Życie z ducha jest lepsze… ebook

Słuchajcie, ubożuchne, wezwane przez Pana, zebrane z wielu stron i prowincji; żyjcie zawsze w prawdzie, abyście mogły umrzeć w posłuszeństwie. Nie oglądajcie się na życie, które płynie na zewnątrz, bo życie z Ducha jest lepsze. Proszę was z wielką miłością, abyście roztropnie korzystały z jałmużn, jakie Pan wam daje. Siostry obarczone chorobami i te, które się przy nich trudzą, niech trwają wszystkie w pokoju, ten bowiem trud okaże się bardzo drogi. Każda będzie królową w niebie ukoronowaną wraz z Dziewicą Maryją.

Święty Franciszek

WSTĘP

Zaślubić Ducha Świętego1, aby wsłuchiwać się w Jego natchnienia i żyć w uległości Jego działania, stawać się pokorną sercem, wpatrywać w Ukrzyżowanego, iść za Barankiem, przyoblec się w Światło, z hojnością oddawać siebie Umiłowanemu, wznieść się ku zbawieniu i wyśpiewywać sercem pieśń Miłości… to o Agnieszce z Asyżu, Filipie Mareri, Helenie Enselmini, Kolecie Boylet, Joannie de Valois, Agnieszce z Pragi, Salomei, Jolancie i innych naśladowczyniach Świętej Klary z Asyżu, które poznajemy na kartach niniejszej publikacji.

Święte i błogosławione klaryski, tak jak Ona – pokorna i Święta Klara, niebiańska roślinka obficie owocująca dla Boga2 – przyjęły wymagającą i radykalną postawę serca, która wystawia na ryzyko i nie daje ziemskiej wygody. Daje za to pewność życia z Ducha w Jego uświęcającym działaniu. Dlatego o każdej z nich możemy powiedzieć, że są jak piękne kwiaty, które ozdabiają oblicze Kościoła, wielbiąc Ojca w Duchu i w prawdzie3 (J 4,23) i że namaścił je swoim zapachem Duch Święty.

Duch Święty ożywia, On jest źródłem życia – widać to wyraźnie przede wszystkim w osobie Świętej Klary z Asyżu, umiłowanej roślinki Świętego Franciszka, ale także w każdej kolejnej świętej kobiecie przedstawionej przez Autorkę. Siostra Elżbieta Sander – moja współsiostra, a obecnie także przełożona – podobnie jak Święta Klara, Święta Kinga, Błogosławiona Salomea i inne pokorne bohaterki jej książki, jest jak naczynie, które każdego dnia pozwala wypełniać się i kształtować słodkiemu Gościowi duszy – Duchowi Pańskiemu. Dlatego droga, na którą nas zaprasza, jest fascynująca i pełna pasji.

Wyrażam ogromną wdzięczność Drogiej Siostrze Elżbiecie, że zechciała podzielić się z nami – swoimi siostrami i czytelnikami tego opracowania – osobistym doświadczeniem i inspiracją życia, którymi wypełnione jest Jej wnętrze i które kształtują Jej duchową drogę. Na kartach swojej książki prowadzi nas drogami serc wielkich kobiet średniowiecza, odsłaniając we właściwy i jedyny sobie sposób tajniki ich dusz. Czyni to pięknem języka, głębią użytych wyrażeń, poetycką lekkością i szczególną wrażliwością serca kobiety konsekrowanej. Czytając, przekonujemy się, że dzieło to jest przede wszystkim owocem modlitwy Autorki, a dopiero później studium nad klariańską duchowością.

Tytuł Życie z Ducha jest lepsze podpowiada nam, że za chwilę, jak przez bramę – zostaniemy wprowadzeni w wewnętrzny świat grona Bożych kobiet, krzewiących w Europie duchowe dziedzictwo Świętej Klary z Asyżu. W życiu każdej z nich odczujemy bliskość Ducha Świętego i zobaczymy Jego subtelne działanie. Doświadczenie to pozwoli nam nabrać pewności, że wybór stylu życia według Ducha nada mu prawdziwego sensu, smaku i wartości.

Jestem przekonana, że publikacja, która zrodziła się niejako na kolanach, w ciszy serca i ukryciu klauzury, stając się w pewien sposób zwierciadłem duszy siostry Elżbiety, będzie natchnieniem do życia z Ducha dla każdego, kto sięgnie po jej lekturę.

s. Joanna Długa OSC

Kraków, 31 października 2019 r.

w wigilię Uroczystości Wszystkich Świętych

I

U źródła

KLARYSKI ITALII

Według relacji XIII-wiecznego podróżnika, biskupa Acri Jakuba z Vitry, Ubogie Panie z San Damiano odznaczają się rezygnacją ze świata, opuszczeniem rzeczy i spraw światowych; w ogóle nie troszczą się o doczesność. Pragną jedynie całkowicie oddać siebie Chrystusowi. Nie przyjmują żadnej własności. Żyją w małych klasztorach (in hospitiis), na uboczu. Klara i jej siostry, „córki, które [Franciszek] zdobył dla Pana”4, były zupełnie nowym zjawiskiem wobec dotychczasowego życia zakonnego, nowym rodzajem doświadczenia życia zakonnego w Kościele5. Spróbujmy w poniższym opracowaniu ukazać tę szczególność i specyfikę. Jednak aby poznać i zgłębić życie pierwszych naśladowczyń Świętej Klary, warto przynajmniej ogólnie zarysować, czym jest duchowość chrześcijańska, którą święta z Asyżu praktykowała w sposób radykalny i pełny.

Duchowość to życie według Ducha (por. Rz 8,4-5). Człowiek pielgrzymujący w świetle i prawdzie Ducha–Parakleta jest otwarty na nieustanne działanie Jego łaski. To On porusza, inspiruje i prowadzi chrześcijan drogami świętości. Takimi drogami przemierzał świat Mistrz i Oblubieniec ludzi żyjących według Ducha, Jezus Chrystus6.

