Czerwona zemsta II ebook

ROZDZIAŁ I

Wraz z początkiem czerwca i nastaniem ciepłych dni zaczęły się żniwa. Na pola wychodził, kto żył; łany zaroiły się od kosiarzy i od krasnych chust kobiet, które wiązały kłosy w snopy. One też stały gęsto na polach, ciesząc oczy rolników, którzy załadowywali nimi drabiniaste wozy, by jak najprędzej zwieźć je do stodół. Szczęściem pogoda ustaliła się cudna i nie przeszkadzała w robocie. Prace szły więc wartko i ludzie mogliby mieć nadzieję, że zboża starczy nie tylko na zasiew przyszłoroczny, ale i na mąkę. Mogliby, gdyby nie ci, którzy łupili ich z owoców ich pracy.

Prawie co dzień rozchodziła się między ludźmi wieść, że jadą po kontyngenty. Wieści te budziły przestrach, bo niejeden z trudem tylko wiązał koniec z końcem, byle do przednówka starczyło. Było to tym trudniejsze, że nie ze wszystkich pól można było korzystać, bo część z nich pełna była jeszcze niewybuchów i min, które dopiero wyciągać było trzeba. Ale o to nikt nie pytał. Dlatego ludzie zawczasu szykowali skrytki, które miały uchronić choć część towaru przed drapieżnymi rękoma nowej władzy. „Orlik” zaś szykował się do ucinania tych rąk.

„Spokojny” wpatrywał się z uwagą w lustro, manipulując ostrzem brzytwy. Musiał być zadowolony z oględzin, bo uśmiechnął się i podszedł do studni. Naciągnął wiadro wody i ściągnąwszy koszulę, obmył się starannie. Następnie wylał na siebie całe wiadro. Patrzył obojętnie, jak woda ściekała mu po twarzy strugami. Parskał przy tym jak wieloryb. Rzucił okiem po Wólce Trojanowskiej. Wieś cała zapchana była wojskiem. Na środku wsi stały wozy taborowe, które wypełnione były uzbrojeniem. Chłopcy kręcili się z dziewczynami. Póki ani dziewczyna, ani jej rodzice się nie skarżyli, patrzył na to przez palce.

Ukończywszy poranną ablucję, zabrał się za czyszczenie broni, którą zawsze utrzymywał w należytym porządku, bo od tego często życie zależało. Z szybkością, znamionującą sporą wprawę, rozebrał pistolet na części, przepatrzył je, po czym złożył z powrotem. Pochłonięty tymi czynnościami nie dostrzegł chłopa, który biegł ku niemu, wlokąc za sobą córkę, z płaczem mu się opierającą. Ale człowiek ten zbyt był rozeźlony, by na jej opór zważać, i przyciągnął ją przed „Spokojnego”, który uniósł powieki.

Schował pistolet. Rzucił spojrzenie zaczerwienionej od płaczu dziewczynie, która nie przestawała buczeć. Spostrzegł, iż stary i pięści nie żałował, bo śliwę miała pod okiem.

– Widzę, że pięści w robocie były – rzekł zimno. – Pewnie, że dziewczynę łatwo zbić, bo słaba jest i bezbronna.

– A pewnie – rzekł chłop. – Swoje prawa ojcowskie znam i nikt mi ich odbierał nie będzie. A do was po sprawiedliwość przychodzę, bo z waszym żołnierzem ona dziecko ma. Zwą go „Ogień”. – Tu szarpnął dziewczynę, aż syknęła z bólu. – Zadarł jej spódnicę i zrobił, co chciał. Ale ja nie z takich, co zmilczą pokornie. Nie dopuszczę, żeby ludzie ozory na mnie wyostrzali, że córki uchronić nie potrafiłem.

„Spokojny” uniósł się i spojrzał na dziewczynę, która stała cały czas z pochyloną głową trzymana przez ojca. Wstał i podniósł ręką jej podbródek, po czym rzekł:

– Posłuchaj, dziewczyno. Oskarżasz chłopaka o ciężkie przestępstwo, a wiesz, jaka jest kara za takowe przewiny? Weźmiesz to na swoje sumienie? Dlatego pytam cię jeszcze raz. Czyś ty aby nie po dobroci z chłopakiem w krzaki poszła, a teraz kłamiesz, by się przed ojcem zastawić?

Stary chciał coś powiedzieć i już usta otwierał, ale zmroził go jednym spojrzeniem. Wpatrywał się w dziewczynę intensywnie, jakby chciał do dna jej duszy zajrzeć.

Jej zaś było dziwnie pod tym badawczym spojrzeniem. Ojca bała się jak ognia, bo żelazną ręką rodzinę w ryzach trzymał. Wszyscy się go słuchali, nawet jej bracia, choć już czuprynami do powały dosięgali. Tym bardziej nie mogła sprzeciwić się i ona, kobietą będąc. Bała się go, bo w gniewie nie znał miary, zwłaszcza gdy podpił nad miarę, co ostatnio zdarzało się coraz częściej. Wtedy i do bitki był skory. Tak, że czasem do sąsiadów uciekać musieli, by spod jego pięści ujść. Tymczasem rodził się w niej bunt.

Bunt ten tkwił w ojcowych planach, w myśl których postanowił wydać ją za sąsiada, z którym w wielkiej przyjaźni żył. Takie układy nie były w tamtych czasach niczym nadzwyczajnym. I pewnie Maryna podporządkowałaby się ojcowej woli, gdyby nie to, że innego pokochała. Do tego jednak nie przyznawała się nawet przed matką, wiedząc, że nigdy nie zaakceptowałaby podobnego związku. Chłopak był bowiem biedny jak ta mysz kościelna. Po wyrobkach chodził do bogatszych gospodarzy, bo z własnego spłachetka, które po rodzicach odziedziczył, wyżyć nie mógł. Dlatego też, choć przystojny, nie mógł znaleźć takiej, która by chciała na ubogą gospodarkę przyjść.

Spotykali się po miedzach i sadach. Z tych spotkań wynikło jej nieszczęście, bo krwawić przestała. Nie wiedziała, co robić. Wprawdzie nie raz słyszała, że wiele dziewuch dziecka pozbywało się, chowając maleńkie truchła po miedzach, ale na to było jeszcze za wcześnie. A po drugie brał ją strach przed ogniem piekielnym, w którym przyszłoby jej gorzeć, gdyby tak postąpiła. Postanowiła więc oskarżyć którego z żołnierzy, którzy u nich czasem kwaterą stawali. Ale skąd ten diabeł mógł to wiedzieć? – myślała, patrząc na „Spokojnego”, który nie spuszczał z niej badawczego wzroku.

– Po sprawiedliwość przychodzicie – mówił „Spokojny” – uważajcie tylko, by was ona nie zgniotła. Wiem ja dobrze, że dziewczyna boi się was, bo nazbyt często pięści na niej zaprawiacie. Ale to wasza rzecz. Moja – troszczyć się o ludzi swoich, by ich krzywda nie spotkała. Wiem dobrze, dziewucho, z kim cnotę zgubiłaś. Mam ja powiedzieć czy sama prawdę wyznasz?

Maryna przybladła. Rzuciła spłoszone spojrzenie to w lewo, to w prawo, jakby szukała, u kogo by mogła znaleźć oparcie. Ale spostrzegła jedynie rozszalałe z wściekłości oczy ojca. Wiedziała, że hamuje się tylko przez wzgląd na obecność „Spokojnego”, ale w domu dostanie tak, że przez tydzień nie usiądzie. A przecież strzegła się, by jej nikt w ramionach Mateusza nie przyuważył. I pewna była, że sekret ów do niej tylko należy.

– No jak, sama powiesz ojcu swojemu, kto jego zięciem będzie? – pytał „Spokojny”, który bynajmniej nie miał zamiaru odpuścić.

Gdyby to jeszcze nie chodziło o „Ognia”, to może by po cichu całą sprawę załatwił. Ale nie pozwoli, by w związek jego przyjaciela miał wtykać nos ktoś, kto chce go zniszczyć. Sam szczęścia nie szukał, bo go nie pragnął. Ale na szczęście Małgorzaty i Janka patrzył z radością. Dlatego nieubłaganie ciągnął:

– Chciałaś dobrego człowieka, który nigdy ci najmniejszego zła nie zrobił, błotem obrzucić i szczęście jego zburzyć. Łatwo ci przyszło potwarz językiem rzucić. Czas najwyższy chyba, bym prawdę powiedział.

Maryna poznała, że dłużej skrywać prawdy nie ma sensu. Wzięła więc głęboki oddech i rzekła:

– Moim kochankiem był Mateusz Kłąb.

Gdyby teraz, w początku czerwca śnieg spadł, mniejsze by na starym zrobił wrażenie niż te słowa własnej córki. Sczerwieniał, palcami koło oczu przebierał, a oczy wyszły mu z orbit. Usta otwierały mu się, to zamykały; najwidoczniej chciał coś mówić, tylko nie mógł, bo mowę miał odjętą.

– Chcieliście sprawiedliwości, to ją macie – rzekł „Spokojny”. – Własna córka wam prawdę rzekła, bo ja blefowałem, by z niej ją wydobyć. A ty, Maryniu droga – zwrócił na dziewczynę pogardliwe spojrzenie – chciałaś mieć Janka, będziesz miała Mateusza. Ale się nie przejmuj. Każdy chłop ma w portkach to samo, Mateusz mu czy Kuba.

Roześmiał się okrutnie, bo dziewczyny nie żałował wcale. Zostawszy sam, zamyślił się nad rozkazami, które od „Orlika” otrzymał. Atak na „Katyń Rycki” nie wydawał mu się rzeczą bezpieczną. Raz dlatego, że Rykom łatwiej było pomocy udzielić, bo położone były przy ruchliwej szosie, którą łatwo wojsko było podesłać. Z tego, co wiedział, Ryki w prawdziwą twierdzę zamieniono, które i bez pomocy z zewnątrz długo i skutecznie bronić się mogły. Ostatnio jeszcze je wzmocniono stalowymi drzwiami, którym tylko piaty mogły poradzić albo plastik.

