Wolność walutowa – sposób na powstrzymanie inflacji ebook

Przedmowa

Seria „Occasional Papers” wydawana przez Institute of Economic Affairs ma na celu udostępnienie artykułów oraz wystąpień o wyjątkowej randze szerszemu gronu czytelników niż to, do którego były one pierwotnie adresowane. Dotychczasowe 47 zeszytów zawierało prace czołowych brytyjskich i światowych ekonomistów, a także kilka ważnych artykułów mniej znanych autorów.

W ramach 48. numeru prezentujemy czytelnikom zredagowaną wersję wystąpienia profesora Friedricha Augusta von Hayeka podczas konferencji w Szwajcarii. W pewnym sensie jest to kontynuacja problematyki z 45. numeru „Occasional Papers”, w którym profesor Hayek argumentował, że przyczyną bezrobocia jest nie niewystarczający popyt, wynikający z nieodpowiedniego całkowitego dochodu, lecz dysproporcje w relatywnych płacach wymaganych do zrównania popytu na pracę z jej podażą wkażdym sektorze gospodarki. Błędne twierdzenie, że zwiększenie całkowitych wydatków pieniężnych pozwoli utrzymać pełne zatrudnienie, wysoką produkcję i rozwój, zostało opisane w tamtej publikacji jako odwieczny przesąd, któremu Keynes i jego zwolennicy nadali status prawdy naukowej.

W niniejszym referacie profesor Hayek rozważa warunki, w których państwo może zwiększyć całkowite wydatki poprzez zwiększenie ilości pieniądza. Argumentuje, że historia pokazuje, iż oddanie państwu kontroli nad podażą pieniądza prędzej czy później kończy się inflacją. Z tego powodu powstały krajowe i międzynarodowe systemy monetarne oparte na złocie i innych instrumentach mających na celu odebranie państwom władzy, której niezmiennie nadużywały.

Przeciwny pogląd, forsowany w ostatnich latach w Wielkiej Brytanii, głosi, że gdyby uwolnić rząd z gorsetu sztywnych, mechanicznych krajowych lub międzynarodowych zasad zarządzania walutą, takich jak stałe kursy wymiany, byłby on w stanie lepiej działać na rzecz ogólnego dobrobytu. Nadzieje te, jak widać, okazały się płonne. Chociaż zasady były dość jasne, politycznie zbyt kuszące było dla rządu powstrzymanie się od ich łamania w praktyce. Istotą problemu nie jest teoretyczna wątpliwość, czy państwo może działać lepiej niż automatyczny lub półautomatyczny system monetarny, taki jak standard złota lub standard złoto-dewizowy, w ramach których podaż i wartość pieniądza znajdują się poza krajową kontrolą polityczną. Jest to praktyczny osąd z zakresu ekonomii politycznej wskazujący, że poddany presji wyborczej rząd nie będzie w stanie przestrzegać zasad, jeśli ich przestrzeganie prowadzi do przejściowych zaburzeń i bezrobocia.

Profesor Hayek twierdzi więc, że być może nadszedł czas, by odebrać państwu władzę narzucania obywatelom obowiązku korzystania z kontrolowanego przez nie pieniądza. W ostateczności wymagałoby to odebrania państwu władzy definiowania prawnego środka płatniczego. Hayekowi chodzi nie o pozbawienie państwa władzy emisji pieniądza, lecz o odebranie mu wyłącznego prawa w tym zakresie oraz do zmuszania obywateli do używania emitowanego przezeń pieniądza po określonej przezeń cenie. Jego sprzeciw budzi więc państwowy monopol na produkcję pieniądza. Historia pełna jest przykładów państw, które próbowały wyegzekwować swoją władzę w tym zakresie za pomocą najbardziej ekstremalnych środków, w tym ostatecznej kary w postaci śmierci.

Rozwiązanie polega zatem na umożliwieniu ludziom korzystania z pieniędzy, które uważają za najwygodniejsze, niezależnie od tego, czy są to pieniądze emitowane przez ich państwo, czy przez inne państwa. Profesor Hayek argumentuje, że taki system byłby bardziej pożądany i praktyczny niż utopijna europejska jednostka monetarna.

Profesor Hayek przyznaje, że propozycja ta może wydawać się podejrzana. Od stuleci uważa się przecież, że jedną z podstawowych funkcji państwa jest zapewnienie waluty, na której obywatele mogliby polegać jako na wiarygodnej jednostce rozrachunkowej i środku wymiany. Profesor Hayek nie zgadza się jednak, że narzucanie legalnego środka płatniczego jest istotną częścią monetarnych zadań państwa. Twierdzi, że ludzie powinni mieć możliwość odrzucenia pieniądza, w który nie wierzą, na rzecz pieniądza darzonego przez nich zaufaniem. To właśnie to nowe prawo ludzi do odrzucenia krajowego pieniądza skłoniłoby państwa do pilnowania, by ich pieniądz miał stabilną wartość. Dlatego profesor Hayek opowiada się za nowym rodzajem pieniądza międzynarodowego.

W niniejszym referacie profesor Hayek przedstawia inspirującą analizę współczesnego problemu i proponuje jego radykalne rozwiązanie. Rozważa, w jaki sposób nowy system mógłby funkcjonować w praktyce, i odpowiada na potencjalne wątpliwości. Omawia, jaki wpływ miałby on na systemy bankowe, zabierając tym samym głos w obecnej debacie na temat pieniądza i inflacji oraz właściwych instytucji krajowych i międzynarodowych.

Nie powinno być zaskoczeniem, że uważa on, iż międzynarodowym władzom monetarnym nie należy ufać bardziej niż władzom krajowym. Postuluje ograniczenie państwa do „podstawowych ram prawnych, wewnątrz których ludzie będą mogli rozwijać najbardziej im odpowiadające instytucje monetarne”.

Aby wskazać na potencjalnie zróżnicowane poglądy, które mogą powstać na temat znaczenia i praktyczności propozycji profesora Hayeka, poprosiliśmy o komentarze dwóch ekonomistów i dwóch polityków, którzy zajmowali wysokie stanowiska rządowe. Ekonomiści ci to profesor Ivor Pearce oraz profesor Harold Rose. Politycy to Douglas Jay i Sir Keith Joseph. Ci ostatni są związani z All Souls College w Oksfordzie i są szczególnie zainteresowani sprawami gospodarczymi.

Arthur Seldonlistopad 1975 roku