Duch Święty udziela chrześcijanom łaski zakosztowania pierwocin ich dziedzictwa, a jest nim samo życie Trójcy Świętej, zdolność miłowania na miarę Boga. Dzięki mocy Ducha rozwija się w Jego uczniach prawdziwa, jedyna miłość będąca zasadą nowego życia w Chrystusie. Zaszczepieni na Nim, prawdziwym Krzewie winnym (zob. J 15,1nn), posiadają zdolność owocowania: miłością, pokojem, cierpliwością, uprzejmością, dobrocią, wiernością, łagodnością, opanowaniem... (zob. Ga 5,22-23)7. Święci Kościoła przynoszą owoce Ducha poprzez konsekwentną realizację drogi chrześcijańskiej, czyli poprzez radykalną odpowiedź na zaproszenie do wejścia w życie Trójjedynego Boga.

Dzięki tajemnicy communio sanctorum możemy w Kościele czerpać z różnych typów duchowości, rozwiniętych w nim na chwałę Boga i dla służby miłości. Różne duchowości chrześcijańskie wpisują się w żywą tradycję modlitwy i są nieodzownymi przewodnikami dla wiernych. W swej bogatej różnorodności asymilują i przekazują jedyne, najdoskonalsze światło, które jest darem Ducha Świętego. Ojciec Kościoła wschodniego Święty Bazyli uczy, że

Duch Boży zechciał zamieszkać i uczynić wielkie rzeczy (Łk 1,49) w dwojgu asyskich szaleńcach Ewangelii: Franciszku i Klarze. Duchowość franciszkańska, którą inicjują, jawi się jako specyficzne doświadczenie chrześcijańskie. Żyją nim franciszkanie i klaryski oraz ci, którzy przyjmują tę duchowość jako drogowskaz własnego życia wewnętrznego i świadczą o nim w swoim kontekście historycznym, kulturowym, kościelnym. Czerpią natchnienie z ewangelicznego doświadczenia Świętego Franciszka z Asyżu i oświetlają je wartościami wprowadzonymi w życie oraz intelektualnie wypracowanymi przez duchową tradycję zakonu franciszkańskiego9.

Stał się modlitwą10Święty Franciszek z Asyżu (1181/1182-1226)

Misja Świętego Franciszka oraz jego naśladowców i naśladowczyń polega na przyjęciu modelu życia Chrystusa. To stanowi podstawową i jedyną wartość całego franciszkańskiego charyzmatu11. Osobiste doświadczenie łaski Boga (działającej w nim stopniowo, ale dogłębnie), nazwanej życiem pokuty, asyski Pokutnik próbuje opisać następującymi słowami:

Na podstawie cytowanego fragmentu tekstu autorstwa Franciszka można odważyć się na stwierdzenie, iż pierwotnym doświadczeniem duchowości świętego z Asyżu staje się ubogi i pokorny Jezus Chrystus, będący sakramentem pokornej miłości Boga wśród ludzi i ich drogą do odpowiedzi na miłość Boga. Franciszek obdarza Boga aż osiemdziesięcioma sześcioma przymiotami, jednak widzi Go, doświadcza i wielbi przede wszystkim jako najwyższą miłość. Bóg jako Święta Trójca, jako Stwórca, Ojciec, a jeszcze bardziej jako Zbawiciel zniża się do człowieka przez łaskę i hojnie otwiera się na niego. Swoim stworzeniom pragnie obficie przekazać dobro oraz życie, jakim jest On sam i jakie posiada, a tymi darami szczególnie chce obdarzyć człowieka, który stanowi obraz Jego jedynego Syna, co prawda oszpecony przez grzech, a jedynie przez łaskę wyniesiony do wzniosłej godności Bożego dziecka13. Stąd Franciszek pod koniec życia zapomina zupełnie o sobie i w konsekwencji z czystym sercem w pełni zwraca się do Boga:

Swoje duchowe doświadczenie Franciszek przeżywa w Kościele. Pobożność eklezjalna zajmuje w jego duchowości centralne miejsce. Już u początku nawrócenia Bóg zwraca go ku Kościołowi i w nim Franciszek znajduje obecność Jezusa. Kościół jest rzeczywistością, która w ciągu wieków, w każdej chwili, posiada misję realizowaną poprzez swoich kapłanów, teologów, aby na nowo, na podobieństwo Maryi, rodzić dla ludzi Syna Bożego16.

Zwracając się do Boga, Franciszek przede wszystkim uwielbia Go z powodu Jego samego i stale Mu dziękuje. W relacji do Pana – Dobra Najwyższego doświadcza on, że modlitwa to nie tylko słowa wypowiedziane w stronę Boga, ale całe życie, które w „duchu świętej modlitwy i pobożności” staje się uwielbieniem i chwałą Boga17. Od momentu, w którym Franciszek odkrył promiennie oblicze Boga Ojca, zrozumiał, że źródłem ludzkiego pragnienia jest sam Duch Pański i że to On prowadzi nas do jedności z Bogiem poprzez życie i Ewangelię Jezusa Chrystusa18.

Szczepek ogrodnika Franciszka19Święta Klara z Asyżu (1193/1194-1253)

Przykład życia i słowa Franciszka stają się dla Klary duchową pomocą w dawaniu odpowiedzi na zaproszenie samego Boga, by wypełniać z pasją Jego wolę. Klara, podobnie jak Franciszek, podkreśla w swych tekstach własne pokutne itinerarium, niepewność pierwszych kroków, dar sióstr, przyjęcie określonej przez świętego formy życia, pragnienie naśladowania Chrystusa w ubóstwie i pokorze, zgodnie z przyrzeczeniem danym Bogu i świętemu ojcu Franciszkowi20.