Rozmyślanie przerwał mu Janek, który ku niemu szedł. Zrobił mu miejsce obok siebie.

– Szkoda, że wcześniej nie przyszedłeś, to byś się z teściem minął – rzekł wesoło, klepiąc go po plecach.

Janek spojrzał na przyjaciela z bezbrzeżnym zdumieniem. „Spokojny” nie wytrzymał i parsknął śmiechem. Paroksyzm był silny i gwałtowny. Oczy zaszły mu łzami. Dopiero gdy przyszedł do siebie, opowiedział Jankowi o dziewczynie, która chciała wrobić go w dziecko.

– Mnie jej żal – odparł Janek. – Ojciec ją zatłucze, bo tak zagłuszy sumienie. A co ona winna, że się zakochała w tym, co się jej podobał, a nie w tym, którego przeznaczył jej ojciec? Co za przyszłość ją czeka? O ożenku będzie mogła zapomnieć. Bo takiej ani wdowiec, ani nawet kaleka nie weźmie. Chyba z Kłębem przyjdzie jej się sprzęgnąć, ale on może jej nie zechcieć, bo samemu łatwiej żyć. Ale spał z nią, to ją może na ślubny kobierzec poprowadzi?

„Spokojny” roześmiał się.

– Gdybym ja miał się żenić z każdą, z którą spałem, to za przykładem Turków harem musiałbym założyć. Tylko ty jesteś tak szlachetny, że zamiast się wściekać, to jeszcze się o nią troszczysz. Chytra lisica była, ale łapy jej przyciąłem. A ty zamiast mi gorąco dziękować, że cię przed twoją Małgorzatą oczernić nie zdołała, to jeszcze mi przytyki robisz.

Janek istotnie dziękował gorąco „Spokojnemu”. Sprawa faktycznie mogła mieć dla Małgorzaty duże znaczenie. A w jej stanie powinna unikać silnych wzruszeń, które niebezpieczne dla dziecka być mogły. Gdy o tym pomyślał, otarł pot z czoła. Małgorzata i tak była drażliwa, jak każda kobieta w odmiennym stanie; znosił jej humory ze stoickim spokojem, bo czuł się winny, że nie może się nią opiekować. A przecież dobry mąż powinien nosić żonę na rękach, gdy ta w ciąży jest. Oni wprawdzie nie byli małżeństwem, lecz przeżyli ze sobą więcej niż wiele par, które stanęły na ślubnym kobiercu. W ogóle całe ich życie było szybkie. Nie minęło przecież nawet kilka miesięcy, odkąd się poznali, a on tak się w niej zatopił, że prawie oddychać bez niej nie mógł.

– Zastanawiałem się, czy w ogóle wyjdziesz od swojej dziewczyny – przerwał milczenie „Spokojny”. – Pamiętaj o tym, że masz inne obowiązki prócz wzdychania do niej. Powinieneś o tym pamiętać, zwłaszcza że „Orlik” ma do ciebie i tak żal, bo pluton bez rozkazu opuściłeś. Zapamiętaj sobie, że żołnierz w czasie wojny nie ma ani żony, ani kochanki. Chyba że taką. – Podniósł pistolet. Spojrzawszy w zasępioną twarz Janka, wybuchnął śmiechem.

– „Orlik” twardy jest, bo gdyby nie był, to żadnego poważania u ludzi by nie miał. Ale nie Scylla, to by nie miał zrozumienia, że ciężko służyć, gdy serce do swoich ciągnie. Nic się nie bój. Nie tylko bury nie oberwałeś, ale i na rzetelne pochwały zarobiłeś. A on nie z tych, co chwalą bez przyczyny. Swoją drogą, ładnie poszatkowałeś tych komuchów. Tylko Franciszka żal. Jak słyszałem, na zamek go wywieźli. Cóż, dziś jego, jutro nas. – Sięgnął do kieszeni spodni, podał Jankowi dokumenty.

Czytał skupiony, a w miarę jak przebiegał wzrokiem po odszyfrowanym tekście, twarz mu się rozjaśniała. Skończywszy, wydobył zapalniczkę i podpaliwszy kartkę, obserwował, jak skręca się, zmieniając w kupkę popiołu.

– „Orlik” chce, żebym zajął się likwidacją kilku ubeków w Żelechowie. Mam wspierać w tej akcji drużynę dywersyjną z Woli Zadybskiej. Dziwne trochę, że miejscowej placówce tego nie zleci. Dla nich to łatwizna, bo znają tam każdą uliczkę; wiedzą, jak uskoczyć.

– Ale i ich tam znają – stwierdził „Spokojny”. – Ja mam jechać na odprawę wraz z innymi dowódcami. „Orlik” nie bez przyczyny nas wzywa; pewnie szykuje coś, co komunistów zaboli. A i tak zalaliśmy im sadła za skórę, od czasu, jak wiosna nadeszła. Walczyliśmy na obszarze dwóch Wojewódzkich Urzędów Bezpieczeństwa i czterech powiatowych. Ale sił nam od tego nie przybyło, a czerwonych wręcz przeciwnie.

– Od kiedy to przejmujesz się dysproporcją sił?

– Odkąd jestem odpowiedzialny za los moich ludzi – odparł. – Swoim mogę rozporządzać wedle własnej woli. Ale cudzego nie wolno mi lekkomyślnie narażać.

Spojrzał na zegarek. Najwidoczniej stało się coś, co go zaniepokoiło, bo uniósł się z ławki. Spojrzał na słońce, którego tarcza zbliżała się już do zenitu. Janek powędrował za jego spojrzeniem, lecz nie dostrzegł nic niepokojącego. Zdziwiony zaczął mówić:

– Magda dawno powinna już doprowadzić chłopaków do nas. Poszła po rannych, co kurowali się po bitwie w Lesie Stockim i wygrali bój ze śmiercią.

– Myślisz, że coś mogło jej się przytrafić?– zapytał Janek z niepokojem.

Lubił Magdę. A od czasu, jak pokazała, że w potrzebie i bronią potrafi się posłużyć, zaczął ją szanować. Poderwał się więc błyskawicznie i skoczył do swoich ludzi. „Spokojny” ruszył za nim. W ciągu pół godziny zgrupowanie osiągnęło gotowość bojową. Zaspani chłopcy zostali wyciągnięci z kwater. Na gwałt poprawiali mundury, pobierali broń, sprawnie odnajdywali swoje plutony, drużyny i sekcje. Dowódcy stawali przed swoimi plutonami, w których brakowało tylko ludzi z czat, gdyż te nie mogły porzucić obowiązków.

„Spokojny” monotonnym głosem zapoznawał ludzi z sytuacją, gdy między szeregi wpadli żołnierze, którzy mieli być doprowadzeni do zgrupowania przez Magdę. Brakowało jednak dwóch. Pozostali wyglądali na śmiertelnie przerażonych.

– Panie komendancie – meldowali „Świtowi”. – Niedaleko za Trojanowem ostrzeliwali nas sowieccy telefoniści. Próbowaliśmy się od nich oderwać, ale dwóch z nas oberwało. Magdę i jednego z nas zabrali do Trojanowa.

„Spokojny” zaklął szpetnie. Zamyślił się posępnie. Wprawdzie nie w jego rękach leżała komenda, ale wiedział, że „Orlik” wyznaczył go po to, by pilnował „Świta”. Na razie nie miał mu nic do zarzucenia – wojsko trzymać w ręku potrafił, ale i powierzonej sobie władzy nie nadużywał. Teraz jednak sprawa wyglądała na znacznie poważniejszą.

Miał wyraźne rozkazy, by przygotowywać atak na Ryki, ale obecnie należało odłożyć to na czas niewiadomy. Chyba, żeby Magdę swemu losowi pozostawić. Dwoje ludzi nie może o losie setek decydować. Przechadzał się przed frontem wojska. Zatrzymał się przed „Świtem”.

– Nie wiem, co robić powinniśmy. Na „Orlika”, by sprawę rozstrzygnął, czekać nie ma po co. Nim tu dotrze, albo już ich sprawią, a wtedy marsz na Trojanów będzie pozbawiony sensu, albo my się cofniemy. Ale wtedy atak na Ryki spali na panewce.

– Moim zdaniem radzić można, gdy czas na to – rzekł „Świt”. – Ratować ich trzeba. Magda za dużo wie, byśmy mogli ją w ich rękach pozostawić. W Trojanowie musieliby durnie siedzieć, by się nie zorientować, że jesteśmy w pobliżu. A gdyby nawet się nie zorientowali, to z pewnością wyślą w teren wywiadowców, by nas znaleźli. Poza tym Ryki nie kamień, nie przesuną się. Na atak czas zawsze.

Obrócił się do pozostałych.

– Czekam waszego zdania, mego za nieomylne nie podając.

Sprawa przeszła gładko, bo każdy miał chęć wejść już do walki. Ustalono tylko szczegóły planu. Wedle jego założeń Janek wziął swój pluton i popędził ku garwolińskiej szosie, na wypadek gdyby więźniów z Trojanowa odesłano. Było to prawdopodobne, bo trojanowski posterunek nie nadawał się do tego, by trzymać w nim jeńców, których ktoś mógł próbować odbić.

Zebrał swoich ludzi i ruszył na szosę. Szedł szybko, na zmęczenie nie patrząc. Wprawdzie na wielu twarzach perlił się pot, gdy przebijali się przez lasy, którymi chcieli ku wstędze drogi dojść. Wielu nogi odmawiały posłuszeństwa, ale żaden ani pisnął, bo wstyd im było przed towarzyszami. Janek nie patrzył do tyłu, skupiony był na plecach przewodnika, który wiódł ich niedostępnymi leśnymi duktami. Czasem gałąź smagnęła go po twarzy albo który z żołnierzy potknął się na korzeniu, którego w porę nie spostrzegł.

