WAT ebook – Wyzwania i zagrożenia ebook

Spis treści

Wstęp 13

Rozdział I. Wyzwania i zagrożenia dla XXI-wiecznej Europy 17

Wojciech Szulc

Współczesne wyzwania Unii Europejskiej 19

Tomasz Filipek

Służba wojskowa żołnierzy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w obliczu wyzwań bezpieczeństwa militarnego w Europie trzeciej dekady XXI wieku 33

Jakub Świątek

Wyzwania bezpieczeństwa militarnego i zagrożenia wojenne w Europie 64

Michał Rudnicki, Dominik Siuta

Strategie komunikacyjne sekcji wojskowych w wybranych państwach europejskich 106

Julia Wierucka

Realizacja zadań dotyczących kontroli zbrojeń i rozbrojenia w Rzeczypospolitej Polskiej 126

Justyna Krokocka

Bezpieczeństwo publiczne a administracja publiczna i samorządowa w wybranych państwach europejskich 147

Karolina Nastaj-Sałek

Wpływ działań militarnych na stabilność regionalną w Europie 165

Aleksandra Maria Baran

Chiński wzrost gospodarczy i militarny oraz rozwój floty – wyścig z USA o wpływy i dominację na kontynencie europejskim 186

Anna Reszke

Innowacyjne aspekty wykorzystania sztucznej inteligencji w systemie bezpieczeństwa wewnętrznego państwa 207

Katarzyna Wierucka-Siuchta

Badanie zależności między poziomem inteligencji emocjonalnej a dopasowaniem organizacyjnym 224

Rozdział II. Konflikty obszaru okołoeueropejskiego 243

Bogumiła Mizińska

Skutki konfliktu izraelsko-palestyńskiego dla państw Unii Europejskiej 245

Wiktoria Tkacz

Bezpieczeństwo Europy w dobie konfliktu izraelsko-palestyńskiego 262

Łukasz Kominek

Aspekty bezpieczeństwa kulturowego w kontekście konfliktu kurdyjsko-tureckiego 281

Karolina Stępień

Wyzwania logistyki humanitarnej na przykładzie wojny w Kosowie 298

Rozdział III. Terroryzm w XXI-wiecznej Europie 323

Krzysztof Michał Hajdasz

Zwalczanie i przeciwdziałanie przestępczości zorganizowanej na poziomie międzynarodowym 325

Zuzanna Sara Moczydłowska

Walka z terroryzmem jako priorytet Unii Europejskiej 365

Nikola Czarnota

Zagrożenia terrorystyczne w dobie rozwoju sztucznej inteligencji 380

Katarzyna Cyrkun

Wykorzystanie bezzałogowych statków powietrznych do monitorowania i zwalczania zagrożeń terrorystycznych 396

Zuzanna Szymańska

Wpływ zarządzania państwem na rozwój terroryzmu – analiza sytuacji w Republice Francuskiej w latach 2015-2016 410

Antoni Gołąbek

Przegląd ataków cybernetycznych w latach 2018-2023 429

Bartosz Szymański

Wpływ cyberprzestrzeni na bezpieczeństwo międzynarodowe – cyfryzacja przestrzeni strategicznych 445

Table of contents

Introduction 13

Chapter I. Challenges and threats for 21st century Europe 17

Wojciech Szulc

Contemporary challenges of the European Union 19

Tomasz Filipek

Military service of soldiers of the Armed Forces of the Republic of Poland in the face of military security challenges in Europe of the third decade of the XXI century 33

Jakub Świątek

Military security challenges and war threats in Europe 64

Michał Rudnicki, Dominik Siuta

Communication strategies of military sections in selected European countries 106

Julia Wierucka

Implementation of tasks related to arms control and disarmament in the Republic of Poland 126

Justyna Krokocka

Public safety and public and local government administration in selected European countries 147

Karolina Nastaj-Sałek

Effects of military action on regional stability in Europe 165

Aleksandra Maria Baran

Chinese economic and military growth and fleet development – race with the USA for influence and dominance on the European continent 186

Anna Reszke

Innovative aspects of the use of artificial intelligence in the state’s internal security system 207

Katarzyna Wierucka-Siuchta

Research on the relationship between the level of emotional intelligence and organizational fit 224

Chapter II. Conflicts around the European area 243

Bogumiła Mizińska

The effects of the Israeli-Palestinian conflict on the countries of the European Union 245

Wiktoria Tkacz

European security in the era of the Israeli-Palestinian conflict 262

Łukasz Kominek

Aspects of cultural security in the context of the Kurdish-Turkish conflict 281

Karolina Stępień

The challenges of humanitarian logistics on the example of the war in Kosovo 298

Chapter III. Terrorism in 21st century Europe 323

Krzysztof Michał Hajdasz

Fighting and preventing organized crime at the international level 325

Zuzanna Sara Moczydłowska

Fight against terrorism as a priority of the European Union 364

Nikola Czarnota

Terrorist threats in the era of development of artificial intelligence 379

Katarzyna Cyrkun

The use of unmanned aircraft to monitor and combat terrorist threat 395

Zuzanna Szymańska

The impact of state management on the development of terrorism – an analysis of the situation in the French Republic in 2015-2016 410

Antoni Gołąbek

Overview of cyber attacks in 2018-2023 429

Bartosz Szymański

The impact of cyberspace on international security – digitization of strategic spaces 445

Wstęp

Europa w znaczeniu geograficznym oznacza przestrzeń rozciągającą się od Atlantyku po Ural. Europa stanowi samodzielny podmiot wyłącznie jako jedność kulturowa, pozostaje jednością tylko jako świat, który ukształtował się przez swą specyficzną kulturę i historię. Zarazem właśnie owa jedność kulturowa Europy sięga daleko poza geograficzne granice starego kontynentu.

Polityczny wymiar Europy w zasadzie wypada wiązać z bezpieczeństwem. Problemy bezpieczeństwa każdego regionu kształtowane są przez różne czynniki historyczne geograficzne i środowiskowe. Regionalizacja bezpieczeństwa polegająca na uwzględnieniu lokalnej specyfiki wyzwań, zagrożeń oraz metod i środków przeciwdziałania prowadzi do wyłonienia regionalnych kompleksów bezpieczeństwa to jest grupy państw, których percepcja bezpieczeństwa jest wzajemnie powiązana tak dalece, że ich bezpieczeństwo narodowe nie może być zapewniane oddzielnie bez uwzględnienia perspektywy pozostałych państw.

Jak zauważa wielu badaczy, Europa jest regionem najbardziej zaawansowanym w świecie pod względem liczby rozwiązań bezpieczeństwa, które zostały przetestowane przy regulowaniu stosunków pomiędzy różnorodnymi i skłóconymi narodami zamieszkującymi obszar od Wyspy Brytyjskich na zachodzie do Federacji Rosyjskiej na wschodzie przy aktywnym zwłaszcza w dwudziestym wieku udziale Stanów Zjednoczonych.

Zdaniem jednego z najwybitniejszych geopolityków H. Mackindera, Europa powstała dzięki obecności w opozycji do społeczności wywodzących się z Wielkiego Stepu. Stary kontynent to z jednej strony „ludy atlantyckie” romano–germańskie, a z drugiej zaś słowiańsko–bizantyjskie.

Europa pod względem praktycznym nie była i nie jest monolitem. Podział Europy na regiony wzbudzał i nadal wzbudza emocje zarówno wśród polityków, jak i naukowców. Decydujący wpływ na podziały ma polityka i historia, co szczególnie uwidoczniło się w dziewiętnastym i dwudziestym wieku. Zmienne w wymiarze terytorialnym regiony ulegały destrukcyjnym wpływom wojen, koalicji i mocarstw. Geopolityczne koncepcje naukowców i ideologów inspirowały przywódców państw do działań skutkujących zmianami w podziale politycznym Europy.

Bezpieczeństwo poszczególnych państw oraz całej Europy opiera się głównie na zdolności elit politycznych do reform oraz utrzymywania stabilizacji wewnętrznej, a także gotowości kształtowania dobrego sąsiedztwa, dążenia do współpracy i kooperacji, jak również pokojowego rozwiązywania sporów i konfliktów w oparciu o powszechne normy i zasady prawa międzynarodowego.

Bezpieczeństwo podlega ciągłym przeobrażeniom – pojawiają się nowe wyzwania i zagrożenia, które dotyczą nie tylko poszczególnych aktorów sceny politycznej, ale wręcz całych regionów, kontynentów i kręgów cywilizacyjnych. Zjawiska te będą się w przyszłości nasilać. Wyzwania to dylematy, przed jakimi stoi podmiot (państwo) w rozstrzyganiu spraw bezpieczeństwa. Wyzwania mogą być podjęte lub zignorowane.

Zagrożenia to pośrednie lub bezpośrednie destrukcyjne oddziaływania na podmiot. Rozróżnia się zagrożenia potencjalne i realne – subiektywne i obiektywne. Mogą mieć charakter wewnętrzny lub zewnętrzny (militarne, polityczne, ekonomiczne, społeczne, ekologiczne i tak dalej), jak również kryzysowe i wojenne. Poziom zagrożenia wzrasta wraz z narastaniem wrogości przeciwnika rozwojem jego możliwości oraz skracaniem się czasu na reakcję.

Powróciły, a w zasadzie nasiliły się, zagrożenia militarne przybierające formę konfliktów w różnym charakterze. Są to konflikty wewnętrzne, międzynarodowe i umiędzynarodowione konflikty wewnętrzne. Ewolucja zagrożenia militarnego zagrażającego jednocześnie wielu sektorom życia publicznego, dezorganizuje funkcjonowanie państw i organizacji. Zagrożenia tego typu określane jako transnarodowe, asymetryczne i hybrydowe są trudne do eliminacji, gdyż mając charakter ponadgraniczny, a wręcz globalny, przeważnie nie są związane z istnieniem określonego sprawcy, państwa czy też konkretnego terytorium.

Powodują, że negatywnie dla bezpieczeństwa zjawiska zyskują nowy wymiar. Znana od lat przestępczość eskaluje jako międzynarodowa przestępczość zorganizowana. Lokalny terroryzm staje się terroryzmem globalnym funkcjonującym ponad granicami. Kryzysy gospodarcze (finansowe, paliwowe czy też energetyczne) w jednej części świata negatywnie oddziałują na gospodarki państw w innych odległych regionach.

W istocie nowym zagrożeniem są zagrożenia cybernetyczne. Rośnie podatność państw na zagrożenia cybernetyczne w tym typu terrorystycznego i kryminalnego. Tendencja ta będzie się systematycznie zwiększać w przyszłości. Wypadkową zagrożeń są migracje spowodowane konfliktami zbrojnymi (Ukraina, Bliski Wschód czy też Afryka) oraz klęskami żywiołowymi.

Szczególnym wyzwaniem i jednocześnie zagrożeniem dla bezpieczeństwa Europy, zwłaszcza jej wschodniej flanki, jest agresja Rosji na Ukrainę i trwający od 2022 roku konflikt zbrojny. Kontekst obecnej wojny Rosji z Ukrainą podlega zmianom, na które składają się kalkulacje, charakter działań wojskowych obu stron oraz ewolucja typów skali i formuł pomocy udzielanej obrońcom. Czynniki te rzutują na kolejne etapy i perspektywy zakończenia wojny określając szanse na sukces polityczno-wojskowy Ukrainy lub Rosji.