Duchowość Klary jest trynitarna21. Asyska święta jest w pełni świadoma, iż prawdziwym motywem i jedynym celem jej życia jest budowanie zażyłej, intymnej relacji z Osobami Trójcy Przenajświętszej. Tak określona misja wprowadza ją w doświadczenie najgłębszych tajemnic wiary, objawionych przez Jezusa Chrystusa, który przez ziemskie życie, śmierć i zmartwychwstanie staje się bramą (zob. J 10,7) pomiędzy nią a Trójjedynym. Jako miłująca Boga (amatrix Dei) Klara wchodzi w proces poznawania Jego przymiotów, wśród których szczególnie ważny w jej duchowym postrzeganiu jest Ojciec miłosierdzia: Bóg posiadający cechy matczyne (rodzi do fizycznego i duchowego życia) i ojcowskie (chroni poczęte życie, daje wzrost i pożywienie)22.

Duchowość Klary jest ewangeliczna oraz chrystologiczna. Dobra Nowina spisana przez natchnionych autorów jest dla świętej doskonałym środkiem do rozwijania w sobie życia trynitarnego. Dziewiczy, ubogi i posłuszny Chrystus staje się drogą, którą ukazuje Klarze i jej siostrom i której je uczy Święty Franciszek. Chwalebne życie (exemplum) i nauczanie (doctrina) tego miłośnika i naśladowcy Pana stanowi dla Klary naczynie, przez które otrzymuje ona światło Bożej łaski23. Dlatego wiernie, radykalnie i dogłębnie wchodzi w przestrzenie myśli i serca, aby medytować, kontemplować i jednoczyć się, to znaczy niejako przemieniać się wChrystusa24.

Duchowość Klary jest eucharystyczna. Asyska święta wpatruje się w Jezusa ukrytego w Hostii, rozważa (Jego wyniszczenie i niepojęte dla ludzkiego rozumu uniżenie)25, kontempluje (Jego miłość) oraz stara się Go naśladować26 (przez pokorę i ubóstwo). W chwili zagrożenia napadem Saracenów na klasztor bierze do ręki puszkę z Najświętszym Sakramentem, ufna w niezawodną pomoc Boga. Wsłuchana w głos Umiłowanego otrzymuje mistyczne zapewnienie, że Pan zawsze będzie strzegł jej duchowego dziedzictwa27. Dlatego pełna pokoju ducha pociesza siostry w niebezpieczeństwie i przekonuje je o nieustannej Bożej opiece, mówiąc im:

Klara żyje w Kościele i dla Kościoła. W Regule ujawnia, iż chce, aby ona sama i jej siostry były zawsze

Wiedząc, że w Kościele została złożona pełnia środków zbawienia, jako wierna jego córka obficie z nich korzysta i uczy, w jaki sposób rozwijać w nim miłość–duszę świętości30.

Klara odbija w sobie macierzyńską miłość Boga31, której uczy się przez rozważanie i kontemplację dobroci hojnego Dawcy i Jego ojcowskiego miłosierdzia. W praktykowanych uczynkach miłości, córka Króla niebios wyraża czułość samego Boga: błogosławi siostrom, modli się za nie, troszczy się o ich pokarm duchowy i materialny.

Model życia duchowego, którym odznacza się asyska święta, podejmuje wiele współczesnych jej kobiet. Tutaj szczególną uwagę zwrócimy na kilka z nich: rodzoną siostrę Klary Świętą Agnieszkę z Asyżu (1197-1253), córkę zamożnego barona Świętą Filipę Mareri (1200-1236), przebywającą w klasztorze w Arcella Błogosławioną Helenę Enselmini (1207?-1231), reprezentantkę rodu Kapetyngów Błogosławioną Izabelę Francuską (1225-1270), korespondującą z Klarą Świętą Agnieszkę z Pragi (1211-1282), świętą z rodu Arpadów Kingę (1234-1292) oraz jej rodzoną siostrę Błogosławioną Jolantę (1244-1304). Do grona XIII-wiecznych klarysek zalicza się też córka Leszka Białego i pierwsza polska klaryska, Błogosławiona Salomea (1211-1268), prudentissima virgo, Fararone.

Święta Agnieszka z Asyżu rozważa przymioty Boga, dobroć i cierpliwość oraz Jego macierzyńską miłość, przez które podejmuje się wziąć na siebie śmierć i bardzo gorzką mękę; doznaje też współczucia wobec Kościoła cierpiącego w czyśćcu32. Jej starsza siostra Klara w liście do Agnieszki z Pragi nazywa Agnieszkę najroztropniejszą dziewicą (prudentissima vergine)33. Istotnie, młodsza córka Favarone, Oblubienica Baranka, szybko i w sposób jak najpełniejszy upodabnia się do Niepokalanej Dziewicy, a przez to usposabia swą duszę na poryw łaski Ducha, który tworzy w niej płodne serce, zdolne rozwijać w innych życie łaski. Dlatego może stać się formatorką sióstr i założycielką wielu wspólnot zakonnych żyjących w duchu ubóstwa na wzór Świętej Klary34.

Święta Filipa Mareri za każdym razem, kiedy mogła znaleźć kontakt z jakimś człowiekiem, który miałby głęboką znajomość świętych tekstów i który jednocześnie wiernie strzegłby czystości, prosiła go pokornie, aby zechciał nakarmić jej umysł Pismem Świętym; spragniona, jakoby pokrzepiała się bardziej pokarmem duchowym niż tym materialnym35. Dlatego pocieszona przez Ducha Świętego, zdecydowała jako służebnica Pańska (por. Łk 1,38) zrezygnować całkowicie z siebie samej i pokornie cała powierzyła się woli Boga36.

