego wieku nieprowadziły docałkowitego wchłonięcia podbitych terytoriów, aleraczej doumieszczenia krewnego lub podwładnegouwładzy napodbitym terytorium. Niektóre zkrajów, jak Środkowa Anglia, mogły mieć niezależną historię, aleinne, takie jakMagonsaete, prawdopodobnie powstały jako kolonie Mercji naWyspach Brytyjskich.

Po śmierci Pendy itrzech latach rządów Oswiu zBernicji (655–658) Mercja znów stała się znaczącą siłą pod rządami syna Pendy, Wulfhera (658–675). Wulfher zpowodzeniem kontynuował podboje napołudniu. Doprowadził dozwierzchnictwa Mercji nad Wschodnimi Sasami izagarnął odGewisse znaczną część basenu Tamizy. Wtym ostatnim regionie ustanowił, prawdopodobnie nakrótko, „podkrólestwo Suthrige („Surrey”). Splądrował też wyspę Isle of Wight ioddał jąPołudniowym Sasom pod warunkiem przyjęcia przez nich chrześcijaństwa izostania jego wasalami. Następcą Wulfhera został ostatni zsynów PendyAethelred (674–704). Aethelred poślubił Osthrythę córkę Oswiu zBernicji, alewrogość wobec Bernicjan była najego dworze tak wielka, żezostała ona zamordowana przez jego podwładnych w697 roku. Aethelred ufundował kościół wWorcester wkrólestwie Hwicce, a wkońcu abdykował izostał mnichem wklasztorze Bardney wLindsey. Taki patronat nad klasztorami wpodległych królestwach pokazuje, jak pewnie królowie Mercji czuli się wswej hegemonii.

Po krótkim panowaniu syna Wulfhera, Coenreda (704–709), isyna Aethelreda,Ceolreda (709–716), władza przeszła zpotomków Pendy naAethelbalda, wnuka brata Pendy Eawa. Zokresu długich rządów Aethelbalda (716–757) mamy mnóstwo dokumentów źródłowych, ależadnego dobrego zapisu kronikarskiego. Wjednym zeswoich statutów Aethelbald określa się jako „król Brytanii”, będąc tym samym pierwszym władcą, który touczynił, ajego monety krążyły zarówno wKencie, jak i w Midlands. Cociekawe, Aethelbald zginął zrąk własnych poddanych, choć nigdzie nie jestwspomniane, czym się im naraził.

Po krótkim okresie wojny domowej natronie pojawił się Offa (757–796), tajemniczy kuzyn Aethelbalda. Offa zaczął centralizować mercjańską władzę i zajego panowania większość podległych królestw została zredukowana dostatusu prowincji, a ichwładcy byli określani bardziej jako dowódcy,niż jako królowie.

Czasami wymagało tousunięcia rodzimych dynastii, aleniektóre ludy akceptowały taką cenę przetrwania. Wpewnym momencie, wpołowie swoich rządów Offa stracił część zachodniego terytorium narzecz Elisega, króla Powys, iprawdopodobnie towydarzenie zainspirowało godozbudowania słynnego Wału Offy. Choć często mówi się, żerozciągał się on odwybrzeża dowybrzeża, współczesne badania wskazują, żetylko jego środkowa część, granica zPowys, została zbudowana wtym czasie. Offa najwyraźniej wolał przebywać wpołudniowej części królestwa Środkowych Anglów. Prawdopodobnie ufundował lub dofinansował klasztor benedyktyński wSt Albans izostał pochowany wBedford. Mogły tobyć jego rodzinne strony, alerównie prawdopodobne jest, żetobliskość Londynu, głównego portu wkrólestwie, przyciągnęła gowten rejon. Kręgosłup królestwa Offy stanowiła droga Watling, rzymski trakt biegnący odLondynu, przez St Albans igłówne mercjańskie ośrodki władzy, Tamworth iLichfield.

Od około 765 do776 roku ipotem znowu od roku 784 aż dośmierci Offa sprawował bezpośrednią kontrolę nad Kentem. Jednak jego relacje zCanterbury niebyły najlepsze. W786 roku Offa przekonał papieża Hadriana I, aby uczynić Lichfieldarcybiskupstwem. Listy Hadriana sązaadresowane wspólnie doOffy ijego żony Cynethrythy, jedynej anglosaskiej królowej, dla której bito monety. Jejwysoka pozycja może wskazywać, żetomałżeństwo połączyło dwie rywalizujące zesobą gałęzie dynastii królewskiej. Kiedy syn Offy, Ecgfrith, zmarł bezdzietnie wprzeciągu kilku miesięcy odobjęcia tronu, uczony Alkuin16 zinterpretował ten fakt jako wyraz boskiej sprawiedliwości. Twierdził on, żeOffa zdziesiątkował rodzinę królewską aby zapewnić tron Ecgfrithowi i żewzwiązku ztym powinno tospełznąć naniczym.

Następcą Ecgfritha został jego daleki krewny Coenwulf (796–821), który okazał się bardzo skutecznym władcą. Pośmierci Offy zarówno Wschodni Anglowie, jak imieszkańcy Cantware (Kentu) ulokowali natronie niezawisłych władców. W798 roku Coenwulfnajechał Kent, usunął tamtejszego króla iumieścił natronie swojego brata Cuthreda. Przejąwszy kontrolę nad Kentem, Coenwulf zakończył też schizmę wkościele, ponownie czyniąc Lichfield zwykłym biskupstwem (803). Kiedy zmarł Cuthred, król Mercji przejął bezpośrednią kontrolę nad Kentem. Udało mu się również uzyskać panowanie nad Wschodnią Anglią, aledata tego wydarzenia jestnieznana. Wroku 816 najechał północną Walię i w818 zdewastował Dyfed17. Zmarł wBasingwerk, wpobliżu walijskiej granicy, prawdopodobnie podczas planowania kolejnej kampanii. Brat Coenwulfa, Ceolwulf (821–823) kontynuował wojny walijskie, niszcząc fortece Degannwy wGwynedd icałkowicie podbijając Powys w822 roku. Następcy Ceolwulfa, Beornwulf (823–825), Ludeca (825–827) iWiglaf (827–840), nieodnosili jużtakich sukcesów. W roku 825 Ecgbert zWesseksu pokonał Mercjan wNorth Wiltshire18 iodzyskał kontrolę nad basenem Tamizy. W roku 826 oderwała się Wschodnia Anglia, a w829 Ecgbert tymczasowo podbił całą Mercję. Krótkie okresy rządów tych królów wskazują również nawystępowanie walk wewnętrznych.

