Dotyk światła ebook

Justyna Budzik

Dotyk światła

O zmysłowym doznawaniu kina

Recenzent: dr hab. prof. UŚ Ryszard Koziołek

Wieczorne życia miasta, zwłaszcza wielkiego,

to w znacznym stopniu życie pod znakiem kinematografu.

Paweł Muratow

Wstęp. Na placu kina Ideal

Przed kilku laty w czasie podróży po Hiszpanii — przypadkiem (czy też zrządzeniem losu) — znalazłam się w małej katalońskiej miejscowości Ripoll, na przedgórzu Pirenejów, blisko granicy z Francją. Zwiedzając miasteczko, które okazało się jednym z najważniejszych punktów na szlaku architektury romańskiej, natrafiłam na niewielki plac, z czterech stron otoczony budynkami. Znajdowało się na nim kilka ławeczek z widokiem na ślepą ścianę o bogatej teksturze: schodzący tynk, zawilgocenia, rytm ułożenia cegieł. Nieco zaskakująca wydała mi się tak nieciekawa sceneria w miejscu, które zachęcało, by zatrzymać się i na chwilę przysiąść na jednej z ławek. Zagadkę zdawała się wyjaśniać tabliczka z nazwą: Plaça del Cinema Ideal. Nie znając hiszpańskiego, przetłumaczyłam ją intuicyjnie jako „plac kina idealnego” i przez kilka następnych lat myślałam o tej dziwnej przestrzeni, wyobrażając sobie w niej projekcje plenerowe oraz zastanawiając się nad tym, czym jest kino idealne i jak można by je opisać. Obraz placyku zamkniętego ślepymi ścianami głęboko zapisał się w mojej pamięci i był pierwszą inspiracją do przemyśleń na temat przestrzeni kina, które zapisane zostały na kartach tej książki.

Właściwe wyjaśnienie nazwy Plaça del Cinema Idealokazało się jednak nieco inne, choć też nie przeczyło mojej intuicji. Na placu tym bowiem nie odbywają się seanse pod gwiazdami, mimo iż pusta ściana zdaje się wręcz wymarzonym (idealnym?) ekranem. Nazwa pochodzi od kina Cine Ideal, mieszczącego się w budynku, który niegdyś stał na placu, a wyburzony został podczas modernizacji miasta. Było to jedno z najpopularniejszych kin w miasteczku w latach trzydziestych XX wieku, w czasie rozkwitu przemysłu kinematograficznego i zainteresowania siódmą sztuką. W 2005 roku Urząd Miasta w Ripoll nadał nazwę placu dla upamiętnienia dawnego kina1.

Układ przestrzenny placu przywodzi na myśl salę kinową, w której uwaga zwraca się ku płaszczyźnie ekranu. Nie jest to jednak przestrzeń zamknięta, uliczki otwierają plac na wszystkie kierunki, pozwalają na swobodne wyjście z przestrzeni projekcji i oddalenie się od ekranu. W swoich refleksjach nad charakterem kina również postanowiłam wyjść (dosłownie i w przenośni) z sali projekcyjnej, by zbadać obszar doznań przynależny kinu; przestrzeń, którą odnaleźć można „wokół” i „obok” kina, „przed” kinem, „po” i „w” kinie2. Jak się okazało, jest to sfera bardzo zmysłowa, wypełniona przeróżnymi wrażeniami sensorycznymi, w której widz uczestniczy przede wszystkim cieleśnie.

Zmysłowość fenomenu, który nazywam doznaniem kinematograficznym, znajduje się w centrum mojej refleksji, organizuje poszczególne wątki książki i ustala ich wzajemne relacje. Doznania charakterystyczne dla kontaktu z kinem odnajduję nie tylko w sali kinowej podczas trwania seansu filmowego, lecz także w innych przestrzeniach współczesnego miasta, ukształtowanych — w pewnej mierze — również przez kino. Dziś doznajemy kina nie tylko w kinie — specyficzne zmysłowe wrażenia czekają na odbiorcę także w innych miejscach, takich jak archiwa, muzea filmowe czy też miejskie ulice oświetlone neonami. Te przestrzenie właśnie eksploruję w kolejnych częściach książki, a model sensorycznego doznawania staram się rekonstruować w oparciu o różne świadectwa cielesnego kontaktu z kinem: filmy, obrazy, fotografie i teksty pisane. W archeologicznej praktyce odkrywania poszczególnych fragmentów dyskursu o kinie moją uwagę przykuwa zwłaszcza erotyczny wymiar tej tak ważnej dla dzisiejszego świata formy uczestnictwa w kulturze. Szczególne nastawienie odbiorcze wobec doznań, jakie płyną do widza z przestrzeni kinowej i okołokinowej, określać będę mianem sensorium kinowego.

To pojęcie, jak również założenia, które wyznaczyły sposób lektury i opisu tekstów o doświadczaniu kina, wyjaśniam w pierwszej części książki — Projekt zmysłowej antropologii kina. Czytelnik znajdzie tu odwołania do najważniejszych kontekstów szeroko rozumianej refleksji kulturoznawczej i antropologicznej, budujące ramy dla nowego ujęcia roli kina we współczesnym mieście. Obszar ten nie ogranicza się jedynie do sali kinowej, ponieważ doznania podobne do tych, które wywołuje seans filmowy, czekają na człowieka także w innych przestrzeniach. W kinie jednak mają swoje źródło, stąd eksplorację tej szczególnej dziedziny sensorium rozpoczynam w miejscu skonstruowanym specjalnie na potrzeby widowiska filmowego.

Druga część książki zbudowana jest wokół fragmentów dyskursu „kinomiłosnego”, jak — inspirując się dziełem Rolanda Barthes’a (Fragmenty dyskursu miłosnego) — nazywam różne wypowiedzi werbalne i obrazowe, w których wyraża się zauroczenie kinem. Zestawiając ze sobą, porównując oraz interpretując wybrane teksty, poszukuję źródeł fascynacji, która popycha widza do poddania się erotycznej mocy sali projekcyjnej. Najintensywniej fascynacja ta objawiła się w okresie francuskiej kinofilii, po utworzeniu przez Henriego Langloisa Filmoteki Francuskiej (Cinémathèque Française). Zanim jednak kinofilia dojrzała, sceneria towarzysząca pokazom wczesnego kina atrakcji przygotowała grunt pod uformowanie się idealnej przestrzeni dla filmowych seansów. W pierwszym podrozdziale, opatrzonym tytułem Kino jako przedmiot pożądania, czytelnik będzie miał okazję poznać historię namiętności, które towarzyszyły pojawieniu się i rozwojowi kinematografu zarówno w nowoczesnych metropoliach, jak i na prowincji. Seksualne napięcie, jakie towarzyszy projekcji, okazuje się jedną z niezbywalnych cech przestrzeni kinowej.