W powietrzu pachniało latem. Ptasie trele rozbrzmiewały na gałęziach, które osłaniały ich przed promieniami słonecznymi. W oddali rozlegał się szelest, gdy płoszona hałasem zwierzyna umykała w leśne odstępy. A oni szli i szli. Drzewa umykały przed nimi; jedne podobne do drugich. Żaden z nich nie potrafił się zorientować w tej plątaninie gałęzi. Jedynie przewodnik zdawał się wiedzieć, gdzie idzie, bo nie zatrzymał się na żadnym rozwidleniu, tylko szedł dalej.

– Daleko jeszcze ciągną się te lasy? – mruknął Janek, przeskakując nad wykrotem. – Bo mi się zdaje, że od dobrej godziny wkoło chodzimy.

– Spokojni bądźcie – odparł chłop. – Znam ja te lasy nie od dziś. Skrótem idziemy, który ku drodze prowadzi. Mój dziad tędy powstańców prowadził, a ja was. Miły Boże, jak to się wszystko u nas powtarza! – roześmiał się. – Do lasu żaden kacap ani szwab nie wejdzie, bo i drzewa mają ten rozum, że swojego od wroga odróżnią. A pięknie tu. Wiosną ptaki śpiewają, wszystko się zieleni, aż człowiekowi lżej na duszy się robi. Tak czterdzieści lat po nich chodzę, jeszcze wszystkich nie przeszedłem…

Uciszył go podniesioną ręką. Przez gęste chaszcze przebijać się bowiem zaczęły przytłumione odgłosy szosy – warkot nielicznych motorów mieszał się ze stukotem końskich kopyt i zgrzytem żelaznych kół wozów. Wstrzymał pozostałych i nakazawszy ciszę największą, skradać się zaczął. Pilnie badał grunt przed sobą, by żadna gałązka go nie zdradziła. Za nim szli pozostali, tamując dech w piersi. Wkrótce las przerzedził się na tyle, że dostrzegli szosę. Ludzi na niej było niewielu. Nie dziwiło to przewodnika, który rzekł:

– Żniwa się zaczęły, a w taki czas nikt chętnie z domu nie wyjeżdża. Nawet jak kto parobków ma, to swego dobra najlepiej swoim okiem doglądać. – Obejrzał się za siebie. Samemu pilno mu było do gospodarstwa i tak chytrze rozmowę wykręcał, by o tym wspomnieć. Jakoż nie zawiódł się. Janek żegnał go serdecznie, wciskając pieniądze, które chłop wziął bez ceregieli, bo od przybytku głowa nie boli. Ruszył więc w powrotną drogę, pogwizdując wesoło, bo kamień spadł mu z serca. Wychodząc, nie był nawet pewny, czy wróci do domu. A oto wracał. Nie tylko z głową, ale i z groszem w kieszeni.

Janek zapomniał o nim, gdy tylko z oczu mu zniknął. Ze spokojem ruszył wzdłuż drogi, dbając, by nie móc być z niej dostrzeżonym. Wypatrywał dogodnego miejsca na zorganizowanie zasadzki. Wybór robił tym staranniejszy, że spodziewał się zmierzyć z liczną eskortą, którą na pewno do transportu przydzielono. Miejsce musiało być takie, aby dawało przewagę atakującym. Patrzył więc okiem dowódcy. Na koniec znalazł miejsce, w którym droga wchodziła w podwójny zakręt, a porośnięty gęstymi krzakami las dawał należytą osłonę. Tam też legł na mchu, obok swoich ludzi, którzy leżeli z karabinami przy policzkach. Twarze ich były spokojne, jak u ludzi, którzy zwykłą wykonywali robotę.

Zresztą poznać to było można po samym ich zachowaniu. Choć od szosy nie dzieliło ich więcej jak czterdzieści metrów, to żaden odgłos nie zdradził ich pozycji. W powietrzu słychać było jedynie szum liści i ocierające się o siebie gałęzie. Tymczasem na drodze panował normalny ruch. I ani jeden z będących na niej ludzi nawet nie przypuszczał, że w pobliżu jest cały pluton partyzancki. Ale nawet doświadczonemu żołnierzowi ciężko milczenie zachować. Dlatego tu i ówdzie szepty zaczęły się pojawiać:

– Gdzie my właściwie jesteśmy?– rzekł jakiś głos.

– Pod Gończycami – padła odpowiedź. – A chłop chytry. Tak nas prowadził, że nikogo my przez całą drogę nie napotkali.

– Ładny grosz za to wziął. Ja bym mu na miejscu dowódcy kijaszkiem zapłacił, a nie pieniędzmi, których wiele już nie ma.

Dosłyszał te ostatnie słowa Janek i brwi zmarszczył.

– Nie będziesz ty na moim miejscu, póki rozumu nie nabierzesz. Chciałbyś ty spokojnych ludzi batożyć? A kto ci dał takowe prawo? Ci ludzie i tak biedni są. Żaren nie wolno im trzymać, bolszewicy zabierają im krowy, by tej mleka dla najmłodszych nie mieli. Do orki używają często własnej żony i dzieci, bo konie im zabrano. Ziemie tu liche i nieurodzajne. A z tego, co się urodzi, jeszcze podatki nieludzkie wybierają. Gdybyśmy ich krzywdzić mieli, to lepiej by nam to było robić w ubeckich szeregach. Zamknąć mi tu pyski, póki jeszcze języki w nich macie.

Umilkli, bo mocno przemówił. Siedzieli więc, broń przepatrując, by ich nie zawiodła. Andrzej Remiszewski przeglądał taśmę z nabojami do CKM-u, w której pieczołowicie krzywych wypatrywał. Co chwila poprawiał coś przy celowniku. Widocznie szukał odpowiedniego ustawienia. Wiedział, że jemu pierwszemu przyjdzie zacząć przedstawienie, by chłopakom zadanie ułatwić. Dlatego też pracował w skupieniu, z twarzą napiętą jak postronki. Chłopcy też mu nie przeszkadzali, wiedząc, jak wiele od celności jego ognia zależeć będzie.

Janek te sprawy jemu pozostawił, ufając jego wielkiemu doświadczeniu. Sam przepatrywał za pomocą lornetki teren i czekał. Długoletnia praktyka dała mu doskonałą znajomość wojny i ludzkiej natury. Wiedział, że młody rekrut tym się różni od starego wiarusa, że nie ma cierpliwości, którą dopiero długoletnia praktyka w człowieku wyrabia. Młody żołnierz nie umiał czekać, skłonny był do lekkomyślnych działań, które niekiedy stawały się przyczyną jeśli nie zguby, to ciężkich strat. On potrafił czekać. Tak jak stary wilk, który inaczej niż na śmierć nie ukąsi. W swoim plutonie miał tylko takich, jak on sam – wojowników z rzemiosła, dla których wojna była tym, czym słońce w dzień – normalnością.

Dlatego nie targał nim żaden niepokój. Dla takiego oddziału, jakiemu przewodził, i dla takiego dowódcy, jakim sam był, było to zadanie łatwe. Niemniej niczego nie zaniedbał, by wykonać je możliwie szybko i bez większych strat. Pewien był, że mu zwierzyna nie ujdzie, jeśli się pokaże. Dlatego w oczach miał wesołe iskierki, a radość na twarzy. Jedyne, co go niepokoiło, to że niepotrzebnie tu tkwi, bo jego ludzi już kto inny, a mianowicie „Świt”, odbił. Lecz były to płonne obawy. Po godzinie oczekiwania konwój ukazał się na drodze.

Składał się z trzech ciężarówek, które poprzedzały dwa motocykle. Spostrzegł ich przez lornetkę. Błyskawicą przysunął się do Andrzeja i wydał mu krótkie instrukcje. Sam sięgnął do pasa po granat, po czym czołgając się ku szosie, podsunął się bliżej. Następnie delikatnie rozsunął krzaki. Był tak blisko, że mógł rozróżnić twarze jadących motocyklami. Wyćwiczonym ruchem odkręcił zawleczkę, wziął zamach i rzucił. Przez chwilę obserwował tor lotu granatu, który zatoczył w powietrzu krótki łuk i spadł idealnie, między dwa motocykle.

Potężny huk targnął powietrzem, a pojazdy upadły na bok i potoczyły się po szosie. Zagrały ukryte w lesie stanowiska strzeleckie. Pociski uderzały z grzechotem o plandeki ciężarówek. Kierowcy przyśpieszyli, chcąc wyrwać się spod ostrzału, ale drugi granat zapalił pierwszą ciężarówkę. Szoferka stanęła w płomieniach, blokując drogę odwrotu. Żołnierze z eskorty wyskakiwać poczęli na drogę, by życie ratować. Kilku już na niej zostało, w konwulsjach i kałuży własnej krwi. Jeden jednak – widocznie miał w piersi mężniejsze od innych serce – wciąż ostrzeliwał się z broni automatycznej.

Janek widział go, jak wychyla się zza ściany ciężarówki, puszczając serię za serią. Niewiele myśląc, skoczył przez drogę. Biegł długimi susami, wzrok mając skupiony na przeciwniku. Odliczał sekundy. Dostrzegł głowę wroga wychylającą się zza ściany ciężarówki. Uniósł swój pistolet. Nagle rzucił się do przodu, przewrotem, by uniknąć serii, która przeleciała smugą przez miejsce, gdzie jeszcze przed chwilą była jego głowa. Poderwał się i skoczył.

Znalazł się przy klapie ciężarówki. Jego przeciwnik drżącymi palcami usiłował odbezpieczyć pistolet, który najwyraźniej odmówił posłuszeństwa. Bez wahania chwycił go za rękę i uderzył kolbą pistoletu w usta. Sowiet zalał się krwią, a z ust wypadły mu zęby. Siła ciosu odchyliła go do tyłu i runął głową między dwie ławki, gdzie stłoczono ludzi.