W młodym wieku poznaje asyskiego Biedaczynę i jego towarzyszy. Otwiera przestrzenie serca na głos Ducha Świętego, a 

Dzięki sile ducha zaczerpniętej ze słowa Boga – owej nieprzeniknionej tarczy, odważnie przeciwstawia się woli rodu, który zamierza wydać ją za mąż. Po wejściu na drogę ewangelicznego radykalizmu dokłada wszelkich starań, aby zaadaptować kościół i posesję na potrzeby klasztoru żyjącego według Reguły dziewicy Klary (vergine Chiara)38. Ponadto

Prawdopodobnie to właśnie Filipa okazuje swą pełną czułości troskę o samego Franciszka, który w latach 1225-1226 poważnie choruje na oczy i doświadcza różnych prób ich wyleczenia. W eremie Fonte Colombo zostaje zbadany przez miejscowego medyka. W dowód wdzięczności Franciszek poleca jednemu z braci, aby przygotował lekarzowi dobry obiad. Niedostatek materialny uniemożliwia przygotowanie posiłku. W krótkim czasie jakaś

Siedem mil od Fonte Colombo znajduje się jedyny w tej okolicy zamek: Rocca Sinibalda, gdzie wówczas mieszkała domina Filipa, z miłością i czcią odnosząca się do nauki i ewangelicznego świadectwa Franciszka42.

Siostra Helena Enselmini doświadcza i pojmuje wielkość łaski danej przez Ducha Świętego tym, którzy doskonale jednoczą się z męką i śmiercią Chrystusa, pełnią wolę Ojca Niebieskiego i trwają w jedności z Trójcą Przenajświętszą. Stąd coraz głębiej odczuwa wewnętrzne pragnienie całkowitego zatopienia się w Pasji Chrystusa. Jej obolałe ciało, poddane niewymownym cierpieniom, powoduje, że doświadcza ona stałego męczeństwa i niemal w każdym momencie jednoczy się z Ukrzyżowanym.

W uroczystość Świętego Mateusza 1230 lub 1231 roku dostrzega w duchu Trójcę Przenajświętszą i człowieczeństwo Jezusa Chrystusa siedzącego w świętej świątyni nieba43. Ta wewnętrzna wizja klaryski z klasztoru w Arcella przywołuje dwie chrześcijańskie prawdy wiary. W centrum duchowości Heleny znajduje się tajemnica trzech Osób Boskich i wcielonego Słowa Bożego. Obok niebiańskiego tronu siostra Enselmini dostrzega Dziewicę Maryję (wobec której ma szczególnie wielkie nabożeństwo i która wyprasza jej wiele nadprzyrodzonych darów); dalej widzi cały zastęp wiernych uczniów Pańskich: Jana Chrzciciela, dwunastu Apostołów, rzeszę męczenników, doktorów Kościoła, wyznawców; wśród nich wyróżnia się wielce błogosławiony ojciec Franciszek44.

W jednym z licznych mistycznych przeżyć Helena słyszy zachętę do podjęcia szczególnego rozmyślania: Pomyśl, z jakiego powodu Syn Boży zszedł z nieba na ziemię i zechciał cierpieć tak okrutną mękę za grzeszników? Wobec milczenia Heleny głos kontynuuje: Czy Syn Boży nie zstąpił na świat z miłości, z posłuszeństwa i czy nie wziął na siebie śmierci krzyżowej?45. Z powyższego obrazu można wysunąć wniosek, że nie tylko Helena, ale i inne siostry i bracia Świętego Franciszka, powołani do naśladowania Chrystusa, mają wcielać w życie te same wartości, dla jakich On sam opuścił niebiosa i przyjął postać sługi…46

Naśladowczynie Świętej Klary, żyjące w XIII wieku na ziemiach polskich – Błogosławiona Salomea, Święta Kinga i Błogosławiona Jolanta – odznaczają się duchowością pasyjną, umiłowaniem modlitwy i szczególnym nabożeństwem do Matki Boga, Maryi. Aby doskonalej iść drogą Ewangelii praktykują liczne cielesne umartwienia, w tym posty. Mimo że należą do najwyższej sfery społecznej, chętnie podejmują fizyczną pracę, wpatrzone w Chrystusa – Sługę najuboższych.

Z biegiem lat żar charyzmatu klariańskiego zastaje przygaszony. Powodów tego stanu rzeczy jest wiele. Klasztory są liczne – w roku śmierci Klary (1253) jest ich ponad sto pięćdziesiąt! – i niejednokrotnie przeludnione, co negatywnie wpływa na zakonną obserwę. W pierwszej ćwierci XV wieku północną część Italii, wzdłuż i wszerz, przemierza wielki propagator odnowy Zakonu, Święty Bernardyn ze Sieny. Powstają nowe ogniska obserwancji, spośród których wyróżnia się siedem: klasztor Świętej Urszuli w Mediolanie (1420-1440), gdzie przebywa Błogosławiona Felicja Meda (1378-1444), klasztor Corpus Christi w Mantui (1420) z Paulą Malatestą nazwaną aniołem litości i słodyczy, klasztor Świętej Łucji w Foligno (1425), klasztor Corpus Christi w Ferrarze (1431), do którego wstępuje Święta Katarzyna de Vigri, kolejny, naznaczony obecnością Błogosławionej Antonii z Florencji (1400-1472) klasztor Corpus Domini w Pesaro (1439), w którym przed 1447 rokiem głosi kazania Święty Jan Kapistran, klasztor Monteluce w Perugii (1448) oraz Montevergine w Messynie (1464), szczycący się niezwykle pięknym duchowym klejnotem: Świętą Eustochią Calafato (1434-1485)47.

Za Barankiem, dokądkolwiek…48Święta Agnieszka z Asyżu (ok. 1197-1253)

Historia zamożnej i znaczącej dla średniowiecznego Kościoła asyskiej familii rozpoczyna się ślubem młodej szlachcianki Ortolany z rycerzem Favarone, synem Offreduccio, mocno zaangażowanym w wypełnianie swoich zawodowych obowiązków. Rodzina zamieszkuje duży dom przy katedrze Świętego Rufina. Klara i jej dwie młodsze siostry mają szczęście posiadać matkę troszczącą się o rozwój wiary chrześcijańskiej nie tylko we własnym sercu, ale też emanującą nią na otoczenie, w którym żyje.