Punktem wyjścia podrozdziału drugiego, O projekcji (nie)widzia(l)nej według Edwarda Hoppera, jest analiza płótna Nowojorskie kino (1939) Edwarda Hoppera. Malarskie studium sali kinowej zestawiam z fotografiami japońskiego artysty Hiroshiego Sugimoto. Obrazy uwidaczniają zmysłowość seansu filmowego, budowaną — w dużej mierze — z przedmiotów i zjawisk niezależnych od animowanej historii wyświetlanej na ekranie. Dzieło Hoppera akcentuje wymiary cielesnego kontaktu z projekcją, kiedy światła i cienie filmu uwydatniają materialne elementy kina. W podrozdziale trzecim, Dotknąć kina, dotknąć filmu, dotknąć światła, rozwijam wątek dotykowych aspektów kinowego doznania. Cielesny kontakt z materialnym środowiskiem kina przekłada się na taktylne doznania filmu. Fabuła staje się jednak często drugorzędna względem wrażeń dotykowych, jakie wywołuje (im)materia światła projekcyjnego.

Nakreślenie Kinowej topografii miasta w części trzeciejjest naturalnym rozszerzeniem pola obserwacji, w którego centrum znajdowała się dotychczas sala projekcyjna. Pierwszy podrozdział (Na skrzyżowaniu bulwaru i bocznej uliczki) traktuje o architekturze kinowej i najpopularniejszych projektach kinowych budynków. Wiele uwagi poświęcam tam fasadzie widzianej w perspektywie miejskiej ulicy. Fasada bowiem przede wszystkim uwodzi potencjalnego widza, który przechadza się głównymi bulwarami lub szuka wrażeń w bocznych, ciemnych uliczkach mniej eleganckich dzielnic. W drugim podrozdziale (Między małym kinem a multipleksem) porównuję emocje, jakie wywołują wizyty w małych kinach i multipleksach, wskazując na najważniejsze różnice między tymi dwoma typami kin. Staram się także pokazać, iż powstanie wielosalowych kompleksów wynika z pierwotnej idei spektaklu kinematograficznego. Czytelnik, który podąży za mną szlakiem kin w mieście i poza nim, trafi na koniec do wyjątkowych miejsc: archiwów, filmotek i muzeów kina (podrozdział trzeci — Obok kina: archiwa — filmoteki — muzea). Zwiedzając je, odnajdzie tę samą zmysłowość, co w sali projekcyjnej.

Czytelnik, który zdecyduje się w zgłębianiu kinowego sensorium odejść dalej od sali projekcyjnej i kina, będzie mógł doświadczyć magii Neonów wielkiego miasta (część czwarta). Obserwacja, w jaki sposób neonowe światła oddziałują na przestrzeń miasta, dowodzi, iż doznania właściwe kinu odnaleźć można także poza nim, w miejscach rozjaśnionych słowami neonów. W pierwszym podrozdziale — O (neo)neonizacji polskich miast — opisuję współczesne zjawisko zainteresowania starymi neonami, które wyrasta z nostalgii za blaskiem dawnej estetyki miejskiej. Następnie — w kolejnym podrozdziale Pejzaż świetlny — rekonstruuję dzieje miejskiego oświetlenia, które od początków XX wieku rozwijało się równolegle do kultury kinowej. W sferze erotyki i wyobraźni spotykają się doznania wywołane przez obrazy filmowe i neony. Trzeci podrozdział — Neonowe słowa i przedmioty — jest próbą scharakteryzowania jednej z twarzy mediascape — medialnego krajobrazu urbanistycznego, zdominowanego przez różne formacje ekranowe i projekcyjne. Wykorzystywane po dziś dzień neony są zanurzone głęboko w archeologii mediów. Aby w pełni zrozumieć ich funkcjonowanie we współczesnej tkance miasta, należy pamiętać o historii sztucznego oświetlenia miejskiego, a także o awangardowych działaniach w przestrzeni publicznej, które propagowali między innymi surrealiści. Jak czytelnik przekona się, tropiąc ślady neonowej poezji konkretnej, kontakt ze świetlnymi szyldami aktywizuje podobne mechanizmy odbiorcze, co wizyta w kinie. Krajobraz dzisiejszego miasta jest zatem w pewnym sensie rozszerzeniem sali kinowej, w której ukształtowany został trwały model doznawania zmysłowych bodźców.

Poszczególne części książki opatrzone zostały Postscriptami z widowni — krótkimi szkicami poświęconymi wyjątkowym filmom, w których obecna jest duża doza autotematyzmu. W trakcie pracy nad tekstem oraz w czasie badania fragmentów dyskursu o miłości do kina filmy te stanowiły dla mnie ważny kontekst jako głosy w dyskusji nad istotą zjawiska, które decyduje o atrakcyjności filmowych seansów.

Żywię nadzieję, iż prezentowane notatki na marginesach dyskursu „kinomiłosnego” zainteresują czytelnika. Podejmuję się opisu i analizy fenomenów zwykle marginalizowanych w refleksji nad kinem, które dopiero zdobywają sobie miejsce w coraz bardziej otwartej antropologii i archeologii mediów. Wierzę, iż zmysłowa perspektywa obserwacji doznań, które wyzwala kinowa przestrzeń, pozwoli na świadome zanurzenie się w krajobrazie miejskich atrakcji, wywodzących się nierzadko z kinowego źródła.

Książkę dedykuję Moim Rodzicom.

Część I. Projekt zmysłowej antropologii kina

Każde stworzenie żywe posiada swoje (…) SENSORIUM. Słowa tego nie znajdzie się ani w słowniku obcych wyrazów, ani w encyklopedii, nawet w Wielkim Warszawskim Słowniku opatrzone jest wykrzyknikiem, oznacza­jącym, że lepiej go nie używać. Mnie jest jednak potrzebne. Sensorium to całość wszystkich zmysłów oraz wszystkich dróg (zazwyczaj nerwowych), jakimi informacje, powiadamiające nas o „istnieniu czegokolwiek”, mkną do ośrodkowego układu nerwowego.

Stanisław Lem

Całość książki jest dostępna w wersji pełnej.

Bibliografia

M. Adamczak: Z DKF–u do multipleksu, czyli przeprowadzka X muzy. W: Kino po kinie. Film w kulturze uczestnictwa. Red. A. Gwóźdź.Warszawa 2010, s. 85–118.

AG4 Media Facades. Köln–London–New York 2006.

G. Agamben: O zaletach i niedogodnościach życia wśród widm. W: tegoż: Nagość. Przeł. K. Żaboklicki. Warszawa 2010.

Aroma. The Cultural History of Smell. Red. C. Classen, D. Howes, A. Synnott. London 1994.

M. Augé: Nie–miejsca. Przeł. E. Ranocchi. „Autoportret” 2008, nr 2, s. 5–9.

M. Augustyn: Na krawędzi snu. Piosenka z albumu Pod prąd grupy KSU, 1988.

A. de Baecque: La cinéphilie. Invention d’un regard, histoire d’une culture 1944–1968. Paris 2003.

B. Balázs: Wybór pism. Red. A. Jackiewicz. Przeł. K. Jung, R. Porges. Warszawa 1987.

J.M. Barker: The Tactile Eye. Touch and the Cinematic Experience. Berkeley–London 2009.

R. Barthes: Fragmenty dyskursu miłosnego. Przeł. M. Bieńczyk. Warszawa 1999.

R. Barthes: Światło obrazu. Uwagi o fotografii. Przeł. J. Trznadel. Warszawa 2008.

R. Barthes: Wychodząc z kina. Przeł. Ł. Demby. W: Interpretacja dzieła filmowego. Antologia przekładów. Red. W. Godzic. Kraków 1993, s. 157–160.