Ostatnim wielkim królem Mercji był Burgred (852–874), który sprzymierzył się zZachodnimi Sasami iwalczył zWikingami. Poślubił Aethelswithę, córkę Aethelwulfa zWesseksu, w853 i wtym samym roku obaj królowie najechali Walię. W roku 865 Burgred przypuszczalnie rozszerzył swoje dominium aż doAnglesey19, alew868 Wielka Armia Duńska wyruszyła napołudnie zNorthumbrii iprzezimowała wNottingham wStarej Mercji. Oblężeni przez połączone siły Burgreda ijego szwagrów Wikingowie zdecydowali się odejść, alewrócili znacznie silniejsi w873 roku i jużwrok później Burgred zrzekł się tronu iwyruszył napielgrzymkę doRzymu. Jego następca Ceolwulf II (874–879) był uważany przez Zachodnich Sasów za‘”głupiego królewskiego sługusa” ibył generalnie postrzegany jako sprzyjający Wikingom kolaborant. Miał jednak swoje chwile triumfu. Wroku 878 pokonał izabił Rhodri, króla Gwynedd. Jednakże zajego panowania Wikingowie przejęli kontrolę nad wschodnią częścią królestwa. Dalsze losy Ceolwulfa II niesąznane. Jego następcą został Aethelred (879–911), ostatni król Mercji. Napoczątku swojego panowania Aethelred doznał miażdżącej klęski zrąk Anarawda syna króla Rhodri iutracił wiele ziem wPółnocnej Walii, podbitych przez jego przodków. Napoczątku lepiej powodziło mu się wPołudniowej Walii, aletamtejsi władcy zwrócili się doAlfreda zWesseksu oochronę. Aethelred poślubił córkę Alfreda Aethelfledę w roku 884 i w886, kiedy Alfred odbił Londyn ipołudniowowschodnią MercjęDuńczykom, oddał jeAethelredowi jako lenno. Cena była jednak wysoka, boodtej chwili Aethelred był nazywany lordem, a niekrólem Mercji iwładza Alfreda rozciągała się naoba królestwa. Później Aethelred skoncentrował się nautrzymywaniu Wikingów zdala odswojej północnowschodniej granicy. Pojego śmierci wdowa, Aethelfleda, dożywotnio rządziła krajem, alepo jejśmierci królestwo zagarnął Edward zWesseksu.

Królowie Gewisse (Zachodnich Sasów)

Wczesna historia Gewisse jesttrudna doodtworzenia. Jesttoczęściowo spowodowane faktem, żenapołudniu niezachowały się żadne dobre kroniki ztego wczesnego okresu, aczęściowo dlatego, żeichhistoria została wdużym stopniu przerobiona zaczasów Alfreda. WVI iVII wieku mieli prawdopodobnie wielu królów jednocześnie itrzeba ichtraktować podobnie doZachodnich Anglów jako sprzymierzone prowincje rządzone przez władców ztej samej dynastii. Kiedy Eadwine zDeiry zaatakował Gewisse w626 roku, zabił pięciu królów, aleprzynajmniej dwóch, którzy nosili tomiano przed jego atakiem przetrwało. Zjednoczenie nastąpiło prawdopodobnie wVII wieku pod Cedwallem (685–688) albo Inem (688–726). Pierwotnym terytorium wydaje się być środkowy bieg Tamizy, apierwszy biskup Gewisse został sprowadzony doDorchester nad Tamizą w635 roku. Pierwsi królowie, Cerdic (ok. 538–554), Cynric (ok. 554–581) iCeawlin (ok. 581–588), mieli brytyjsko-celtyckie imiona, comoże oznaczać, żekrólestwo pochodziło odpodległej Rzymianom jednostki wdużym stopniu opartej nasaskich najemnikach.

W połowie VII wieku Gewisse bardzo ucierpiało odingerencji Pendy zMercji. Syn Pendy Wulfhere miał jeszcze bardziej traumatyczny wpływ naGewisse, podbijając większą część ichojczyzny wdolinie Tamizy. Biskupstwo zostało przeniesione zDorchester utraconego narzecz Mercji, doWinchester wlatach 660, akrólestwo skoncentrowało się teraz wokół świeżo zdobytych ziem wHampshire iWiltshire. Podczas gdy napółnocy sprawy nieukładały się dla Gewisse pomyślnie, kontynuowali oni swoją ekspansję nazachód naziemie Brytów, docierając wlatach 650 wieku nad Kanał Bristolski ipodbijając południowe Dorset wlatach 680 wieku. Zaś napoczątku VIII wieku Ine walczył przeciwko brytyjskiemu królowi Geraintowi wSomerset.

Wraz zunifikacją nastąpiła zmiana terminologii, jako że„Zachodni Sasi” zastąpili „Gewisse“. Caedwalla (685–688) podbił Isle of Wight izabił większość zeswoich dynastycznych rywali, podczas gdy Ine (688–726) wykorzystał swoje długie rządy, aby wzmocnić królestwo ioprzeć Kościół nasolidniejszych podstawach. Obaj ci królowie zrezygnowali ztronu, aby udać się doRzymu. Wzmocnienie królestwa izagarnianie coraz większego terytorium odBrytów sprawiły, żeZachodni Sasi stanowili największe jednolite królestwo napołudniu. Alezłe doświadczenia zVII wieku sprawiły, żewVIII wieku królowie unikali walk zMercją. Wczasie wizyty legatów papieskich wAnglii w785 roku Cynewulf (757–786) zWesseksu (królestwa Zachodnich Sasów) był jedynym królem napołudniu, którego poza Offą zMercji zauważono. Cynewulf miał prawdopodobnie dość dobre stosunki zOffą, ale niebył mu podległy tak, jak inni władcy. Zamordowano gopodczas schadzki w roku 786, ajego następca Beorhtric (786–802) stał się jeszcze bliższym współpracownikiem Offy, żeniąc się zjego córką Eadburhą. Beorhtric zaczął dostosowywaćdoswoich statutów mercjański styl. Jako pierwszy zZachodnich Sasów zaczął również bić srebrne pensy namercjańską modłę. Asser (biograf króla Alfreda) twierdzi, żeBeorhtric został omyłkowo otruty przez własną żonę, która próbowała zabić jednego zjego podwładnych. Potym zdarzeniu królowa Eadburha uciekła wraz zkrólewskim skarbcem nadwór Karola Wielkiego, władcy Franków, który w800 roku został koronowany nacesarza. Karol Wielki mianował Eadburhę ksienią, alezostała ona wypędzona potym, jak przyłapano jąnaromansie. Zmarła wbiedzie wPawii20 weWłoszech.