Kobieta nosi dość nietypowe imię: Ortolana, „ogrodniczka”. Niektórzy twierdzą, że zostaje jej ono nadane ze względu na piękno owoców ogrodu rodowej posiadłości, inni zaś zagłębiają się w jego szerszy sens, upatrując znaczenie w pięknie owoców łona małżonki Favarone.

Ortolanę cechuje religijność człowieka średniowiecza: odbywa wiele pielgrzymek, m.in. do słynnego sanktuarium Świętego Michała Archanioła w Monte Gargano, wyrusza też za morze, aby nawiedzić miejsca związane z życiem i działalnością Jezusa. Tam modli się przy Jego grobie i z pewnością zanurza swe serce w radosnej tajemnicy Zmartwychwstania49.

Na modlitwie przed Ukrzyżowanym Ortolana przygotowuje się na narodziny pierwszego dziecka i w tym czasie otrzymuje niezwykłą obietnicę, iż porodzi światło, które swą jasnością oświeci cały świat. Około 1193 roku rodzi pierwszą córkę i nadaje jej imię Klara, co znaczy „jasna”, „znamienita”. Później rodzi jeszcze Katarzynę, bohaterkę tej historii, i Beatrice50, kilkanaście lat młodszą od Klary.

Na temat ojca rodziny zachowują się skąpe wiadomości. Syn Offreduccio i wnuk Bernardone posiada kilku braci; wśród nich są Monaldo, Scipione, Symeon (ojciec towarzysza Franciszka, Rufina). Wraz ze swoimi rodzinami wszyscy zamieszkują jeden pałac przy katedrze. Wielmożny (messere) Favarone jest człowiekiem szlachetnym i należy do osób wpływowych w mieście. Prawdopodobnie jest jednym z siedmiu rycerzy pochodzących z domu Offreduccio. Rzadko pokazuje się w domu i z pewnością bierze udział w życiu politycznym miasta51.

Młodsza córka Ortolany i Favarone

Siostra Świętej Klary, o której tu mowa, przychodzi na świat około 1197 roku. Na chrzcie otrzymuje imię Katarzyna52, o czym informuje XVI-wieczny żywot Świętej Klary (Vita di S. Chiara) autorstwa Ugolina Verino. Imię to, tłumaczone jako: „czysta”, nosiła nieustraszona dziewica z Aleksandrii, której szczątki, umieszczone w świątyni na Górze Synaj, są znanym ośrodkiem jej kultu i celem średniowiecznych pielgrzymek. Być może nawiedzenie tego miejsca przez Ortolanę owocuje w jej życiu szczególnym nabożeństwem do Katarzyny Aleksandryjskiej, a w konsekwencji zasugeruje jej wybór imienia drugiej córki53.

Około trzy lata po narodzinach Katarzyny, czyli na przełomie XII i XIII wieku, na skutek politycznego konfliktu między Asyżem a Perugią, wspieranego przez asyskich feudałów, rodzina Favarone musi się ewakuować z rodzinnego miasta i zatrzymuje się w Coccorano, nieopodal znaczącego grodu Italii, Perugii. Osiedla się w domu rodowym Benwenuty di Perugia, która później zostanie jedną z pierwszych towarzyszek Klary w San Damiano i zaświadczy o jej świętości. Do rodzinnych stron familia powraca około 1205 roku. Podczas pobytu w pobliżu Perugii córki Favarone poznają również Filipę, szlachetnie urodzoną asyżankę, która wraz z rodziną korzysta z politycznego azylu. Ona również dołączy w przyszłości do małej trzódki Ubogich Pań i na procesie kanonizacyjnym opowie, jak skutecznie Klara wykazała jej, iż Jezus Chrystus podjął mękę i umarł na krzyżu dla zbawienia ludzi54.

Katarzyna wychowuje się w kobiecym kręgu, pod czujnym okiem bogobojnej matki i przy ukochanej starszej siostrze Klarze. Przyjmuje podstawy wiary chrześcijańskiej, uczy się modlitwy, wsłuchuje się w czytane wspólnie żywoty świętych i bacznym okiem obserwuje starszą siostrę, hojnie udzielającą pomocy potrzebującym i liczącą kamyczki przy odmawianiu Ojcze nasz55.

Obie siostry darzą się przedziwną wzajemną miłością. A jednak zasadniczo się różnią: podczas gdy Klara słyszy w duszy głos Boga, który wzywa ją do życia poświęconego jedynie Jemu samemu i zdecydowanie odrzuca propozycje małżeństwa, Katarzyna rozważa, czy wybór powołania, jakiego dokonała jej matka, nie jest drogą, na której i jej Pan pobłogosławi56. I kiedy Klara potajemnie opuszcza dom, czternastoletnia Katarzyna głęboko przeżywa nagłe rozstanie. Trzeba zresztą przyznać, że rozłąka staje się dla obu sióstr bolesna, jakkolwiek przez każdą z nich jest przeżywana w odmienny sposób.

Ta, która pozostała w domu, nie pogrąża się w długotrwałym smutku, lecz wewnętrznie zastanawia się nad przyszłością i własnymi marzeniami. Wobec decyzji starszej siostry zagłębia się w sens takiego działania i w jego motywację. Zna Klarę i wie, że nie jest ona osobą, która szybko zmienia powzięte zamiary. Nie ma też wątpliwości, że pierwsze miejsce w sercu jej ukochanej Klary od zawsze zajmuje Chrystus. Ona również dostrzega w sobie płomień Ducha, który wzywa ją do oddania siebie Bogu. Nie zwleka więc z decyzją i po kilkunastu dniach puka do drzwi rekluzorium Świętego Anioła w Panzo. Dowiaduje się wówczas, że od paru dni przebywa tam także jej starsza siostra57.