Ch. Baudelaire: Malarz życia nowoczesnego. Przeł. J. Guze. Gdańsk 1998.

W. Benjamin: Anioł historii. Eseje, szkice, fragmenty. Wyb. i oprac. H. Orłowski. Przeł. K. Krzemieniowa, H. Orłowski, J. Sikorski. Poznań 1996.

W. Benjamin: Pasaże. Red. R. Tiedemann. Przeł. I. Kania. Kraków 2006.

W. Benjamin: Powrót „flâneura”. O „Spacerach po Berlinie” Franza Hessla. Przeł. A. Kopacki. „Literatura na Świecie” 2001, nr 8–9, s. 235–238.

M. Berman: Płomienie domowego ogniska. Znaki na Times Square. Przeł. J. Burski, K. Franczak, B. Martela. W: Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna. Red. T. Majewski. Warszawa 2009, s. 383–406.

S. Beylin: Nowiny i nowinki filmowe 1896–1939. Warszawa 1973.

P. Bonitzer: Powierzchnia wideo. Przeł. I. Ostaszewska. W: Pejzaże audiowizualne. Telewizja, wideo, komputer. Red. A. Gwóźdź. Kraków 1997, s. 309–330.

R. Borde: Les cinémathèques. Lausanne 1983.

J. Brach–Czaina: Błony umysłu. Warszawa 2003.

G. Bruno: Streetwalking around Plato’s Cave. „October” 1992, nr 60.

S. Buck–Morss: Aesthetics and anaesthetics. Walter Benjamin’s Artwork Essay Reconsidered. „October” 1992, nr 62, s. 3–41.

B. Brzozowska: Spadkobiercy flâneura. Spacer jako twórczość kulturowa — współczesne reprezentacje. Łódź 2009.

C.W. Ceram: Archéologie du cinéma. Paris 1966.

K. Chmielecki: Przedmiot — światło — powierzchnia. O estetycznych aspektach „wydarzeń wizualnych”. „Kultura Współczesna” 2006, nr 4, s. 132–147.

E. Cieniak, B. Nowakowski: Tu było kino. Album o końcu świata małych kin. Warszawa 2008.

C. Classen: Foundations for an Anthropology of the Senses. „International Social Sciences Journal” 1997, nr 153, s. 401–412.

C. Classen: Worlds of Sense. Exploring the Senses in History and Across Cultures. London 1993.

J–L. Comolli: Maszyny widzialnego. Przeł. A. Piskorz, A. Gwóźdź. W: Widzieć, myśleć, być. Technologie mediów. Red. A. Gwóźdź. Kraków 2001, s. 447–471.

A. Corbin: Le Miasme et la jonquille. Paris 1986.

J. Dąbkowska–Zydroń: Kulturotwórcza rola surrealizmu. Poznań 1999.

G. Deleuze: Kino. Przeł. J. Margański. Gdańsk 2008.

J. Derrida: Pokolenia jednego miasta. Przeł. W. Szydłowska. „Lettre Internationale”, zima 1993–1994, s. 13–16.

Z. Dziuban: Dlaczego nie można wejść dwa razy do tego samego miasta? „Kultura Współczesna” 2006, nr 3.

U. Eco: Semiologia życia codziennego. Przeł. J. Ugniewska, P. Salwa. Warszawa 1999.

Empire of the Senses. The Sensual Culture Reader. Red. D. Howes. Oxford–New York 2004.

W. Ernst: Das Rumoren der Archive. Ordnung aus Unordnung. Berlin 2002.

M. Featherstone: Postmodernizm i estetyzacja życia codziennego. Przeł. P. Czapliński, J. Lang. W: Postmodernizm. Antologia przekładów. Red. R. Nycz. Kraków 1998, s. 299–322.

V. Flusser: Ku uniwersum obrazów technicznych. Przeł. A. Gwóźdź. W: Po kinie?… Audiowizualność w epoce przekaźników elektronicznych. Red. A. Gwóźdź. Kraków 1994, s. 53–67.

M. Foucault: O innych przestrzeniach. Heterotopie. Przeł. M. Żakowski. „Kultura Popularna” 2006, nr 2, s. 7–13.

M. Foucault: To nie jest fajka. Przeł. T. Komendant. Gdańsk 1996.

A. Friedberg: Mobilne i wirtualne spojrzenie w nowoczesności: „flâneur/flâneuse”. Przeł. M. Murawska, M. Pabiś, T. Sukiennik, N. Żurowska. W: Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna. Red. T. Majewski. Warszawa 2009, s. 59–102.

B. Frydryczak: Okiem przechodnia. Ulica jako przestrzeń estetyczna. W: Formy estetyzacji przestrzeni publicznej. Red. J.S. Wojciechowski, A. Zeidler–Janiszewska. Warszawa 1998, s. 101–115.

B. Frydryczak: Świat jako kolekcja. Próba analizy estetycznej natury nowoczesności. Poznań 2002.

H.–G. Gadamer: Prawda i metoda. Zarys hermeneutyki filozoficznej. Przeł. B. Baran. Warszawa 2007.

K.I. Gałczyński: Małe kina. W: tegoż: Siódme niebo. Warszawa 1970, s. 199–200.

G. Genette: Palimpsesty. Literatura drugiego stopnia. Przeł. A. Milecki. W: Współczesna teoria badań literackich za granicą. Antologia. T. 4, cz. 2. Red. H. Markiewicz. Kraków 1992, s. 317–365.

D. Ghirardo: Architektura po modernizmie. Przeł. M. Motak, M.A. Urbańska. Toruń–Wrocław 1999.

M. Gonzalez: Edward Hopper. All the Lonely People. „Socialist Review” 2004, czerwiec.

G. Gribé, F. Lacloche: Anciennes salles de cinéma et avatars. „Monuments Historiques” 1985, nr 137, s. 29–30.

T. Gunning: An Aesthetic of Astonishment. Early Film and the (In)Credulous Spectator. W: Viewing Positions. Red. L. Williams. New Brunswick (New Jersey) 1995, s. 114–133.

T. Gunning: „Now you see it, nowyou don’t”. The temporality of the cinema of attractions. W: The Silent Cinema Reader. Red. L. Grieveson, P. Krämer. London 2004, s. 41–50.

T. Gunning: The Cinema of Attraction. Early Film, Its Spectator, and the Avant–Garde. „Wide Angle” 1981, t. 8, nr 3–4, s. 63–70.

A. Gwóźdź: Kino po kinie — film po kinie. W: Kino po kinie. Film w kulturze uczestnictwa. Red. A. Gwóźdź. Warszawa 2010, s. 11–32.

A. Gwóźdź: Marginesy, ale nie marginalia. O doświadczaniu kina z kina. W: Granice kultury. Red. A. Gwóźdź, M. Kempna–Pieniążek. Katowice 2010, s. 112–126.

A. Gwóźdź: Pamięć kina. W: Nie tylko filmy, nie same kina. Z dziejów X muzy na Górnym Śląsku i w Zagłębiu Dąbrowskim. Red. A. Gwóźdź. Katowice 1996, s. 9–23.

A. Gwóźdź: Pochwała widzialności. Ze studiów nad niemiecką myślą filmową do roku 1933. Katowice 1990.

A. Gwóźdź: Posłowie. W: Ekrany piśmienności. O przyjemnościach tekstu w epoce nowych mediów. Red. A. Gwóźdź. Warszawa 2008, s. 333–340.

