Ulica Bliska ebook i audiobook

PRZEDMOWA

Kryminał jako gatunek literacki był w pierwszej połowie lat pięćdziesiątych zakazany jako wytwór kultury burżuazyjnej. Jednak wraz z odwilżą, powrócił w połowie tej dekady, od razu zdobywając czytelników. Wykształcił się nawet specjalny jego podgatunek – powieść milicyjna, gdzie akcja dzieje się w ówczesnej Polsce, a śledztwo prowadzi zazwyczaj oficer milicji, przy pomocy całej rzeszy lepszych czy gorszych współpracowników.

Do najciekawszych twórców ówczesnej literatury kryminalnej należy z pewnością Barbara Gordon (właśc. Larysa Mitzner-Zajączkowska), autorka kilkudziesięciu powieści i opowiadań, wyróżniających się swoistym stylem i zawiłą fabułą.

W latach sześćdziesiątych Gordon często opisywała afery gospodarcze i niesprawiedliwość społeczną. Wskazywała – świadomie czy też nie – że w tamtejszej Polsce w uczciwy sposób nikt nie był w stanie się dorobić (Klika, 1964; Dwaj panowie w „Zodiaku”, 1967).   

W roku 1971 napisała Nieuchwytnego, książkę o mordercy kobiet ze Śląska. Powieść ta powstała na prośbę prowadzących – bezskutecznie - śledztwo w sprawie licznych zabójstw kobiet w tym regionie. Celem było sprowokowanie prawdziwego zabójcy do czynów, które pozwolą go zidentyfikować, a także zmobilizowanie społeczeństwa do działań mających na celu jego ujęcie. Ta współpraca z milicją stanowiła dla niej wyjątkowy wysiłek psychiczny.

Można by powieści Gordon określić jako kryminały podobne do tych,, które wyszły spod pióra Joanny Chmielewskiej. Ważnymi postaciami były w nich kobiety, niekiedy to właśnie one z powodzeniem prowadzą dochodzenie i wykrywają zbrodniarza (Błękitne szynszyle, 1960; Bez atu, 1971). Choć oczywiście pisała też powieści, w których główne role grają mężczyźni, np. mecenas Zamorski (Ulica Bliska, 1958; Proces poszlakowy, 1963; Waza króla Priama, 1968).

Barbara Gordon to niewątpliwie jedna z najbardziej oryginalnych autorek polskich powieści kryminalnych. Jej utwory wciąż dostarczają silnych emocji, a jednocześnie dobrej rozrywki.

                                                               Prof. dr hab. Dorota Skotarczak

— Bo widzi pani, to dlatego, że pani jest samotna...

— Bo wy, towarzyszko, jako samotna...

— Zgodziliśmy się na to, bo koleżanka przecież jest samotna...

Trzykrotnie tego pamiętnego dla mnie dnia przypomniano mi moją samotność. Dyrektor, sekretarz POP i przewodniczący rady zakładowej w jednobrzmiący niemal sposób uzasadniali decyzję zwolnienia mnie z pracy:

— Bardzo nam przykro, ale w ramach kompresji etatów...

Niełatwo mi dyskutować z nimi. Mówili prawdę: jestem kobietą samotną. Jeśli założono, że ta właśnie okoliczność wyznacza ludzi do redukcji, zwalniając mnie, uczyniono słusznie. Rozumiem także samą zasadę: trudno przecież pozbawiać środków do życia ojców rodzin lub kobiety utrzymujące dzieci albo starych rodziców. Czy my jednak, samotni, tak lekko możemy iść w życie, pozbawieni swej dotychczasowej pracy? Gdy powiedziano mi, że mam odejść, pomyślałam, że chyba łatwiej mogłabym to uczynić właśnie, gdyby w domu czekała na mnie stara matka albo mój syn, o którego wyżywienie, wychowanie, o przecierające się na łokciach ubranie i nie najlepsze stopnie musiałabym się troszczyć. Pozbawiona tego wszystkiego, pozostałam ze swoją pozornie prostą i małą, ale jakże smutną troską o siebie samą.

Czy mam wam opowiadać, w wyniku jakich to rodzinnych, osobistych i dziejowych katastrof, chorób i zawiedzionych miłości stało się oto tak, że jestem na świecie sama? Na cóż wam wyliczanie napisów, tkwiących nad kopczykami powązkowskiego piasku lub bródnowskiej gliny? Ostateczne miejsce, na którym rozegrała się bitwa o moje życie, stanowiło pole, rozciągające się między Czerniakowem i Wilanowem. Tym polem otwartym przedzierała się jak przez knieję garstka straceńców w owym pamiętnym sierpniu 1944 roku. Dziwne, jak toczą się nasze losy: nie wiemy najczęściej, kiedy to i jak rozgrywają się wydarzenia dla nas najbardziej doniosłe. Nie wiem, którego dnia, ani o jakiej porze rząd kul z karabinu maszynowego sprawił, iż z ciała pewnego młodego mężczyzny upłynęło tyle krwi, że wraz z nią spłynęło życie.

Jestem samotna i nie chcę mówić o innych, którzy istnieli, a których nie ma, o czasach, kiedy samotną nie byłam, gdy wracającą do domu witało zawsze troskliwe pytanie matki:

— Czy nie jesteś głodna, Tereso? Bo ja tu w piecyku mam coś dla ciebie z obiadu.

Nie było pory dnia, a nawet pory nocy, w której wracająca czasami późno (nie często, czasami) dwudziestoletnia córka nie słyszałaby tej propozycji.

Albo to gderanie ojcowskie:

— Znów dziś rano kasłałaś, Teresko. Za dużo palisz papierosów, za dużo.

Dziś mogę palić ile chcę i kasłać ile chcę, ale za to w piecyku nie czeka na mnie żadna niespodzianka. Zastać mogę tam zawsze tylko to, co sama w nim zostawię.

Dalsze sprawy, które nie były samotnością, znane są wszystkim chyba dziewczynom, tyle, że niektóre znane są tylko dziewczynom mojego pokolenia. Ogród Botaniczny i Łazienki widywały mnie nie samą, przechadzającą się po swych pięknych alejkach. Nie wiedziałam wówczas, iż na mój los i szczęście czyhały tysiące armat, czołgów i samolotów. Zobaczyłam je nad Warszawą, wokół Warszawy i wreszcie po walce — w samyni mieście. Ale mój chłopiec nie przestał być żołnierzem. Spotykałam się z nim w miarę możliwości konspiracyjnych. Jakże często zamiast miłosnego listu wręczałam mu pakiet gazetek lub ciężką paczkę z bronią. Dziś moje dłonie i ramiona zapomniały ciężaru i kształtu tych paczek, które jak gdyby taiły w swym wnętrzu własne, osobliwe życie: zatraciła się pamięć tych ruchów szybkich i ukradkowych, gdy wraz z niebezpiecznym ładunkiem krótki uścisk palców przekazywał odbiorcy nie umowne hasło konspiracji, lecz bardzo osobiste myśli i uczucia...