– No, koniec waszej jazdy – rzekł Janek, odpinając klapę z bolców, która opadła z chrzęstem. – Jeśli kto nie da rady wyjść o własnej mocy, niech czeka, by go na końcu wyniesiono. – Rozejrzał się dookoła, by sprawdzić, czy jeszcze gdzie indziej nie będzie potrzebny. Lecz tam sprawa była już rozstrzygnięta. Zdążył zobaczyć, jak jego ludzie pomagają wychodzić ludziom, z których wielu nosiło ślady po sowieckich rękach. Szukał oczami Magdy i dwóch swoich ludzi. Znalazł ich stojących przy małej dziewczynce o popielatych włosach i jasnowłosym chłopcu.

Podszedł do nich.

– Nie umieją strzelać – mówiła Emilka.– Gdyby nie to, żem mała, toby mi się ilość ołowiu w organizmie zwiększyła. Drzewem trzeba było drogę zablokować, to by nie umknęli. A tak wywinęliby się, gdyby nie stracili głowy.

Roześmiał się. Mała obróciła się ku niemu, gotowa stanąć do walki z człowiekiem, który ważył się z niej śmiać. Spojrzała na jego szczupłą, umięśnioną sylwetkę.

– Z czego się śmiejesz? – zapytała z błyskiem złości w oczach.

Nie zdążył odpowiedzieć, bo Magda go spostrzegła i rzuciła się na szyję. Objął ją, ale pocałować się nie pozwolił.

– Musieli cię czerwoni tęgo nastraszyć, skoro się na mnie rzucasz – zauważył. – Powiedz mi lepiej, kto to tak zuchwale sobie ze mną poczyna. – Wskazał głową na Emilkę.

Magda stała przez chwilę zarumieniona. Żałowała, że dała się ponieść emocjom. I to w dodatku przy ludziach. Wdzięczna była Jankowi, że zdawał się nie zauważać jej zachowania. Nie pałała do niego uczuciem. Wiedziała, znając Janka i Małgorzatę, że tych dwoje jest dla siebie stworzonych. To tylko rozstrojone nerwy, wywołane aresztowaniem i nagłym odbiciem, sprawiły, że zachowała się zbyt emocjonalnie. Dlatego rzekła:

– To jest Emilka Komarnicka i jej przyjaciel, który razem ze mną w więzieniu siedział. Nie wiem, skąd pochodzą, bo mi się nie spowiadali. A sporo im zawdzięczam, bo ta mała opatrzyła mi nogę. Nawet fachowo.

– Straciłam na to kawałek porządnej sukienki – zauważyła Emilka. – Zwrócisz mi po wojnie. A to jest ten twój sławny dowódca? – Wskazała palcem na Janka.

– Nie pokazuj palcem na ludzi, bo to nieładnie – odparła Magda. – Tak, to jest mój dowódca.

– Czym mam pokazać? Nogą? Ale teraz chodźmy stąd, bo mi do grobu nieśpieszno, a tam właśnie trafimy, jeśli z odwrotem zwlekać będziemy.

Ruszyła przed siebie. Więc to jest córka „Wiernego” – pomyślał Janek, patrząc na oddalającą się dziewczynkę.

Po chwili już ogarnął oddział i z ulgą przekonał się, że nie było ani rannych, ani zabitych. Na polu zostali więc tylko sowieccy żołnierze, którzy przed kulami umknąć nie zdołali. Trzy ciężarówki płonęły jeszcze długo, jako jedyny ślad po stoczonej tu walce.

ROZDZIAŁ II

Klęski ponoszone na obszarze czterech PUBP i dwóch WUBP udowodniły Igorowi, że sprawy źle stoją. Na to niepodobna było dłużej oczu zamykać. Nie miał on nigdy tego w zwyczaju. Dlatego z wielką starannością przyglądał się grom operacyjnym, które przeciw „Orlikowi” prowadzono. Nie dostrzegł żadnych większych uchybień, a mimo to rozpracowanie nie dawało zadowalających rezultatów. Gdyby jeszcze nie chodziło tylko o „Orlika”. Ale pozostałe działania też przynosiły wymierne skutki. Wniosek, jaki z tego wyciągnął, musiał być oczywisty. W warszawskiej centrali był ktoś, kto pracował dla „Orlika”.

Z myślą tą nie zdradzał się przed nikim, zbyt był bowiem doświadczonym człowiekiem. Po cichu nakazał ściągnąć wszystkich sowieckich doradców, którzy nadzorowali działania poszczególnych urzędów bezpieczeństwa. Nie przyjął ich jednak w Warszawie, tylko w Zalesiu, gdzie sam wyjechał pod pozorem wypoczynku. Nie chciał spłoszyć za wcześnie zwierza, który głupi być nie mógł, jeśli potrafił tak długo wodzić ich za nos.

Zebrawszy wszystkich na leśnej polanie, gdzie tylko wiatr i drzewa słuchać ich mogły, zagaił:

– To, co omówić mamy, musi pozostać między nami. Dlatego z góry was uprzedzam, że tym, co tu ustalimy, chwalić się nie wolno. A kto by zaś paplał jęzorem i gadał, o czym nikt wiedzieć nie powinien, tego ja ukarać potrafię. – Potoczył spojrzeniem po obecnych, ale wszyscy siedzieli cicho jak trusie, w oczy tylko mu patrząc.

– Wezwałem was tutaj, bo nad sprawą „Orlika” radzić mamy. Podległe mu jednostki działają na obszarze, który waszej pieczy powierzono. Wiem, że znacie się na swojej robocie, ale mimo to nie możecie pochwalić się większymi sukcesami. Przyglądałem się waszym planom, ale nic nagannego w nich nie znalazłem.

– To po co nas wezwaliście? – rzekł doradca kozienickiego PUBP. – Jeszcze każecie nam zachowywać specjalne środki ostrożności, jakby o spisek albo o zdradę chodziło. Chcecie, żeby się nami nasi towarzysze z resortu zajęli? Jeśli tak, to sami tą drogą idźcie, bo mi do trumny nieśpieszno.

– Milcz, jeśli nie chcesz trafić tam, gdzie i tak zmierzasz. – Utkwił w przeciwniku palące spojrzenie. – Jesteś głupcem, jeśli myślisz, że Moskwa będzie dalej łaskawym okiem patrzyła na waszą nieudolność. Kiedy dotrze do was, że na jednym wózku jedziemy? Ja nie zamierzam czekać z założonymi rękoma, aż Stalin mnie odwoła.

Po tych słowach zapanowała cisza. Doradcy porozumiewali się oczami. Każdy z nich wiedział, że limit klęsk i wpadek już się wyczerpał. O tym, jak traktowano tych, którzy zawiedli zaufanie Stalina, wiedzieli aż za dobrze. Na spotkanie ze śmiercią żaden z nich nie miał ochoty. Dlatego też, choć nie cierpieli Igora, postanowili wysłuchać spokojnie, z czym przychodzi. Wiedzieli, że jemu przede wszystkim powinno na sukcesie zależeć.

– Zgaduję, że przyjechaliście tu z gotowym rozwiązaniem naszych problemów – rzekł doradca rycki. – I w tym rację macie, że los nasz od naszych działań zależy. Nie ma więc najmniejszego powodu, byśmy szarpali się między sobą, gdy wspólnego wroga mamy, który nas wszystkich o zgubę przyprawić może. A zgaduję, że do tego nikomu z nas nieśpieszno.

Igor wyparskał z siebie gniew i odparł spokojnie:

– Nie przyjechałem z rozwiązaniem problemów, tylko z ich prawdopodobną przyczyną. – Z zadowoleniem spostrzegł utkwione w siebie, pytające spojrzenia. Delektował się chwilę powszechną uwagą i rzekł: – Analiza przyczyn naszych klęsk i niepowodzeń doprowadziła mnie do wniosku, że któryś z nas ma w swoich szeregach zdrajcę.

Tak jak się spodziewał, wrzask się podniósł. Skoczyli mu do oczu, jeden przez drugiego, usiłując zapewnić go o swej niewinności. Leśna polana napełniła się harmidrem wzburzonych, gniewnych głosów, które wypłoszyły okoliczne ptaki. On jeden stał cichy, spokojny, obserwując tych ludzi, w których rękach władzę złożono, z mieszaniną pogardy i rozbawienia. Przypominali mu dzieci, które napsociły, a nieschwytane na gorącym uczynku, zrzucają winę jedno na drugie, by siebie osłonić. Wreszcie, mając dosyć wrzasków, uniósł rękę. Gdy uciszyło się już na tyle, że mógł mówić, rzekł:

– Nie oskarżam nikogo z tu obecnych. Mówię tylko, co mi do głowy przyszło. Ja innego wyjaśnienia naszych porażek nie widzę. Dlatego radzę wam, byście przyjrzeli się swoim urzędom pod tym kątem. Ja sam też szukać będę. Do rzeczy jednak ostrożnie zabierać się należy, by przedwcześnie nie płoszyć zwierzyny. Nie muszę chyba mówić, że o tej sprawie nasi polscy przyjaciele nie mają nic wiedzieć – ostatni wyraz wymówił z pogardą, której nawet nie próbował ukrywać.

Bo i żywił dla nich tylko pogardę. Radkiewicz był głupcem, który uważał go za tępego sadystę. Nie wyprowadzał go z błędu, bo niedocenianemu ukąsić łatwiej. Poza nim nie było tam nikogo, kto byłby wart tego, by się nim zajmować. Przekonał się o tym, gdy przeglądał ich teczki. Większość z nich nie wyróżniała się niczym szczególnym. Szukanie między nimi szpiega wydawało się niedorzeczne. Ale zbyt wiele miał doświadczenia, by obowiązki swe zaniedbać. Nie znalazł wśród szefów departamentów nikogo, kto miałby dość inteligencji do poprowadzenia gry wywiadowczej przeciwko nim.

Próbował wczuć się w sposób myślenia tego człowieka. Kim był? Jakie motywy nim kierowały? Przecież nie robił tego dla kariery, bo tę mógł zrobić tylko w resorcie. A może człowiek, którego ścigał, nie istnieje? Może tropi ducha? Ale przecież wszystko składało mu się w spójną i w pełni logiczną całość. Nie mogę się mylić – pomyślał. Tajemniczy agent istnieje i ja go dopadnę albo przez niego przepadnę.