A. Gwóźdź: Skąd się (nie) wzięło kino, czyli parahistorie obrazu w ruchu. W: Historia kina. T. 1: Kino nieme. Red. T. Lubelski, I. Sowińska, R. Syska. Kraków 2009, s. 15–76.

A. Gwóźdź: Technologie widzenia, czyli media w poszukiwaniu autora — Wim Wenders. Kraków 2004.

B.M. Hall: The Best Remaining Seats. The Story of the Golden Age of the Movie Palace. New York. 1961.

E.T. Hall: Ukryty wymiar. Przeł. T. Hołówka. Warszawa 2003.

M. Hansen: Benjamin, Cinema and Experience. „The Blue Flower in the Land of Technology”.„New German Critique” 1987, nr 40, s. 179–224.

R. Harms: Obraz filmowy. Przeł. B. Hierowska–Gorzelik. W: Niemiecka myśl filmowa. Antologia. Kielce 1992, s. 67–77.

M. Herzfeld: Antropologia. Praktykowanie teorii w kulturze i społeczeństwie. Przeł. M.M. Piechaczek. Kraków 2004.

F. Hessel: Sztuka spacerowania. Przeł. S. Lisiecka. „Literatura na Świecie” 2001, nr 8–9.

M. Hopfinger: W laboratorium sztuki XX wieku. O roli słowa i obrazu. Warszawa 1993.

D. Howes, J.–S. Marcoux: Introduction à la culture sensible. „Anthropologie et Sociétes” 2006, t. 30, nr 3, s. 7–17.

K. Janicka: Światopogląd surrealizmu. Warszawa 1985.

M. Jay: Kryzys tradycyjnej władzy wzroku. Od impresjonistów do Bergsona. Przeł. J. Przeźmiński. W: Odkrywanie modernizmu. Przekłady i komentarze. Red. R. Nycz. Kraków 1998, s. 295–330.

M. Jay: Nowoczesne władze wzroku. Przeł. M. Kwiek. W: Przestrzeń, filozofia i architektura. Osiem rozmów o poznawaniu, produkowaniu i konsumowaniu przestrzeni. Red. E. Rewers. Poznań 1999, s. 79–93.

M. Jay: Pieśni doświadczenia. Nowoczesne amerykańskie i europejskie wariacje na uniwersalny temat. Przeł. A. Rejniak–Majewska. Kraków 2008.

Ch. Jencks: Architektura późnego modernizmu i inne eseje. Przeł. B. Gadomska. Warszawa 1989.

I. Karwińska: Warszawa. Polski neon. Warszawa 2008.

D. de Kerckhove: Przeciw architekturze (architektura inteligencji). Przeł. K. Stanisz. W: Kody McLuhana. Topografia nowych mediów. Red. A. Maj, M. Derda–Nowakowski. Katowice 2009, s. 37–44.

D. de Kerckhove: Umysł dotyku. Obraz, ciało, taktylność, fotografia. Przeł. A. Maj. W: Kody McLuhana. Topografia nowych mediów. Red. A. Maj, M. Derda–Nowakowski. Katowice 2009, s. 45–51.

L. Koepnick: Aura widziana na nowo. Przeł. K. Kosińska „Kwartalnik Filmowy” 2008, nr 64, s. 25–44.

E. Konończuk: Historia jako spektakl zmysłów. W: Spektakle zmysłów. Red. A. Wieczorkiewicz, M. Kostaszuk–Romanowska. Warszawa 2010, s. 34–52.

S. Kracauer: Kult dystrakcji. Przeł. M. Karkowska. W: Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna. Red. T. Majewski. Warszawa 2009, s. 207–213.

K. Krzysztofek: Zdekodowane kody. W: Kody McLuhana. Topografia nowych mediów. Red. A. Maj, M. Derda–Nowakowski. Katowice 2009, s. 9–36.

F. Lacloche: Architectures de cinémas. Paris 1981.

F. Léger: Funkcje malarstwa. Przeł. J. Guze. Warszawa 1970.

K. Lehari: Metaforyczny pejzaż miejski. Przeł. E. Rewers. W: Przestrzeń, filozofia i architektura. Osiem rozmów o poznawaniu, produkowaniu i konsumowaniu przestrzeni. Red. E. Rewers. Poznań 1999, s. 60–74.

A. Leśniak: Obraz płynny. Georges Didi–Huberman i dyskurs historii sztuki. Kraków 2010.

T. Lubelski: Nowa Fala. O pewnej przygodzie kina francuskiego. Kraków 2001.

T. Majewski: „Regimenty wstrząsów”, zmysłowy aparat „innerwacji”. Benjamin i Kracauer o kinie oraz przemianach sensorium w nowoczesności. W: Spektakle zmysłów. Red. A. Wieczorkiewicz, M. Kostaszuk–Romanowska. Warszawa 2010, s. 168–190.

R. Mallet–Stevens: „Les Cinémas”.Catalogue de l’exposition de l’art dans le cinéma français.Musée Galliera, Paris 1924.

L. Mannoni, D. Pesenti Campagnoni: Lanterne magique et film peint. 400 ans de cinéma. Paris 2009.

L. Manovich: Poetyka powiększonej przestrzeni. Przeł. A. Nacher. W: Miasto w sztuce — sztuka miasta. Red. E. Rewers. Kraków 2010, s. 596–627.

M.P. Markowski: Słońce, możliwość, radość. „Tygodnik Powszechny” 2009, nr 49.

L.U. Marks: The Skin and the Film. Intercultural, Embodiment and the Senses. Durham (North Carolina) 1999.

L.U. Marks: Touch. Sensuous Theory and Multisensory Media. Minneapolis–London 2002.

B. Martela: Nostalgia na Times Square. W: Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna. Red. T. Majewski. Warszawa 2009, s. 407–415.

R. Martin: Fashion and Surrealism. London 1990.

M. McLuhan: Zrozumieć media. Przedłużenia człowieka. Przeł. N. Szczucka. Warszawa 2004.

J. Migasiński: Merleau–Ponty. Warszawa 1995.

L. Moholy–Nagy: The New Typography. W: Staatliches Bauhaus in Weimar 1919–23. New York 1974.

A. Nacher: Mobilne, wirtualne, realne. Rekonfiguracja doświadczenia miejskiego między nowoczesnością a postnowoczesnością. W: Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna. Red. T. Majewski. Warszawa 2009, s. 103–118.

A. Nacher: Negocjacje protokołu. Dlaczego warto kreślić odmienne historie nowych mediów? W: Granice kultury. Red. A. Gwóźdź, M. Kempna–Pieniążek. Katowice 2010, s. 544–559.

Ch. Norberg–Schulz: Bycie, przestrzeń i architektura. Przeł. B. Gadomska. Warszawa 2000.

H. Paetzold: Polityka przechadzki. Przeł. E. Mikina. W: Formy estetyzacji przestrzeni publicznej. Red. J.S. Wojciechowski, A. Zeidler–Janiszewska. Warszawa 1998, s. 117–129.