Gdy teraz w biurze naszym posypały się wymówienia, w pokojach i korytarzach zawrzało. Najpierw oburzeniem i protestem, a potem tysiącem pomysłów przystosowania się do nowej sytuacji. Ze zdumieniem spostrzegłam, jak wielkie głowy do interesów kryły się wśród pracowników naszego biura. Ja widać do nich nie należę. Niektórzy koledzy i koleżanki proponowali mi wspólne założenie czytelni książek, albo zakupienie warsztatu tkackiego, bądź też udział w małym sklepiku z chusteczkami, klipsami i wszelką inną galanterią.

Odrzuciłam wszystkie te propozycje, tak, że zostałam w rezultacie chyba jedyna poza obrębem utworzonych spółek i spółdzielni. Nigdy nie miałam skłonności do pracy samodzielnej, do robienia interesów czy też do handlu. Od razu po ukończeniu szkoły zaczęłam pracować w pewnym biurze prywatnym, a i w czasie okupacji oparłam się wszelkim pokusom handlu, przemytu i tym podobnych zajęć. Znów cały niemal czas przepracowałam przy biurku, rejestrując skromną oficjalnie działalność biura handlowego, stanowiącego, jak wiele podobnych, przykrywkę dla interesów, z których wielkości nie zdawałam sobie nigdy sprawy.

Już w końcu stycznia 1945 roku znalazłam się w Warszawie. Odbyłam ciernistą i mroźną drogę, aby ogarnąć oczami zaśnieżoną przestrzeń między Czerniakowem i Wilanowem. Biała pustka nie wydała mi swej tajemnicy. Czułam się jak skazaniec, któremu odczytano wyrok, a który nigdy nie dowie się, jaki był przebieg długiej, wielogodzinnej narady sędziów. Wiem, co mi zabrano i jak żyć kazano. Jak ów bój został stoczony — pozostanie tajemnicą na zawsze. Stąd nikt nie wyszedł żywy.

Wówczas znalazłam — jak, już nie pamiętam — dwa miejsca, pozwalające mi na zawsze pozostać w moim mieście. Ktoś wyjeżdżający do Wrocławia odstąpił mi swą kawalerkę na drugim piętrze w oficynie na ulicy Bliskiej pod numerem 36. Ulicy Bliskiej nie znajdziecie na planie Warszawy. Ulica, na której zamieszkałam i mieszkam do dziś, naprawdę nazywa się inaczej. Ulice w rzeczywistości zmieniają często nazwy, dlaczego nie mogą zmieniać ich w opowieści? Dość, że powiem, iż ulica Bliska leży w pobliżu Marszałkowskiej, w okolicy, gdzie kilka lat potem miano zbudować MDM.

Pracę otrzymałam w pewnej instytucji państwowej, mieszczącej się początkowo na Pradze, a niebawem przeniesionej do Śródmieścia. Praca moja, zwykła biurowa krzątanina, podobna do tej, jaką zaczęłam uprawiać zaraz po ukończeniu szkoły przed wojną i jaką uprawiałam w owym biurze handlowym w czasie okupacji, nabrała dla mnie głębszego znaczenia. Praca ta — jak mówiono nam — ma znaczenie dla całego społeczeństwa. Przyczynia się ona do budowy lepszego, nowego życia. Oddałam się jej całkowicie, bez reszty. Moje biuro stanowiło mój dom. Zjawiałam się punktualnie o 8-mej rano, a opuszczałam je nieraz późno wieczorem, jakże często objuczona teczkami i papierami, zawierającymi materiały do wykresów i statystyk, które opracowywałam w domu. Poza tą pracą dobrowolną i dodatkową moja kawalerska izba z małą kuchenką za parawanem służyła mi tylko do spania i spożywania porannych i wieczornych posiłków.

Zanim jeszcze zostałam zredukowana, przeżyłam wielkie rozczarowanie. Z kilku artykułów w gazetach dowiedziałam się, że instytucja, w której pracowałam od dwunastu lat, wcale nie przyczynia się do lepszej i szybszej budowy owego nowego, lepszego życia, ale przeciwnie, w sposób biurokratyczny jego rozwój na pewnym odcinku hamuje. O artykułach tych wiele mówiono u nas w biurzer jedni oburzali się, inni przyznawali temu, co napisano, pewną rację. Ja w każdym razie na moją wzorową szafę z segregatorami, uszeregowanymi karnie jak żołnierze w ordynku, zaczęłam patrzeć nie tylko bez dumy, ale z nieufnością, a potem z coraz bardziej rosnącą niechęcią. Aż wreszcie w istocie pewnego dnia moje segregatory powędrowały do piwnicy, ja zaś wyszłam z mojego biura po raz ostatni, by nigdy już do niego nie wrócić. W torebce niosłam (bo był to ostatni dzień miesiąca) pensję — tym razem poczwórną. A w sercu — jakby jakiś ciężar. Ciężar ten miał smak. Czułam jego gorycz w ustach...

Ze stolika przy łóżku zabrałam budzik i postawiłam na szafę. W najbliższych dniach nie będzie potrzebny. Prawdę mówiąc, ten budzik już od dawna stanowił tylko symbol czujności i punktualności. Nawyk wielu lat spowodował, że budziłam się już zawsze sama, przed pierwszym uderzeniem alarmującego dzwonka. Wówczas zastawiałam budzik, tak, że już od dawna, od kilku lat nie słyszałam jego dźwięku, innego poza głośnym ale poufałym i przyjemnym tykaniem.

Dnia następnego obudziłam się jak zawsze, przed szóstą. Łatwo budzik odstawić na szafę, ale jak powstrzymać funkcjonowanie budzika wewnętrznego, poczucia obowiązku, które stało się niepotrzebne? Starałam się zmusić do zaśnięcia, zasłoniłam okno, naciągnęłam kołdrę na głowę — nic nie pomagało. Zaczęłam czytać jakąś książkę, nastawiłam radio, zachowywałam się, jak zwykłam zachowywać się w niedzielę. Wiedza mojego organizmu o porze dnia, godzinie, o dniu powszednim była zbyt wielka i zbyt dokładna. Budzik z szafy poganiał swoje wskazówki jakby niepokojąc się, że dziś, jak nigdy dotychczas, spóźnię się do biura. Moje pantofle czekały na hasło odmarszu, wisząca na ramiączku pelisa otwierała ku mnie swoje ramiona, żądając, bym ją wzięła na siebie i wyniosła stąd.