Ta myśl nie opuszczała go przez całą drogę powrotną do Warszawy. Zaraz po przyjeździe zaszył się w swoim gabinecie, gdzie kazał dostarczyć sobie akta wszystkich polskich pracowników urzędu. Studiował je przez długie godziny, szukając najmniejszego punktu zaczepienia. Nieskoro mu to jednak szło. A materiału, który przejrzeć należało, było całe mnóstwo. Pomocników zaś wtajemniczać w sprawę nie chciał, bo tajemnica póty bezpieczna, póki w jednej głowie ma swoją siedzibę. Mozolił się więc nad sprawą sam. Ale nie łudził się, by blisko był końca. Postanowił zacząć od tych, którzy nie mieli czystych papierów – teczek ubyło przez to znacznie. Te, które pozostały, także poddał segregacji, odrzucając tych, którzy za błahe przewinienia popadli w podejrzenie. Pozostawił sobie akta tych, których sprawy poważniejsze były. Tak przygotowany zabrał się za studiowanie dokumentów. Szczególną jego uwagę przykuła teczka Leszka Krawczaka.

Sprawa zatargu z Grzybowskim nie wydawała mu się zbyt poważna. Ot, zwierzchnik z nieprzyjaźni sadła chłopakowi za skórę zalał. A jednak uderzyła go w tej sprawie pewna zależność. Oto dziwnym zrządzeniem losu sprawy zaczęły się gmatwać wtedy, gdy chłopak dostał do nich przydział. Coś w tym musi być – pomyślał i uderzył w zamontowany w blat biurka dzwonek. Sygnał jeszcze nie przebrzmiał, gdy do środka bezszelestnie wsunął się jeden z jego zaufanych ludzi.

Bez słowa wskazał mu dłonią krzesło, które stało naprzeciw biurka. Zaczekał, aż jego człowiek rozeprze się na nim, i w krótkich słowach wprowadził go w sprawę. Z zadowoleniem zobaczył, że na twarzy Kaletnikowa nie drgnął ani jeden mięsień. Za to go lubił. I dlatego trzymał przy sobie, dbając o to, by przy kolejnych przenosinach zawsze pozostawał przy nim. Teraz, patrząc na jego suchą, ściągniętą przez cierpienie twarz, zastanawiał się, co kryje się w duszy tego człowieka. Miał do czynienia z wieloma ludźmi i każdego potrafił przeniknąć, używając siły lub rozumu. Jego jednego nie umiał przejrzeć.

Ale często go używał, bo niemym będąc, idealnie się nadawał do robót, których wykonanie w sekrecie pozostać miało. Nie raz i nie dwa zlecał mu usunięcie wrogów, których narobił sobie, gdy wspinał się po szczeblach kariery w bezpieczeństwie. Przez ten czas nabrał do niego zaufania i wierzył głęboko, że człowiek ten potrafi zabić każdego, kogo zechce. Teraz, patrząc w jego pozbawione jakiegokolwiek wyrazu oczy, podał mu teczki, mówiąc:

– Weźmiesz tych ludzi pod ścisłą obserwację. Chcę wiedzieć, jakie majtki noszą. Sprawę tę wykonujesz tylko dla mnie, więc nie życzę sobie, byś wspomniał o niej komukolwiek. Ludzi dobierz sobie wedle własnego uznania. Pamiętaj jednak, że muszą trzymać język za zębami. – Odprawił go ruchem ręki i pozostał sam.

ROZDZIAŁ III

Porucznik Świerczyński nudził się śmiertelnie, wsparty o ladę recepcji, w gmachu więzienia przy ulicy 11 Listopada. Co chwila spoglądał wyczekująco na drzwi wejściowe, czekając, aż chłystek przyniesie paczkę ze słodyczami dla Jabłońskiego. Cholerna służba – pomyślał, przylizując krótko ostrzyżone włosy. Kimaj jak ten Żyd na szabasie, bo cholernemu jaśnie panu zachciewa się czekoladek. I żeby choć jedno dobre słowo człowiek za to usłyszał… Ale nie. Wszyscy tu traktują go gorzej niż psa.

Spojrzał na cyferblat zegara umieszczonego za swoimi plecami i zmarszczył brwi.

Cholerny gówniarz, znowu się spóźnia. Pewnie zakorzenił się gdzieś na piwie. A ty tu, człowieku, dorabiaj się hemoroidów, dociskając krzesło do dupy. Spojrzał z nadzieją na schody. Może Jabłoński chociaż dziś nie będzie do późna oddawał się ulubionej rozrywce: biciu przesłuchiwanych. Ale schody były puste, jeśli nie liczyć drobinek kurzu, który się na nich zebrał. To jednak nie była jego rzecz. Od tego były sprzątaczki. Zresztą on, nawet gdyby chciał, nie dałby rady. Spojrzał pod ladę na swoją sztywną stopę i nie po raz pierwszy przeklinał swój los. Cholerny odłamek granatu, który zniszczył mu życie.

Bo niby żył. Ale co to było za życie… Ciągle włóczył za sobą chromą stopę, nie mogąc nawet po schodach się wspiąć, by na poręczy nie wisieć. Miał dość ludzi, którzy albo unikali go jak zadżumionego, albo szeptali, obmawiali za plecami. Nienawidził ich współczujących spojrzeń, szyderczych uśmiechów. Po stokroć wolałby leżeć sobie pod granitową płytą, z dala od ludzi i ich fałszywego współczucia. Jakby, kurwa, mogli wiedzieć, jak to jest, nie móc poruszać się o własnych siłach.

Drzwi uchyliły się. Do środka wpadł jedenastoletni chłopczyk. Zamknął drzwi nogą, bo w obu rękach trzymał paczkę. Podszedł do lady i bez słowa pozostawił ją tam. Świerczyński spojrzał na nieznaną sobie, dziecinną twarz i mruknął:

– A ty, szczeniaku, to zegarka nie masz, że przychodzisz sobie, kiedy ci się podoba? Powinieneś być tu pół godziny temu. – Wskazał ręką na zegar. – A czemu nie przyszedł ten, co zawsze, co?

Dzieciak zadarł głowę, by spojrzeć mu w oczy, i odparł:

– Cieszcie się, że w ogóle tu dotarłem. Teraz strach po nocy chodzić, bo w ruinach szumowiny różne się włóczą. Nie wiem, czemu mnie tę robotę zlecono. Dla mnie grunt, żeby mi zapłacili. O resztę nie dbam, bo to nie moja rzecz. A słodycz, podobno, bombowa…

To rzekłszy, zniknął, pozostawiając za sobą niedomknięte drzwi, które co chwila uderzały o futrynę. Świerczyński zaklął. Nie miał najmniejszej ochoty domykać drzwi za chłystkiem, który umknął, jakby przed śmiercią uciekał. Sięgnął po kostur, po czym wstał i wspierając się na nim, podszedł do drzwi. Zamknął je, chwycił paczkę pod ramię i ruszył schodami. Dyszał i sapał jak miech kowalski, ciągnąc za sobą sztywną stopę i pokonując stopień za stopniem. Na twarzy osiadł mu perlisty pot, a z płuc dobywał się świszczący oddech, jakby wspinał się na górski szczyt.

Gdy wszedł do gabinetu zajmowanego przez Jabłońskiego, był cały zroszony potem, który pokrył ciemnymi plamami jego mundur. Spojrzał na Jabłońskiego, który pochylał się nad jednym z więźniów. Od jednego rzutu oka poznał, że nie próżnował. Był bowiem tylko w białej podkoszulce, która teraz była białoczerwona od krwi więźnia.

– Wybaczcie, towarzyszu, że wam przeszkadzam w pracy, ale przyszła wasza paczka z czekoladą.

– Nareszcie – rzekł Jabłoński. – Uszła ze mnie cała energia. Spracowałem się nad tym skurwysynem jak, nie przymierzając, bydlę.

Sięgnął po paczkę, rozsupłał sznurek, którym była związana, i rozłożył szary papier. Nie zdążył nawet się zdziwić, gdy powietrzem targnęła wielka eksplozja, rozrywając wszystkich obecnych w pomieszczeniu. Krew obryzgała wszystkie ściany, a przez wyrwane z opraw okna wdzierało się nocne powietrze. Gdyby ktokolwiek przez nie spojrzał, spostrzegłby starszą kobietę, która wpatrywała się w gmach więzienia z diabelskim uśmiechem na ustach. Nasłuchiwała wycia syren, ujadania psów, tupotu nóg i gorączkowych okrzyków.

Nie wiedzą, co się stało – pomyślała Elżbieta. Ale już niedługo dodadzą dwa do dwóch. A wtedy Leszek znajdzie się w śmiertelnym niebezpieczeństwie. Człowiek, którego kochała jak własnego syna, pragnął śmierci. Nie mogła patrzeć na to, jak pochłania go mrok. Cały ten zamach na Jabłońskiego od początku wydawał jej się szalonym pomysłem. W bezpiece nie siedzą idioci i na pewną powiążą zwolnienie Wojtka Roszkowskiego z nagłą śmiercią jego oprawcy. Wiedziała, że polowanie na Leszka i na nią samą właśnie się zaczęło.

Odwróciła się i ruszyła przed siebie, pozostawiając za sobą resztki szkła i opadniętego tynku. Nie mogła oprzeć się wrażeniu, że następnym razem zobaczy ten budynek od środka.

Elżbieta wracała do domu nieśpiesznym krokiem. Przy kamienicy minęła się z dozorcą, który właśnie montował bramę. Pozdrowił ją, unosząc beret. Odpowiedziała mu uśmiechem i zatrzymała się, by słowo zamienić. Lubiła starego Grządzielę za jego serdeczność ku ludziom, którą nie raz i nie dwa jej okazywał. Stanęła więc przed nim i zagadnęła wesoło.

– Panie Wojtku, czemu to się nad bramą biedzicie, kiedy okien jeszcze nie ma? I to jeszcze po nocy, gdy się powinno smacznie spać, a nie trudzić.

Grządziela uniósł oczy ku niebu.