Prezentowana monografia poświęcona wyzwaniom i zagrożeniom bezpieczeństwa Europy powstała dzięki współpracy oraz zaangażowaniu naukowców, doktorantów wiodących uczelni prowadzących badania i dydaktykę w dziedzinie nauk społecznych, w dyscyplinach nauk o bezpieczeństwie, nauk prawnych i innych. Praca ma charakter interdyscyplinarny umożliwiający szersze spojrzenie i prezentacje omawianej problematyki.

Monografia składa się z wstępu i trzech rozdziałów. Rozdział pierwszy poświęcony jest wyzwaniom i zagrożeniom dla XXI-wiecznej Europy. Autorzy główną uwagę skoncentrowali na uwarunkowaniach i zagrożeniach dla bezpieczeństwa europejskiego, zwłaszcza dla jego wschodniej flanki, w tym Rzeczypospolitej Polskiej. Myślą przewodnią tego rozdziału jest sugestia, że państwa Europy Środkowo-Wschodniej, a także Polska muszą uwzględniać w swojej polityce i działaniach konieczność przeciwstawienia się zagrożeniom militarnym. W tym kontekście głównym zagrożeniem dla bezpieczeństwa regionu jest agresywna neoimperialna polityka Federacji Rosyjskiej.

Istotnym źródłem zagrożeń dla bezpieczeństwa europejskiego zwłaszcza, południowej flanki kontynentu, są zmiany polityczno-społeczne i konflikty w świecie arabskim, zwłaszcza na Bliskim Wschodzie. W ich efekcie, a także wskutek gwałtownego przyrostu naturalnego oraz różnic w poziomie życia nasila się presja migracyjna, która pozostaje wyzwaniem dla bezpieczeństwa Europy. Tym wyzwaniom i zagrożeniom poświęcony jest rozdział drugi pracy. Autorzy dokonali analizy wpływu konfliktów okołoeuropejskich na bezpieczeństwo europejskie.

Terroryzm wciąż pozostaje jednym z głównych asymetrycznych i transnarodowych zagrożeń dla bezpieczeństwa międzynarodowego i narodowego. Zagraża on życiu obywateli, stabilności demokratycznych instytucji, infrastrukturze państwa oraz innych elementów jego prawidłowego funkcjonowania. Jest narzędziem prowadzenia radykalnej walki politycznej, religijnej czy też ideologicznej i niezależnie od pierwotnej motywacji sprawców, a także mimo doskonalenia krajowych mechanizmów i systemów przeciwdziałania oraz międzynarodowych inicjatyw mających na celu jego zwalczanie, pozostawać będzie jednym z głównych zagrożeń dla społeczności międzynarodowej.

Szczególne zagrożenie stanowi terroryzm motywowany radykalną ideologią islamistyczną. Terroryzmowi jako zagrożeniu dla bezpieczeństwa europejskiego poświęcony jest rozdział trzeci prezentowanej monografii. Autorzy przedstawili w nim główne zagrożenia terrorystyczne oraz metody jemu przeciwdziałania w wymiarze międzynarodowym, zwłaszcza w Unii Europejskiej.

Monografia adresowana jest do zróżnicowanego grona odbiorców. Przede wszystkim do badaczy, doktorantów, studentów kierunków „bezpieczeństwo narodowe”, „europeistyka” czy też „stosunki międzynarodowe”. Wiedza zawarta w pracy może służyć także dziennikarzom, funkcjonariuszom służb mundurowych czy też żołnierzom.

dr Katarzyna ŚMIAŁEK

Rozdział I. Wyzwania i zagrożenia dla XXI-wiecznej Europy

Wojciech Szulc1

Akademia Nauk Stosowanych im. ks. Jerzego Popiełuszki w Grudziądzu

ORCID: 0000-0002-4904-2020

Współczesne wyzwania Unii Europejskiej

Contemporary challenges of the European Union

Abstrakt:Zmiany zachodzące w środowisku bezpieczeństwa kreowane są w dużym stopniu przez światowe mocarstwa, takie jak Stany Zjednoczone Ameryki, Chińska Republika Ludowa oraz Federacja Rosyjska. Sprawiają one, że Unia Europejska (UE) zmuszona jest redefiniować swoją politykę bezpieczeństwa.Problem badawczy niniejszego opracowania sformułowany został w postaci pytania: jak polityka światowych mocarstw, konflikty zbrojne oraz liczne wyzwania, przed jakimi stoi Unia Europejska, wpływają na jej funkcjonowanie? Celem opracowania jest określenie, jakie kierunki polityki w sferze bezpieczeństwa powinna przyjąć Unia Europejska w odniesieniu do stosunków ze światowymi mocarstwami. Złożoność problematyki niniejszego opracowania determinuje wykorzystanie takich metod, jak: metoda wnioskowania, metoda analizy, studium przypadków oraz metoda uogólniania.Wśród krajów Unii Europejskiej silnie zaznaczają się indywidualne interesy poszczególnych państw, niemniej jednak uprawnionym jest twierdzić, że siłą tej organizacji jako całości jest solidarność jej członków. Obecna struktura i polityka bezpieczeństwa militarnego większości krajów członkowskich Unii Europejskiej bazuje na Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. Jednocześnie wiele z tych krajów skupiło swoją strategię bezpieczeństwa na bilateralnych stosunkach ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki (ang. United States of America – USA). Wobec powyższego w związku z niestabilnym i charakteryzującym się dużą dozą nieprzewidywalności środowiskiem bezpieczeństwa na funkcjonowanie UE powinny rzutować konflikty między USA, a Chińską Republiką Ludową (ChRL) i Federacją Rosyjską. Kraje członkowskie UE powinny pozostać wierne dotychczasowym sojuszom militarnym w ramach NATO. Jest to szczególnie ważne w dobie trwającej wojny w Ukrainie. Zbyt intensywne pogłębianie stosunków poszczególnych krajów UE z ChRL lub Federacją Rosyjską prowadzące do istotnych zmian w polityce gospodarczej grozi konfliktem interesów z USA oraz napięciami wewnętrznymi w UE.

Słowa kluczowe: Unia Europejska, bezpieczeństwo, konflikt zbrojny, polityka.

Abstract: Changes taking place in the security environment are mainly created by world superpowers, such as the United States of America, the People’s Republic of China and the Russian Federation. These changes force the European Union (EU) to redefine its security policy. The research problem of this study was formulated as a question: how do the policies of world superpowers, armed conflicts and numerous challenges faced by the EU affect functioning of the European Union? The aimof the study is to determine what directions of security policy the European Union should adopt in relation to the policies of world superpowers. The complexity of the issues of this study determines the use of scientific methods such as: inference method, analysis, case studies and generalization method. Among the European Union countries the individual interests of states are different. Nevertheless, it is reasonable to say that the strength of this organization as a whole is the solidarity of its members. The current structure and military security policy of most European Union member states is based on the North Atlantic Treaty Organization. At the same time, many of these countries have focused their security strategy on bilateral relations the United States of America (USA). Therefore, due to the unstable and highly unpredictable security environment, the functioning of the EU is affected by conflicts between the USA, the People’s Republic of China and the Russian Federation. EU member states should remain loyal to existing military alliances within NATO. This is especially important in times of the ongoing war in Ukraine. Too intense deepening of relations between individual EU countries with the People’s Republic of China or the Russian Federation may result in a conflict of interests with the United States of America and internal tensions within the EU.

Keywords: European Union, security, armed conflict, politics.

Wstęp

Uprawnione jest twierdzić, że tak jak Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego (ang. North Atlantic Treaty Organization – NATO) stanowi podstawę bezpieczeństwa militarnego członków sojuszu, tak Unia Europejska stanowi fundament bezpieczeństwa ekonomicznego państw członkowskich. Innymi słowy, struktura systemu bezpieczeństwa militarnego oraz polityka bezpieczeństwa militarnego państw członkowskich NATO znajdujących się w Europie została oparta na Organizacja Traktatu Północnoatlantyckiego, a także bilateralnych stosunkach z największą potęgą militarną świata, jaką są Stany Zjednoczone Ameryki. Jednocześnie struktura i polityka bezpieczeństwa ekonomicznego 27 państw zachodniej i środkowej Europy oparta została na Unii Europejskiej. Przy czym uzasadnione jest twierdzić, że bezpieczeństwo ekonomiczne powiązane jest z bezpieczeństwem militarnym. Interesy ekonomiczne i polityka bezpieczeństwa militarnego wpływają na siebie wzajemnie. Jest to dostrzegalne w działaniach i deklaracjach polityków.

Na funkcjonowanie UE wpływają liczne czynniki zarówno wewnętrzne, jak i zewnętrzne. Z pewnością zmiany zachodzące w środowisku bezpieczeństwa w Europie są i pozostaną ważnym czynnikiem wpływającym na funkcjonowanie i politykę UE.

Obecnie dostrzec można coraz intensywniejszą rywalizację pomiędzy światowymi mocarstwami, jakimi są Stany Zjednoczone Ameryki, Chińska Republika Ludowa oraz Federacja Rosyjska. Ta zaciekła rywalizacja będąca jednocześnie próbą reorientacji układu sił z jednobiegunowego do dwubiegunowego (może nawet wielobiegunowego) porządku świata powoduje, że poszczególne kraje Unii Europejskiej, a także sama Unia jako organizacja już dziś są „przeciągane” w przeciwnych kierunkach przez światowe mocarstwa walczące o swoje interesy.

UE musi mierzyć się z licznymi kryzysami wewnętrznymi, jak i kryzysami międzynarodowymi w relacjach z krajami spoza UE, ale też dynamiczne zmiany w globalnym środowisku bezpieczeństwa powodują, że polityka prowadzona przez Unię Europejską rzutować będzie na światowe bezpieczeństwo.

Niniejsze opracowanie poświęcone zostało problematyce współczesnych wyzwań Unii Europejskiej odnoszących się głównie do sfery stosunków UE ze światowymi mocarstwami oraz związanymi z destabilizacją środowiska bezpieczeństwa.Obejmuje ono wprowadzenie, część główną oraz podsumowanie. Część główna składa się z trzech zatytułowanych rozdziałów. W pierwszym przedstawionowybrane nurty naukowe w stosunkach międzynarodowych i ich znaczenie dla przewidywania postępowania podmiotów państwowych. W drugim dokonano analizy wpływu konfliktów zbrojnych na bezpieczeństwo w Europie. W trzecim przeprowadzono analizę najważniejszych wyzwań Unii Europejskiej wynikających przede wszystkim z jej stosunków ze światowymi mocarstwami i ich implikacjami dla sfery bezpieczeństwa.

Wybrane nurty naukowe w stosunkach międzynarodowych

Unia Europejska stanowi gospodarczo-polityczny związek 27 demokratycznych państwa europejskich dzielących wspólne wartości. Nie powinien jednak dziwić fakt, że wśród tak wielu państw i narodów tworzących Unię Europejską nie brakuje osób i grup o różnych światopoglądach, hołdujących odmiennym filozofiom, teoriom naukowym i nieco odmiennym ideom. Wszystkie te różnice objawiają się w życiu politycznym i społecznym zrzeszonych w Unii Europejskiej państw i będą wywierały wpływ na decyzje podejmowane przez polityków. Warto zatem przyjrzeć się wybranym ideologiom, kierunkom politycznym i poglądom, które rzutują na funkcjonowanie UE.