Mój mały pokoik przygnębiał mnie i przestraszał. Czułam się w nim jak intruz, jak ktoś, kto o tej porze nie ma tu prawa przebywać. Szybko zagotowałam herbatę, umyłam się i ubrałam, zjadłam śniadanie i wyszłam na ulicę. Tu użyłam całej siły woli, żeby skręcić nie w lewo jak zawsze, gdy szłam do biura, ale w odwrotną stronę. Zrozumiałam, że muszę sobie ten dzień wypełnić po brzegi, że muszę się zmęczyć, ażeby móc wieczorem z radością powitać mój pokój i mój tapczan, ażeby móc jutro rano przezwyciężyć nawyk owej godziny szóstej. Zwiedziłam dwa muzea, wypiłam kawę w ruchliwym „Nowym Świecie”, zjadłam skromny obiad w barze samoobsługowym na Pięknej koło narożnej kwiaciarni. Dwa razy poszłam do kina. Żałowałam, że półzmiowa, półwiosenna pogoda nie sprzyja kontemplacji na ławce któregoś z parków. Byłam jednak z siebie zadowolona: odniosłam zwycięstwo nad dniem, zwycięstwo nad czasem. Wracałam późnym wieczorem z radością. Skręciłam w Bliską, gdy z daleka przed moim domem ujrzałam jakieś zbiegowisko. Tłum otaczał naszą bramę, a na jezdni stała karetka pogotowia, zielony „Willys” i kremowa „Warszawa”. Wśród cisnących się u wejścia do domu widniały milicyjne mundury.

Pierwszy mój odruch kazał mi cofnąć się. Nie należę do gromadzących się wokół ulicznego wypadku lub bójki. Omijam wszelkie zbiegowiska. Gdy je napotykam na swojej drodze, zawracam lub przechodzę na drugą stronę ulicy. Ale tego wieczora czułam się zbyt zmęczona, ażeby odejść od bramy mego domu i jeszcze krążyć po mieście w oczekiwaniu aż tłum się rozejdzie i odjadą samochody. Jakkolwiek niechętnie, ale szłam naprzód i pogrążyłam się wśród uczestników zbiegowiska. W wątłej, żółtej poświacie wysokiej latarni ujrzałam żółte twarze współmieszkańców mojego domu, twarze ludzi mieszkających zapewne w pobliskich kamienicach, bo znane mi z widzenia od wielu lat. Wśród tego tłumu znajomych-nieznajomych z łatwością odróżnić mogłam kilka osób najwidoczniej nie należących do kręgu ulicy Bliskiej, zapewne przypadkowych przechodniów, których ciekawość zatrzymała w miejscu, kazała stawać na palce, przepychać się naprzód łokciami, opierać się pilnującym porządku, jakoś wyjątkowo licznym milicjantom, szeptać naokoło i nasłuchiwać szeptów cudzych, by czym prędzej w ciemne miasto przenieść mniej lub więcej prawdziwą relację o tym, co się stało dziś wieczór na ulicy Bliskiej pod 36-tym.

Śmiało brnęłam poprzez tłum ludzki, chcąc czym prędzej dostać się do mojego mieszkania.

— Czego się pani pcha? Pani dokąd?

Jakiś wysoki mężczyzna, stojący mi na drodze, odwrócił się ku mnie, nie ustępując ani centymetra mojemu „przepraszam”.

— Ja tu mieszkam, idę do domu — wyjaśniałam, sądząc, iż w ten sposób otworzę sobie drogę.

— Aleś się pani wybrała. Tu nikogo nie wpuszczają, ani nie wypuszczają...

Nagle pierwsi z tłumu cofnęli się, robiąc drogę dwom sanitariuszom, ciężko, z trudem dźwigającym nosze. Ponieważ nie cofnęłam się, znalazłam się w pierwszym rzędzie wąskiego korytarza wśród ludzi, służącego za drogę między bramą i samochodami. Sanitariusze przechodzili wolno, ciężar, który dźwigali, cały był przykryty brezentem. Gdy mnie mijali, poczułam, że coś przebiegło mi po stopach. Wzdrygnęłam się, chciałam krzyknąć. Spojrzałam w dół: to z noszy zwisała męska dłoń z rozczapierzonymi palcami, które zawadziły o czubki moich pantofli.

— Kto to? Kto to? — krzyknęłam i nie poznałam własnego głosu.

— To Walczak, pani Majewska. Walczak, ten z czwartego piętra nad nami...

Sąsiadka mieszkająca na trzecim piętrze, bezpośrednio nad moim mieszkaniem, pani Kacperska, informowała mnie tonem osoby we wszystko wtajemniczonej. Ręka tego człowieka wyglądała strasznie.

— Co się z nim stało? Wypadek czy jakaś poważna choroba?

Pani Kacperska zaprzeczała ruchem głowy:

— Walczak nie żyje. To wynieśli trupa. Zamordowany!

— Zamordowany?!

— A no tak, proszę pani, głowę ma na pół rozłupaną siekierą. Wie pani, na tym podeście, jak ze schodów skręcał w korytarz. Tu ktoś po ciemku zaczaił się i tak go poczęstował, że ani jęknął i już więcej nie wstał. Krwi tam tyle, że do kubełka trzeba zbierać.

Zrobiło mi się mdło, oparłam się o róg bramy. Wszyscy już się rozchodzili. Trzaśnięcie drzwiczek w karetce i w „Warszawie” i hałas zapuszczanych motorów obwieściły zebranym zakończenie widowiska.

Mieszkańcy innych domów i przechodnie ginęli w ciemnościach. Moi sąsiedzi przeszli przez wąski przesmyk bramy i też rozeszli się po swoich mieszkaniach. Nasz dozorca, pan Kowalik, przystępował do zamknięcia bramy. Przeszłam koło niego i zawróciłam:

— Ale niech pan mi powie, kto to mógł zrobić?

Kowalik wzruszył ramionami:

— Już mnie o to pytali. A bo ja wiem?

Pożegnałam pana Kowalika, weszłam do sieni i zaczęłam wspinać się po półkręconych schodach. Przede mną ciężko i z trudem wchodziła jakaś kobieta. Gdy doszła do okna, oparła się o parapet. Twarz zwróciła ku jaśniejszym nieco kwadratom szyb. Poznałam tę twarz. To była Walczakowa.

Wzięłam ją pod rękę i tak bez słowa, wspierając się wzajemnie, weszłyśmy na moje drugie piętro.