– Nie chce się wracać do domu, w którym nikt na ciebie nie czeka. A robota daje przynajmniej ulgę i zapomnienie. Żal człowiekowi tego, co przeszło i nie wróci się więcej. Dawniej nie tak bywało, nie tak. Żona moja, panie świeć nad jej duszą, zawsze tak gotowała kolację, że mogłem trafić do domu po zapachu. Mogłem z nią mówić godzinami, ale i milczeć. A jak mnie choroba rozłożyła, to opiekę nade mną sprawowała, że mi chyba ptasiego mleka brakowało. A teraz… – Przebierał koło oczu palcami, bo mu łzy na rzęsach zawisły.

– Bo się ożenić powinniście. Mało to warszawianek na dwóch nogach chodzi? Znajdźcie sobie kobietę w waszym wieku, to wam się zaraz lżej na sercu zrobi. Na starość najgorzej nie mieć pokrewnej duszy.

– Gdzie mi tam o ożenku myśleć, kiedy mi już włosy pobielały? Takim jak ja to kruchta już się patrzy, a nie baba. Gdybym to bogaty był, to może jaka poszłaby za mnie. Ale nigdy mi się nie przelewało, a tym bardziej teraz, gdy w całej Warszawie bieda i ubóstwo.

Rzeczywiście, temat musiał być mu nie pomyśli, bo odwrócił rozmowę:

– A najlepszy dowód w tym, że komisja kwaterunkowa u nas była. Podobno mają nam ludzi dokwaterować. – Zacisnął usta. – Znowu nam nie wiadomo kogo do kamienicy wrzucą. Ja tam się nie zapieram. Jakie czasy są, każdy widzi. Ale ani węgla nam z przydziału nie dołożą, ani żywności. Ty, stary, sam myśl o wszystkim i ze wszystkim się potykaj jak byk ze ścianą.

Skinęła mu głową. Wiedziała, że człowiek strapiony, do rozmowy niezdatny. Zresztą śpieszyło jej się do domu, bo pusty nie był. Idąc przez pogrążoną w ciemności klatkę, przeskakiwała po dwa stopnie naraz. Już na schodach czuła zapach kolacji, który przenikał przez szpary w drzwiach. Przekroczywszy próg, rozebrała się w biegu i wkroczyła do kuchni. Niemal zderzyła się z Łucją, która skoczyła pomagać jej w rozbieraniu. Spojrzała na nią z macierzyńską dumą, jakoż miała z czego być dumna.

Ujrzała przed sobą kobietę filigranową, średniego wzrostu, o dobrotliwej owalnej twarzy. Usta miała zaciśnięte w wąską kreskę, co zwiastowało upór i siłę charakteru. Bo też była to kobieta silna, potrafiąca dążyć z uporem do celu, który sobie wytyczyła. I przez pięćdziesiąt lat swojego żywota osiągnęła to, że uważano ją za jedną z największych chirurgicznych gwiazd, jakie praktykowały w kraju nad Wisłą. Teraz, stojąc przed matką, nerwowo zaciskała dłonie na rąbku sukienki.

– Co znowu? Tylko nie mów, że źle doprawiłaś ziemniaki. Albo znowu wyrzuciłaś obierki. Ile razy mam ci mówić, że sok z łupin idealnie zaspokaja głód? Te czasy, kiedy nasz pies jadł mięso na obiad, już dawno odeszły w zapomnienie. No, wykrztuś to z siebie wreszcie.

– Dostałam rekomendację, która umożliwia mi wstąpienie do partii – odparła. – Jako dobrą komunistkę rekomenduje mnie sam minister Radkiewicz. Ten, który przyniósł mi tę rekomendację, prawie proch przede mną zdmuchiwał, bo rozumiał, że nasza rodzina ma wśród przyjaciół ministra. Potrafisz mi to jakoś wyjaśnić?

– Ja? A niby skąd? Ale jak chcesz znać moje zdanie, to powinnaś korzystać z okazji, która sama pcha ci się w ręce. Spójrz na nas. Żyjemy gorzej niż nasza przedwojenna służba. Sprzedałyśmy wszystko, co przedstawiało jakąkolwiek wartość, by przeżyć kolejny dzień. Ale na długo to jeszcze starczy? Wyprzedamy się ze wszystkiego i co zrobimy, gdy nam nawet na plujkę zabraknie?

Łucja opuściła wzrok przygnieciona ciężarem argumentów, na które w tej chwili nie potrafiła znaleźć odpowiedzi. Ale bynajmniej nie zamierzała ulegać. Ona miała pójść na służbę do komunistów? Do tych samych komunistów, którzy zmienili jej rodzinne miasto w rumowisko? W tym rumowisku były prawdopodobnie groby jej brata i jego ludzi, którzy walczyli do końca za sprawę. Czy ona ma teraz prawo iść do służby opresyjnemu państwu, które katowało, mordowało ludzi, którzy myśleli tak samo jak jej brat? Z drugiej strony wiedziała, że matka ma rację. Perspektywa, która się przed nią otwierała, mogła być dla nich jedynym sposobem na przetrwanie. Na razie nie poruszała tego tematu, chcąc przemyśleć sprawę.

Obie zasiadły do skromnego, choć starannie przygotowanego posiłku. Przez długą chwilę w kuchni słychać było jedynie szuranie łyżek. Jadły, nie patrząc na siebie, pogrążone we własnych myślach. Wreszcie Łucja otarła usta wierzchem dłoni. Sama zastanawiała się, jak łatwo i naturalnie jej to przyszło. Przed wojną przestrzegała zasad dobrego wychowania z pedantyczną wręcz skrupulatnością. Uśmiechnęła się do siebie rozbawiona tym spostrzeżeniem.

– Mamo, nie powinnaś chodzić sama po nocy. W tych ruinach czyha na samotnych wędrowców wiele niebezpieczeństw. Wczoraj jednego z wykładowców rozebrali do samych kalesonów.

Elżbieta roześmiała się na całe gardło.

– Czy tobie się role nie pomieszały?– zapytała, gdy opanowała atak wesołości. – Te słowa pasują do ust matki, a nie córki. Poza tym, gdyby jacyś rabusie mnie rozebrali, to uciekliby z krzykiem. Ładna to ja byłam jakieś dwadzieścia lat temu. Dlatego teraz na randki chodzę nocą, by wybranek mego serca nie spostrzegł mankamentów urody – mówiła poważnym tonem, ale oczy jej się śmiały.

Łucja, mimo że próbowała, także nie potrafiła zachować powagi. Przekomarzały się wzajemnie jak małe dziewczynki. Potem posprzątały naczynia, które odłożyły do metalowych misek, by jutro umyć je w Wiśle. Przez cały ten czas starannie unikały drażliwego tematu, jakim było wstąpienie do partii. Dopiero gdy zasiadły w głębokich fotelach z kawą, którą robiono z żołędzi, wróciły do tematu.

– Nie ma się co obrażać na rzeczywistość – mówiła Elżbieta, od czasu do czasu popijając kawę i krzywiąc się przy tym zabawnie. – To, co jest teraz, nie będzie trwało wiecznie. Może to jeszcze nie będzie wolna Polska, ale będzie lepiej. Musimy tylko przetrwać trudny okres. A nie przetrwamy go, jeśli ty nie zaczniesz pracować.

– Mam wysługiwać się komunistom? – zapytała Łucja ze zdumieniem wypisanym na twarzy. – Nie uważasz, że byłoby to napluciem na wszystkie te ideały, którym służyłam do tej pory? Wiesz, że Wiktor nie pochwaliłby tego.

Twarz Elżbiety skurczyła się bólem, jakby ktoś ugodził ją w świeżo zadaną ranę. Łucja spostrzegła nietakt i pochwyciła matkę za ręce. Siedziały naprzeciw siebie, wpatrzone w swoje oczy. Wreszcie Elżbieta odezwała się głosem, w którym pobrzmiewał żal i smutek.

– Ideały? Ci, którzy je głosili, już dawno ziemię gryzą. Ich dowódcy poumykali do Londynu, a nas, prostych ludzi, pozostawili ze skutkami swoich działań. Skoro nas zostawili, to i do nakazywania nam nic nie mają. Twój brat nie żyje i nic mu do żywych. A leczenie ludzi nie jest wysługiwaniem się komunistom. Twoim obowiązkiem jest korzystać z umiejętności, które masz w rękach. No, chyba że chcesz pozostać w tej zaciemnionej klitce do końca swoich dni? – Zatoczyła łuk dłonią, pokazując całe pomieszczenie, w którym tkwiły.

– Drudzy i tego nie mają – odparła Łucja. – Prawda, że mogłabym pomagać ludziom. Zawsze chciałam to robić. Ale musiałabym też doprowadzać do stanu używalności tych, którzy są katowani w setkach nieznanych miejsc. Jak po tym wszystkim mogłabym spojrzeć innym Polakom w twarz bez odczucia wstydu? Czy nie lepiej głodować, a nie ulegać, niż być sytym i lizać im buty?

Elżbieta wzruszyła ramionami. Spodziewała się oporu ze strony córki, bo wychowywała ją na porządnego człowieka i wpajała polskość od najmłodszych lat. Myślała jednak, że zdoła go przełamać. A tymczasem spostrzegła upór, który cechował ją samą za młodych lat. Jednak czasy były wtedy zupełnie inne. Jej opór tyczył się spraw małych, które nie rzutowały cieniem na całe jej życie. Żałowała, że prosiła Leszka o załatwienie tej rekomendacji. Musiało go to kosztować wiele zabiegów, a może musiał opłacić kogoś, kto dysponuje dojściem do najwyższych szczebli władzy. Powinna najpierw uzgodnić tę sprawę z Łucją, tyle że wtedy musiałaby przyznać się przed nią do prowadzenia podwójnego życia. Ale ta dziewczyna zawsze ufała mojemu rozumowi bardziej niż swojemu, to się i teraz ku mojemu zdaniu nakłoni – pomyślała.