Wśród nurtów teorii stosunków międzynarodowych można wyróżnić między innymi liberalizm, globalizm, realizm strukturalny oraz jego dwa typy jakimi są realizm defensywny i realizm ofensywny. Różnice między realistami, a liberalistami zaznaczają się chociażby w postrzeganiu i przewidywaniu, jak zachowają się państwa wobec zmian jakie zachodzą w środowisku bezpieczeństwa2.

Realizm zakłada, że siła militarna i równowaga sił są niezwykle istotnymi czynnikami kształtującymi politykę międzynarodową. Równowaga sił będzie czynnikiem o szczególnym znaczeniu, co wynika z braku możliwości przewidzenia intencji osób rządzących innymi państwami i braku pewności, czy inne państwo nie dokona ataku militarnego. Z tego też względu dążenie do potęgi militarnej i gospodarczej oraz równowaga sił będą najważniejszymi czynnikami kształtującymi zachowanie się państw3.

Co ciekawe analiza wydarzeń historycznych dowodzi, że postępowanie, które przynosi korzyści strategiczne dla państwa niejednokrotnie jest sprzeczne z postępowaniem moralnym. W celu zaspokojenia interesu strategicznego państwa, zwiększenia jego bezpieczeństwa oraz realizacji interesu ekonomicznego niejednokrotnie poświęcone zostaną wartości moralne.

Nurt liberalny traktuje bezpieczeństwo w odmienny sposób niż realizm. Liberalizm zakłada, że rządy państw demokratycznych z zasady nie będą skłonne do prowadzenia wojen między sobą. Z tego też względu często nie będą przykładać tak wielkiego znaczenia do równowagi siły we wzajemnych relacjach. Realiści nie zaakceptują tego argumentu. Co więcej liberalizm zakłada, że zrzeszanie i integrowanie państw w instytucjach międzynarodowych oraz zwiększanie powiązań ekonomicznych pomiędzy państwami prowadzić będzie do zwiększenia bezpieczeństwa i znacznego ograniczenia liczby wojen4.

Można by zadać pytanie: jakie znaczenie ma tworzenie togo rodzaju nurtów, ideologii oraz teorii z nimi związanych? Odpowiedź na to pytanie jest dość prosta. Mianowicie w polityce międzynarodowej niezwykle istotna, a niekiedy nawet kluczowa dla przetrwania państw i narodów jest zdolność do przewidzenia, jak zachowa się inne państwo w określonej sytuacji. Jednocześnie, aby być w stanie przewidzieć zachowanie innych podmiotów państwowych na arenie międzynarodowej, szczególnie gdy chodzi o sprawy bezpieczeństwa międzynarodowego, niezbędne są sprawdzone teorie, najlepiej poparte doświadczeniami historycznymi. Kenneth N. Waltz napisał „teoria jest podstawą nauki”5 i nie sposób odmówić słuszności temu stwierdzeniu.

Co ciekawe, zarówno teorie wywodzące się nurtu liberalnego, jak i z realizmu wielokrotnie okazywały się prawdziwe. Liberalizm jest żywy w stosunkach między krajami Unii Europejskiej. W istocie teorie liberalne mają odzwierciedlenie w zachowaniu zrzeszonych w UE krajów. Ich zbliżenie gospodarcze, powiązanie poszczególnych krajów w instytucjach ponadnarodowych, ich demokratyczny charakter doprowadził, że kraje UE nie prowadzą wojen między sobą. Było to wielkim osiągnięciem tej organizacji, która stworzyła nowy, pokojowy ład w znacznej części powojennej Europy. Innymi słowy, demokratyzacja oraz stworzenie mechanizmów kontroli demokracji, zrzeszenie krajów UE i krajów kandydujących do członkostwa w licznych organizacjach ponadnarodowych, a także zbliżenie gospodarcze państw doprowadziło do zmniejszenia groźby wybuchu wojny między nimi.

Uzasadnione jest twierdzić, że kraje Unii Europejskiej stworzyły tak wiele mechanizmów kontroli władzy i demokracji, ponieważ wychodzi się z założenia, że władza deprawuje. Obserwując przekształcenia wynikające z chęci zdobywania władzy i wpływów przez jednostki w licznych państwach na świecie, nie sposób zaprzeczyć temu stwierdzeniu. Bez stworzenia skutecznych mechanizmów kontrolnych nawet demokracja może przekształcić się w autokratyzm.

Pokojowa nagroda Nobla, jaką otrzymała Unia Europejska w 2012 roku, podkreśliła znaczenie tej organizacji dla pokoju w Europie6.

Konflikty zbrojne a bezpieczeństwo w Europie

Ostatnie lata charakteryzują się wzrostem destabilizacji środowiska bezpieczeństwa. Obecnie (luty 2024 r.) trwają walki między Izraelem, a palestyńską organizacją Hamas. Co gorsza istnieje groźba eskalacji tego konfliktu. Jemeńska organizacja Huti atakuje statki na Morzu Czerwonym, zakłócając żeglugę na kluczowym szlaku morskim, co rzutuje również na dostawy do Europy. Jednocześnie ataki te spotkały się ze zdecydowaną militarną odpowiedzią Armii Stanów Zjednoczonych. Co więcej, istnieje groźba eskalacji konfliktu, który bez wątpienia wywarłaby jeszcze większe piętno również na krajach UE.

W Afryce w ostatnich latach wybuchło kilka krwawych konfliktów zbrojnych oraz liczne pucze wojskowe. Jak się okazuje „Private Military Company Wagner” oraz Federacja Rosyjska są bardzo skuteczne względem zdobywania wpływów na tym kontynencie odbierając jednocześnie wpływy niektórym państwom Unii Europejskiej (np. Francji)7. Niemniej jednak specjaliści na całym świecie za potencjalnie najniebezpieczniejszy konflikt uważają spór terytorialny o Tajwan. ChRL dąży do integracji Tajwanu z Chinami kontynentalnymi, podczas gdy USA zobowiązały się bronić wyspy8, co unaoczniają poprzez ogromny stopień rozbudowy instalacji wojskowych na wyspie oraz w całym regionie. Jednocześnie nie należy zapominać, że polityka bezpieczeństwa USA w regionie bazuje na licznych sojuszach, co skutkowałoby włączeniem innych krajów w wojnę. W przypadku potencjalnego wybuchu tej wojny zachwiane zostaną globalne dostawy m.in. zaawansowanych półprzewodników i chipów, w tym również dostawy do krajów UE. Jednocześnie wiele krajów UE jest równocześnie członkami NATO i rozwija bilateralne stosunki z USA, jako „gwarantem bezpieczeństwa w Europie”. Wojna o Tajwan z pewności miałaby ogromny wpływ na politykę UE oraz światową strukturę bezpieczeństwa militarnego, a także stosunki gospodarcze. W obliczu tych zależności oraz groźby eskalacji wojny w Ukrainie Unia Europejska musiałaby się opowiedzieć za jedną ze stron konfliktu. Jednocześnie istniałaby groźba eskalacji wojny o Tajwan, gdyż do konfliktu ChRL z USA dodatkowo mógłby włączyć się Pakistan oraz pozostające w sporze z ChRL wzrastające gospodarczo Indie.

Jednocześnie wciąż istnieje możliwość odrodzenia się konfliktu zbrojnego na Bałkanach. Obszarem rywalizacji między Federacją Rosyjską a państwami „zachodu” stać się może również obszar Kaukazu. Dla niektórych krajów UE zagrożeniem może być używanie przez Rosję kwestii mniejszości rosyjskiej w celu wywierania nacisku9. Narzędziem nacisku jest również celowe wywoływanie kryzysów migracyjnych w Europie.

Obszarem intensywnej rywalizacji mocarstw jest również Bliski Wschód. Jest to obszar o niezwykłej wadze dla światowych mocarstw: Stanów Zjednoczonych Ameryki, ChRL, Federacji Rosyjskiej10. W kontekście tej rywalizacji istotnym czynnikiem jest wojna między Izraelem a Hamasem, groźba jej eskalacji oraz olbrzymie wpływy Iranu w regionie.

Istotne jest, że Federacja Rosyjska zdobyła też wpływy w Ameryce Południowej. Należy zadać pytanie: czy miała ona wpływ na wysunięcie żądań terytorialnych Wenezueli wobec Gujany? Wszczynanie konfliktu zbrojnego na peryferiach, w którą zaangażowałyby się Stany Zjednoczone Ameryki, z pewnością odciągnęłoby uwagę USA od wojny w Ukrainie oraz dodatkowo ograniczyłoby zdolności dozbrajania Ukrainy. Stało się tak w przypadku sprowokowania wojny między Izraelem a Hamasem.

Ta geostrategiczna gra rzutuje na decyzje ekonomiczne i strategię bezpieczeństwa UE. Korzystanie z teorii wywodzących się z nurtu, jakim jest realizm mogły pozwolić na przewidzenie, w jaki sposób zachowa się Federacja Rosyjska wobec propozycji włączenia Ukrainy do Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego. W 2008 r. podczas szczytu NATO w Bukareszcie podjęto decyzję o umożliwieniu Ukrainie i Gruzji kandydowania do członkostwa w Organizacji Traktatu Północnoatlantyckiego11. Zgodnie z nurtem realizmu Federacja Rosyjska zarówno wtedy, jak i wielokrotnie później postrzegała rozszerzenie NATO o nowych członków, jako zagrożenie dla własnego bezpieczeństwa1213. Jednocześnie kraje takie jak Ukraina i Gruzja miały prawo reorientować swoją politykę bezpieczeństwa w kierunku NATO, mając na względzie imperialne tendencje Rosji.

Biorąc pod uwagę gospodarczą i militarną siłę Federacji Rosyjskiej w 2022 r., rolę równowagi sił, do której realiści przykładają tak dużą uwagę, a także fakt rozpoczęcia w 2008 r. wojny w Gruzji, która powstrzymała ten kraj przed wstąpieniem do NATO, można było przewidywać, że Federacja Rosyjska podejmie działania, aby nie dopuścić do integracji Ukrainy z NATO.

Wybuch wojny w Ukrainie sprawił, że w maju 2022 r. Finlandia złożyła wniosek o akcesję, a w kwietniu 2023 r. stała się 31. członkiem NATO14. Można zadać pytanie, dlaczego więc Finlandia nie została zaatakowana przez Federację Rosyjską, gdy zaczęła się ubiegać o przyjęcie do NATO? Odpowiedź jest bardzo prosta. Ponieważ decydenci w Federacji Rosyjskiej doskonale zdają sobie sprawę, że wojna na dwóch frontach sama w sobie może być olbrzymim obciążeniem i może prowadzić do dotkliwych konsekwencji. Wobec trudności na „froncie ukraińskim” z pewnością rozpoczynanie kolejnej wojny na „kierunku fińskim” przed zakończeniem wojny w Ukrainie nie byłoby racjonalne.

Zatem, dlaczego Federacja Rosyjska nie dokonała inwazji podczas rozszerzenia w 1999 roku Sojuszu o Polskę, Czechy i Węgry? Zapewne powodów było, co najmniej kilka, ale obejmowały one ówczesną słabość ekonomiczną i militarną Federacji Rosyjskiej.