Następcą Beorhtrica został Ecgbert (802–839), prawdopodobnie syn Ealhmunda, który był krótko królem Kentu wczasie jednej zrebelii przeciwko Offie. Ecgbert został wygnany zWesseksu przez Beorhtrica iOffę potym, jak ubiegał się otron kilka lat wcześniej iżył nawygnaniu nadworze frankijskim. Poobjęciu władzy mógł on wprowadzić podział nahrabstwa (ang. shire) wWesseksie: taidea królestwa podzielonego równomiernie naczęści rządzone przez ealdermanów (królewskich rządców), opartego namiejskim lub pseudomiejskim osadnictwie, jestbardzo podobna dofunkcjonującego uFranków systemu opartego nahrabiach ihrabstwach. W825 roku pod Ellandun (obecnie Wroughton) wWiltshire, Ecgbert pokonał najeżdżające gosiły mercjańskie pod wodzą króla Beornwulfa. Wskutek tego zwycięstwa prawdopodobnie wyrwał Kent, Surrey, Sussex iEssex spod władzy Mercji. Ztych terytoriów utworzył podkrólestwo rządzone przez jego syna Aethelwulfa. W roku 829 Ecgbert wygnał Wiglafa króla Mercji zjego królestwa irządził wszystkimi Anglosasami napołudnie odHumber. Chociaż Wiglaf ponownie rządził jużswoim królestwem w830 roku, królestwo Wschodnich Angów wyzwoliło się spod jego wpływu ijako żejego następni trzej królowie Ethelstan (ok. 830–845), Aethelweard (ok. 845–855) – obaj znani jedynie zmonet – iEdmund (ok. 855–869) mieli imiona noszone przez potomków Ecgberta, jestmożliwe, żeten region też stał się podkrólestwem Wesseksu. W roku 838 Ecgbert walczył także wKornwalii zBrytami isprzymierzonymi znimi wikingami ipokonał ichwbitwie pod Hingston Down. Jesttoostatni znany konflikt między Anglami aBrytami napołudniowym zachodzie. Ecgbert zmarł wpodeszłym wieku w839 roku.

Aethelwulf (839–858), syn Ecgberta, przejął tron Wesseksu, przekazując władzę nad swoim południowowschodnim podkrólestwem najstarszemu synowi Aethelstanowi (który prawdopodobnie dotej pory rządził Wschodnią Anglią). Aethelwulf wobliczu nasilającego się zagrożenia zestrony wikingów wszedł wsojusz zkrólami Mercji, Beorhtwulfem (840–852) iBurgredem (852–874). W855 roku pojechał napielgrzymkę doRzymu, alewprzeciwieństwie doswoich poprzedników wrócił zniej iprzywiózł zesobą nową żonę Judytę, córkę Karola Łysego, króla Franków. Przed wyjazdem doRzymu Aethelwulf podzielił królestwo między synów: Aethelbalda, który otrzymał Wessex, iAethelberta, któremu przypadł południowy wschód królestwa (Aethelstan jużwtedy nieżył). Kiedy Aethelwulf wrócił, Aethelbert oddał królestwo ojcu, aleAethelbald niechciał zrzec się władzy. Król Aethelwulf niechciał walczyć zsynem, więc zaakceptował ten stan rzeczy. Pojego śmierci Aethelbert znowu przejął Południowy Wschód, ajego starszy brat Aethelbald poślubił wdowę poojcu. Aethelbald żył jeszcze tylko dwa lata i w roku 860 Aethelbert (860–865) ponownie złączył Wessex iPołudniowy Wschód pod swoimi rządami. Chociaż Aethelbert musiał mierzyć się zrosnącą aktywnością Wikingów, zmarł wspokoju izostał pochowany tak jak jego brat wSherborne21. Ponim królestwo przejął kolejny zbraci Aethelred (865–871). Zajego czasów Wielka Armia Duńska najechała Brytanię iAethelred poprowadził siły Wesseksu napółnoc, aby pomóc swojemu szwagrowi Burgredowi zMercji. W871 Wielka Armia zwróciła się napołudnie przeciwko Zachodnim Sasom. Stoczono wiele bitew, wniektórych przeważyli chrześcijanie, wniektórych poganie. 15 kwietnia 871 roku król Aethelred zmarł, atron ponim przejął ostatni zsynów Aethelwulfa, Alfred.

Królowie Anglosasów

Alfred Wielki (871–899)

Alfred wraz zeswoim synem Edwardem iwnukiem Aethelstanem wspólnie pretendują domiana „pierwszego króla Anglii”. Napoczątku jego rządów perspektywa tak poważnych roszczeń wydawała się jednak bardzo odległa. Armia wikingów okupowała część Wesseksu, aAlfred wswojej pierwszej bitwie został dotkliwie pobity. Wierząc, żerozwaga jestjednym zoblicz męstwa, zapłacił wikingom, aby opuścili Wessex. Wten sposób Alfred zyskał wolną przestrzeń doumocnienia władzy. Alew876 roku siły wikingów wylądowały wWareham22 i powynegocjowaniu, anastępnie złamaniu traktatu, ruszyły naExeter. Następnie wrogie siły ruszyły doGloucester, astamtąd wstyczniu 878 przypuściły niespodziewany atak naAlfreda wChippenham. Zniewielką eskortą Alfred umknął narówniny Somerset iukrył się nawyspie Athelney, zapewniając sobie byt plądrując okolice (to podczas tego okresu, według późniejszej legendy, Alfred ukrył się anonimowo wwiejskiej chacie i, roztargniony zpowodu swoich zmartwień, niezauważył płonącego ciasta, za cozostał zbesztany przez nieświadomą tożsamości swego gościa gospodynię).

Jednak wiosną 878 Oda ealderman zDevonu podniósł naduchu Zachodnich Sasów,niespodziewanie odnosząc ważne zwycięstwo pod Countisbury, zabijając Ubbę i1200 jego ludzi. Ubba był ostatnim ztrzech braci, którzy przyprowadzili Wielką Armię doAnglii w865 roku. Podbudowany tym zwycięstwem Alfred zgromadził siły zzachodnich hrabstw istawił czoła siłom duńskim, okupującym Wiltshire pod Edington. Podotkliwym pobiciu wrogów wpolu iściganiu niedobitków przez następne dwa tygodnie, Alfred zmusił ichdonegocjacji. Przywódca wikingów Guthrum przekazał Alfredowi zakładników iprzyjął chrzest, przyjmując imię Aethelstana. Potem jego armia wróciła doMercji iobozowała wCirencester przez rok przed wyruszeniem w880 roku doWschodniej Anglii, gdzie Guthrum/Aethelstan objął panowanie. Wtym samym roku armia, która zajmowała Południowy Wschód, wyruszyła zbazy wFulham dokrólestwa Franków. Wten sposób Alfred ponownie władał wszystkimi ziemiami swojego ojca.