Poszukiwanie Umiłowanego

Duchowy grunt pod taki scenariusz przygotowuje Klara, która sposobi Katarzynę do złożenia daru serca dla ubogiego i pokornego Chrystusa. Starsza siostra usilnie prosi

Katarzynę przyjmuje do Zakonu Franciszek, w szesnaście dni po odejściu Klary. Asyski pokutnik obcina włosy młodszej Favarone we wspomnianym rekluzorium, gdzie, od pewnego czasu przebywała Klara. Wtedy też zmienia jej imię: odtąd będzie nazywana Agnieszką59. W XIV-wiecznej Kronice 24 Generałów Zakonu Braci Mniejszych60 zapisano, iż druga córka Favarone otrzymuje to nowe imię, gdyż

Spotkanie sióstr jest bardzo radosne. Młodsza wyznaje starszej tajemnicę serca: że decyduje się, aby wraz z nią bez żadnych zastrzeżeń poświęcić się służbie Najwyższemu. Klara serdecznie obejmuje przybyłą i z wielkim entuzjazmem odpowiada:

Wkrótce Klara rozpoczyna formację Agnieszki jako swojej nowicjuszki63, gdyż, jak pisze brat Tomasz z Celano, ona sama staje się tą, która już więcej doświadczyła Pana64. Może więc podzielić się skarbem swej duchowej wiedzy z pierwszą towarzyszką.

Radość duchowa obu sióstr nie trwa długo. Już następnego dnia nacierają na klasztor ich krewniacy. Dwunastu zbrojnych mężczyzn wpada do klauzury z zamiarem odwiedzenia dziewczyny od poświęcenia się Panu. Pozorując zwykłą wizytę, jeden z nich pyta Agnieszkę: Dlaczego przyszłaś tutaj? Załatw szybko sprawę i wracaj do domu! Lecz ona zdecydowanie oświadcza, że nie chce opuszczać Klary. Wtedy jeden z rycerzy chwyta dziewczynę i z pomocą pozostałych wyciąga ją z klasztoru. Na rozpaczliwy krzyk Agnieszki Klara odpowiada gorliwą modlitwą. Prosi Pana, aby potęga Boga pokonała przemoc tych ludzi65. Na efekt usilnych błagań nie trzeba długo czekać. Ciało Agnieszki staje się w jednym momencie tak ciężkie, że mężczyźni, mimo starań, nie są w stanie jej unieść.

Stryj Monaldo wpada w wielką furię i próbuje zmiażdżyć bratanicę śmiertelnym ciosem. W tym momencie staje się coś dziwnego: w podniesionej do uderzenia ręce odczuwa tak silny ból, że nie jest w stanie uczynić żadnego ruchu. Zbiegowisko ludzi rozchodzi się po usłyszeniu prośby Klary, aby krewniacy zaniechali dalszych działań i zechcieli powierzyć młodą Agnieszkę jej opiece. Ten nagły incydent, młodsza córka Favarone przeżywa mocno i boleśnie, ofiarując cierpienia Panu, co zaowocuje odczuciem radości z powodu uczestnictwa w Krzyżu Chrystusa. Powstaje rozradowana z odniesienia zwycięstwa w pierwszej potyczce o Miłość. Odtąd pobiegnie krokiem szybkim i lekkim, nie urażając stopy67 za Barankiem bez skazy.

W gronie sióstr

Franciszek zna i ceni przymioty duchowe Agnieszki i Ortolany. Kiedy obie przebywają w San Damiano, posyła do nich wielu chorych. Chce, aby uczyniły one nad nimi znak krzyża, to znaczy: aby zaczerpnęły z obfitego zdroju męki Pana.

Agnieszka jest w asyskiej wspólnocie świadkiem wydarzenia, które ujawnia ducha proroctwa jej rodzonej siostry Klary. Pewnego dnia Franciszek przysyła do San Damiano pięć kobiet – kandydatek do klasztoru. Klara przyjmuje chętnie cztery z nich, a z piątej rezygnuje, twierdząc stanowczo, że ta nie wytrwa w klasztorze, a nawet nie przeżyje w nim trzech lat. Jednak ze względu na zewnętrzną presję zatrzymuje ją w konwencie. Wspomniana kobieta, Gasdia de Taccolo, pozostanie w klasztorze zaledwie pół roku69.

Pod duchowym kierownictwem Świętego Franciszka Agnieszka szybko wzrasta w łasce, co towarzyszki jej życia, mając na uwadze młodziutki wiek i delikatność jej ciała, uznają za rzecz niezwykłą i wręcz cudowną. Jej umartwienie i sposób praktykowania pokuty są zadziwiające. Naśladując Klarę, Agnieszka w ukryciu używa szorstkiej włosiennicy z końskiego włosia, a jej post jest tak radykalny, że dziewczyna karmi się niemal zawsze jedynie chlebem i wodą. Pełna siostrzanej miłości i słodyczy, pochyla się troskliwie nad wszystkimi potrzebującymi jej pomocy70.

Pisząc do Agnieszki z Pragi, Klara nazywa swoją młodszą siostrę najroztropniejszą dziewicą (prudentissima virgo)71; jest to opinia świętej, zatem osoby, która potrafi określić przymioty bliźnich miarą samego Boga. Nie wiadomo, kiedy – czy przed jej wyjazdem do Monticelli, czy po powrocie – ma miejsce pewien znaczący epizod, przekonujący Klarę o świętości młodszej siostry. Wydarzenie przytacza cytowana wcześniej Kronika 24 Generałów Zakonu Braci Mniejszych. Poniższy jej fragment zawiera opis sposobu modlitwy Agnieszki, przekazany nam za pomocą świadectwa ksieni San Damiano:

Agnieszka jest często obecna przy Klarze, kiedy ta staje się pośredniczką Bożej łaski przez kreślenie znaku świętego krzyża. Obie córki Favarone (a od 1229 roku trzy, z Beatrice) spędzają długie noce na adoracji i błaganiach wznoszonych do Boga. Cytowany fragment Kroniki… zaświadcza, że kontemplacja Agnieszki sięga mistycznych szczytów. Całkowicie zanurzona w obecności Trójjedynego, rozważa Jego przymioty, bolejąc jednocześnie nad ludzką ślepotą. Zachwyca się „dowodem” miłości Pana: Jego gorzką męką i zgodą na ukrzyżowanie. Współczuje całym sercem cierpiącemu Kościołowi, który nieustannie oczekuje pomocy... Jednak na temat jej modlitwy nie można powiedzieć więcej, gdyż stanowi ona skarb i tajemnicę Króla, zazdrośnie w Nim strzeżoną.