Wojna w Ukrainie znacząco wpłynęła na funkcjonowanie Unii Europejskiej oraz na strukturę bezpieczeństwa w Europie, stając się przyczyną wielu problemów, z jakimi muszą obecnie mierzyć się państwa UE. W związku z wywołaniem wojny w Ukrainie na Federację Rosyjską od marca 2014 roku UE stopniowo nakładała środki ograniczające. Należą do nich środki dyplomatyczne, indywidualne, sankcje ekonomiczne, ograniczenia gospodarcze15. Niemniej jednak należy pamiętać, że sankcje są bronią dwusieczną. Wpływają one na funkcjonowanie Federacji Rosyjskiej, ale też zarazem mogą i wyrządzają szkody gospodarcze krajom UE. Jest to ważny i wielopłaszczyznowy problem powiązany ze strukturą bezpieczeństwa, relacjami sojuszniczymi ze Stanami Zjednoczonymi Ameryki, ale i wpływający na stosunki wewnętrzne pomiędzy państwami w samej UE.

Jednocześnie, jak się okazuje Federacja Rosyjska dość sprawnie jest w stanie niwelować oddziaływanie sankcji dla własnej gospodarki nawiązując współpracę z licznymi krajami, które tych sankcji nie nakładają. W tym kontekście kluczowa jest jej polityka wobec Chińskiej Republiki Ludowej oraz licznych krajów Afryki.

Należy tu nawiązać, że relacje UE oraz poszczególnych państw członkowskich z Chińską Republiką Ludową, mimo korzyści ekonomicznych cechują się dużym stopniem skomplikowania. Relacje te wielokrotnie stawały się powodem sporów między ChRL a UE oraz powodowały rozdźwięk w wewnętrznej polityce krajów członkowskich UE16. Jak piszą Tomasz Kamiński, Adriana Skorupska, Justyna Szczudlik: „Chiny starają się koncentrować na relacjach bilateralnych z państwami unijnymi, by zabiegać o ich przychylność w swoich sprawach i osłabiać wspólne krytyczne stanowisko UE”17. Należy jednak pamiętać, że siła UE wypływa z solidarności jej członków.

Najważniejsze wyzwania Unii Europejskiej

UE od początków swojego istnienia musiała mierzyć się z licznymi wyzwaniami. Jak w każdej organizacji ponadnarodowej i w każdym sojuszu niejednokrotnie zdarza się, że dążenia do realizacji interesów narodowych ścierają się ze sobą powodując napięcia wewnętrzne. Jest to zrozumiały i dość naturalny proces. Istotnym zatem staje się osiągnięcie konsensusu pomiędzy licznymi grupami interesów i utrzymanie solidarności pomiędzy krajami.

Ostatnie lata przyniosły wiele problemów i wyzwań dla funkcjonowania UE. Związane one były m.in. z:

W obliczu dynamicznych zmian i niestabilnego międzynarodowego środowiska bezpieczeństwa UE będzie musiała opowiadać się po jednej ze stron konfliktów lub pozostawać neutralna, oscylując pomiędzy interesami światowych mocarstw.

Problemy, z jakim musi zmierzyć się UE, obejmują odpowiedź na pytanie: czy należy pozwolić Chińskiej Republice Ludowej na normalizację stosunków z UE, biorąc pod uwagę, że skutkować to może ograniczeniem współpracy UE z USA? Należy być świadomym, że Chiny mogą i wykorzystują w tym celu różnice i brak solidarności wśród niektórych członków UE. Niemniej jednak należy zadać też pytanie, jak taka współpraca wpłynęłaby w długofalowym ujęciu na światowe bezpieczeństwo?

Wygląda na to, że polityka ChRL stara się pogodzić utrzymanie współpracy z Rosją oraz rywalizację z USA, a jednocześnie rozwijać relację i współpracę z UE. Względem wojny w Ukrainie Chiny starają się zachować pozory bezstronności, ale jednocześnie wykazują wsparcie dla Federacji Rosyjskiej, co umożliwia im skupienie się na osiąganiu korzyści gospodarczych, a Rosji na niwelowanie konsekwencji „zachodnich” sankcji. Jednocześnie logiczną konsekwencją przemian w środowisku bezpieczeństwa jest, że Stany Zjednoczone Ameryki będą wymagały od krajów zrzeszonych w UE, aby koncentrowały się na współpracy z USA, ograniczając współpracę z Chinami i Rosją. Jeśli UE oraz jej kraje członkowskie w ramach współpracy bilateralnej nie będą prowadziły polityki spójnej z polityką USA, można się spodziewać, że będą musiały przebudować własną strategię bezpieczeństwa militarnego, która bazuje w prawdzie na NATO, ale bez wątpienia kluczowym komponentem NATO jest Armia Stanów Zjednoczonych.

Należy zadać pytanie, czy z punktu widzenia polityki USA korzystne byłoby udzielanie gwarancji militarnego bezpieczeństwa krajom UE, które rozwijałyby się bazując na współpracy gospodarczej z Federacją Rosyjską i ChRL, która jest głównym rywalem USA? Dążenie Chin do tworzenia własnej potęgi ekonomicznej i militarnej, stworzenia systemu bazującego na dwubiegunowości świata lub globalnym prymacie tego kraju może realnie doprowadzić w dającej się przewidzieć przyszłości do wojny o Tajwan, jako miejsca o kluczowym znaczeniu strategicznym dla ChRL, ale także dla USA. Potencjalny wybuch wojny o Tajwan stanowiłby nawet większe zagrożenie dla światowego pokoju niż wojna w Ukrainie. Powstaje pytanie, czy UE powinna przyczyniać się do narastania tego konfliktu? Jest to szczególnie istotne w dobie wojny w Ukrainie i obaw o eskalację tego konfliktu na inne kraje Europy.

Chiny dążą do podważania współpracy UE z USA m.in. poprzez wykorzystywanie różnic w polityce poszczególnych państw UE oraz braku solidarności. W interesie ChRL jest, aby UE prowadziła politykę, która nie jest zbieżna z polityką Stanów Zjednoczonych Ameryki oraz aby wzmacniała współpracę gospodarczą z Chinami.

Dzięki oscylowaniu pomiędzy interesami różnych krajów oraz zachowaniu pozorów bezstronności Chiny stały się beneficjentem wojny w Ukrainie jednocześnie zacieśniając więzy gospodarcze z Federacja Rosyjską.

Należy mieć a uwadze, że w myśl poglądów przedstawianych przez Mirosława Sułka stosunki międzynarodowe mogą przyjmować trzy formy: współpracę, walkę lub rywalizację (zysk jednej strony jest stratą drugiej strony)18. Walka może być rozumiana jako próba zdobycia zasobów, a współpraca jako współtworzenie zasobów. Uzasadnionym jest twierdzić, że istotą funkcjonowania UE jest współtworzenie zasobów i dobrostanu państw członkowskich (gra o sumie dodatniej, gdzie wszystkie strony odnoszą korzyści). Niemniej jednak, co bardzo istotne mimo iż wszystkie kraje odnoszą korzyści to nie są rozdzielone równomiernie pomiędzy kraje członkowskie.

Podsumowanie

Siła UE bazuje na solidarności krajów członkowskich, dlatego niezwykle istotne jest, aby prowadziły one solidarną politykę wobec wpływów światowych mocarstw i różnych interesów narodowych. Niemniej jednak w UE silnie zaznaczają się indywidualne interesy poszczególnych państw.

UE, aby rozwijać własną gospodarkę, będzie współpracowała z ChRL jako ważnym partnerem handlowym, niemniej jednak należy dołożyć starań, aby nie podważyło to dobrych relacji z USA. Wobec niestabilnego i charakteryzującego się dużą dozą nieprzewidywalności środowiska bezpieczeństwa stosunki państw UE z Chińską Republiką Ludową pozostają i powinny pozostawać w cieniu konfliktu ChRL z USA, gdyż to właśnie na NATO i bilateralnych stosunkach z USA bazuje europejska struktura bezpieczeństwa militarnego. Jest to szczególnie istotne w dobie trwającej pełnoskalowej wojny w Ukrainie. Pogłębianie stosunków poszczególnych krajów UE z ChRL lub Federacją Rosyjską grozi konfliktem interesów z USA oraz napięciami wewnętrznymi w UE, podczas gdy strategiczna obecność Armii Stanów Zjednoczonych Ameryki w Europie stanowi ważny czynnik odstraszający potencjalnego agresora.

Bibliografia

Bryc A., Ryczkowski R., Zagrożenia i nadzieje [w:] „Polska Zbrojna”, nr 1 (933), Warszawa 2024.

Fakty i liczny dotyczące struktury Unii Europejskiej, https://european-union.europa.eu/principles-countries-history/key-facts-and-figures/ structure_pl, [dostęp: 24.02.2024].

Grzegorzewski F., Rekonstrukcja strategii Stanów Zjednoczonych wobec Tajwanu podczas prezydentury Josepha Bidena [w:]„Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego”, nr 4(85), Kraków 2023.

Grzela J., Od neutralności do członkostwa w NATO. Fińska polityka bezpieczeństwa w cieniu nieprzewidywalnego sąsiada [w:] „Polityka i Społeczeństwo”, 3(21), Rzeszów 2023.

Jagusiak K., Polityka zagraniczna Federacji Rosyjskiej jako źródło zagrożeń dla krajów bałtyckich i wpływ tych zagrożeń na bezpieczeństwo Polski [w:]„Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, nr 28 (15), Wiązowna 2023.

Jureńczyk Ł., Okoliczności i postawa NATO wobec polityki militarnej Rosji na Ukrainie [w:] Rocznik Integracji Europejskiej, nr 13, Poznań 2019.

Kamiński T., Skorupska A., Szczudlik J., Regionalny wymiar stosunków Unii Europejskiej z Chinami, Warszawa 2019.

Olszanecka N., Rosyjskie prywatne firmy wojskowe i ich rola w polityce wewnętrznej i zagranicznej [w:] „Athenaeum, Polskie Studia Polityczne”, t. 74(2), Toruń 2022.

Pospieszna P., Sankcje Unii Europejskiej wobec Rosji: proces decyzyjny, trwałość i rola państw członkowskich [w:]„Rocznik Integracji Europejskiej”, nr 12, Poznań 2018.

Sułek M., Trzy działy prakseologii [w:]„Rocznik Naukowy Wydziału Zarządzania w Ciechanowie”, Zeszyt 1-2, Tom II, Ciechanów 2008.

Szkoła J., Tradycyjne (realistyczne) i współczesne pojęcie bezpieczeństwa [w:]„Zeszyty Naukowe Ruchu Studenckiego”, nr 1 (2011), Wrocław 2011.

Udział Prezydenta RP w Szczycie NATO w Bukareszcie,https://www.prezydent.pl/archiwalne-aktualnosci/aktualnosci-rok-2008/udzial-prezydenta - rp-w-szczycie-nato-w-bukareszcie,26569,archive, [dostęp: 10.02.2024].

UE laureatem Pokojowej Nagrody Nobla 2012, https://www.europarl.europa.eu/topics/pl/article/20121012STO53551/ue-laureatem-pokojowej-nagrody-nobla-2012, [dostęp: 10.02.2024].

Urbanek A., Realistyczna wizja bezpieczeństwa – próba systematyzacji koncepcji [w:] „Security, Economy & Law”, nr 4/2017 (XVII), Kraków 2017.