M. Paquet: René Magritte. Köln 2007.

A. Pildas: Movie Palaces. Survivors of an Elegant Era. New York 1980.

M. Popczyk: Estetyczne przestrzenie ekspozycji muzealnych. Artefakty przyrody i dzieła sztuki. Kraków 2008.

L. Pułka: Kultura mediów i jej spektakle na tle przemian komunikacji społecznej i literatury popularnej. Wrocław 2004.

A. Rejniak–Majewska: Światła wielkiego miasta. Estetyka komercji, nowoczesny witalizm i ponowoczesna tęsknota? W: Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna. Red. T. Majewski. Warszawa 2009, s. 423–434.

M. Rembowska–Płuciennik: Dlaczego warto wrócić do zmysłów? Wokół literaturoznawczych inspiracji antropologią zmysłów. W: Jaka antropologia literatury jest dzisiaj możliwa? Red. P. Czapliński, A. Legeżyńska, M. Telicki. Poznań 2010, s. 129–137.

R.G. Renner: Edward Hopper 1882–1967. Przetwarzanie rzeczywistości. Przeł. E. Tomczyk. Kolonia [b.r.].

E. Rewers: Ekran miejski. W: Pisanie miasta — czytanie miasta. Red. A. Zeidler–Janiszewska. Poznań 1997, s. 42–50.

E. Rewers: Post–polis. Wstęp do filozofii ponowoczesnego miasta. Kraków 2005.

E. Rewers: Pożegnanie z ekranem miejskim. Ku „nowej prostocie”. W: Wiek ekranów. Przestrzenie kultury widzenia. Red. A. Gwóźdź, P. Zawojski. Kraków 2002.

E. Rewers: Skuteczna demarginalizacja. W: Granice kultury. Red. A. Gwóźdź, M. Kempna––Pieniążek. Katowice 2010, s. 26–34.

R. Różanowski: Szok i przeżycie, albo „odrażające doświadczenie epoki wielkiej industrializacji”. W: Pisanie miasta — czytanie miasta. Red. A. Zeidler–Janiszewska. Poznań 1997, s. 126–127.

K. Sauerland: Od Diltheya do Adorna. Studia z estetyki niemieckiej. Warszawa 1986.

W. Schivelbusch: La nuit désenchantée. Paris 1993.

G. Simmel: Mentalność mieszkańców wielkich miast. W: tegoż: Socjologia. Przeł. M. Łukasiewicz. Warszawa 2005.

B. Singer: „Sensacyjność” a świat wielkomiejskiej nowoczesności. Przeł. Ł. Biskupski i in. W: Rekonfiguracje modernizmu. Nowoczesność i kultura popularna. Red. T. Majewski. Warszawa 2009, s. 143–186.

P. Sitarski: Teoria autorska a nowe sposoby istnienia dzieła filmowego. W: Kino po kinie. Film w kulturze uczestnictwa. Red. A. Gwóźdź. Warszawa 2010, s. 249–268.

T. Sławek: Akro/Nekro/Polis. Wyobrażenia miejskiej przestrzeni. W: Pisanie miasta — czytanie miasta. Red. A. Zeidler–Janiszewska. Poznań 1997, s. 11–40.

T. Sławek: O istocie poezji konkretnej. W: Spór o poezję. Red. S. Piskor. Kraków 1977.

Słownik terminologiczny sztuk pięknych. Red. S. Kozakiewicz. Warszawa 1969.

L. Sobkiewicz: Waltera Benjamina filozofia ulicy. W: Pisanie miasta — czytanie miasta. Red. A. Zeidler–Janiszewska. Poznań 1997. s. 137–142.

M. Sommer: Zbieranie. Próba filozoficznego ujęcia. Przeł. J. Merecki. Warszawa 2003.

S. Sontag: Wiek kina. Przeł. T. Rutkowska. „Kwartalnik Filmowy” 1995–96, nr 12–13, s. 20–25.

V.I. Stoichita: Krótka historia cienia. Przeł. P. Nowakowski. Kraków 2001.

G. Świtek: Architektura + mowa. W: Krzysztof Wodiczko. Pomnikoterapia. Red. A. Turowski. Warszawa 2005.

J. Sytnik–Czetwertyński: Zwięzła krytyka pojęcia „sensorium”od Kartezjusza — przez Newtona, Leibniza, Boškovića — do Kanta. „Zagadnienia Naukoznawstwa” 2001, nr 3–4, s. 373–386.

W. Tatarkiewicz: Dzieje sześciu pojęć. Warszawa 1988.

M. Taussig: Tactility and Distraction. „Cultural Anthropology” 1991, t. 6, nr 2, s. 147–153.

The Book of Touch. Red. C. Classen. Oxford 2005.

The Sixth Sense Reader. Red. D. Howes. Oxford 2009.

The Smell Culture Reader. Red. J. Drobnick. Oxford–New York 2006.

H. Urbach: Dark Lights, Contagious Space. W: InterSections. Architectural Histories and Critical Theories. Red. I. Borden, J. Rendell. London 2000.

M. Valentine: The Show Starts on the Sidewalk. An Architectural History of the Movie Theatre, Starring S. Charles Lee. New Haven–London 1994.

R. Venturi, D.S. Brown, S. Izenour: Learning from Las Vegas. The Forgotten Symbolism of Architectural Form. Cambridge 1972.

N. Viot: Les aventuriers de l’ énergie. Boulogne–Billancourt 2004.

P. Virilio: Maszyna widzenia. Przeł. B. Kita. W: Widzieć, myśleć, być. Technologie mediów. Red. A. Gwóźdź. Kraków 2001, s. 39–62.

P. Virilio: Światło pośrednie. Przeł. I. Ostaszewska. W: Po kinie?… Audiowizualność w epoce przekaźników elektronicznych. Red. A. Gwóźdź. Kraków 1994, s. 285–296.

J. Vivié: Prélude au cinéma. De la préhistoire à l’invention. Paris 2006.

W. Wells: Silent Theater. The Art of Edward Hopper. London–New York 2007.

W. Welsch: Estetyka poza estetyką. O nową postać estetyki. Przeł. K. Guczalska. Kraków 2005.

W. Wenders: Pejzaż miejski. Przeł. M. Behlert. W: Europejskie manifesty kina. Od Matuszewskiego do Dogmy. Antologia. Red. A. Gwóźdź. Warszawa 2002, s. 349–364.

P. Winskowski: Architektura jako środek społecznego przekazu. „Kultura Współczesna” 1999, nr 3.

P. Winskowski: Architektura: przestrzeń projekcji i powierzchnia ekranu. W: Wiek ekranów. Przestrzenie kultury widzenia. Red. A. Gwóźdź, P. Zawojski. Kraków 2002, s. 477–499.

A. Zajonc: Catching the Light. The Entwined History of Light and Mind. New York 1993.

A. Zeidler–Janiszewska: Dryfujący „flâneur”,czyli o sytuacjonistycznej transformacji doświadczenia miejskiej przestrzeni. W: Przestrzeń, filozofia i architektura. Osiem rozmów o poznawaniu, produkowaniu i konsumowaniu przestrzeni. Red. E. Rewers. Poznań 1999, s. 125–134.

S. Zielinski: Archeologia mediów. Przeł. K. Krzemieniowa. Warszawa 2010.

Bibliografia internetowa

Archive Rumblings. Interview with German media archeologist Wolfgang Ernst by Geert Lovink, dostęp online: http://www.nettime.org/Lists-Archives/nettime-l-0302/msg00132.html(data dostępu: 10.09.2012).