— Czy pomóc pani iść dalej? — zapytałam.

Walczakowa powiedziała, że pójdzie sama, że nie trzeba. Wówczas, tak jakoś bez namysłu powiedziałam:

— Gdybym pani była potrzebna, niech mnie pani zawiadomi.

Nie odpowiedziała mi. Nie wiem nawet, czy słyszała, co powiedziałam. Gdy jednak wydobywałam z torebki klucze od mieszkania, stwierdziłam, że nie byłyśmy same na klatce schodowej. Za mną stał jakiś mężczyzna w krótkim kożuszku, w cyklistówce i patrzał w górę za Walczakową. Najwidoczniej szedł za nami, starając się zachowywać jak najciszej. Zrobił ruch, jakby chciał iść za żoną zamordowanego, ale widać rozmyślił się. Zwrócił się do mnie, dotknął palcami czapki jak gdyby salutując i zapytał szeptem:

— Czy pozwoli pani, że wejdę na chwilę rozmowy?

Otworzyłam drzwi, weszłam pierwsza, przekręciłam kontakt i gestem zaprosiłam mężczyznę dośrodka. Zdjął czapkę, ale pozostał w kożuszku. Usiadł na krześle, a ja na tapczanie.

— Bardzo przepraszam — powiedział — że o takiej porze panią nachodzę, ale ja jestem z milicji. Pytaliśmy się tu już wielu ludzi, wie pani, żeby wyjaśnić to morderstwo. Niewiele nam to dało. Nikt nie widział Walczaka, jak wracał do domu. Nikt nie wie, czy szedł sam, czy z kimś jeszcze. Zabito go siekierą, ale jest to nowa siekiera, jakich setki dziennie sprzedaje się na Bagnie. Żona nic nie wie. Zresztą teraz trudno ją dłużej przesłuchiwać. Więc wszystko nie wygląda jasno... Pomyślałem, że może pani coś mi powie o tej sprawie. To nie przesłuchanie, jeszcze raz panią przepraszam, że tak nachodzę i o takiej porze...

Podniósł się nieco z krzesła, po czym usiadł z powrotem. Musiałam mu wyjaśnić:

— Nic panu nie mogę powiedzieć. Cały dzień nie byłam w domu. Dowiedziałam się o wszystkim dopiero przy bramie.

Cywil z milicji nie czuł się zaskoczony:

— Ja wiem, że pani nie było. Mnie chodzi o coś innego. Pani tu mieszka dwanaście lat. Walczakowie też prawie tyle. Po sąsiedzku wie się pewne rzeczy. Jak oni tam ze sobą żyli? Co to za człowiek ten Walczak?

— Widzi pan, ja tak jakoś mało się sąsiadami interesowałam. Pracuję, a właściwie pracowałam do wczoraj, całe dnie miałam zajęte. Słyszałam, że Walczak pił i podobno żonę maltretował. Czasami rozlegały się jakieś hałasy, ale ja zawsze chciałam jak najdalej od tego wszystkiego, więc pan rozumie...

Mój nocny gość wstał:

— Tak, rozumiem. Jeszcze raz panią przepraszam. Gdybyśmy jednak czegoś potrzebowali, to i panią także będziemy zmuszeni prosić na urzędowe przesłuchanie.

Odpowiedziałam:

— Bardzo proszę, ale nic więcej niż teraz panu nie powiem. Nic nie wiem. Nie znam tych ludzi.

Znów jakby zasalutował do czapki, mówiąc „dobranoc”. Wyszedł widocznie nie tylko ode mnie, ale i z domu, bo po kilku chwilach rozległa się w bramie krótka rozmowa, pewno z Kowalikiem. Po czym trzasnęła brama, ucichły człapiące kroki dozorcy i zapadła cisza.

Zgasiłam światło, podeszłam do okna i otworzyłam je. Chciałam trochę odświeżyć powietrze, nasycone suchym ciepłem kaloryferów. We wszystkich już prawie oknach naszego domu ciemno. Gdy tak stałam przy oknie, wychylając się nieco z niego, wydało mi się, że znajduję się na brzegu studni. Nie widać podwórka — dna tej studni. Nade mną dopiero czerń trochę się rozjaśnia, wznosząc się ku jaśniejszemu niebu. To niebo odbija światła bliskiego centrum Warszawy.

Dom nasz po niepokoju wieczornym ciemny i cichy. I nagle jakby westchnienie. Czy ktoś jęknął? Czy ktoś płakał? Niemożliwe, by przez któreś zamknięte okno mógł wybiegać taki dźwięk. To płacz kobiecy. Kobiety za zamkniętymi oknami mogą płakać bez przeszkód — nikt ich przez szyby nie słyszy. Ale ja słyszę, słyszę na pewno szloch kobiecy. To chyba nie przez ścianę, nie przez sufit. Nasz dom ocalał z wojny niemal nieuszkodzony, ma grube, stare mury. Więc chyba pod moimi drzwiami? Czy ktoś puka?

Otwieram drzwi, nie zdążywszy zapalić światła. Ktoś stoi na ciemnych schodach. Drżącą ręką odnajduję kontakt i przekręcam go. Przede mną stoi kobieta, gryzie chustkę, by zdławić odgłosy płaczu.

Ta kobieta — to Walczakowa.

Bez słowa weszła do przedpokoju. Gdy zaprosiłam ją dalej, zawahała się chwilę:

— Ale niech pani przedtem zasłoni okno.

Widać chciała, by jej wizyta u mnie pozostała tajemnicą. Walczakowa dobrze znała układ i obyczaje naszego domu. Rzeczywiście, pozostawać w oświetlonym pokoju przy odsłoniętym oknie — to znaczyło wyświetlać dla całej kamienicy niemy film, niemy — ale niemniej ciekawy. Pora wprawdzie była późna, kto wie jednak, czy ten lub owa, niewidzialni dla nas, nie obserwowaliby nas pilnie z ciemnego okna. Zasłoniłam więc okno i zapaliłam nie górne światło, a tylko małą lampkę, stojącą na nocnym stoliku. Różowy abażur koncentrował światło niemal wyłącznie na porcelanowej figurce, tworzącej podstawkę lampki.

Walczakowa usiadła przy stole z drugiej jego strony i pochylona nad nim, łkała spazmatycznie:

— I co teraz będzie?... I co teraz będzie?... Co ja mam począć, nieszczęśliwa? Kto mi pomoże?