Waltz K.N., Theory of International Politics, Boston 1979.

1 Wojciech Szulc – doktor w dziedzinie nauk społecznych, w dyscyplinie nauki o bezpieczeństwie, oficer Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej, Komendant Szkoły Specjalistów Pożarnictwa, zainteresowania badawcze: pożarnictwo, ratownictwo, wojsko, geopolityka.

2 J. Szkoła, Tradycyjne (realistyczne) i współczesne pojęcie bezpieczeństwa [w:]„Zeszyty Naukowe Ruchu Studenckiego”, nr 1 (2011), Wrocław 2011, s. 10–15.

3 A. Urbanek, Realistyczna wizja bezpieczeństwa – próba systematyzacji koncepcji [w:] „Security, Economy & Law”, nr 4/2017 (XVII), Kraków 2017, s. 241–243.

4 J. Szkoła, Tradycyjne (realistyczne)…,op. cit., s. 11–14.

5 K. N. Waltz, Theory of International Politics, Boston 1979, s. 1.

6 UE laureatem Pokojowej Nagrody Nobla 2012,https://www.europarl.europa.eu/topics/pl/article/20121012ST-O53551/ue-laureatem-pokojowej-nagrody-nobla-2012, [dostęp: 10.02.2024].

7 N. Olszanecka, Rosyjskie prywatne firmy wojskowe i ich rola w polityce wewnętrznej i zagranicznej [w:] „Athenaeum, Polskie Studia Polityczne”, t. 74(2), Toruń 2022, s. 127.

8 F. Grzegorzewski, Rekonstrukcja strategii Stanów Zjednoczonych wobec Tajwanu podczas prezydentury Josepha Bidena [w:]„Pismo Wydziału Studiów Międzynarodowych i Politycznych Uniwersytetu Jagiellońskiego”, nr 4(85), Kraków 2023, s. 105–125.

9 A. Bryc, R. Ryczkowski, Zagrożenia i nadzieje [w:] „Polska Zbrojna”, nr 1 (933), Warszawa 2024, s. 84–86.

10 Ibidem, s. 87.

11 Udział Prezydenta RP w Szczycie NATO w Bukareszcie,https://www.prezydent.pl/archiwalne-aktualnosci/aktualnosci-rok-2008/udzial-prezydenta-rp-w-szczycie-nato-w-bukareszcie,26569,archive, [dostęp: 10.02.2024].

12 K. Jagusiak, Polityka zagraniczna Federacji Rosyjskiej jako źródło zagrożeń dla krajów bałtyckich i wpływ tych zagrożeń na bezpieczeństwo Polski [w:]„Przegląd Bezpieczeństwa Wewnętrznego”, nr 28 (15), Wiązowna 2023, s. 209.

13 Ł. Jureńczyk, Okoliczności i postawa NATO wobec polityki militarnej Rosji na Ukrainie [w:] „Rocznik Integracji Europejskiej”, nr 13, Poznań 2019, s. 116–117.

14 J. Grzela, Od neutralności do członkostwa w NATO. Fińska polityka bezpieczeństwa w cieniu nieprzewidywalnego sąsiada [w:] „Polityka i Społeczeństwo”, 3(21), Rzeszów 2023, s. 67–68.

15 P. Pospieszna, Sankcje Unii Europejskiej wobec Rosji: proces decyzyjny, trwałość i rola państw członkowskich [w:]„Rocznik Integracji Europejskiej”, nr 12, Poznań 2018, s. 311.

16 T. Kamiński, A. Skorupska, J. Szczudlik, Regionalny wymiar stosunków Unii Europejskiej z Chinami, Warszawa 2019, s. 7–30.

17 Ibidem, s. 11.

18 M. Sułek, Trzy działy prakseologii [w:]„Rocznik Naukowy Wydziału Zarządzania w Ciechanowie”, Zeszyt 1-2, Tom II, Ciechanów 2008, s. 52–53.

Wojciech Szulc

Tomasz Filipek1

1 Warszawska Brygada Pancerna im. gen. Tadeusza Kościuszki w Wesołej

ORCID: 0009-0006-6438-4949

Służba wojskowa żołnierzy Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej w obliczu wyzwań bezpieczeństwa militarnego w Europie trzeciej dekady XXI wieku

Military service of soldiers of the Armed Forces of the Republic of Poland in the face of military security challenges in Europe of the third decade of the XXI Century

Abstrakt: Rok 2024 ukazuje i zapewne będzie dalej ukazywał umieszczoną wysoko w hierarchii przedmiotowych wymiarów kultury bezpieczeństwa sferę bezpieczeństwa militarnego. Aby zrozumieć wyzwania bezpieczeństwa militarnego i zagrożenia wojenne w Europie, które aktualnie są bardziej realne niż kiedykolwiek w XXI w., warto odnieść się do niedalekiej przeszłości – do historii Europy XX wieku, o czym także będzie traktowało przygotowane opracowanie. Fakty, które miały miejsce w pierwszej, jak i w drugiej połowie ubiegłego wieku odzwierciedlają w dużej mierze teraźniejszą sytuację. Celem pracy jest ukazanie znaczenia świadomości społecznej w odniesieniu do bieżącej sytuacji geopolitycznej i militarnej w Europie, w związku z doświadczeniem i umiejętnościami zdobytymi przez żołnierzy SZ RP operujących w strategicznych miejscach Europy: na odcinku odpowiedzialności Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej oraz podczas pełnienia służby wojskowej w ramach Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Kosowie. Wydaje się, że warto wziąć pod uwagę zagadnienia: Jaka jest aktualnie świadomość żołnierzy w zakresie panującej sytuacji politycznej i militarnej w Europie? Jaka jest istota i cele szkoleń wojskowych oraz jaki jest poziom ich dostosowania do panującej obecnie sytuacji w Europie? Jakiego rodzaju informacje i dezinformacje w tym zakresie najczęściej docierają do polskich żołnierzy i jak są one odbierane? Z jakich źródeł informacyjnych żołnierze najczęściej korzystają? Jakie priorytety należy wskazać i jakie działania należy podjąć, aby wysiłek szkoleniowy w SZ RP przyczyniał się do podwyższania świadomości i morale żołnierzy w odniesieniu do bieżących wydarzeń na scenie geopolitycznej, jak i w zakresie konieczności zdobywania doświadczenia podczas służby np. w pasie przygranicznym czy też na teatrze działań w Kosowie? Hipotetycznie można założyć, że aktualna świadomość sytuacyjna żołnierzy nie jest pełna i warto ją doskonalić, zarówno w zakresie teorii, jak i praktyki. Podstawową metodą służącą rozwiązaniu wskazanych problemów i osiągnięciu celu badawczego będzie analiza dokumentów oraz przeprowadzonych wywiadów, a przede wszystkim wykorzystanie metody własnych obserwacji prowadzonych podczas pełnienia służby w różnych miejscach współczesnej Europy. Zmienność, a w konsekwencji zdolność do adaptacji odgrywa w Wojsku Polskim niebagatelną rolę. W tym miejscu warto zaznaczyć, że „zmiana” w naszej codzienności jest nieunikniona, permanentna i musimy być jako SZ RP na nią gotowi, być może jest też niezbędna na poziomie szkoleń taktycznych. Najbardziej realną zmianę od lat przynoszą niestety zagrożenia militarne, które mogą również poddać próbie nasze bezpieczeństwo, czego miejmy nadzieję, nie będziemy musieli doświadczać. Ale nie możemy też nigdy zapomnieć o maksymie łacińskiej: si vis pacem, para bellum – „chcesz pokoju – gotuj się do wojny”.

Słowa kluczowe: służba wojskowa, granica, Bałkany, morale, świadomość, bezpieczeństwo militarne.

Abstract: The year 2024 shows and will probably continue to show the sphere of military security, which is placed high in the hierarchy of the objective dimensions of security culture. In order to understand the challenges of military security and war threats in Europe, which are now more real than ever in the 21st century, it is worth referring to the recent past - to the history of Europe in the 20th century, which will also be discussed in the prepared study. The past shapes our identity, shows patterns and rules of conduct that can help us avoid repeating mistakes by using their wise interpretation. The facts that took place in the first and second half of the last century largely reflect the current situation. The aim of the work is to show the importance of social awareness in relation to the current geopolitical and military situation in Europe, due to the experience and skills acquired by soldiers of the Polish Armed Forces operating in strategic places in Europe: in the area of responsibility of the Bug River Border Guard Unit and while performing military service as part of the Polish Military Contingent in Kosovo (PKW KFOR). These seem to be issues worth considering. What is the current awareness of soldiers regarding the current political and military situation in Europe? What is the essence and goals of military training and what is the level of their adaptation to the current situation in Europe? What types of information and disinformation in this regard most often reach Polish soldiers and how are they received? What information sources do soldiers use most often? What priorities should be identified and what actions should be taken so that the training effort in the Polish Armed Forces contributes to increasing the awareness and morale of soldiers? In relation to current events on the geopolitical scene, as well as the need to gain experience while serving, e.g. in the border zone or in the theater of operations in Kosovo. Hypothetically, it can be assumed that the current situational awareness of soldiers is not complete and it is worth improving it, both in theory and practice. The basic method for solving the identified problems and achieving the research goal will be the analysis of documents and interviews conducted, and above all, the use of the method of own observations conducted while serving in various places in contemporary Europe. Variability, and consequently the ability to adapt, plays a significant role in the Polish Army. It is worth emphasizing at this point that „change” in our everyday life is inevitable, permanent and we as the Polish Armed Forces must be ready for it, perhaps it is also necessary at the level of tactical training. Unfortunately, the most real change for years has been brought by military threats, which may also test our security, which hopefully we will not have to experience. But we must never forget the Latin maxim: si vis pacem, para bellum – „if you want peace, prepare for war”.

Keywords: military service, border, Balkans, morale, awareness, military security

Wstęp

Aktualna sytuacja w Europie trzeciej dekady XXI wieku spowodowała, że troska o wymiar bezpieczeństwa militarnego, w wielu środowiskach otrzymuje priorytetowe miejsce wśród wielu innych przedmiotowych wymiarów bezpieczeństwa. Zrozumienie współczesnych wyzwań bezpieczeństwa militarnego i zagrożeń wojennych w Europie wymaga odniesienia się do historii kontynentu XX oraz XXI wieku. Przeszłość kształtuje naszą tożsamość, ukazuje wzorce i zasady postępowań, które mogą przyczynić się do uniknięcia powielania błędów przy wykorzystaniu mądrej ich interpretacji. Celem pracy jest przedstawienie znaczenia świadomości społecznej w odniesieniu do bieżącej sytuacji geopolitycznej i militarnej w Europie, w związku z doświadczeniem i umiejętnościami zdobytymi przez żołnierzy SZ RP operujących w strategicznych miejscach Europy, to jest: na odcinku odpowiedzialności Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej (NOSG) oraz podczas pełnienia służby wojskowej w ramach Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Kosowie (PKW KFOR). Niniejsze opracowanie przybliży kwestie, z którymi praktycy działający na rzecz bezpieczeństwa zmagają się na co dzień w różnych, specyficznych środowiskach i warunkach.