Od 880 roku Alfred miał wstosunkach zwikingami przewagę. Zorganizował system miast, który stanowiły ufortyfikowane centra równo rozłożone pocałym królestwie. Powstała znich większość średniowiecznych miast napołudniu. Zreorganizował również system zaciągu tak, aby tylko połowa pospolitego ruszenia (fyrdu23) reagowała napierwsze wezwanie, apołowa pozostawała wrezerwie, wten sposób umożliwiał sobie utrzymywanie armii wpolu przez dłuższy okres czasu (druga połowa armii zwalniała pierwszą poodsłużeniu zmiany). Sprowadził także fryzyjskich budowniczych statków, aby stworzyć flotę, która mogłaby się mierzyć zwikingami namorzu. W886 pooblężeniu zdobył Londyn iterytoria napółnocnym brzegu Tamizy. Należały one przed przybyciem Wielkiej Armii doMercji iAlfred oddał jeAethelredowi zMercji pod warunkiem uznania zwierzchnictwa Wesseksu. Prawdopodobnie odtego momentu Alfred zaczął używać tytułu „króla Anglosasów” ibić swoje monety, zarówno wWesseksie, jak i wMercji. Południowowalijscy królowie zBrycheiniog: Gwent, Glywysing iDyfed także poprosili Alfreda oprotekcję, chociaż, cociekawe, nieobawiali się oni wikingów, tylko Aethelreda zMercji iAnarawda zGwynedd. Wkońcu nawet sam Anarawd przybył nadwór Alfreda izłożył mu hołd, stało się tonajprawdopodobniej przed rokiem 894, kiedy splądrował on prowincje Ceredigion iYstrad Tywizpomocą Anglów iosadził swojego brata Cadella natamtejszym tronie.

Program odbudowy narodowej Alfreda nieograniczał się doreform politycznych iwojskowych. Wspierał on także edukację igromadził naswoim dworze uczonych zcałej Anglii iprzyległych regionów, włączając w tobiskupa Assera zSt Davids (który miał napisać jego biografię), Grimbalda Franka, który pomógł utworzyć system szkolnictwa dla młodej szlachty, iJana Old Saxona, który został opatem klasztoru ufundowanego przez Alfreda wAthelney. Król utworzył też program przekładu naangielski tekstów najbardziej potrzebnych jego szlachcie iduchowieństwu. Były tomiędzy innymi traktat Księga reguły pasterskiej Grzegorza Wielkiego, Opocieszeniu, jakie daje filozofia Boecjusza,Soliloquia Św. Augustyna ipierwsze pięćdziesiąt psalmów przetłumaczone najprawdopodobniej przez samego króla. Pod jego auspicjami przetłumaczono też Dialogi Grzegorza Wielkiego, Dziejów przeciwko poganom ksiąg siedmioro Orosiusa iHistorię kościelną narodu angielskiego Bedy. Wyjątkowo jak naśredniowiecznego władcę Alfred uważał, żejego świeccy urzędnicy powinni być piśmienni iuczeni, iwydaje się, żenaprawdę próbował stworzyć klasę wykształconych wyższych urzędników.

Ostatnim wielkim przedsięwzięciem literackim Alfreda było zlecenie napisania Kroniki anglosaskiej, historii Anglii, wyróżniającej coprawda Zachodnich Sasów, alepróbującej godzić wszystkie tradycje regionalne. Kopie kroniki zostały rozesłane pocałym królestwie ibyły uaktualniane wróżnych ośrodkach. Pierwsz uaktualnienie mogło mieć miejsce jużw892 roku, chociaż jedna zzachowanych wersji kroniki zawiera materiał do roku 896, który może odzwierciedlać dokładnie poglądy samego Alfreda. Cociekawe, Kronika anglosaska podaje wersję rodowodu dynastii Zachodnich Sasów uwzględniającą poraz pierwszy imię Scylda Scefinga, przodka królów duńskich. Przywłaszczenie sobie tego przodka przez Alfreda odzwierciedla prawdopodobnie jego dążenie dobycia uznanym zaprawowitego przywódcę Duńczyków mieszkających wAnglii. Alfred rozpoczął także budowę Nowej Katedry wWinchester, która wzamyśle miała być prawdopodobnie zarówno klasztorem, jak ipałacem, zgodnie zmodelem frankijskim. Chociaż podarował Kościołowi wiele ziem, wydaje się, żeprzejmował też odKościoła ważne strategicznie punkty, aby uczynić znich nadania dla swoich wojowników. Jego kodeks praw wzmacniał także władzę królewską ikładł nacisk nato, żeby jego następcą został jego własny syn Edward, a niektóryś zbratanków (których ojcowie byli wkońcu wszyscy królami jeszcze przed jego panowaniem), coudowadnia, że niebył on bezinteresownym władcą–bohaterem, jak bytowynikało zmitów. Alfred poślubił w roku 868 Ealhswithę, wnuczkę króla Mercji, dała mu ona pięcioro dzieci, które przeżyły dzieciństwo. Byli toAethelflaeda, która poślubiła Aethelreda zMercji, Edwardwyznaczony naspadkobiercę, Aethelgifu, która została ksienią wShaftesbury, Aelfthrytha wydana zaBaldwina II Flandryjskiego iAethelwearda. Alfred zmarł w899 roku izostał pochowany wWinchester.

Edward Starszy (899–924)

Testament Alfreda bardzo wyraźnie zaznaczał, żenastępcą ma być jego najstarszy syn Edward. Jeden ztraktatów z898 roku opisuje Edwarda jużjako króla, comoże oznaczać, żepowierzono mu jakieś podkrólestwo jeszcze zażycia ojca. Jednak zdobycie przez niego władzy nieobyło się bez konfliktów. Aethelwold, syn króla Aethelreda, poprzednika Alfreda, próbował przejąć władzę. Częścią tej próby było porwanie zklasztoru zakonnicy (prawdopodobnie córki Alfreda Aethelgifu) „poślubienie” jejiprzejęcie kontroli nad Wimborne whrabstwie Dorset. Edward poprowadził armię naWimborne ichociaż Aethelwold zbiegł, udało się odzyskać zakonnicę. Jak poważna była tapróba przejęcia królestwa ijak długo trwało jejstłumienie, nie jestdokońca jasne, warto jednak zauważyć, żechociaż Alfred zmarł wpaździerniku 899, tointronizacja Edwarda wKingston nad Tamizą miała miejsce dopiero wczerwcu 900. To jestnajwcześniejszy zapis użycia Kingston jako miejsca koronacji ijego lokalizacja wmiejscu zetknięcia Wesseksu, południowowschodniego podkrólestwa iMercji może sugerować, żebyła nowa ceremonia kojarzona zideą zjednoczonego „królestwa Anglosasów”.