H. Bayer:On Typography, dostęp online: http://graduate.mica.edu/gdmfa/thesis2009/armstrong/Images/press_images/GDT_bayer.pdf (data dostępu: 10.09.2012).

M. Bellis: The History of Neon Signs. Georges Claude and Liquid Fire, dostęp online: http://inventors.about.com/od/qstartinventions/a/neon.htm (data dostępu: 10.09.2012).

W. Bogard: The Coils of a Serpent. Haptic Space and Control Societies, dostęp online: http://www.ctheory.net/articles.aspx?id=581 (data dostępu: 10.09.2012).

G. Bruno: Streetwalking around Plato’s Cave, dostęp online: http://www.jstor.org/stable/779037 (data dostępu: 01.03.2009).

S. Buck–Morss: Aesthetics and anaesthetics. Walter Benjamin’s Artwork Essay Reconsidered, dostęp online: http://www.jstor.org/stable/778799 (data dostępu: 01.03.2009).

K. Budrewicz: Kino ŚLĘŻA, Sobótka, dostęp online: http://www.kinoportal.pl/index.php/wspomnienia/kino-sleza-sobotka-karol-budrewicz/ (data dostępu: 10.09.2012).

Cinema City — O firmie, dostęp online: http://www.cinemacity.nl/pl/o-firmie/cinema-city-international (data dostępu: 02.11.2010).

Cinémathèque Française — L’association, dostęp online: http://www.cinematheque.fr/fr/informations-institution/association1.html (data dostępu: 10.09.2012).

Crazy Cinématographe, dostęp online: http://www.vdl.lu/Crazy+Cin%C3%A9matographe.html (data dostępu: 10.09.2012).

M. Gonzalez: Edward Hopper. All the Lonely People, dostęp online: http://www.socialistreview.org.uk/article.php?articlenumber=8927 (data dostępu: 10.09.2012).

E. Hopper: Hotelowy pokój (Hotel Room), olej na płótnie, kolekcja Museo Thyssen–Bornemisza, Madryt, dostęp online: http://www.museothyssen.org/en/thyssen/ficha_obra/1062 (data dostępu: 18.09.2012).

E. Hopper: Kobieta w słońcu (A Woman in the Sun), olej na płótnie, kolekcja Whitney Museum of American Art, Nowy Jork, dostęp online: http://whitney.org/Collection/EdwardHopper/8431 (data dostępu: 18.09.2012).

E. Hopper: Nowojorskie kino (New York Movie), olej na płótnie, kolekcja Museum of Modern Art, Nowy Jork, dostęp online: http://www.moma.org/collection/object.php?object_id=79616 (data dostępu: 18.09.2012).

E. Hopper: Okna nocą (Night Windows), olej na płótnie, kolekcja Museum of Modern Art, Nowy Jork, dostęp online: http://www.moma.org/collection/object.php?object_id=79270 (data dostępu: 18.09.2012).

E. Hopper: Pokoje nad morzem (Rooms by the Sea), olej na płótnie, kolekcja Yale University Art Gallery, New Haven, dostęp online: http://media.artgallery.yale.edu/pages/collection/popups/pc_amerps/enlarge19.html (data dostępu: 18.09.2012).

E. Hopper: Poranek na Cape Cod (Cape Cod Morning), olej na płótnie, kolekcja Smithsonian American Art Museum, Waszyngton, dostęp online: http://americanart.si.edu/exhibitions/online/t2go/1sa/index-noframe.html?/exhibitions/online/t2go/1sa/1986.6.92.html (data dostępu: 18.09.2012).

E. Hopper: Poranne słońce (Morning Sun), olej na płótnie, kolekcja Columbus Museum of Art, Columbus, dostęp online: http://www.columbusmuseum.org/blog/collection/morning-sun/ (data dostępu: 18.09.2012).

E. Hopper: Western Motel, olej na płótnie, kolekcja Yale University Art Gallery, New Haven, dostęp online: http://media.artgallery.yale.edu/pages/collection/popups/pc_amerps/details22.html (data dostępu: 18.09.2012).

D. Howes: The Aesthetics of Mixing the Senses, dostęp online: http://www.david-howes.com/senses/aestheticsofmixingthesenses.pdf (data dostępu: 10.09.2012).

D. Howes, J.–S. Marcoux: Introduction à la culture sensible, dostęp online: http://id.erudit.org/iderudit/014922ar (data dostępu: 10.09.2012).

Interview with Siegfried Zielinski by David Senior. Przeł. W. Rauscher, dostęp online: http://rhizome.org/discuss/view/20967/ (data dostępu: 10.09.2012).

Jest neon, jest impreza! Neon na Mariackiej rozbłysnął, dostęp online: http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,35019,8273661,Jest_neon__jest_impreza__Neon_na_Mariackiej_rozblysnal.html (data dostępu: 10.09.2012).

R.W. Jurek: Kino SŁOŃCE, Brzeg, dostęp online: http://www.kinoportal.pl/index.php/wspomnienia/kino-slonce-brzeg-remigiusz-w-jurek/ (data dostępu: 10.09.2012).

Katowice: umów się pod neonem na Rynku, dostęp online: http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,35063,7030416,Katowice__umow_sie_pod_neonem_na_Rynku.html (data dostępu: 10.09.2012).

KinoPortal serwis internetowy, dostęp online: http://kinoportal.pl (data dostępu: 10.09.2012).

A. Kołodyński: Kino WARSZAWA/AURORA, Kłodzko, dostęp online: http://www.tubylokino.pl/web/artykul/kino_warszawa_aurora_klodzko_andrzej_kolodynski (data dostępu: 10.09.2012).

Łódzkie neony, dostęp online: http://lodzkieneony.prv.pl/ (data dostępu: 10.09.2012).

R. Magritte: Dwie tajemnice (Les deux mystères), olej na płótnie, kolekcja prywatna, dostęp online: http://uploads0.wikipaintings.org/images/rene-magritte/the-two-mysteries-1966(1).jpg!xlMedium.jpg (data dostępu: 18.09.2012).

R. Magritte: Fajka (La pipe), olej na płótnie, kolekcja prywatna, dostęp online: http://uploads0.wikipaintings.org/images/rene-magritte/the-pipe-1927%281%29.jpg!xlMedium.jpg (data dostępu: 18.09.2012).

R. Magritte: Imperium świateł II (L’Empire des lumières II), olej na płótnie, kolekcja Museum of Modern Art, Nowy Jork, dostęp online: http://www.moma.org/collection/object.php?object_id=78456 (data dostępu: 18.09.2012).

R. Magritte: Słowa i obrazy (Les mots et les images), cykl rysunków, dostęp online: http://www.philosophical-investigations.org/Magritte_on_Words_and_Images (data dostępu: 18.09.2012).

R. Magritte: Zdradliwość obrazów (To nie jest fajka) (La trahision des images [Ceci n’est pas une pipe]), olej na płótnie, kolekcja Los Angeles County Museum of Art (LACMA), Los Angeles, dostęp online: http://collectionsonline.lacma.org/mwebcgi/mweb.exe?request=record;id=34438;type=101 (data dostępu: 18.09.2012).