Na podstawie własnych obserwacji prowadzonych podczas pełnienia służby wojskowej w różnych miejscach współczesnej Europy definicja teraźniejszości staje się bardziej niż kiedykolwiek zespolona ze słowem „zmienność”. Zmienność, a w konsekwencji zdolność do adaptacji odgrywa w Wojsku Polskim niebagatelną rolę. W tym miejscu warto zaznaczyć, że „zmiana” w naszej codzienności jest nieunikniona, permanentna i musimy być jako SZ RP na nią zawsze gotowi2; być może jest też niezbędna na poziomie szkoleń taktycznych. Najbardziej realną zmianę od lat przynoszą niestety zagrożenia militarne, które mogą również poddać próbie nasze bezpieczeństwo, czego, miejmy nadzieję, nie będziemy musieli doświadczać. Ubiegły wiek nasycony był konfliktami, sytuacjami kryzysowymi oraz kryzysami. Obecne stulecie wydaje się iść tym samym szlakiem, lecz znaczne przyspieszenie w kwestii zachodzących zmian sprawia, że jeszcze bardziej dynamicznie wkraczamy w drugą połowę trzeciej dekady XXI wieku.

Poniższa praca dzieli się na trzy części. Pierwsza jest wstępem teoretycznym, opisującym ogólne wymiary bezpieczeństwa oraz pojęcie „obronność”, stanowiące podstawę szeroko rozumianego bezpieczeństwa. W końcu tej części skupiono się na analizie pojęcia „bezpieczeństwo militarne”. Druga część dotyczy obecnej charakterystyki pełnionej służby wojskowej w ramach Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Kosowie oraz na odcinku odpowiedzialności Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej. Opisano tu również aspekt pożądanego morale żołnierzy i wpływu „Czynnika X”3 na wykonywanie ponadprzeciętnych zadań, istotnych dla Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej, przez praktyków działających na rzecz bezpieczeństwa państwa polskiego. Ostatnia część zawiera własne refleksje, wnioski oraz propozycje praktycznych rozwiązań w kwestii podwyższania świadomości społeczeństwa, ze szczególnym uwzględnieniem żołnierzy, a zwłaszcza dowódców w zakresie znaczenia morale i wagi tożsamości narodowej żołnierzy.

Wydaje się, że opracowanie to może być asumptem do szerszej debaty na temat duchowej sfery pełnienia służby wojskowej oraz rozwoju uwarunkowań mentalnych żołnierzy. To one, jak ukazuje historia Polski, są znaczące, by powoływać dobrze zmotywowane społeczeństwo do koszar wojskowych na czas „W” oraz przygotowywać żołnierzy do sytuacji zagrożenia tak, aby sprostali najważniejszemu zadaniu, gdy wyniknie taka potrzeba – obrony Ojczyzny.

Teoretyczne aspekty bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo człowieka determinuje wiele różnych czynników. Wraz z rosnącym postępem cywilizacyjnym, dynamicznie wzrasta liczba nowych wyzwań i doświadczeń. Troska o bezpieczeństwo to obowiązek każdego człowieka, aczkolwiek we współczesnej Europie funkcjonują odpowiednie instrumenty, których zasadnicza działalność także skupia się na zapewnianiu bezpieczeństwa w czasie pokoju, jak i na ochronie i obronie w sytuacjach pełnych wyzwań i zagrożeń w czasie kryzysu czy wojny.

Pojęcie „bezpieczeństwo” obecnie jest odmieniane przez niemal wszystkie przypadki każdego dnia. Warto zatem pochylić się nad tym zagadnieniem, gdyż tak duże zainteresowanie nie zawsze idzie w parze z właściwym rozumieniem wspomnianego pojęcia. Już w 2008 roku autorka publikacji pt. Poziom i charakter kultury bezpieczeństwa młodzieży akademickiej4, zwróciła uwagę na dwojakie rozumienie terminu „bezpieczeństwo”. Pierwszy, wąsko rozumiany termin „bezpieczeństwo” opisywany jest w sposób, który tylko i wyłącznie uwzględnia brak zagrożeń i to w zasadzie wyłącznie w wymiarze militarnym. Drugi sposób rozumienia tego zagadnienia, określany jako pozytywne podejście, ujmuje bezpieczeństwo jako „kształtowanie pewności przetrwania, posiadania i swobód rozwojowych podmiotu”5z uwzględnieniem różnych przedmiotowych wymiarów bezpieczeństwa. A. Filipek skupiła się w dalszej części na słowie „rozwój” i tu warto zaznaczyć, że jest to warunek niezbędny dla współczesnego, szerokiego i pozytywnego rozumienia bezpieczeństwa. Aktualnie „zmiana” naszej codzienności dzieje się „na naszych oczach”. I jak kiedyś wolno kroczyła, tak teraz biegnie. Aby być na nią gotowi, musimy nieustannie się dostosowywać- rozwijać, aktualizować nasze systemy prawne, ekonomiczne, determinować nowe priorytety w kwestii społecznej czy demograficznej. Autorka wcześniej wspomnianej książki, powołując się między innymi na Kazimierza Obuchowskiego, wskazała zagadnienia istotne z perspektywy rozwoju podmiotu w aspekcie jego bezpieczeństwa.

Zaliczono do nich między innymi:

Bezpieczeństwo, oprócz wskazanego wąskiego i szerokiego pojmowania, charakteryzowane jest w literaturze przedmiotu poprzez określone przedmiotowe wymiary. Według Andrzeja Urbanka, podającego za Ryszardem Ziębą, wyróżniamy następujące kategorie:

W wymiarze przedmiotowym, biorąc pod uwagę kryterium przedmiotowe, autor wyróżnia: bezpieczeństwo ekonomiczne oraz bezpieczeństwo militarne, o którym szerzej w końcu tej części i inne. Z kolei wymiar podmiotowy autor rozdziela na bezpieczeństwo: międzynarodowe, narodowe oraz personalne. Z perspektywy aspektu funkcjonalnego, bezpieczeństwo postrzegane może być jako stan lub jako proces7.

Potrzeba bezpieczeństwa ujęta jest też w hierarchii potrzeb A. Maslowa8 i zajmuje miejsce bezpośrednio za potrzebami fizjologicznymi, czyli takimi, bez których byt po prostu byłby nierealny. Fundamenty tej teorii są pokaźne i niezbywalne, „ale czy o potrzebie bezpieczeństwa można mówić jak o potrzebie drugiej kategorii”9? A. Urbanek reprezentuje pogląd, iż potrzeby fizjologiczne wywodzą się z naturalności i incydentalnie w powszednim funkcjonowaniu odczuwamy ich absencje10. Zatem wnioskując, iż potrzeby fizjologiczne są potrzebami absolutnie koniecznymi do życia i zaspakajanie ich musi toczyć się nieustannie, wydaje się, że podobne spostrzeżenie można odnieść także do drugiego poziomu piramidy tzn. troski o bezpieczeństwo. Kontrola tego aspektu życia każdej jednostki prawdopodobnie powinna być realizowana i oceniana w kwestii troski o kolejne wyższe szczeble w hierarchii potrzeb Maslowa. Można zadać zatem pytanie, czy zawsze człowiek, a szczególnie żołnierz w kontekście tytułu opracowania, bierze pod uwagę aspekt bezpieczeństwa, na przykład podczas pełnienia służby wojskowej? Jeśli nawet przyjmiemy taki stan, to czy w kolejnych etapach, które są konieczne do osiągnięcia samorealizacji, myśli dalej o bezpieczeństwie?

Podstawą szeroko rozumianego bezpieczeństwa jest szeroko rozumiana obronność. Znaczenie i rola pojęcia „obronność” w tak dynamicznie zachodzących procesach w Europie w trzeciej dekadzie XXI wieku jest olbrzymia. „Warto przypomnieć, że przy wąskim i negatywnym ujmowaniu bezpieczeństwa obronność postrzegana była wyłącznie w wymiarze militarnym, ewentualnie politycznym”11. Zmiany, które aktualnie dostrzegamy częściej i wyraźniej niż kiedykolwiek pozwalają dostosować, nawet redefiniować tak podstawowe pojęcie jak właśnie „obronność”. Obronność, według autora publikacji pt. Kultura bezpieczeństwa i obronności12, „w szerokim rozumieniu to całość właściwości określonego podmiotu i realizowanie przez niego działań połączonych w trzech sferach, to jest:

A. Filipek przyjęła także, że „obronność kształtujemy poprzez sposób funkcjonowania sprzyjający istnieniu i rozwojowi nas samych, a także naszego otoczenia”14. Z kolei R. Jakubczak interpretuje termin „obronność” jako praktyczne możliwości odparcia agresji, przygotowanie państwa i przede wszystkim jego struktur społecznych oraz armii do skutecznej walki obronnej15. Zatem można przyjąć, iż panują w obiegu ogólnym dwie szkoły rozumienia pojęcia „obronność”. Dalekosiężna i całościowa wydaje się pierwsza przytoczona definicja, gdyż ujmuje wyzwania i szanse, które mogą stać się zaczątkiem do zrównoważonego rozwoju jednostki i jej otoczenia.

Warto zwrócić również atencję na kluczowy aspekt, który porusza swoisty prekursor w sferze kultury bezpieczeństwa w Polsce – Marian Cieślarczyk. Ten wielokrotny autor różnorakich publikacji kieruje swoją uwagę także na bliskie relacje pojęć „bezpieczeństwo” i „obronność”. Porównuje te terminy do struktury monety, które zawiera awers i rewers, przód i tył. To zestawienie świadczy o nierozerwalności tych pojęć i zjawisk16. Moneta zawsze przedstawia wartość, a jeśli spojrzymy na nią z perspektywy filozoficznej, to możemy dostrzec, oprócz wartości materialnej, pewnego rodzaju pełnię i kompletność, gdyż na monecie znajdują się dwie zależne od siebie funkcje, zazwyczaj przedstawiające z przodu wartość a z końca przynależność, potwierdzenie autentyczności oraz tożsamość.

Z badań współczesnych, wybitnych ekspertów do spraw bezpieczeństwa można wnioskować, iż wielokrotnie perspektywa postrzegania bezpieczeństwa zmieniała się (zmienia się), bądź była różna. Podejmowano wiele prób konsolidacji wszystkich aspektów determinujących definicje bezpieczeństwa, pojęcia obronności, rozwoju, odporności i innych jego składowych w jedną dyscyplinę, która wskazywałaby najbliższy ideałowi opis terminu „bezpieczeństwo”. Prawdopodobnie to właśnie kultura bezpieczeństwa może być spoiwem łączącym wszelkie niezbędne spojrzenia na bezpieczeństwo- szerokie i nie do końca jeszcze precyzyjnie zdefiniowane. Rdzeniem kultury bezpieczeństwa są wartości, wśród których warto dostrzegać aspekt mądrości i morale17. Kultura, a przede wszystkim jej psychospołeczne elementy, jak podaje Agnieszka Filipek, składa się głównie z części, takich jak: świadomość, zachowania oraz działania. Podkreśla także, iż tylko człowiek jako istota rozumna może działać na podstawie kultury, a co za tym idzie podejmować świadome decyzje w oparciu o intuicję, która może wpływać pozytywne na bezpieczeństwo18.