Intronizacja Edwarda zbiegła sięprawdopodobnie zjego drugim ślubem – zAelfflaedą, córką Aethelhelma, ealdormana Wiltshire. Aelfflaeda urodziła mu dwóch synów isześć córek. Jego pierwszą żoną była Ecgwynna, kobieta onieznanym pochodzeniu, która urodziła mu syna Aethelstana ibyć może jedną córkę. Jestmożliwe, żeEcgwynna zmarła przed 901 rokiem, alerównie prawdopodobne jest, żemałżeństwo Aelfflaedą było ceną zapoparcie Aethelhelma wwojnie domowej, amatkę Aethelstana odsunięto zpowodów politycznych. Edward potrzebował wtedy każdego możliwego wsparcia, bow902 roku uzurpator Aethelwold powrócił wraz zsojuszniczymi siłami Eohrica, duńskiego króla Wschodniej Anglii, inajechał królestwo Anglosasów. Rebeliantów ścigano aż doWschodniej Anglii i wkrwawej bitwie pod Holme w902 zabito zarówno Aethelwolda, jak iEohrica. Fakt ten zabezpieczył panowanie Edwarda.

W 910 roku duże siły wikingów, ściągnięte zNorthumbrii iosiedli założonych wokół Morza Irlandzkiego, powypędzeniu Skandynawów zDublina w roku 902 najechały angielską Mercję. Edward wraz zsiostrą Aethelflaedą odciął wrogą armię, gdy wracała doojczyzny, izaatakował jąpomiędzy Wednesfield aTettenhall wpółnocnozachodniej części Midlands. Bitwa zakończyła się miażdżącym zwycięstwem Anglików. Wszyscy trzej królowie wikingów: Healfdene, Ingwaer iEowils zostali zabici i jużwrok później Mercjanie pustoszyli Northumbrię. Jednak wtym samym roku zmarł Aethelred zMercji (był on oddłuższego czasu chory) iEdward ponownie zajął Londyn, Oxford iresztę ziem, które jego ojciec dał Aethelredowi w886 roku.

Wchłonięcie południowo–wschodniej Mercji otworzyło Edwardowi granicę naWschodnią Anglię iWschodnie Midlands, ziemie zajmowane przez Duńczyków. Wciągu następnych pięciu lub sześciu lat poprzez kombinację działań wojennych itransakcji gotówkowych Edward odzyskał większość ziem nawschód oddrogi Walting. Wschodni Anglowie wkońcu przyjęli jego zwierzchnictwo w917 roku. Kiedy zmarła jego siostra Aethelflaeda, Mercjanie obrali jejcórkę Aelfwynnę nanastępczynię, alewprzeciągu roku Edward wprowadził doMercji armię izabrał nową władczynię doWesseksu. W roku 920 pod władzę Edwarda poddali się Raegnald, który rządził wówczas duńską Northumbrią, Ealdred, król pólnocnej Northumbrii, Owain zStrathclyde iKonstantyn, król Szkotów. Cotonaprawdę oznaczało, jestsprawą dyskusyjną, aleodtego momentu jego królestwo było najpotężniejsze wcałej Brytanii. Edward umacniał swoją władzę nanowych terenach, wprowadzając system miast iwydzielająchrabstwa.

U szczytu swej potęgi Edward usunął nabok swoją drugą żonę Aelfflaedę, która urodziła mu ośmioro dzieci, iożenił się poraz trzeci. Jego nową wybranką była Eadgifu, córka Sigehelma, ealdormana Kentu, który zginął wbitwie pod Holme. Eadgifu urodziła Edwardowi dwóch synów: Edmunda iEadreda oraz dwie córki: Eadgifu iEadburhę. Aelfflaeda oddaliła się doklasztoru wWilton. Istnieje prawdopodobieństwo, żetofala refom kościelnych, która zaczynała się przetaczać przez Anglię (co potwierdza utworzenie trzech nowych biskupstw wWells, Ramsbury iCrediton), sprawiła, żeEdward postanowił zakończyć swoje drugie małżeństwo. Jestwięcej niż prawdopodobne, żeAelfflaeda była spokrewniona zEdwardem wsposób zakazany przez reformatorów. Edward zmarł wFarndon wCheshire, najwyraźniej postłumieniu rebelii Idwala zGwynedd imieszkańców Chester.

Królowie Anglii

Aethelstan (924–939)

Po śmierci Edwarda Starszego następcą tronu wWesseksie najwyraźniej miał być Aethelweard, najstarszy syn Aelffaedy, alemieszkańcy Wesseksu wybrali pierwsze dziecko Edwarda – Aethelstana, syna Ecgwynny, który wychowywał się nadworze Aethelreda iAethelflaedy. Niewiadomo, czyprzyrodni bracia zaakceptowaliby taki podział królestwa, czyteż walczyliby zesobą owładzę, jako żeAethelweard zmarł wciągu dwóch tygodni odśmierci ojca. Aethelstan został ogłoszony „królem Anglosasów iDuńczyków”, jednak został wyświęcony wKingston nad Tamizą dopiero 4 stycznia 925 roku, comoże wskazywać, żejakiś sprzeciw jednak miał miejsce.

W roku 926 Aethelstan zabezpieczył północną granicę, wydając swoją siostrę Eadgythę zaSihtrica, króla Yorku (921–927). Przypuszcza się, żeSihtric porwał Eadgythę (była ona zakonnicą wPolesworth wMercji), wkażdym razie małżeństwo to niepotrwało długo, jako żeSihtric nieprzeżył nawet roku odtego zdarzenia. Pojego śmierci Aethelstan skorzystał zokazji, aby zagarnąć duńską Nurthumbrię i12 lipca 927 zorganizował spotkanie wEamont Bridge nagranicy Cumberland iWestmorland zpółnocnymi królami Konstantynem, Owainem iEaldredem. Mniej więcej wtym samym czasie różni królowie walijscy złożyli mu hołd. Król Hywel zDyfed stał się nawet szczególnie częstym gościem naangielskim dworze inierzadko przyznawano mu pierwszeństwo przed świeckimi magnatami. Od931 roku kancelaria Aethelstana zaczęła używać tytułów takich jak „król Albionu” czy„król Brytanii”. Jego monety także nosiły napis rex totius Britanniae “król całej Brytanii”. Wciągu kilu lat pozycja Aethelstana stała się natyle silna, żezaczął nawet uczestniczyć wsporach osukcesję wzamorskich królestwach. W936 pomógł swojemu siostrzeńcowi Louisowi d’Outremer zdobyć władzę nad Zachodnim Królestwem (Francją) iosadził natronie Bretonii Alana Krętobrodego, który dorastał nawygnaniu nadworze angielskim. Mniej więcej wtym samym czasie Aethelstan pomógł swojemu przyrodniemu synowi Hákonowi usunąć brata Eírika Krwawego Topora ztronu Norwegii. Jednak bliżej kraju jego wtrącanie się wspory dynastyczne zapowiadało kłopoty naprzyszłość.