S. McQuire: The Politics of Public Space in the Media City, dostęp online: http://firstmonday.org/htbin/cgiwrap/bin/ojs/index.php/fm/article/viewArticle/1544/1459 (data dostępu: 10.09.2012).

Mediations of Sensation (strona internetowa projektu badawczego), dostęp online: http://www.david-howes.com/senses/index.htm (data dostępu: 10.09.2012).

MedicineNet.com (definicja terminu „sensorium”), dostęp online: http://www.medterms.com/script/main/art.asp?articlekey=15732 (data dostępu: 10.09.2012).

Neony wracają, dostęp online: http://www.gkw24.pl/wiadomosc/204/neony-wracaja (data dostępu: 10.05.2010).

M. Nowak: Sonda uliczna: Zatęsknisz za neonami?, dostęp online: http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,35063,8121154,Sonda_uliczna__Zatesknisz_za_neonami_.html (data dostępu: 10.09.2012).

Oxford English Dictionary (definicja terminu „sensorium”), dostęp online: http://oed.com/cgi/entry/50219915 (data dostępu: 02.11.2010).

P. Pietraszek: Kina we Wrocławiu, dostęp online: http://www.tubylokino.pl/web/artykul/kina_we_wroclawiu_pawel_pietraszek (data dostępu: 10.09.2012).

A. Rasmus–Zgorzelska: Polska szkoła neonu błyszczy, dostęp online: http://www.dziennik.pl/kultura/article291281/Polska_szkola_neonu_blyszczy.html (data dostępu: 10.05.2010).

M. Ray: Miasto (La Ville), fotogram, kolekcja J. Paul Getty Museum, Los Angeles, dostęp online: http://www.getty.edu/art/gettyguide/artObjectDetails?artobj=53288 (data dostępu: 18.09.2012).

Słownik języka polskiego PWN (definicja terminu „doznanie”), dostęp online: http://sjp.pwn.pl/szukaj/doznanie (data dostępu: 10.09.2012).

I. Sobczyk: Katowice kiedyś były śląskim Las Vegas, dostęp online: http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,35055,6690397,Katowice_kiedys_byly_slaskim_Las_Vegas.html (data dostępu: 10.09.2012).

I. Sobczyk: Neony zginą razem z dworcowymi kielichami? Nie muszą!, dostęp online: http://katowice.gazeta.pl/katowice/1,35063,8054676,Neony_zgina_razem_z_dworcowymi_kielichami__Nie_musza_.html (data dostępu: 10.09.2012).

J. Stanton: Edward Hopper’s „New York Movie”, dostęp online: http://www.poetryfoundation.org/archive/poem.html?id=26705 (data dostępu: 10.09.2012).

Stare neony forum, dostęp online: http://www.neony.fora.pl/ (data dostępu: 10.09.2012).

M. Taussig: Tactility and Distraction, dostęp online: http://www.jstor.org/stable/656411 (data dostępu: 01.04.2009).

Warszawskie neony na wystawie. Z Iloną Karwińską rozmawia Agnieszka Kowalska, dostęp online: http://warszawa.gazeta.pl/warszawa/1,95190,4656842.html (data dostępu: 10.09.2012).

Wielkopolskie neony, dostęp online: http://www.wielkopolskie-neony.cba.pl/ (data dostępu: 10.09.2012).

W małym kinie, nagranie piosenki Grupy Rafała Kmity w serwisie internetowym e.Kabaret.pl, dostęp online: http://www.ekabaret.pl/tv-2608-grupa.rafala.kmity..male.kino.html (data dostępu: 10.09.2012).

Statut FIAF (Fédération Internationale des Archives du Film), dostęp online: http://www.fiafnet.org/pdf/fr/fiaf_status.pdf (data dostępu: 10.09.2012).

Theaters na stronie internetowej Hiroshiego Sugimoto, dostęp online: http://www.sugimotohiroshi.com/theater.html (data dostępu: 18.09.2012).

Z miłości do kina, dostęp online: http://film.onet.pl/F,9828,1148546,1,artykul.html (data dostępu: 10.09.2012).

Filmografia

Berlin. Symfonia wielkiego miasta (Berlin. Die Sinfonie der Grosstadt). Reż. W. Ruttmann. Niemcy 1927.

Bliżej (Closer). Reż. M. Nichols. USA 2004.

Czterysta batów (Les quatre cents coups). Reż. F. Truffaut. Francja 1959.

Duch roju (El espíritu de la colmena). Reż. V. Erice. Hiszpania 1973.

François Truffaut. Autobiografia (François Truffaut. Une autobiographie). Reż. A. Andreu. Francja 2004.

Marzyciele (The Dreamers). Reż. B. Bertolucci. Francja–USA–Wielka Brytania–Włochy 2003.

Między słowami (Lost in Translation). Reż. S. Coppola. USA 2003.

Notatki o strojach i miastach (Aufzeichnungen zu Kleidern und Städten). Reż. W. Wenders. RFN–Francja 1989.

Pina. Reż. W. Wenders. Niemcy–Francja–Wielka Brytania 2011.

Serbis. Reż. B. Mendoza. Filipiny 2008.

Spirit — Duch Miasta (The Spirit). Reż. F. Miller. USA 2008.

Tak daleko, tak blisko (In weiter Ferne, so nah!). Reż. W. Wenders. Niemcy 1993.

Walizka snów(La valigia dei sogni). Reż. L. Comencini. Włochy 1953.

Wkraczając w pustkę (Enter the Void). Reż. G. Noé. Francja–Niemcy–Włochy–Kanada 2009.

Z biegiem czasu (Im Lauf der Zeit). Reż. W. Wenders. RFN 1976.

Indeks nazwisk

A

Adair Gilbert

Adamczak Marcin

Adorno Theodor W.

Agamben Giorgio

Andreu Anne

Arystoteles

Augé Marc

św. Augustyn

Augustyn Maciej

B

de Baecque Antoine

Balázs Béla

Baran Bogdan

Barthes Roland

Bataille Georges

Baudelaire Charles Pierre

Baudrillard Jean

Bauman Zygmunt

Bausch Pina, właśc. Phillipine Bausch

Bayer Herbert

Behlert Małgorzata

Bellis Mary

Belting Hans

Benjamin Walter

Bergman Ingmar

Berman Marshall

Bernhardt Sarah, właśc. Henriette Rosine Bernard

Bertolucci Bernardo

Beylin Stefania

Bieńczyk Marek

Bogard William

Bonitzer Pascal

Borden Iain

Borde Raymond

Bošković Rudjer Josip

Brach-Czaina Jolanta

Braque Georges

Brown Nathaniel

Bruno Giuliana

Bryl Mariusz

Brzozowska Blanka

Buck-Morss Susan

Budrewicz Karol

Burski Jacek

C

Casilio Maria Pia

Ceram C.W., właśc. Kurt Wilhelm Marek

Chmielecki Konrad

Cieniak Ewa

Classen Constance

Claude Georges

Comencini Luigi

Comolli Jean-Louis

Coppola Sofia

Czapliński Przemysław

D

Dalí Salvador

Dąbkowska-Zydroń Jolanta

Debord Guy

Demby Łucja

Derrida Jacques

Didi-Huberman Georges

Dilthey Wilhelm

Drobnick Jim

Dróżdż Stanisław

Dziuban Zuzanna

E

Eco Umberto

Edison Thomas Alva

Eisner William

Erice Victor

Ernst Max

Ernst Wolfgang

F

Featherstone Mike

Ferrari Mario

Fisher Jennifer

Fogg Mieczysław, właśc. Mieczysław Fogiel

Foucault Michel

Franczak Karol

Friedberg Anne

Frydryczak Beata

Fuller Samuel

G

Gadamer Hans-Georg

Gadomska Barbara

Gałczyński Konstanty Ildefons

Garrel Louis

Geissler Heinrich

Genette Gérard

Ghirardo Diane

Godard Jean-Luc

Godzic Wiesław

Gonzalez Mike

Gorska Adrienne

Green Eva

Gribé Gérald

Grieveson Lee

Gruen Victor

Guczalska Katarzyna

Gunning Tom

Guze Joanna

Gwóźdź Andrzej

H

Hall Ben M.