Misja

Jedyną pewną informacją dotyczącą itinerarium Agnieszki jest jej wyjazd z Asyżu. Przekazywana w Zakonie tradycja głosi, że Franciszek, przekonawszy się o ludzkiej i duchowej dojrzałości młodszej córki Favarone, postanawia wysłać ją do Monticelli nieopodal Florencji, aby tam zaszczepiła zachowywanie ubóstwa ewangelicznego73. Grupa zebranych w klasztorze kobiet, na czele z jego fundatorką Avegnente di Albizzo, pragnie wejść na radykalną drogę ubóstwa i wieść życie analogiczne do wspólnoty w San Damiano74. Agnieszka bardzo przeżywa kolejną rozłąkę z Klarą, co potwierdza w przytoczonym niżej liście, napisanym krótko po rozstaniu i adresowanym do konwentu asyskiego. Wyraża tu w sposób niezwykle osobisty uczucia względem sióstr. Przejrzyste i bezpośrednie ujawnianie własnych uczuć należy w pewnym stopniu do konwencji ludzi średniowiecza. Agnieszka kreśli tu słowa pełne bólu i goryczy:

Warto zauważyć, że Agnieszka określa się jako pokorna i najmniejsza służebnica Chrystusa. Chrystocentryczny aspekt duchowości Klary, tak mocno akcentowany przez jej młodszą siostrę, jest obecny również w postawie innych współczesnych jej naśladowczyń. Pierwsza polska klaryska, Błogosławiona Salomea, nazywa siebie pokorną służebnicą Chrystusa, a Święta Filipa Mareri, wybrawszy za model życia Regułę Świętej Klary, całą nadzieję i wiarę pokłada w Chrystusie76.

Agnieszka zdaje się być w centrum kryzysu związanego z brakiem osób szczególnie bliskich sercu. Tutaj ujawnia zażyłość, jaka łączy małą trzódkę wzrastającą duchowo pod kierownictwem Klary. Wrażliwość emocjonalna młodszej córki Favarone sprawia, że mimo iż jest otoczona kochającymi siostrami, nie znajduje pocieszenia z powodu głębi trawiącej ją tęsknoty. Przy tym traci nadzieję na powtórne spotkanie. Pisze o tym dalej:

Mimo smutku odnajduje powód do radości. Zauważa, że wszystkie siostry w nowym gronie okazują jej miłość, a we wspólnocie nie ma podziałów ani niezgody. Prymat miłości, istota charyzmatu Klary i jej duchowych córek, ujawnia się tutaj poprzez takie cechy jak: uprzejmość, radość, szacunek, oddanie i posłuszeństwo. W końcowej części listu Agnieszka poleca się duchowej opiece Klary i zapewnia ją w imieniu całej wspólnoty, że pozostanie wierna jej nauczaniu:

Nie jest znana data redakcji listu Agnieszki. Wiadomo jednak, że wspomina w nim brata Eliasza, chociaż bez określenia jego funkcji jako „wikariusza”. To pozwala umiejscowić chronologicznie korespondencję na czas po śmierci Franciszka (1226). Poza tym mówi się o Przywileju ubóstwa nadanym konwentowi, w którym Agnieszka przebywa: ta informacja rodzi wątpliwości, czy chodzi o klasztor Monticelli (Florencja), który w ogóle nie posiada tego przywileju i prawdopodobnie nigdy o to nie zabiega. W końcu Agnieszka wyraźnie pisze, że siostry przyrzekły jej posłuszeństwo, a to oznacza, że egzystuje we wspólnocie najprawdopodobniej jako ksieni. Tymczasem w latach 1219-1230 kierownictwo nad siostrami we Florencji sprawuje madonna Avegnente. Natomiast w Perugii, klasztorze cieszącym się posiadaniem od 1229 roku Przywileju ubóstwa, przewodniczy wspólnocie siostra o imieniu Agnieszka.

Stąd pojawia się pytanie, kiedy i dokąd faktycznie udaje się Agnieszka po opuszczeniu San Damiano. Niedostateczna baza źródłowa utrudnia odpowiedź, jednak w najnowszych opracowaniach wskazuje się na przełom lat 1229 i 1230, a miejscem jej pobytu mogą być klasztory w centralnej i północnej Italii: Perugia, Werona, Wenecja, Padwa i Mantua, uważane za fundacje młodszej córki Favarone78.

Na wieczne gody

Kiedy Klara zbliża się do kresu ziemskiej pielgrzymki, Agnieszka wraz z innymi siostrami otacza umierającą. Tomasz z Celano podkreśla, że zebrane zostają przeszyte mieczem boleści79. Największy żal nosi w sercu rodzona siostra, która błaga Klarę, aby nie zostawiała jej samej. W odpowiedzi słyszy pokrzepiające obietnice:

W istocie, wkrótce po tym wydarzeniu, prawdopodobnie 27 sierpnia 1253 roku, Agnieszka dołącza do swej starszej siostry, uczestniczącej już w godach Baranka, aby, jak pisze brat Tomasz z Celano, bez końca radować się Bogiem.