Eadwine, brat Aethelwearda iprzyrodni brat Aethelstana, podjął próbę przejęcia tronu w933 roku, przypuszczalnie przy pomocy hierarchów kościelnych zWinchester. Uzurpator utonął wmorzu pomiędzy Anglią aFlandrią inieoficjalnie mówiło się, że niebył towypadek. W roku 934 zmarł Ealdred zBamburgh. Utrzymywał on dobre stosunki zarówno zAethelstanem, jak izkrólem Szkotów Konstantynem. Pojego śmierci sukcesja wBamburgh stała się obiektem sporu pomiędzy frakcją proszkocką, aprosaską, cozaowocowało zorganizowaniem przez Aethelstana ogromnej wyprawy północnej. Poprowadził on napółnoc poza granice swojego królestwa największą armię, jaką widziano dotej pory wBrytanii. Odwiedził grób Św. Cuthberta wChester le Street ikazał przyodziać święte ciało wszaty uszyte przez jego siostry. Uzyskawszy wten sposób wsparcie świętego, poprowadził swoją flotę iarmię napółnoc odForth dokrólestwa Alba, oblegał Konstantyna wDunottar niedaleko napołudnie odAberdeen izmusił godoprzyjęcia swojego zwierzchnictwa. Wtamto Boże Narodzenie Konstantyn tracił czas nadworze Aethelstana napołudniu, ale niezapomniał zniewagi.

W 937 roku Konstantyn wraz zeswoim zięciem Olafem Guthfrithssonem, królem Dublina iWysp, iprawdopodobnie zpomocą Owaina zStrathclyde iIdwala zGwynedd najechał Mercję. Wkońcu zostali pokonani wbitwie pod Brunnanburh (obecna lokalizacja nie jestznana) iuciekli, pozostawiając wielu zabitych, łącznie zsynem Konstantyna. Jednak pomimo zwycięstwa straty Aethelstana były ciężkie iistnieją dowody nato, żejego władza zmalała potym najeździe. Hywel zDyfed niebył jużwidywany nadworze, aEiric Krwawy Topór zajął York. Aethelstan zmarł 27 października 939 wGloucester izostał pochowany wswoim ulubionym klasztorze wMalmesbury. Aethelstan był członkiem królewskiej dynastii Zachodnich Sasów, aleuważa się, żeswój sukces częściowo zawdzięczał bliskiemu związkowi zMercją. Ciekawe jestto, żemimo oczywistej potrzeby dynastii nieożenił się i niemiał dzieci.

Edmund (939–946)

Edmund, syn Eadgifu, trzeciej żony Edwarda Starszego, przejął tron poswoim bracie Aethelstanie izostał wyświęcony wKingston nad Tamizą 29 listopada 939 roku. Jednak wciągu kilku miesięcy Olaf Guthfrithsson wrócił doBrytanii i, wypędzając Erica zYorku, najechał północną Mercję zwyraźną pomocą arcybiskupa Wulfstana zYorku. Olaf iEdmund doszli doporozumienia, pierwszy wziął wszystko napółnoc iwschód oddrogi Walting, drugi zatrzymał Wessex, północny Wschód izachodnią Mercję. Wrok później Olaf zginął podczas plądrowania Lothian wSzkocji. Jego kuzyn Olaf Sihtricsson przejął ponim tron, alezostał przepędzony przez Raegnalda Guthfrithssona. Edmund wykorzystał te wewnętrzne przepychanki, aby odzyskać Mercję iWschodnią Anglię izaatakować Idwala zGwynedd, który popierał wikingów. W roku 944 udało mu się odzyskać Northumbrię. W945 roku splądrował Strathclyde i„zostawił” jekrólowi Szkotów Mael Coluimowi (Malcolmowi). Nie jestdokońca pewne, cotooznaczało, boStrathclyde zachowało swojego króla Dyfnwala, mimo żejego synowie, zakładnicy nadworze angielskim, zostali oślepieni. Pomimo niefortunnego początku panowania Edmund zaczynał pokazywać, że jestgodnym następcą swojego brata. Niestety, został zamordowany, kiedy próbował ocalić odzamachu jednego zeswoich dworzan wkrólewskiej willi Pucklechurch wGloucestershire, miał wówczas 25 lat. Oprócz swoich osiągnięć wojennych Edmund był gorliwym zwolennikiem reformy benedyktyńskiej, która szerzyła się wAnglii wjego czasach iwyznaczyłśw. Dunstana naopata wGlastonbury.

Edmund był dwukrotnie żonaty. Aelfgifu, matka jego dwóch synów Eadwiga iEdgara, zmarła przed nim izostała pochowana wShaftesbury, gdzie została uznana zaświętą. Jego drugą żoną była córka ealdormana Esseksu, ale niemieli zesobą dzieci.

Eadred (946–955)

Po Edmundzie natron wstąpił jego brat Eadred, który zdawał się preferować tytuł “króla Anglosasów, Northumbrian, Pogan iBrytów”. Wwymiarze politycznym jego rządy były przypuszczalnie walką okontrolę naNorthumbrią. W947 roku mieszkańcy Northumbrii złożyli przysięgę wierności Eadredowi, ale jużwrok później obrali sobie nakróla Olafa Sihtricssona. Do roku 950 znowu zaakceptowali Erica Krwawego Topora. Eadred spustoszył Northumbrię, paląc Ripon, iprawdopodobnie udało mu się zyskać lojalność Oswulfa zBamburgh. Oswulf wprowadził Erica wpułapkę pod Stainmore izabił go. Odtego czasu Northumbira niemiała jużwłasnych królów. Eadred był chorowitym człowiekiem icoraz bardziej wycofywał się zżycia publicznego. Zmarł bezdzietnie izostał pochowany wWinchester.

Eadwig Piękny (955–959)

Syn Edmunda Eadwig był rozpustny iniecierpliwy. Pokłócił się zpotężnym opatem Dunstanem oswoje preferencje seksualne iwygnał go. Skonfiskował także wszystkie dobra swojej babki Eadgifu, która przez poprzednie ćwierćwiecze była nadworze wpływową postacią. Awansował też nowych ludzi, przypuszczalnie potomków Aethelreda zWesseksu (zm. 871) ikrewnych swojej żony Aelfgifu, próbując wyzwolić się odelity stworzonej przez swojego ojca iwujów. W roku 957, prawdopodobnie wskutek tych tarć, jego królestwo się podzieliło. Eadwig zachował tytuł „króla Anglików”, alejego młodszy brat Edgar, który mając dwanaście lat właśnie osiągnął pełnoletniość, otrzymał tytuł „króla Mercjan iNorthumbrian”. Edgar przywrócił Dunstana iprzekonał biskupa Odę, aby unieważnił małżeństwo Eadwiga iAelfgifu napodstawie zbyt bliskiego pokrewieństwa.