Trudno mi było natychmiast i za wszystkich odpowiedzieć na te rozpaczliwe pytania. Podeszłam jednak do niej i położyłam rękę na ciemnych włosach, równo pośrodku przedzielonych i mocno do tyłu ściągniętych. Do tego gestu trzeba było dodać kilka słów pocieszenia:

— No, niech się pani uspokoi, pani Walczakowa. Ja rozumiem, to straszne. Przed panią ciężki czas... Troje małych dzieci utrzymać i wychować. No, ale przecież wszyscy jakoś pani pomożemy...

Tak jej mówiłam, choć Bogiem a prawdą nie bardzo umiałabym na poczekaniu wyjaśnić, czym mogłabym Walczakowej pomóc, ani kto jeszcze z kamienicy chciałby w czymkolwiek przyjść jej z pomocą. Wydawało mi się jednak, że w podobnych chwilach dobrze robią nawet kłamstwa.

Walczakowa podniosła głowę i spojrzała na mnie przez okulary z łez:

— Ma pani rację, że straszne. O dzieci nie ma się co martwić. Od paru lat już ja je sama utrzymuję. Piorę, na posługi chodzę. I tylko przed nim ukrywać musiałam każdy zarobiony grosz. Żeby mi go nie przepił, musiałam do Kacperskiej odnosić i tam trzymać. Dzieci... Dzieciom dopiero teraz będzie lepiej. Ja przecież dla nich... Wszystko dla nich. Rozumie pani? — Wstała i chwyciła mnie mocno za ramiona. — Czy pani rozumie, że ja teraz będę mogła dziecku nowe buty kupić, bo on mu ich nie zabierze i nie przepije?

Dziwny, okrutny uśmiech rozgarniał zmarszczki jej twarzy, układając je w inne, nowe, niespodziane wzory. Ta kobieta cieszyła się. Cieszyła się, że mąż jej został zamordowany! Zdjął mnie strach. Boję się pijanych i wariatów. Może ona zwariowała? Starałam się wywinąć z jej uchwytu, ale nadaremnie.

— Będę mogła, pani rozumie, pani Majewska, będę mogła dzieciom kupić... choćby pomarańcz. Bo ja potrafię zarobić, potrafię pracować!! Ręce po łokcie urobię... Ale jak on zobaczył u dziecka nie pomarańcz, ale jabłko, to zaraz dopominał się, żebym mu pieniądze oddawała, bo inaczej...

Znów chwyciło ją łkanie, opadła na krzesło, twarz wtuliła w twardy stół, barki jej drgały. Znów starałam się ją ukoić:

— No więc widzi pani, sama pani mówi, że da pani radę utrzymać dzieci, a to przecież najważniejsze.

Powstrzymała łzy:

— Ale niech pani powie, pani jest mądra, pani w biurze pracuje, niech mi pani powie, czy mi pozwolą dzieci wychowywać? A jeśli mnie zabiorą?...

Jej dłonie, kształtne lecz zniszczone ciężką pracą obejmowały głowę, jak gdyby pragnąc uchronić ją przed niespodzianym ciosem — lub pohamować pęd jakichś szalonych, kołujących w niej myśli. O czym ona mówi? Nie mogłam pojąć. Mocno nią widać wstrząsnęło całe wydarzenie. No cóż, musiała ta kobieta z Walczakiem niejedno przeżyć. Choć nie był taki najlepszy, ale bądź co bądź kilkanaście lat żyli ze sobą — z pewnością kiedyś go jednak kochała.

Nie bardzo wiedząc, co odpowiedzieć na niezrozumiałe dla mnie pytanie Walczakowej, mimo woli poddałam się własnemu tokowi myśli i szepnęłam:

— Ja panią rozumiem... To boli, kiedy tak nagle odejdzie ktoś, kogo się kochało. Choćby nawet ciężkie pędziło się z nim życie...

Cień jej skoczył w górę, nie zmieścił się na ścianie, załamał się i wbiegł na sufit. Znów stała na przeciw mnie, chciała krżyczeć, ale wyraźnie tłumiła w sobie krzyk:

— Co pani?! Ja go kochałam? Rzeczywiście, kochałam... Tak go kochałam, że aż... zabiłam!

Twarz moja widocznie wyrażała więcej zdumienia i niedowierzania niż przerażenia. Więc Walczakowa ciągnęła dalej:

— Tak jest; ja go zabiłam! O, tymi rękami, które pani widzi. I siekierą, którą za trzonek chwyciłam oburącz. A siekierę kupiłam dziś na Bagnie. Kupiłam, żeby się bronić, a jak co, to żeby go zabić. Po południu przyszedł pijany, podśpiewywał sobie wesoło i powiedział, że jak wróci — bo wychodzi jeszcze — to sobie ze mną poigra. Ja już wiedziałam, co to znaczy, jak się spije — ale jeszcze nie tak, by mu sił nie starczyło. Więc nasłuchiwałam, czy nie idzie... Późno wrócił, późnym wieczorem... A gdy usłyszałam to pomrukiwanie: „Czerwony pas, za pasem broń”... Gdy usłyszałam, zaczaiłam się w korytarzyku. Tam mało kto chodzi, żarówka się nie świeci, drzwi tylko do nas i na strych. Kiedy wlazł na podest, zamachnęłam się siekierą ze wszystkich sił... Nawet nie jęknął... Zabiłam! To ja go zabiłam, pani Majewska.

Stała z hardo podniesioną głową. Oznajmiała mi o swojej zbrodni po prostu, nieciekawa mojego potępienia czy politowania. Jakby sama jedna tylko wiedziała, co o tym czynie wolno sądzić, jakby sama w sobie nosiła należny jej wyrok. Poczułam się pełna przerażenia i bezradności. Co mam robić? Czy biegnąć na Milicję? Czy otworzyć okno i wołać dozorcę i ludzi z całej kamienicy? Czy też siedzieć cicho i czekać, co się stanie dalej? Walczakowa wyczuła moje wahanie:

— Pani nie wie, co ma robić. Ja też nie wiem. Dzieci znów z powrotem zasnęły po tym całym zamieszaniu. One nie wiedzą, że to ich ojca... Nie wypuściłam ich z mieszkania. A ja sobie pomyślałam, że trzeba iść do komisariatu i przyznać się. Ale przez panią nie poszłam.

— Przeze mnie?

— A przez panią. To pani przecież powiedziała, jakeśmy szły na górę, że jak coś, to żeby panią zawiadomić. Choć jeden coś mi takiego powiedział. Więc jak przechodziłam koło pani drzwi, to przystanęłam i stałam. Ot, pomyślałam, czy też pani rzeczywiście coś może mi poradzić, pomóc. Czy w ogóle jeden człowiek drugiemu chce, czy może czymś pomóc...? Jeszcze w takiej sprawie...