* * *

W epilogu dzieła biograf Klary kreśli duchowe itinerarium Agnieszki, wiodące przez trzy kolejne etapy: świat → krzyż → Bóg. Wyjaśnia je słowami:

Chronologia życia

ok. 1197 – narodziny

14 lub 15 kwietnia 1211 – ucieczka do rekluzorium Świętego Anioła w Panzo

ok. 1212 – zamieszkanie w San Damiano

1215 – siostra Agnieszki, Klara, zostaje mianowana przez Franciszka ksienią

ok. 1216 – wraz z siostrami otrzymuje od Innocentego III Przywilej ubóstwa

1219 – protektor klarysek Hugolin nadaje Ubogim Paniom formułę życia

1224 – siostra Agnieszki, Klara, zapada na ciężką chorobę

17 września 1228 – ponowne papieskie zatwierdzenie Przywileju ubóstwa

ok. 1229/1230 – opuszczenie San Damiano w celu zaszczepienia praktykowanego w nim sposobu życia w innych „klariańskich” wspólnotach

początek 1253 – powrót do San Damiano82

27 sierpnia lub 6 listopada 1253 – śmierć cielesna Agnieszki z Asyżu

Hojne serce przy Fonte ColomboŚwięta Filipa Mareri (ok. 1200-1236)

Miejscem, które zamieszkuje jedna z pierwszych i najwierniejszych uczennic Świętego Franciszka, jest region Cicolano. Stanowi on część prowincji Rieti, ziemi naznaczonej obecnością i ewangeliczną działalnością Poverella. Tutaj asyski Pokutnik spędza długie godziny na modlitwie, ukryty w skalnych grotach, zasłuchany w głos Boga pośród szmeru potoków i odgłosów nieskażonej aktywnością ludzką przyrody. Rozległy obszar Cicolano należy w średniowieczu do Królestwa Sycylii. W malowniczym górskim pejzażu nie ma jeszcze rozwiniętej sieci komunikacyjnej, a wznoszone tu i ówdzie ogromne zamczyska i widoczne w pewnych miejscach mury obronne świadczą o istnieniu w dawnych czasach systemu feudalnego83.

Pierwsze lata

Właścicielem jednego z obszernych zamków i sporej połaci ziemi na terenie Cicolano jest na przełomie wieków XII i XIII możnowładca (un nobile barone) Filip Mareri. Jego decyzja poślubienia szlachetnie urodzonej Imperatrice84 sprawia, iż w perspektywie czasowej posiadłości bogatego rodu Mareri zostają znacznie powiększone85. Wkrótce rodzi się im pierwszy syn. Niedługo potem małżonkowie mogą ucieszyć się narodzinami córki. Ojciec rodziny nadaje jej własne imię – Filipa. Kiedy jeszcze Imperatrice nosi córkę w swoim łonie, otrzymuje niezwykłą wizję.

Niezwykłym wydarzeniem jest także samopoczucie matki noszącej pod sercem dziewczynkę. Kobieta w stanie błogosławionym niemal nie odczuwa żadnego ciężaru, zostają jej również oszczędzone cierpienia związane z porodem87, co około pół wieku później podkreśla autor biografii jej córki:

Anonimowy twórca Legendy88 nie waha się dodać ważnej informacji, podkreślając, jak to zwykli czynić autorzy żywotów, szczególne przymioty wybranego przez Boga dziecka:

Po narodzinach Filipy przychodzą na świat dwaj synowie Mareri, Tomasz i Gentile, a później jeszcze jedna, nieznana z imienia, dziewczynka. Wnikliwa lektura Legendy prowadzi nas do wniosku, że dzieciństwo przyszłej świętej naznaczone jest jej troską o poznanie Boga i zgłębianie Jego tajemnic:

Dalsza część książki dostępna w wersji pełnej

Uczennica Mistrza ukrzyżowanegoBłogosławiona Helena Enselmini (1207?-1231 lub 1242)

Dostępne w wersji pełnej

Uzbrojona w ŚwiatłoŚwięta Katarzyna z Bolonii (1413-1463)

Dostępne w wersji pełnej

Jak Serafin wyśpiewać chwałę MiłościŚwięta Eustochia Calafato (1434-1485)

Dostępne w wersji pełnej

II

Córki Króla Niebios

Klaryski w średniowiecznej Francji

Dostępne w wersji pełnej

Księżniczka pokornego sercaBłogosławiona Izabela Francuska (1225-1270)

Dostępne w wersji pełnej

PosłanaŚwięta Koleta Boylet (1381-1447)

Dostępne w wersji pełnej

Kiedy światłem ZwiastowanieŚwięta Joanna de Valois (1464-1505)

Dostępne w wersji pełnej

III

Na wschód od Alp

Klaryski w Czechach i w Polsce (XIII wiek)

Dostępne w wersji pełnej

Połowa duszy KlaryŚwięta Agnieszka z Pragi (1211-1282)

Dostępne w wersji pełnej

Lot ku zbawieniuBłogosławiona Salomea (1211/1212-1268)

Dostępne w wersji pełnej

Księżna o pięknej duszyŚwięta Kinga (1234-1292)

Dostępne w wersji pełnej

W blasku KrzyżaBłogosławiona Jolanta (1244-1304)

Dostępne w wersji pełnej

ANEKS

Dostępne w wersji pełnej

BIBLIOGRAFIA

Dostępne w wersji pełnej

Korekta Marta Stęplewska-Przybyłowicz

Projekt okładki Artur Falkowski

Obraz na okładce:Bł. Salomea, mal. Tadeusz Wnęk (2019)

Imprimi potest ks. Józef Figiel SDS, prowincjał

© 2020 Wydawnictwo SALWATOR

ISBN 978-83-7580-832-2

Wydawnictwo SALWATOR ul. św. Jacka 16, 30-364 Kraków tel. 12 260 60 80 e-mail: [email protected]

Na zlecenie Woblink

woblink.com

plik przygotowała Anna Jakubowska