Edgar (957–975)

Po śmierci Eadwiga wpaździerniku 959 Edgar rządził ponownie zjednoczonym królestwem. Przywrócił on swojej babce pozycję oraz ziemie izaangażował się całym sercem wruch reform zakonnych. Chociaż był „prawy woczach pana”, ale niebył naiwny. W roku 969 zanieznane przewiny nakazał splądrować Thanet24, jego jedyną wadą, jak zauważa wjego epitafium „Kronika anglosaska”, było to, żebył „zbyt pobłażliwy wobec pogan”, co jestprawdopodobnie aluzją dotego, żeutrzymywał oddział najemników skandynawskich, tak zresztą jak późniejsi królowie.

Edgar miał trzech synów ztrzema kobietami. Jego pierwszy syn Edward (albo zWulfthrythą zWilton albo zAethelflaedą Enedą) był prawdopodobnie znieprawego łoża, jako żewdokumencie z966 roku jego drugi syn Edmund, będący jeszcze niemowlęciem, był określany jako legitimus clito, podczas gdy jego starszy brat przyrodni jako poprostu clito „królewicz”. Edmund zmarł wdzieciństwie, alemiał młodszego brata, Aethelreda. Ichmatką była Aelfthrytha, wdowa poAethelwoldzie, ealdormanie Wschodniej Anglii. W roku 973 Edgar odbył drugą konsekrację. Miała ona miejsce wBath, najbardziej imponującym kompleksie rzymskich ruin wBrytanii, mogła tobyć koronacja „cesarska”. Natychmiast poceremonii Edgar wysłał swoją flotę wokół Walii doChester, gdzie odebrał hołd odkilku wyspiarskich królów, między innymi Cinaeda zAlby, Mael Coluima zStrathclyde, abyć może nawet irlandzkiego króla Domnalla zLeinster. Ważnym uczestnikiem tego spotkania był Maccus syn Haralda, który wtamtym czasie zaczynał się ubiegać oprzywództwo nad wikingami zIrlandii iWysp. W973 roku Edgar przeprowadził także gruntowną reformę monetarną. Podczas rządów Edgara Anglia była niemalże wolna odataków zestrony sąsiadów ibyła toprawdopodobnie zasługa jego sławy wielkiego wojownika. Niestety, Edgar zmarł w roku 975 zanim którykolwiek zjego żyjących synów osiągnął pełnoletność.

Edward Męczennik (975–978)

Następcą Edgara został jego najstarszy syn Edward. Odpoczątku swoich rządów miał wsparcie swojego młodszego brata, aleAethelred był jeszcze wówczas bardzo młody i niemógł bronić swoich roszczeń dotronu. Cociekawe, wschodni ealdormani izachodni duchowni popierali Edwarda zaś zachodni ealdormani iwschodni duchowni Aethelreda. Edward został wkońcu zaakceptowany przez obie strony, alewmarcu 978 został zamordowany podczas wizyty ubrata wwilli Corfe wDorset. Późniejsi kronikarze winili za tęzbrodnię jego macochę, alebardziej prawdopodobne jest, żebyła toprywatna inicjatywa kogoś zdworu Aethelreda, któremu podobała się perspektywa bycia dworzaninem króla.

Aethelred Bezradny (978–1016)

Aethelred był najdłużej panującym członkiem swojej dynastii odczasów Ine (zm. 726) iprzez większość swojego panowania był władcą skutecznym, który umocnił państwo angielskie. Niestety, jego ostatnie lata zostały doświadczone przez obcą inwazję iwojnę domową, przez coucierpiała również jego reputacja. Aethelred miał około dwunastu lat, kiedy został królem, iprzez pierwsze sześć lat swoich rządów miał zadoradców biskupa Aethelwolda zWinchester iswoją matkę Aelfthrythę. W984 roku Aethelwold iAelfthrytha prawdopodobnie opuścili dwór. Mogło tobyć spowodowane tym, żekról, teraz dwudziestoletni, chciał poczuć się niezależny. Przez następnych kilka lat prawdopodobnie zabrał kościołowi dużo ziemi, alew roku 993 jego matka wróciła nadwór, cozaowocowało okresem stabilizacji wrządzeniu. Zbiegło się tojednak znawrotem najazdów duńskich, które chociaż stanowiły niewielki problem wlatach 80, stały się poważnym zagrożeniem wnastępnym dziesięcioleciu.

W przeciwieństwie dowiększości przejawów aktywności wikingów wX wieku, ataki zlat 80 i90 niebyły dziełem grup osiadłych wBrytanii czyIrlandii, aleprzybyszów zeSkandynawii. Tamtejsze ludy były wówczas wtrakcie jednoczenia się inawracania nachrześcijaństwo igrupy najeżdżające Anglię były wdużym stopniu przegranymi rodzimych konfliktów, przepędzonymi zamorze. Aethelred postanowił poradzić sobie znajeźdźcami, spłacając ich. Zmonetaryzowanie ekonomii oraz wzrost dochodów iskuteczniejszy pobór podatków przez sądy wpoprzednim stuleciu sprawiły, żeuznał on płacenie zalepszy interes niż walka. Pomiędzy rokiem 991 a1012 wypłacono wikingom zDanegeldu25 ponad 134 000 funtów. Wielu pojedynczych przywódców wikingów, takich jak Olaf Tryggvason, który został spłacony w roku 991, dotrzymywało słowa i niepowracało, alegdy tylko rozniosło się, żemożna wten sposób łatwo zdobyć srebro, ilość ataków zaczęła wzrastać. W1002 roku Aethelred próbował rozwiązać ten problem poprzez akt ludobójstwa dokonany naDuńczykach żyjących spokojnie wAnglii. Najego nieszczęście jedną zzamordowanych była siostra króla Danii Sveina Widłobrodego, który potym zdarzeniu zaczął prowadzić narodową kampanię przeciwko Anglikom.

W 1012 roku Aethelred zmienił politykę, porzucił zbieranie haraczu naspłatę Duńczyków iwprowadził stały podatek, Heregeld, nautrzymywanie skandynawskiej (głównie szwedzkiej) floty, stałych sił zbrojnych, których można byużyć zarówno przeciwko zagrożeniu zewnętrznemu, jak iwewnętrznemu. Podatek był ściągany coroku przynajmniej do1051 roku. Pierwszym dowódcą floty był Thorkel Wysoki, dowódca wikingów zamieszany wmęczeńską śmierć Aelfheaha, arcybiskupa Canterbury, która miała miejsce wtym samym roku, wktórym został najęty. Długa wojna przeciwko Sveinowi jesttrudna dośledzenia, gdyż zarówno angielscy, jak iskandynawscy dowódcy prawdopodobnie często zmieniali strony. Postacią oszczególnie złej sławie był Eadric Streona („grabieżca”), ealdorman Mercji od1007. Mimo żejego zdrada pomogła ostatecznemu zwycięstwu, syn Sveina Knut kazał gozabić jako przestrogę dla innych zdrajców. Można taką postawę usprawiedliwić, biorąc pod uwagę fakt, żepowszechność zdrad wtamtym okresie wytworzyła nawet pewien rodzaj kontaktupomiędzy dowódcami walczących zesobą frakcji.