Zapadło długie milczenie. Walczakowa wyraźnie czekała na moje słowa. A ja nie wiedziałam, co powiedzieć, co uczynić, jak się zachować. Poza tym, czego się dowiedziałam, jeszcze nie wszystko było dla mnie jasne.

— Ale dlaczego, właściwie dlaczego pani to zrobiła?

Spojrzała na mnie z odcieniem jakby niechęci, a może zniecierpliwienia, że domagam się wyjaśnień w sprawie dla niej tak oczywistej i zapewne bolesnej:

— Nie powiem pani, że dlatego, że mnie bił, że bił dzieci. Nie mnie jednej taki mąż się dostał. Ale czy pani rozumie, że on mnie hańbił wobec dzieci, szydził ze mnie wobec nich... Nie, nie, nie, nie powiem ani słowa więcej. Nikt mi nie pomógł. Pewno, jak bił, to czasem przybiegł ktoś z sąsiadów, dwa razy nawet była milicja. Lekarz mnie opatrywał... To co? Miałam iść do prokuratora, żeby go wsadził na pół roku? A co potem? Musiałam tak zrobić, tak się z nim załatwić, żeby nie było żadnego „potem”. Ale teraz? Teraz mnie na pewno wykryją i skażą. I co znów będzie z dziecmi, które chciałam ocalić?

Siedziała stężała, jakby utraciła całą energię, jakby teraz dopiero zdała sobie sprawę z następstw swego czynu.

— Będzie pani mogła bronić się, wszystko powiedzieć sądowi, powołać świadków, prosić o wysłuchanie dzieci.

Zaprzeczyła stanowczym ruchem głowy:

— O nie! Na żadnym sądzie nie powiem, jak mnie hańbił i dzieciom zakażę mówić. Chyba, że na sądzie tam...

Wskazała głową sufit, który dźwigał nad sobą jeszcze dwa piętra naszej kamienicy, a ponad nimi rozpięte wysokie niebo.

Sprawa jednak nie toczyła się tak wysoko. Sprawa toczyła się w jednym ze starych, niepozornych domów naszego wielkiego miasta. I ja poczułam się podobnie jak Walczakowa, bezsilna wobec tego, co się stało.

— Wie pani, co się stało, to się nie odstanie...

— Na szczęście — przerwała mi Walczakowa twardo.

Ta kobieta była ostra i zacięta.

Ciągnęłam dalej:

— Sądzę, że powinna pani iść do dzieci. Ja jutro naradzę się z jednym moim znajomym adwokatem. Wie pani, radca prawny instytucji, w której pracowałam...

— To pani komuś, temu adwokatowi powie, że ja zabiłam?

— Niech się pani nie obawia. Powiem tylko, że jest taki problem. Ale nie powiem pani nazwiska. A poza tym adwokat to jak ksiądz w konfesjonale.

— Kto ich tam wie... Ale niech się pani poradzi. Może adwokat co pomoże, ale nie bardzo wierzę...

Wyszła, cicho stąpając na palcach. Umówiłyśmy się, że przyjdzie do mnie jutro w nocy, kiedy już zamkną bramę i zgaszą światła na schodach. Ja zostawię drzwi na klatkę schodową uchylone, żeby pukaniem albo dzwonieniem nie zwróciła niczyjej uwagi. Takie nocne wizyty, nagła nowa zażyłość żony zamordowanego ze mną mogłaby wzbudzić czyjeś podejrzenie. Mnie oczywiście nic nie groziło, ale Walczakowej...

Posłałam tapczan, rozebrałam się i położyłam bez nadziei szybkiego zaśnięcia. Stało się inaczej. Zasnęłam natychmiast, a obudziłam się późno. Granica godziny 6-tej została przekroczona. Sprawy, które ona wyznaczała — przezwyciężone. Ale miałam dziwne uczucie. Czułam się obciążona nowym, niezwykłym, nieznanym dotychczas ciężarem cudzego trudnego losu.

Podeszłam do okna. Studnia podwórka ze swą rachityczną akacją, kubłami na śmieci, trzepakiem i kapliczką, wzniesioną pośrodku trawnika — ukazywała swoje popękane, asfaltowe dno. Ciecz ciemności, zapełniająca tę studnię nocą, znikła, wyparowała. W świetle dnia rozpoznawało się każdą rysę, każde zagłębienie rynsztoka. I studnia niedługo utrzymać może tajemnicę. A Walczakowa pożegnała mnie pytaniem:

— Ale wszystko, co mówiłam, to jak w studnię, pani Majewska?

Odpowiedziałam:

— Jak w studnię, pani Walczakowa!

— Gdzie pani patrzy?! Gdzie pani ma oczy! Pcha się jak pijana, a jak co, to potem szofer winien! Ach, ty...

Zgrzyt hamulców małego „Opla” przywołał mnie do przytomności. Szofer zatrzymał zdezelowany samochodzik, wychylił się z okienka i sypnął za mną wiązanką warszawskich przekleństw. Nie tylko mu nie odpowiedziałam ani jednym słowem, ale pobiegłam szybko na drugą stronę placu, udając, że słowa, które do mnie docierały głośnym krzykiem, mnie nie dotyczą. Nie umiałam nigdy odpowiadać na podobne publiczne ataki. Teraz tym bardziej umykałam milczkiem, bo co tu ukrywać: mogłam mieć zastrzelenie co do sposobu, w jaki ów taksówkarz wyrażał swoje oburzenie, w rzeczy samej jednak nie mogłam nie przyznać mu racji. Przed chwilą wyszłam z domu i szłam przez ulice chodnikami i jezdnią, najmniej myśląc o prawidłach ruchu. Biegłam, na nic się nie oglądając, do budki telefonicznej, stojącej koło przystanku autobusowego na Placu Konstytucji. Szofer oczywiście nie mógł wiedzieć, co mnie gna na skos jezdni, bez rozglądania się w prawo czy w lewo.

Na szczęście budka była wolna. Zamknęłam za sobą szklane drzwi i poprzez szkło obejrzałam się za siebie. Szofer zakręcał szybę i za chwilę ruszył w dalszą drogę. Ufff! A teraz: 50 groszy i nakręcić wiadomy, dobrze znany numer. Po chwili wyszłam z budki trochę spokojniejsza. Poczułam głód i przypomniałam sobie, że właściwie od wczorajszego obiadu nic prawie nie jadłam. Trzy razy przeszłam jezdnię: Koszykową, Piękną i Marszałkowską, ale już z nadmiarem ostrożności, mimo, że o tej porze na MDM-ie wielkiego ruchu nie ma. Pomyślałam: gdyby szofer zielonego „Opla” zobaczył, jak pilnie zaglądam w głąb Koszykowej, zanim przejdę przez wąską jezdnię i wyląduję naprzeciw sklepu z futrami — mógłby poczuć się dumny ze swoich metod pedagogicznych.