Hall Edward Twitchell

Harms Rudolf

Haussmann Georges Eugène

Heidegger Martin

Hendrykowska Małgorzata

Herzfeld Michael

Hessel Franz

Hołówka Teresa

Hopfinger Maryla

Hopper Edward

Howes David

de la Huerta Paz

I

Irzykowski Karol

Ivain Gilles, właśc. Ivan Chtcheglov

Izenour Steven

J

Jackiewicz Aleksander

Jacopozzi Fernando

Janicka Krystyna

Jay Martin

Jencks Charles

Jose Jaclyn

Jung Karol

Jurek Remigiusz W.

K

Kania Ireneusz

Kant Immanuel

Karkowska Magdalena

Kartezjusz, właśc. René Descartes

Karwińska Ilona

Kempna-Pieniążek Magdalena

de Kerckhove Derrick

Kinski Nastassja, właśc. Nastassja Nakszyński

Kita Barbara

Kołodyński Andrzej

Komendant Tadeusz

Konończuk Elżbieta

Kopacki Andrzej

Kostaszuk-Romanowska Monika

Kowalska Agnieszka

Kozakiewicz Stefan

Kracauer Siegfried

Krämer Peter

Krzemieniowa Krystyna

Krzysztofek Kazimierz

Kwiek Marek

L

Lacloche Francis

Lang Jacek

Langlois Henri

Lattuada Alberto

Léger Fernand

Legeżyńska Anna

Lehari Kaia

Leibniz Gottfried Wilhelm

Lem Stanisław

Leskow Nikołaj S.

Leśniak Andrzej

Lisiecka Sława

Lubelski Tadeusz

Lumière Auguste

Lumière Louis

Ł

Łankiewicz Miłosz

Łankiewicz Zbigniew

Łukomska Martyna

M

Macht Gabriel

Magritte René

Maj Anna

Majewski Tomasz

Makowska Helena, właśc. Helena Modrzyńska

Mallet-Stevens Robert

Mannoni Laurent

Manovich Lev

Marcoux Jean-Sebastien

Markiewicz Henryk

Markowski Michał Paweł

Martela Borys

Matuszewski Bolesław

McLuhan Marshall, właśc. Herbert Marshall McLuhan

McQuire Scott

Melnati Umberto

Mendoza Brillante

Merecki Jarosław

Merleau-Ponty Maurice

Metz Christian

Mikina Ewa

Milecki Aleksander

Miller Frank

Moholy-Nagy László

de Montaigne Michel

de Montaut Pierre

Morgan Michèle, właśc. Simone Renée Roussel

Motak Maciej

Mucharski Jan

Münsterberg Hugo

Murawska Monika

Murray Bill, właśc. William James Murray

N

Nacher Anna

Newton Isaac

Nichols Mike, właśc. Michael Igor Peschkowsky

Noé Gaspar

Norberg-Schulz Christian

Nowak Martyna

Nowakowski Bartosz

Nowakowski Piotr

Nycz Ryszard

O

Oławska Paulina

Ong Walter

Orłowski Hubert

Oslislo Zofia

Ostaszewska Iwona

Owen Clive

P

Pabiś Michał

Paetzold Heinz

Pałka Witold

Paquet Marcel

Pesenti Campagnoni Donata

Piątek Grzegorz

Picasso Pablo, właśc. Pablo Ruiz Blasco

Piechaczek Maria M.

Pietraszek Paweł

Pildas Ave

Piskor Stanisław

Piskorz Artur

Pitt Michael

Piwowar Magdalena

Popczyk Maria

Porges Raoul

Portman Natalie, właśc. Natalie Hershlag

Przeźmiński Jarosław

Pułka Leszek

R

Ramsey William

Ranocchi Emiliano

Rasmus-Zgorzelska Agnieszka

Ray Man, właśc. Emmanuel Rudnitzky

Rejniak-Majewska Agnieszka

Rembowska-Płuciennik Magdalena

Rendell Jane

Renner Rolf Günter

Renoir Auguste, właśc. Pierre-Auguste Renoir

Rewers Ewa

Ricoeur Paul

Rognoni Luigi

Różanowski Ryszard

Rutkowska Teresa

Ruttmann Walter

S

Salwa Piotr

Sander Otto

Sauerland Karol

Schiaparelli Elsa

Schivelbusch Wolfgang

Scorsese Martin

Scott Brown Denise

Sikorski Janusz

Sławek Tadeusz

Sobczyk Iwona

Sobkiewicz Leszek

Sommer Manfred

Sontag Susan

Sowińska Iwona

Stanisz Katarzyna

Stanton Joseph

Stoichita Victor I.

Suberlak Stefan

Sugimoto Hiroshi

Sukiennik Tomasz

Synnott Anthony

Syska Rafał

Sytnik-Czetwertyński Janusz

Szczucka Natalia

Szydłowska Waleria

Ś

Świtek Gabriela

T

Taussig Michael

Telicki Marcin

Tiedemann Rolf

Tokarski Dominik

Tomczyk Edyta

Travers Morris W.

Truffaut François

Trznadel Jacek

Turowski Andrzej

U

Ugniewska Joanna

Urbach Henry

Urbanowicz Andrzej

Urbańska Marta A.

V

Valentine Maggie

Venturi Robert

Viot Nicolas

Virilio Paul

W

Wells Walter

Welsch Wolfgang

Wenders Wim (Ernst Wilhelm)

Whale James

Williams Linda

Winskowski Piotr

Wittgenstein Ludwig

Wodiczko Krzysztof

Wojciechowski Jan Stanisław

Wojtaś Andrzej

Y

Yamamoto Yohji

Z

Zaporowski Andrzej

Zawojski Piotr

Zeidler-Janiszewska Anna

Zielinski Siegfried

Ż

Żaboklicki Krzysztof

Żurowska Natalia

Strona redakcyjna

Justyna Budzik

Dotyk światła.

O zmysłowym doznawaniu kina

Katowice 2015

Copyright © by Justyna Budzik, 2012

Opracowanie graficzne

Natalia Armata

Korekta, adjustacja, indeks

Małgorzata Nadwadowska

ISBN 978-83-60406-61-8

Wydawnictwo FA–art

40–013 Katowice, ul. Staromiejska 6 lok. 10d

Zamówienia

www.FA–art.pl

prenumerata@FA–art.pl