Pomimo politycznego chaosu zaczasów Aethelreda kultura angielska kwitła. Pod auspicjami arcybiskupa Wulfstana uruchomiono program legislacyjny, podobnie było ztwórczością itłumaczeniem naangielski prac hagiograficznych iinnych dzieł naukowych przez uczonych, takich jak Aelfric czyByrhtferth. Dopewnego stopnia zarówno porażki, jak isukcesy rządów Aethelreda były spowodowane stworzeniem państwa staroangielskiego, które osiągnęło poziom spójności umożliwiający mu funkcjonowanie mimo ciągłych zmian przywódców. Era imperiów, które wzrastały iupadały zgodnie zdynamiką poszczególnych dynastii, jużdawno minęła.

Aethelred został napewien czas odsunięty odwładzy przez Sveina w1013 roku, alepowrócił jużrok później, pośmierci Sveina. Jednak wpołowie 1014 roku zmarł jego prawowity następca Aethelstan, aAethelred ijego najstarszy syn Edmund pokłócili się. Knut, syn Sveina, kontynuował kampanię duńską. Kiedy wkwietniu 1016 Aethelred wkońcu zmarł, przyszłość rysowała się bardzo mgliście.

Edmund Żelaznoboki (kwiecień–listopad 1016)

Edmund syn Aethelreda próbował utrzymać jedność królestwa pośmierci ojca w1016, alezostał zdradzony przez Eadrica Streona ipokonany wbitwie przez Knuta. Zawarł pokój zduńskim królem, podzieliwszy znim kraj. Wniecałe pięć tygodni później Edmund zmarł, ajego rodzina uciekła naKontynent.

Knut Wielki (1016–1035)

Po śmierci Edmunda obie frakcje, wyczerpane wojną, uznały zwierzchnictwo Knuta. Knut był synem Sveina ijego polskiej żony26 izostał niemal napewno wychowany nachrześcijanina. Spędził także sporo czasu wAnglii podczas kampanii swego ojca idługo związany był zangielską szlachcianką Aelfgifu, córką Aelfhelma, ealdormana [południowej] Northumbrii. Podczas ceremonii objęcia tronu, uczczonej koronacją wstylu kontynentalnym, a nie tradycyjną inauguracjąwKingston, Knut poślubił Emmę Normandzką, wdowę poAethelredzie (ta mądra kobieta wysłała wcześniej dzieci Aethelreda nakontynent dla zapewnienia im bezpieczeństwa).

Prawdopodobnie nadal utrzymywał swój związek zAelfgifu, jako żepóźniej pojawia się ona jako pełnomocna regentka Norwegii. Knut oczyścił stary reżim znajmniej godnych zaufania lub najbardziej samodzielnych ludzi, takich jak Eadric Streona czyUhtred zBamburgh, alezatrzymał tych bardziej solidnych, takich jak arcybiskup Wulfstan. W roku 1028 angielscy iduńscy dostojnicy zawarli umowę, która miała nacelu przywrócenie stabilności zczasów rządów Edgara. Wewczesnych latach dwudziestych XI wieku Knutwprowadził szereg kodeksów prawdopodobnie zredagowanych przez Wulfstana. Knut starał się nawszystkie możliwe sposoby podkreślić łączność zeswoim angielskim dziedzictwem.

Po śmierci swojego brata Harolda w1018 roku Knut został królem Danii ipóźniej spędził dużą część swoich rządów wSkandynawii. Norwegię kontrolował sporadycznie, jako żeoddał jąpod kontrolę Aelfgifu i jejsyna Sveina, podbił także Gotlandię (obecnie południowośrodkowa Szwecja). WBrytanii wpołowie lat dwudziestych XI wieku Knut zpomocą Ryszarda Normandzkiego załagodził wojnę, wktórą wdał się Uhtred zMael Coluimem zAlby, prawdopodobnie ustanawiając granicę narzece Tweed. W roku 1027 czuł się wystarczająco pewnie, aby pojechać doRzymu napielgrzymkę i naceremonię koronacyjną cesarza Konrada II. W1031 roku Knut był jużzpowrotem wAnglii iudał się napółnoc, aby odebrać hołd odpółnocnych władców Mael Coluima iMacBethada, rywalizujących otron Alby, iEachmarcacha, króla Wysp. Wymuszając pokój pomiędzy Mael Coluimem iMacBethadem Knut zneutralizował zagrożenie, jakie przedstawiałaby zjednoczona Szkocja.

Rządy Knuta wAnglii opierały się wgłównej mierze napotężnych earlach27, takich jak Siward zNorthumbrii, Ealdred zBamburgh, czyLeofric zMercii (Wessex zostawił dla siebie), iczęsto przedstawia się tojako innowację angielsko-duńską. Wrzeczywistości „super-ealdormanries” (superhrabstwa) istniały odczasów Aethelstana. Prawdziwą nowością wprowadzoną przez Knuta było wprowadzenie skandynawskiego określenia „earl”, coułatwia historykom odróżnienie potężnych wicekrólów prowincji odealdormanów zposzczególnych hrabstw. Podobnie skandynawskie wojska najemne miały teraz swoją specyficzną nazwę „huscarlowie”, chociaż istnieli przez większa część wieku. Dwujęzyczność dworu angielsko-duńskiego umożliwiła rozwój słownictwa związanego zzarządzaniem, ale niezmieniła radykalnie systemu.

Knut, podobnie jak Edgar, potrafił łączyć głęboką pobożność zbezwzględnością irealizmem. Słynna opowieść otym, jak próbował zawrócić fale, była początkowo skierowana doschlebiających mu krajów. Potym jak pochlebcy powiedzieli mu, żenawet fale gosłuchają, Knut podobno kazał wszystkim obecnym iść naplażę, aby zademonstrować, że jesttokompletna bzdura. Knut zmarł wShaftesbury wDorset wlistopadzie 1035, kiedy niemiał nawet 40 lat. Jego syn Svein, tytularny król Norwegii, wyprzedził goorok, alebrat Sveina Harold oraz Harthacnut, syn Knuta iEmmy, przeżyli.