W barze mlecznym wypiłam dwie szklanki ciepłego płynu i zjadłam trzy bułki z masłem. Pod wpływem ciepła i jedzenia poczułam się dziwnie senna.

Nie mogłam się oprzeć świadomości, że wystarczy pięć minut drogi, aby wejść do mojego pokoju, rozebrać się i położyć do łóżka. Spać w biały dzień — ależ to rozpusta lenistwa!

W moim przedpokoiku wisiało lustro. Gdy spojrzałam w nie, ujrzałam dziwnie świecące, jakby roześmiane i przekorne oczy starszej — no nie starszej może, ale jednak dojrzałej kobiety. To był zupełnie nowy wyraz oczu. Oto figiel, spłatany całemu światu: nie martwić się swoją, nie najłatwiejszą przecież sytuacją, zająć się obroną pewnej nieszczęśliwej kobiety i na pohybel wszystkiemu — w dzień spać. Uśmiechnęłam się do siebie w lustrze i zdawało mi się, że ten uśmiech jest miły i młody. Doszłam do wniosku, że niezbyt chyba dobrze znam tę jasną blondynkę z ciemnobrązowymi oczami, patrzącą na mnie trochę drwiąco z lustra — za mało widać miałam w życiu na to czasu.

Swoją drogą — jakie to mają przywidzenia te stare, zredukowane urzędniczki...

Gdy obudziłam się, szarość jak popiół sypała się na wszystko, co widziałam przez okno. Dochodziła czwarta, a na czwartą właśnie umówiłam się z adwokatem. Mecenas Zamorski mieszkał niedaleko, na Żurawiej koło Placu Trzech Krzyży. Znałam go od wielu lat, był bowiem radcą prawnym mojej instytucji, czyli kimś w rodzaju mego dawnego biurowego kolegi. Oczywiście, jeśli w ogóle można mówić o koleżeństwie między mną, jedną z setek zwykłych urzędniczek, i mecenasem, którego rady nierzadko zasięgali ministrowie. Pracowaliśmy jednak oboje tak długo w naszym biurze, że ani moje nazwisko, ani postać mecenasowi nie były obce. To mnie ośmieliło i dlatego zatelefonowałam do Zamorskiego. Już rano przez telefon w budce odczułam, że mecenas powita mnie bez entuzjazmu, raczej pełen obaw, czy nie mam zamiaru prosić go o jakąś interwencję w sprawie mojej posady.

Gdy w pierwszych słowach wyjaśniłam, że nie przychodzę z własnym kłopotem, ale chcę zasięgnąć rady w sprawie pewnej mojej znajomej, twarz mecenasa rozjaśniła się. Zmarszczki, przecinające wysokie, piękne czoło i nadające regularnym, kształtnym rysom wyraz mądrej lecz nieco gorzkiej zadumy — wygładziły się. Oblicze, nad którym górowała kopuła siwych włosów, tchnęło przyjazną życzliwością. Szare oczy, z niegasnącą nigdy prawie na ich dnie iskierką ironii, a może nawet złośliwości, patrzyły na mnie ciepło i pogodnie. Zamorski opuścił swe miejsce za wielkim biurkiem, którym starał się najwidoczniej odgrodzić jak barykadą od mojej natarczywości. Przysiadł naprzeciw mnie na niskim fotelu, a na jeszcze niższym stoliku stojącym między nami niebawem zapachniała świeżo parzona kawa. Mecenas z nabożeństwem nalewał ją do filiżanek. Gdy obrządek słodzenia i pierwszego łyku kawy został dokonany, mecenas pochylił w moją stronę swą dostojną głowę i zapytał:

— Więc cóż to za kłopot ma pani przyjaciółka? Niech pani mówi śmiało, droga koleżanko!

O mecenasie Zamorskim i jego różnorodnych sprawach wiele szeptano u nas w biurze. Nasze radcostwo nie stanowiło jedynego źródła utrzymania mecenasa, a raczej tylko wygodny szyld życiowy. Miałam do niego jednak zaufanie. Człowiek, który tak wiele zarabiał, a o dobrych zarobkach świadczyły ubrania mecenasa, jego samochód i mieszkanie, musiał mieć jedną zaletę: musiał być dyskretny. Gdyby nim nie był, któż by do niego przyszedł ze swoją sprawą, zapewne nieraz kolidującą z niejednym paragrafem. Aby jednak mieć sumienie zupełnie czyste, sprawę Walczakowej przedstawiłam nieco inaczej niż miała się w rzeczywistości.

— Mam, panie mecenasie, koleżankę szkolną. Wyszła nieszczęśliwie za mąż. Ma męża-pijaka, który znęca się nad nią, katuje ją i dzieci. Bo oni mają troje dzieci. Ta nieszczęśnica wyznała mi wczoraj, że ma zamiar swojego męża zamordować. On jej odejść nie daje, prześladuje wszędzie, na rozwód się nie zgadza. Sytuacja bez wyjścia. Ona mówi, że musi go zabić, żeby siebie i dzieci uwolnić. Więc ja chciałam pana mecenasa się zapytać, jak taka sprawa wygląda wobec prawa. Ja oczywiście wiem, że morderstwo to wielkie przestępstwo, ale w tej sytuacji...

Zamorski spojrzał na mnie uważnie szarymi oczami i po chwili milczenia odpowiedział:

— Stawia mi pani, droga pani Tereso, trudne pytanie. Ludzie do adwokata zwracają się po przestępstwie, ale nie przed jego popełnieniem. Cóż ja pani na to mogę powiedzieć? Zbrodnia jest zbrodnią. Na dodatek pani tu opisała typowy przykład morderstwa z premedytacją, z góry przemyślanego i przygotowanego. Pyta się pani, o ile rozgrzeszy pani przyjaciółkę fakt znęcania się męża nad nią i dziećmi. Pewno, że to będzie miało znaczenie. Ale o tym nie pora mówić w chwili, gdy ofiara jeszcze żyje. Czy pani rozumie, że my prowadzimy rozmowę o żyjącym człowieku, wiedząc, że czyha na niego śmierć?

Wstałam wzburzona:

— Ależ, panie mecenasie, ten człowiek każdej nocy chce zamordować swoją żonę i swoje dzieci!

Zamorski pozostał niewzruszony:

— To inna kwestia. Ona powinna zwrócić się o pomoc do milicji, czy jakiejś innej odpowiedniej władzy. Ale nie ma prawa, które usprawiedliwiałoby knucie zabójstwa dla samowolnego wymierzania sprawiedliwości czy nawet w obronie własnej.