Znając jednak swą córkę, nie stawiała sprawy otwarcie, bojąc się, by się gniewem nie uniosła i nie zacięła w uporze. Wówczas żadne argumenty nic by nie dały. Dlatego przekonywała cierpliwie, dobierając słowa, które mury pokruszyć by mogły. Roztaczała przed córką wizję olśniewającej kariery, jaka ją w szpitalu czekała. Wiedziała, że tą drogą najprędzej do jej umysłu trafić zdoła i do pomyślnego rozstrzygnięcia sprawy doprowadzi. Jak się okazało, dobrze zna swoją latorośl. Łucja chwiała się bowiem w uporze. Dotychczas nie mogła nawet marzyć, by móc znowu włożyć biały kitel, stetoskop czy wziąć do ręki lancet. Gdyby rzecz nie wiązała się z wstąpieniem do partii, nie wahałaby się ani chwili.

Jednak i tu znajdowała argumenty na swoją obronę. Przecież lecząc ludzi, nie robi nikomu niczego, z czego musiałaby się później spowiadać. Mało to ludzi wstąpiło do partii i nikt im za to złego słowa nie powie? A przecież partia to nie UB. Nie będzie zrywać paznokci, przytrzaskiwać więźniom genitaliów w szufladzie. Będzie robić to, co zawsze robić chciała. Na co ze swoim bratem w życiorysie nie miała najmniejszych szans. Mogła pracować za darmo, ale za kołem podbiegunowym. Jedno ją tylko niepokoiło. Dlaczego jej matka tak bardzo nastawała na nią, by przyjęła tę posadę? W tym była jakaś tajemnica. W ogóle jej matka zachowywała się w ostatnim czasie bardzo dziwnie: znikała na całe dnie, a czasem i noce. Nie wiedziała, co wówczas robiła. Pytać zaś nie śmiała. Staruszka miała w końcu prawo do prywatności. Tym razem postanowiła zagrać w otwarte karty.

– Ty masz coś w tym, żebym przyjęła tę posadę – stwierdziła, patrząc matce w oczy. – Nigdy nie pytam, dlaczego znikasz na całe dnie, z kim się spotykasz. Uszanuj więc mnie i powiedz, dlaczego nastajesz na mnie, bym skorzystała z tej rekomendacji. Ty masz coś z nią wspólnego?

Elżbieta bez trudu zachowała kamienny wyraz twarzy. W sercu była dumna z przenikliwości umysłu swojej córki. Muszę zachować większą ostrożność – pomyślała. Ta mała gotowa mnie zdekonspirować.

Ta myśl sprawiła, że serce stanęło jej w pół uderzenia. Był to jeden z jej najgorszych sennych koszmarów. Zawsze przysięgała sobie, że jej córka nigdy się nie dowie, czym naprawdę się zajmowała. Niemało musiała się napracować, by przekonać ją, że jest zniedołężniałą, nieszkodliwą starowinką. Z każdym rokiem było to coraz bliższe prawdy, ale do tego nie chciała przyznać się nawet przed sobą. Chroniła ją przez całą wojnę. Ocalenie jej życia stało się właściwie jedynym celem, jaki jeszcze stawiała sobie w życiu. Pytanie córki skwitowała śmiechem.

Położyła dłoń na jej czole, jakby sprawdzając, czy nie ma gorączki.

– Dziwne – rzekła. – Czoło masz chłodne. Dlaczego więc wygadujesz takie nonsensy? Niby skąd miałabym znać ministra bezpieczeństwa publicznego? Zastanów się, co ty wygadujesz. Ja w ogóle nie znam żadnego prawdziwego ubeka. – W pewnym sensie była to prawda. – Jedyne, na czym mi zależy, to twoje dobro. Widzę przecież, jak się tu dusisz. Miejsce, do którego jesteś stworzona, to sala operacyjna. Możesz mówić, że jest inaczej, ale w duszy zdajesz sobie sprawę, iż to ja mam rację. Teraz już wiesz, co mam w tym, byś przyjęła tę posadę – twoje dobro. Tylko ono leży mi na sercu.

W to akurat Łucja wierzyła. Przyzwyczaiła się do tego, że matka zawsze przy niej jest. Jednak nie mogła się oprzeć wrażeniu, że nie usłyszała całej prawdy. Próbowała czytać w jej twarzy, ale odniosło to mizerny skutek. Nie mogła rozgryźć kobiety, która przed nią siedziała, choć przecież powinna znać ją najlepiej na świecie. Ale na pewno chciała jej dobra. Skoro jej praworządna matka uznawała, że w powrocie do zawodu nie ma nic, co by okrywało hańbą, opinia innych niewiele ją interesowała. Wiedziała, że pouczać drugich każdy potrafi, ale do pomocy nikt nieskory. Jeśli powrót na szpitalne korytarze jest jedyną drogą, która pozwoli na ucieczkę z nędzy, to ona na nią wejdzie, a Bóg, który zna jej serce, wie, że intencje miała czyste.

– Może masz rację, mamo – rzekła. – Zrobię, jak mi radzisz. Nie będę oglądać się na tych, którzy potrafią tylko mleć ozorem. Taka okazja może się więcej nie trafić, a darowanemu koniowi nikt nie patrzy w zęby. Jednak spróbuję ustalić, kto zarekomendował moją skromną osobę ministrowi Radkiewiczowi. Bo nie wierzę w to, że towarzysz w ogóle wie, że istnieję. Prędzej czy później zażąda zapłaty za to, co dla mnie zrobił.

Elżbieta zmięła w ustach soczyste przekleństwo. Takiego rozwoju wypadków nie przewidziała. A niech to Lucyfer pochłonie – myślała. Teraz naprawdę będę musiała zachowywać szczególną ostrożność. No i ostrzec Leszka, by miał się na baczności. Na szczęście wkrótce pochłoną ją nowe obowiązki i przestanie nad tym rozmyślać. Bo i po jaką cholerę to musiał być sam Radkiewicz? Jakby nie wystarczył ktoś, kto ma zdecydowanie niższą rangę. Nie. Nie wystarczyłby. Z życiorysem jej brata rekomendacja byle czerwonego pachołka nic by nie dała. Szlag by to trafił. Muszę jej bardziej pilnować, by przez swoją nadmierną ciekawość nie napytała sobie i nam jakiego nieszczęścia. Po krzyżu przeszedł ją zimny dreszcz.

Z zamyślenia wyrwało ją pukanie do drzwi. Przez głowę przebiegła jej błyskawiczna myśl: ubecja. Nie bała się. Mieszkanie było czyste. Nie trzymała tu żadnych kompromitujących materiałów. Wskazała Łucji, że ma siedzieć przy stole, a sama otworzyła drzwi, wpuszczając Grządzielę. Od jednego rzutu oka na jego kredowobiałą twarz poznała, że stało się coś, czego nie przewidziała.

– Niech panie uciekają – rzekł przerywanym ze znużenia głosem, ocierając pot z czoła. – Ktoś wysadził ubekom więzienie i teraz ganiają po mieście jak kot z pęcherzem. Do mnie szwagier przyleciał, co ich widział. Teraz biegam i ostrzegam innych lokatorów, by kryli się, gdzie kto może. Oby to nie była jakaś większa akcja likwidacyjna – wyraził przypuszczenie i wybiegł budzić pozostałych lokatorów.

Łucja, która nadeszła na koniec rozmowy, chciała ruszyć za nim, ale matka chwyciła ją za ramię.

– Nie. Wojtek sam zrobi, co trzeba. Ci ludzie wybiegną na ulice albo na podwórko przed kamienicą. W obu przypadkach ich los będzie taki sam. Posłuchaj mnie. Zejdziesz schodami do piwnicy, tak by widziała cię tylko Matka Boska. Są tam worki na ziemniaki. Wysypiesz jeden z nich i nałożysz na siebie, by upodobnić się do pozostałych.

Słuchała ze zdumieniem, nie poznając tego twardego tonu, który pobrzmiewał w głosie Elżbiety. Jednak nie odważyła się na ani jedno słowo. Dziwiło ją, że ta ledwie poruszająca nogami kobieta potrafi na chłodno analizować sytuację, wobec której młodzi mężczyźni stają się całkowicie bezradni. Chciała namówić ją, by uciekały razem, ale uzyskała tylko przeczący ruch głową.

– Ja jestem już stara. Na pewno nic mi nie zrobią. Przecież nie posądzą mnie o wysadzenie więzienia! – Roześmiała się jak z najlepszego dowcipu, puszczając jej ramię.

Łucja posłała matce ostatnie proszące spojrzenie i zbiegła po schodach. Serce biło jej jak oszalałe. Wydawało jej się, że na każdym półpiętrze czyha na nią ubek z bronią. Błogosławiła fakt, że zsunęła drewniaki. Teraz przeskakiwała stopień po stopniu, uważając, by nie wbić sobie drzazgi w stopę. Wreszcie po kilku minutach, które dla niej trwały wieczność, wpadła do piwnicy. Tam otarła zroszone potem czoło. W ogóle nie przypuszczała, że człowiek może się aż tak pocić. Byle tylko ten zapach strachu mnie nie zdradził – myślała, czekając, aż jej serce powróci do normalnego rytmu. Tymczasem jej wzrok przyzwyczajał się powoli do panujących w piwnicy ciemności.

Znała jej rozkład. O ile tak wąska klitka mogła mieć rozkład. Jednak wolała zaczekać, aż jej źrenice rozszerzą się na tyle, by mogła bez problemów rozróżnić kontury poszczególnych przedmiotów. Nie chciała narobić hałasu, tłukąc słoiki z wekami, a w ciemnościach mogło jej się to łatwo przytrafić. Jednak po chwili dostrzegła kształt półki ze słoikami. Pryzma węgla była na swoim miejscu. Worki powinny być w rogu. Spojrzała, by zweryfikować przypuszczenie. Z ulgą wypuściła powietrze z płuc, gdy się przekonała, że są na swoim miejscu. Na nieszczęście wszystkie były pełne. Rozwiązanie worka było dziełem jednej chwili. Gorzej było z jego podniesieniem.