Jednym z wiodących kryteriów próby wyczerpania tematu w niniejszej publikacji jest scharakteryzowanie bezpieczeństwa militarnego, a być może kultury bezpieczeństwa militarnego. Bezpieczeństwo militarne jest jednym z wielu przedmiotowych wymiarów bezpieczeństwa wskazywanych przez A. Urbanka19. Według praktyka, jakim jest P. Wasilewski, „właściwe pojmowanie bezpieczeństwa militarnego powinno oparte być na relacji zachodzącej między państwem a środowiskiem międzynarodowym w jakiej uczestniczy czynnik militarny”20. Przyjął on, że bezpieczeństwo militarne jest stanem, który uzyskamy w wyniku kilku następujących czynników:

Zdaniem Jacka Pawłowskiego, „bezpieczeństwo militarne […] jest bardzo głęboko uwarunkowane doświadczeniami historycznymi”22. Uważa on, iż Polacy w tym względzie mają wiele do wyrażenia, ponieważ historia naszego narodu jest ściśle zespolona z zagrożeniami, jak i troską o bezpieczeństwo militarne. W związku z powyższym, autor zwraca uwagę, ażeby „w uniwersalności pojęcia bezpieczeństwo militarne uwzględniany był aspekt doświadczeń historycznych w odniesieniu do naszego kraju oraz oczywiście doświadczeń w aspekcie międzynarodowym”23. Powracając do kompleksowego podejścia wspomnianej problematyki, należy zaznaczyć, że kultura bezpieczeństwa militarnego jest obszarem należącym do zakresu bezpieczeństwa narodowego, który, w porównaniu z innymi przedmiotowymi wymiarami bezpieczeństwa, był na marginesie w pozimnowojennych latach. Postrzeganie kultury bezpieczeństwa militarnego, a wcześniej bezpieczeństwa militarnego w wąskim ujęciu, zmieniło swój obraz od ostatniej dekady XX wieku, rozszerzając swoje wpływy także na elementy niemilitarne. Zakres kultury tego jednego z wielu przedmiotowych wymiarów bezpieczeństwa aktualnie skupia się przede wszystkim na budowie i utrzymaniu wysokiego poziomu bezpieczeństwa narodu w zmiennym środowisku, w jakim obecnie znajduje się Europa. Dzięki takiemu podejściu do kultury bezpieczeństwa militarnego uczestniczymy aktywnie w kształtowaniu bezpieczeństwa państwa, jednocześnie wynosząc morale różnych grup społecznych na piedestał.

Absolutnie fundamentalnym podmiotem kultury bezpieczeństwa militarnego dziś, jak i w całej dotychczasowej historii Polski, były, są i zapewne będą Siły Zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej. To właśnie ich działania na arenie międzynarodowej czy na tzw. własnym podwórku są oceniane jako najbardziej potrzebne, aby sytuacja w kraju, jak i w regionie była trzymana w ramach międzynarodowego i państwowego prawa. Poziom zaufania społecznego24, ukazany na wykresie 1, doskonale odzwierciedla na przestrzeni lat potrzebę stanowienia SZ RP jako głównego instrumentu państwa zapewniającego bezpieczeństwo. Jak wynika z badań przeprowadzonych w latach 2002–2022, co najmniej ¾ społeczeństwa ufało wojsku.

Lata dwudzieste XXI wieku stawiają przed społeczeństwem Europy niełatwe wyzwania. Z tego powodu powstaje olbrzymia potrzeba upowszechniania w narodzie świadomości w zakresie przekazywania informacji. Walka informacyjna jest obecnie prowadzona prawdopodobnie przez prawie każde państwo Europy. Zadaniem świadomego społeczeństwa jest przede wszystkim zwiększanie obszaru świadomości innych. W związku z powyższym, następna część poniższego opracowania będzie traktować o realizowanej roli i wypełnianych zadaniach żołnierzy WP na arenie międzynarodowej na przykładzie PKW KFOR oraz na przykładzie służby w ramach Wojskowego Zgrupowania Zadaniowego, które operuje we wschodniej części naszego kraju.

Charakterystyka prowadzenia działań przez żołnierzy Wojska Polskiego w Republice Kosowa oraz na wschodniej granicy Rzeczypospolitej Polskiej

Obecnie Polska postrzegana jest jako wiarygodny i odpowiedzialny partner przez innych członków Sojuszu Północnoatlantyckiego (NATO). Świadczą o tym pozytywne opinie przekazywane w rzeczywistości medialnej25, a także wysokie oceny odbierane podczas wspólnych szkoleń czy ćwiczeń wojskowych na arenie międzynarodowej.

SZ RP aktualnie uczestniczą w dziesięciu operacjach w ramach Polskich Kontyngentów Wojskowych praktycznie w każdym newralgicznym regionie świata. Powyżej, obraz 1 przedstawia miejsca działalności żołnierzy WP pod egidą NATO, ONZ (Organizacji Narodów Zjednoczonych) oraz UE (Unii Europejskiej).

Najliczniejszą misją wojskową wystawianą w strukturach międzynarodowych przez WP jest aktualnie „Polski Kontyngent Wojskowy w Siłach Międzynarodowych w Republice Kosowa i Republice Macedonii Północnej oraz w Bośni i Hercegowinie”. Kontyngent, w związku z decyzją Prezydenta Polski, liczy do 300 żołnierzy i pracowników Resortu Obrony Narodowej oraz użyty jest w celu udziału w misji pokojowej. Prezydent RP określił w postanowieniu26 ogólny zakres zadań PKW. Są to między innymi są to:

Aby zrozumiale skonfrontować wyżej wymienione zadania PKW KFOR z faktyczną potrzebą użycia SZ RP na terytorium Republiki Kosowa, należy zapoznać się z najważniejszymi wydarzeniami minionych dekad na terenie byłej Republiki Jugosławii.

Jak podaje Maciej Marszałek w „Kwartalniku Bellona” w publikacji pod nazwą Pokojowe zaangażowanie NATO w Kosowie, geneza – stan obecny – przyszłość28, „środowisko bezpieczeństwa w Kosowie pogarszało się od dziesiątków lat, wręcz od wieków”29. Bitwę na Kosowym Polu stoczono w 1389 roku nad rzeką Sitnicą i to ona zapoczątkowała i ugruntowała trwale zwady pomiędzy narodami Serbii i obecnej Albanii. Ta przegrana bitwa przez Serbów stała się w historii jednym z głównych czynników generujących konflikt serbsko-albański i po dziś dzień jest ona jednym z wiodących tematów serbskiej poezji ludowej oraz wyniesiona do rangi mitu narodowego, który kształtuje świadomość narodową Serbów30. Walki na Kosowym Polu określiły granice praktycznie całych Bałkanów na pięć stuleci, aż do pierwszej wojny bałkańskiej. W kolejnych latach na tych terenach co pewien czas miały miejsce konflikty, a do najważniejszych należy zaliczyć, już wcześniej wspomnianą, pierwszą wojnę bałkańską, I i II wojnę światową oraz powojenne funkcjonowanie byłej Jugosławii31.

Sytuacja w Kosowie w ostatniej dekadzie ubiegłego wieku zaogniła się w 1998 roku, kiedy odkryto groby prawdopodobnie czterdziestu Albańczyków, a następnie w 1999 roku, kiedy we wsi Raczak doszło do masakry czterdziestu pięciu bojowników pochodzenia albańskiego. Serbowie uznali, iż winą za tę zbrodnię niesłusznie obarczono jugosłowiańskie siły zbrojne i w reakcji na to wydalili szefa misji OBWE32. Operacja pod kryptonimem „Allied Force” jest kolejnym kluczowym wydarzeniem dla poznania celowości w późniejszym okresie użycia SZ RP na terenach byłej Jugosławii. W marcu 1999 roku rozpoczęto kilkumiesięczną operację lotniczą, mającą na celu między innymi zakończenie prześladowań i egzekucji na mieszkańcach Kosowa. W związku z licznymi bombardowaniami sił NATO na serbskie cele wojskowe, rząd Serbii zdecydował o wycofaniu swoich sił z Republiki Kosowa. Następnie „Rada Bezpieczeństwa ONZ na mocy Rezolucji nr 1244 podjęła decyzję o rozmieszczeniu w Kosowie […] od czerwca 1999 r., w celu zapewnienia bezpieczeństwa i utrwalenia osiągniętego zawieszenia broni” wojsk lądowych jako sił pokojowych Sojuszu i rozpoczęciu operacji NATO KFOR33. „W zakresie odpowiedzialności sił pokojowych NATO silnie wyartykułowano zadanie niedopuszczenia do ponownej eskalacji przemocy zbrojnej […] oraz stworzenie bezpiecznych warunków powracającym uchodźcom i wygnańcom”34.

Zaangażowanie Polski w konflikt na Bałkanach było niezmienne przez praktycznie 25 lat. Wystawiając pierwszą zmianę PKW KFOR przez 6. Brygadę Desantowo-Szturmową35, państwo polskie udowodniło swoje zaangażowanie i potwierdziło zdolności już jako pełnoprawny członek NATO. Niedawne wydarzenia w Republice Kosowa pokazują, iż zmienność sytuacji, a w związku z nią nowe wyzwania bezpieczeństwa militarnego w Europie w trzeciej dekadzie XXI wieku są wciąż obecne. XLVII zmiana PKW KFOR zmagała się z licznymi wyzwaniami36 i w pełni wypełniła zadania przed nią postawione. Sojusz Północnoatlantycki po majowych zamieszkach, które odpierała również polska kompania manewrowa37 w 2023 roku zdecydował się, podobnie jak w roku 2011 r., wysłać dodatkowe siły i środki do wzmocnienia bezpieczeństwa na teatrze działań38. Warto również wspomnieć, że także podczas XLVIII zmiany, którą wystawiała 1. Warszawska Brygada Pancerna stanowiąca trzon kontyngentu, miały miejsce sytuacje trudne i niebezpieczne. Jedną z nich jest sytuacja opisana przez „Instytut Europy Środkowej”: „24 września 2023 r. w okolicy wsi Banjska/Banjskë w północnym Kosowie doszło do wymiany ognia między serbskim oddziałem paramilitarnym a Policją Kosowa. Wydarzenie to wywołało poważne zaniepokojenie społeczności międzynarodowej. Dzięki zaangażowaniu państw Zachodu i obecności w Kosowie wielonarodowych sił wojskowych KFOR po kilkunastu godzinach największy od lat kryzys w relacjach między Kosowem i Serbią został opanowany”39.

Jak można zauważyć, Polska, jako doświadczony praktyk działań na Bałkanach, nie zawiodła i cały czas nie zawodzi. Stopniowo tendencja odnośnie poprawy warunków bezpieczeństwa w regionie objętym misją wojskową rośnie w zamierzony sposób, chodź czasami jest ona zachwiana. Jak sądzi M. Marszałek, taki poprawny stan rzeczy „wymaga od batalionów kinetycznych i niekinetycznych sił pokojowych NATO doskonałego przygotowania oraz cierpliwości i rozwagi w działaniach”40. Podkreśla również elastyczność jako element działania Sojuszu Północnoatlantyckiego, który jest kluczowy w tym newralgicznym i specyficznym środowisku prowadzenia działań.