Spojrzała na swe drobne, delikatne dłonie, które nie nawykły do pracy fizycznej, i zacisnęła zęby. Nie namyślając się wiele, chwyciła worek. Twarz jej poczerwieniała, a żyły wyszły na wierzch. Adrenalina buzowała jej w żyłach, gdy unosiła worek ponad głowę. Wreszcie, ostatnim wysiłkiem naprężonych ramion, przechyliła go i ziemniaki wysypały się z hurgotem, wznosząc chmurę pyłu.

Jakbym upuściła fortepian na bruk – pomyślała zirytowana. Kucnęła i nałożyła na siebie worek. Niemal od razu przesiąkła zapachem ziemniaków, ale tym akurat się nie przejmowała, bowiem ten zapach skutecznie zagłuszał woń jej potu. Starała się płytko oddychać. Przytuliła się do worków, chcąc się do nich upodobnić. Jednocześnie ogarniała ją wesołość. Cała niedorzeczność tej sytuacji aż biła po oczach. Gdyby ktokolwiek jej kiedyś powiedział, że któregoś dnia sama założy na siebie worek, to wysłałaby go na konsultacje do Tworek. Jednak sytuacja nie była irracjonalna – była przerażająco realna.

Do jej uszu dochodziły okrzyki zmieszane z równym odgłosem pracujących silników ciężarówek. Z góry dochodził do jej uszu tupot żołnierskich butów, odgłos otwieranych drzwi i wrzaski zabieranych ludzi. Odgłosy te przybliżały się, co było wyraźnym znakiem, że niedługo wszystko się rozstrzygnie. Wkrótce usłyszała kroki, które dochodziły zza węgła korytarza. Potem zobaczyła, jak dwóch żołnierzy wchodzi do piwnicy, rozglądając się niedbale i gawędząc.

– Popatrz, Stefan – mówił chudy, żylasty, o przyprószonych siwizną włosach. – Rąbnęli jakiegoś ubeka, który nawet nas nie znał, a my przez niego wybieramy ludzi. Ciekawe, gdzie ich zawiozą. Może na Rakowiecką?

– Stul pysk – rzekł drugi ze zniecierpliwieniem. – Już ci kiedyś mówiłem, że twój niewyparzony jęzor sprowadzi na nas kłopoty. Mało to donosicieli i kapusiów kręci się po pułku, nasłuchując, co kto mówi? Ja nie mam zamiaru wylądować przez ciebie w Kąkolewnicy. Jak będę musiał, to wyrwę ci ozór, dla twojego własnego dobra.

– Od kiedy to moje dobro leży ci na sercu? Zawsze na mnie do ojca donosiłeś. Tobie matka podsuwała skwarki, a dla mnie to nieraz i tych ziemniaków z solą zabrakło. Tylko pasa to mi już nie żałowali.

– Będziesz mi teraz matczyną miłość wypominał? Za mnie się przynajmniej matka wstydzić nie musiała. Ty jej tylko trosk i zgryzot przysparzałeś. Kto pochował dziewczynom ubrania, jak się nad brzegiem rzeki kąpały? Przez ciebie musiały nago wracać do wsi. Kto do chrzcielnicy nasikał? Kto koguta wrzucił do izby, w której pierze skubali?

Drugi zmieszał się, słysząc te wypominki, bo rzekł prosząco:

– Nie wypominaj. Ja podlotkiem wtedy byłem. A w tych latach człowiek pstro ma w głowie, więc nic dziwnego, że robi takie rzeczy, których potem bardzo żałuje.

– Nie wypominałbym, gdybyś się zmienił i wydoroślał – rzekł Stefan. – Ale ty dalej psotnikiem pozostałeś. A twoje dziecinne psoty jako mężczyźnie muszą być liczone. A na kim się to skupia, jeśli nie na mnie? Nawet i w tę robotę wpakowali nas przez ciebie, boś chrapiącemu dowódcy szklankę z wodą pod usta podstawił.

Rozmawiając i przekomarzając się wzajemnie, przemierzali długimi krokami piwnicę. W sercu Łucji ich kroki odbijały się echem dzwonu. Przymknęła usta dłonią, by mimowolnym pogłosem nie zdradzić swej kryjówki. Szczęściem obaj bracia byli zbyt pochłonięci sporem, który wiedli, by zwracać nadmierną uwagę na otoczenie. Z ulgą stwierdziła, że ich wzrok przesuwa się po piwnicy obojętnie. Jeśli nie zrobię nic głupiego, to powinnam wyjść z tego cało. Gdy zawrócili, z ulgą wypuściła powietrze z płuc. Przez chwilę nasłuchiwała oddalających się kroków, póki całkiem nie ucichły. Dopiero wtedy odważyła się poruszyć zdrętwiałymi kończynami. Zsunęła z siebie worek.

Rozkoszowała się powietrzem, które stanowiło miłą odmianę po tym, czym musiała oddychać w worku. Chciało jej się biec na górę, sprawdzić, czy wszystko z matką w porządku. Z pewnym uczuciem wstydu przyznała się przed sobą, że w chwili śmiertelnego zagrożenia nie pomyślała o niej ani przez sekundę. Jednak nie odważyła się tego zrobić – hałas z zewnątrz nie ucichł. Spojrzała na wąskie okno, przez które wdzierał się wąski snop księżycowego światła. Miałam szczęście, że księżyc nie wzeszedł dziś nieco wcześniej – przyznała sama przed sobą, przesuwając worek pod okno. Wysiłek sprawił, że poczuła zapach słonawego potu, ale nie dbała teraz o to. W końcu nie była na wystawie w gmachu Zachęty, tylko we własnej piwnicy, gdzie takie rzeczy nie miały znaczenia. Poza tym interesowało ją to, co działo się na dworze.

Szybko wspięła się na worek, uważając, by go nie przewrócić. Serce jej zamarło, gdy zaczął się niebezpiecznie chwiać pod jej ciężarem. Ale moment grozy minął szybko. Po chwili stała w piwnicznym okienku, ze wzrokiem utkwionym w ulicę, gdzie stały ustawione rzędem ciężarówki. Ich silniki pracowały. Widziała swoich sąsiadów, których trzymano pod bronią. Dziękowała Bogu, że odległość uniemożliwia jej odczytanie wyrazów ich twarzy. Widziała za to, jak żołnierze popychają ich i biją kolbami karabinów, zachęcając, by prędzej szli ku zakrytym plandekami ciężarówkom. Wszędzie szukała oczami swojej matki, ale nigdzie jej spostrzec nie zdołała.

Jej uwagę zwrócił za to niemiecki motocykl, który wynurzył się znikąd. Wyskoczył z niego jakiś młody oficer. Podszedł do drugiego i wdał się z nim w rozmowę. Widziała, jak żywo gestykulują. Wreszcie oficer uderzył w twarz tego, który dowodził akcją. Potem odwrócił się do ludzi, po czym coś do nich powiedział. Niestety mówił zbyt cicho, by mogła go dosłyszeć, ale po chwili do jej uszu dotarły wiwaty i okrzyki radości. Patrzyła, jak ludzie z płaczem rzucają się sobie w ramiona. To, co widziała, sprawiło, że i ona lżej zaczęła oddychać. Zeskoczyła z worka i pobiegła na górę.

Biegnąc, prawie zderzyła się z matką, która właśnie szła do piwnicy, by ją powiadomić, że sytuacja już się wyjaśniła. Bez chwili wahania padły sobie w objęcia. Płakały, lecz nie wstydziły się łez, bo ronili je wszyscy dookoła. Trwały tak długo, jakby nie mogąc się sobą nacieszyć. Wreszcie Elżbieta miękko wyswobodziła się z uścisku.

– Kim był ten człowiek? – zapytała Łucja, gdy wspinały się po schodach. – Ten, który zbeształ oficera, i przekonał go, by nas nie zabierali.

– Czy to ważne? Był ubekiem, który uznał, że rozwalenie nas przed zapowiedzianym przyjazdem Mikołajczyka może przynieść im więcej strat niż zysków. I tak wielka polityka ocaliła małych ludzi.

Gdy dotarły do domu, zajęły się słaniem łóżek. Dopiero późnym wieczorem zeszły się ponownie, by powiedzieć sobie dobranoc.

– Zastanawiam się tylko nad jednym: kto wysadził w powietrze tego ubeka?

Elżbieta spojrzała na córkę surowo.

– Nie interesuj się tymi sprawami. Kto zabił, ten zabił. Mogę ci powiedzieć, że na pewno nie byłam to ja. – Parsknęła śmiechem. – Ja sapię, gdy wchodzę na schody. Przez te wasze zabawy w harcerzyków straciłam już syna i za nic nie chcę stracić córki.

Ujęła ją za serce ta matczyna troskliwość. Nie. Nie zamierzała bynajmniej dać się wciągnąć do konspiracji. Ona już swoje zrobiła, w trakcie powstania. Poza tym dawno straciła nadzieję na to, że jakakolwiek walka orężna o Polskę ma jeszcze sens. A jednak było coś, co ją zastanawiało. Jej matka potrafiła kłamać jak nikt inny. Miało to swoje dobre strony, w czasie gdy mówienie prawdy mogło człowieka zaprowadzić na Pawiak albo, bez przesiadek, do lasku w Palmirach. Ona jednak potrafiła wyczuć, gdy jej matka świadomie karmiła ją kłamstwem. Zrobiła to teraz, gdy spytała ją o tajemniczego oficera. Musiała go znać. Odkrycie to napełniło ją niepokojem.

Jeszcze leżąc w łóżku, rozmyślała nad tą sprawą. Postanowiła dogłębnie ją zbadać. A na razie namyślała się trochę, co zrobić z rekomendacją Radkiewicza. Wreszcie postanowiła nie odrzucać szansy, która dawała jej możliwość powrotu do zawodu. Gdy tylko podjęła to postanowienie, lżej jej się zrobiło na duszy. W głowie przestały ścierać się ze sobą sprzeczne argumenty, które nie pozwalały jej zapaść w spokojny sen. Wreszcie, uspokojona, wtuliła głowę w poduszkę i usnęła.