Elastyczność jest również podstawą działań żołnierzy SZ RP na wschodniej granicy Polski. Lecz żeby poznać charakterystykę funkcjonowania żołnierzy WP na tym teatrze, należy zagłębić się w przyczyny wystąpienia kryzysu migracyjnego na wschodniej granicy naszego kraju. Polska posiada granicę zewnętrzną Unii Europejskiej oraz Strefy Schengen. Taki stan rzeczy może więc powodować, iż cudzoziemcy będą traktować (już traktują) Polskę jako tranzyt do państw Europy Zachodniej41. Należy zaznaczyć, że Rzeczpospolita graniczy z takimi państwami jak: Federacja Rosyjska, Republika Białorusi i Ukraina, a więc z państwami o odmiennych ideałach kulturowych czy światopoglądowych niż Europa Zachodnia.

W poniższej publikacji skupiono się na kwestii państwa Białoruś, bowiem to był główny kierunek, z którego nielegalnie próbowano przekroczyć granicę Polski. „Relacje dyplomatyczne pomiędzy oboma państwami od początku były bardzo niepewne. W 1996 r. sytuacja wewnętrzna na Białorusi zaostrzyła się. Ograniczanie swobód obywatelskich uderzało poważnie w zamieszkujących Białoruś Polaków. Ponadto, po pomarańczowej rewolucji w końcu 2004 roku, reżim Łukaszenki jeszcze bardziej zaostrzył represje wobec opozycji, mediów, a także niezależnych stowarzyszeń, w tym jednej z najliczniejszych organizacji – Związku Polaków na Białorusi. Relacje państwowe poważnie osłabia wykorzystywanie przez władze Białorusi historii do celów politycznych. Polityka historyczna Białorusi podlega manipulacji, a najnowsze próby wykazania negatywnego wpływu Polski i Polaków na dzieje tego kraju obecne są w taktyce politycznej białoruskich władz”42.

Specjalna operacja o kryptonimie „Śluza” zapoczątkowała w 2021 roku właśnie z terenu Białorusi tzw. „kryzys migracyjny” na wschodniej granicy i stała się elementem operacji hybrydowej prowadzonej przez służby specjalne Białorusi przy nieoficjalnym udziale służb rosyjskich wobec Rzeczpospolitej43. Jak podaje Andrzej Wawrzusiszyn, „współczesny kryzys migracyjny na granicy Białorusi z Unią Europejską, a szczególnie z Polską, ma charakter sztuczny”44. Powodem sprowokowania tego sztucznego kryzysu była prawdopodobnie chęć wyjścia z izolacji, spowodowanej przez inne państwa zachodu, państwa białoruskiego. Sankcje nałożone na Białoruś przez Unię Europejską z powodu sfałszowania wyborów prezydenckich dały sygnał A. Łukaszence do rozpoczęcia przyjmowania migrantów z krajów trzeciego świata i następnie kierowania ich w stronę granic UE. Dodatkowo, od 2021 roku znacząco nasiliła się liczba prowokacji ze strony pograniczników białoruskich, którzy wykorzystywali migrantów do destabilizacji wschodniej części Polski i zarazem UE. Manewrowanie masami ludzkimi i równoczesne zachęcanie ich przez służby białoruskie i prawdopodobnie rosyjskie do nielegalnych przekroczeń granicy Polski, można by uznać za istny przejaw otwartej konfrontacji45.

W związku z powyższym państwo polskie, wysyłając Siły Zbrojne RP na granicę polsko-białoruską, wykazało się zapewnieniem i utrzymaniem bezpieczeństwa narodowego, a przede wszystkim zadeklarowało, iż ochrona granicy RP jest bezdyskusyjna. Na podobną interpretację zwraca uwagę również Arkadiusz Kukuła, reprezentujący Akademię Wojsk Lądowych, stwierdzając: „Zadania stawiane przed Siłami Zbrojnymi RP są przedstawione w aktach normatywnych, począwszy od Konstytucji, poprzez ustawy i rozporządzenia. Zarówno ochrona granicy państwowej, jak i szereg innych sfer odpowiedzialności państwa mają związek z zapewnieniem bezpieczeństwa narodowego, które jest podstawowym gwarantem rozwoju”46. W odpowiedzi na coraz większe napięcie sytuacji na granicy polsko-białoruskiej, Prezydent Polski wprowadził stan wyjątkowy w pasie przygranicznym47.

Warto zaznaczyć w tym miejscu pewien detal, niezbędny do poprawnego zinterpretowania aspektu poruszanego w ostatniej części tej publikacji. Ten ważny element to konsekwencja wprowadzenia stanu wyjątkowego w pasie przygranicznym. Jak podaje Bartosz Fraszka, „dziennikarze, działacze społeczni oraz osoby trzecie nie mają wstępu na obszar objęty stanem wyjątkowym, stąd jedynie polskie służby i administracja mają monopol na kolportaż informacji dot. sytuacji na granicy”48. A więc każde inne działanie z niewymienionych powyżej elementów bezpieczeństwa państwa nie daje uprawnień i możliwości przekazywania informacji na własny użytek w tym obszarze. Takie nieoczekiwane zachowanie mogłoby budzić (budziło) w społeczeństwie rozdwojenie przekazu informacyjnego, a w konsekwencji nasycenie społeczeństwa informacjami niepełnymi, a to już jest część składowa tak zwanej dezinformacji.

Kolejnym strategicznym punktem w niedalekiej historii Polski był fakt wejścia w życie ustawy o budowie zabezpieczenia granicy państwowej49. Obecnie ta zapora składa się ze słupów stalowych zwieńczonych półmetrowym zabezpieczeniem z drutu kolczastego. Poza tym, „mur” jest wyposażony w infrastrukturę perymetryczną, która informuje zawczasu pograniczników o przekroczeniu w sposób nielegalny granicy RP50. Państwo polskie po raz kolejny w doniosły sposób opowiedziało się za zapewnieniem bezpieczeństwa obywatelom Polski oraz ułatwiło, bez jakiejkolwiek polemiki, działania żołnierzy i funkcjonariuszy na wschodniej granicy naszego kraju. W tych powyższych sytuacjach widoczne jest zastosowanie przez decydentów państwowych hierarchii wartości. Po pierwsze, wyniesiono aspekt bezpieczeństwa militarnego i informacyjnego przed bezpieczeństwo ekologiczne w tej wybranej sytuacji. Po drugie, odpowiedzialne wybory są miarą dzisiejszych, niespokojnych czasów i zapewne podejmowanie tak trudnych decyzji będzie również potrzebne w niedalekiej przyszłości.

Żołnierze Wojska Polskiego oraz funkcjonariusze Straży Granicznej (SG) i Policji dzięki takim postanowieniom jak wprowadzenie stanu wyjątkowego i budowa zapory, o wiele bezpieczniej mogli poczuć się, mając za swoimi plecami skuteczne narzędzia prawne, które pozwalały w bardziej przystępny i bezpieczny sposób realizować ich zadania oraz dawały poczucie, iż aktualny stan jest przejściowy. Wykres 2 przedstawia zakres zmian pod względem prób nielegalnych przekroczeń granicy wschodniej Polski oraz korelacje z zastosowaniem strategicznych rozwiązań.

Obrońcom granic na odcinku odpowiedzialności Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej nie było łatwo odpierać ataki bezpośrednie na granice Polski w sensie terytorialnym, czy ataki bezpośrednie na nich samych przez migrantów. Narzędzia prawne zastosowane do sytuacji zewnętrznej, jak i wewnętrznej kraju były według autora odpowiednio wykorzystane. Sierpień 2021 roku był pierwszym miesiącem, który poważnie odbiegał od wysokiej normy prób nielegalnych przekroczeń wobec wcześniejszych miesięcy. Apogeum prób nielegalnego przekroczenia granicy państwowej miało miejsce w październiku, w którym SZ RP były najbardziej obciążone wysiłkiem wsparcia SG. Natomiast listopad roku 2021 był miesiącem, w którym nastąpiła odpowiedź państwa na niespotykaną dotąd skalę prób nielegalnych przekroczeń granicy RP, wprowadzając w życie ustawę o budowie zapory na granicy białoruskiej. Podjęta decyzja była fundamentalna dla morale wojska. W drodze dedukcji można przyjąć, że obraz tamtych wydarzeń i zestawienie ich na powyższym wykresie 2 ukazuje odpowiedni dobór tych instrumentów prawnych w odpowiednim czasie.

Zadania istotne dla Sił Zbrojnych Rzeczpospolitej Polskiej to przede wszystkim utrzymywanie gotowości do realizacji trzech rodzajów misji. Pierwsza i zarazem podstawowa misja to zagwarantowanie obrony państwa i przeciwstawienie się ewentualnej agresji. Druga, to udział w procesie stabilizacji sytuacji międzynarodowej oraz w operacjach humanitarnych i reagowania kryzysowego. Trzecia z kolei to wspieranie bezpieczeństwa wewnętrznego i pomoc społeczeństwu51. Działania żołnierzy na granicy państwowej oraz ich udział w kontyngentach wojskowych użytych poza granicami kraju idealnie wpisują się w powyższe misje i swoistym potwierdzeniem jest, iż wcześniej wspomniane kwestie są absolutnie kluczowe dla Sił Zbrojnych jak i państwa polskiego. Lecz z praktyki i dotychczasowych doświadczeń, aby dobrze wypełniać te trzy wymienione misje potrzeba jest posiadania odpowiedniego sprzętu, wyposażenia oraz procedur, ale przede wszystkim żołnierza z wysokim morale. Morale, według M. Cieślarczyka i A. Kołodziejczyka, to „coś co determinuje wydajność żołnierza w sytuacji kiedy wyeliminuje się już wpływ przyczyn wymiernych. W tym znaczeniu morale jest bezpośrednio powiązane z pojęciem wydajności i zadaniem, które ma żołnierz wykonać”52. Według literatury przedmiotu rozróżnia się dwa typy morale. Morale czasu pokoju, które cechuje się stabilnością i rutynowymi działaniami oraz morale czasu kryzysu, charakteryzujące się przetrwaniem i minimalizowaniem ewentualnych strat53. Jako przykład morale czasu pokoju i kryzysu, podczas wykonywania ponadprzeciętnych zadań, może służyć pełnienie służby wojskowej w ramach Wojskowego Zgrupowania Zadaniowego na granicy polsko-białoruskiej oraz w ramach PKW Kosowo. Służba na granicy na odcinku odpowiedzialności NOSG cechowała się przede wszystkim niełatwymi okolicznościami jej pełnienia. Zmienne i trudne warunki atmosferyczne powodujące zwiększenie wytężenia zmysłów obserwacji i czujności były czasem próby dla wojska. Ponadto dla żołnierzy o niewielkim stażu służby był to swoisty test, czy zawód żołnierza to jest ich przeznaczeniem. Zazwyczaj taki rodzaj służby wyróżniał się długotrwałym pobytem poza domem rodzinnym, a kontakt z rodziną podczas pełnienia służby na posterunku obserwacyjnym był praktycznie niemożliwy. Powyższy opis może dotyczyć morale czasu kryzysu, tudzież wcześniej opisane sytuacje były niecodzienne dla żołnierzy, gdyż musieli oni wykazać się wypełnieniem zadań na najwyższym poziomie, co wiązało się z ograniczeniem ryzyka i strat. Morale czasu pokoju podczas pełnienia służby na pograniczu może objawiać się poprzez tak zwane odtwarzanie zdolności bojowej, które powinno charakteryzować się sprecyzowanym czasem pobytu na granicy, sprecyzowanym harmonogramem dnia oraz przede wszystkim skonkretyzowanym zadaniem i czasem wypełniania zadań na posterunku obserwacyjnym.