Elegancki starszy pan wstał, podszedł do biurka i dłuższą chwilę spoglądał na pierwszą stronę rozłożonej na biurku gazety.

Gdy oderwał od gazety oczy, nie było w nich cienia drwiny. Spojrzał na mnie dziwnie surowo i jakby trochę smutno:

— Jako pani przyjaciel, a nie adwokat, chciałbym panią ostrzec, pani Tereso. Pani obowiązkiem jest donieść władzom o zamierzonym morderstwie. A jeśli ono już zostało dokonane, powtarzam — podkreślił z naciskiem — jeśli już zostało dokonane, powinna pani również donieść o tym władzom i wskazać mordercę. Rzeczą prawa będzie osądzenie tej kobiety przy wzięciu pod uwagę wszystkich okoliczności. Zachowując tajemnicę, staje się pani kimś w rodzaju wspólnika.

— Ależ panie mecenasie, przecież ja powiedziałam, że zbrodni nie było...

Zamorski złożył gazetę starannie i powoli, jak by stanowiła jakiś cenny dokument:

— Chciałbym pani wierzyć.

Powiedział to takim tonem, iż nie pozostawało mi nic innego, jak pożegnać się.

Gdy wyszłam z bramy, szybko podeszłam do budki „Ruchu” na rogu Brackiej. Musiałam natychmiast kupić „Express”. Miałam złe przeczucie. W świetle latarni rzuciłam okiem na tytuły. Nie musiałam długo szukać. Już na pierwszej stronie wielkie litery głosiły: „Tajemnicza zbrodnia na ulicy Bliskiej — Siekierą zabito notorycznego pijaka”. Litery migały mi przed oczami tak, że udało mi się przeczytać tylko zakończenie krótkiej notatki: „Milicja znajduje się na tropie mordercy. Śledztwo trwa”.

Złożyłam gazetę i wsunęłam ją do torebki. Rozejrzałam się naokoło siebie. Okrągła kopuła kościoła tonęła już w mroku. Wieczór przyniósł mi dalsze pogłębienie targającej mną od rana rozterki. Co mam robić, co powinnam zrobić z owym losem obcej kobiety, zawisłym od mojej decyzji? Szłam zamyślona, a gdy podniosłam głowę, wzrok mój przyciągnął duży, czerwony szyld. Przebiegłam na drugą stronę Wilczej. Bałam się, ażeby mimo woli nie wejść do lokalu milicji. Pewno, miał rację Zamorski: zbrodnia tb zbrodnia. Ale czy mogłam się przyczynić do pojmania Walczakowej, do pozostawienia jej trojga dzieci na pastwę losu? Ona mi zaufała w chwili słabości i rozpaczy — czy miałam moralne prawo zdradzić tę pochopnie może powierzoną mi tragiczną tajemnicę? W każdym razie muszę się z nią rozmówić.

Kiedy z Wilczej skręcałam w Bliską, wśród przechodzących mignęła mi jakby znajoma twarz. Jakiś przechodzień chciał mijak gdyby zasalutować, ale przypomniał sobie, że nie jest w mundurze, więc pochylił głowę i szybko minął mnie. Wówczas przyszło mi na myśl, że to był chyba mój nocny gość z milicji. Czyżby dom nasz śledzono? A może ja byłam śledzona? A może wszystko już się wydało i Walczakową aresztowano?

Przyspieszyłam kroku i weszłam do mojej bramy. Nikogo nie spotkałam po drodze. Ja bym nikogo, oczywiście, nie nagabywała, to byłoby nieostrożne, lecz może bez pytania ktoś by mi powiedział, co się tu działo dziś po południu. Jak na złość — pusto. Weszłam do siebie i nastawiłam wodę na herbatę. Bardzo się wstydzę do tego przyznać, ale zgasiłam światło i podeszłam do okna, aby z obrazów za oknami po przeciwnej stronie podwórza wyczytać, czy coś się nie stało z Walczakową. Okna jak ekrany telewizyjne przy zepsutym dźwięku nadawały obrazy nieciekawe, nic nie mówiące. Tu rodzina jadła kolację, tam znów kobieta przy małej stojącej lampie pochylała się nad szyciem czy cerowaniem. Za inną szybą siedział człowiek przy biurku i czytał. Jeszcze inny mężczyzna wsunął się w głęboki fotel, zamknąwszy oczy. Czy słuchał radia, czy spał, a może myślał czy też bez myśli wypoczywał — nie potrafiłam odgadnąć. Pomyślałam sobie nagle, że być może obrazy te wcale nie są takie nieciekawe, jakby się zdawać na pozór mogło obojętnemu obserwatorowi. Być może tu i tam — za tym czy owym oknem ukazującym mi sylwetki ludzkie i nic dla mnie nie znaczące ich ruchy — dzieją się sprawy równie dramatyczne jak tragedia Walczakowej, tyle tylko, że skryte na razie przed osobami postronnymi przez ceglany mur z obłupanym tynkiem, przez cienką szybę i kilka desek tworzących drzwi. Ta zasłona jest krucha — dowiodła mi tego sprawa Walczakowej. Niewiele minie czasu, a o jej najtajniejszych domowych przeżyciach wiedzieć będzie nie tylko nasz dom i dowiedzą się ludzie z sąsiednich kamienic. Przez prasę wieść pójdzie do wszystkich mieszkańców naszego kraju. Cóż ja wiedziałam o tragedii Walczakowej, zanim stało się to nieszczęście, chociaż tyle razy spotykałam ją na schodach i podwórku, obładowaną tobołami z czyimś praniem czy też niosącą jak skarb wiotki, nikły ciężar skąpych zakupów gospodarskich w podartej siatce o szerokich okach? Nie miałam czasu ani ochoty wnikać w życie jej, ani kogokolwiek z sąsiadów. Przypadek sprawił, że teraz oto życie to przychodzi do mnie.

Nie mogąc nic odczytać z obrazów w oknach, zaczęłam pilnie nasłuchiwać. Nade mną mieszkała Kacperska z dziećmi. Obok — mieszkanie małżonków Wrzesińskich. Nic z życia tych dwóch rodzin nie przenikało do mojego mieszkania. Złościłam się na siebie, że się posuwam do podglądania i podsłuchiwania obcych ludzi. Ale przecież nie skłaniała mnie do takiego postępowania prosta, plotkarska, obmierzła ciekawość. Chciałam się dowiedzieć, jakie są dalsze losy Walczakowej. Spojrzałam na zegarek. Jeszcze godzina. Za godzinę miała przyjść. Może jednak zejdzie wcześniej? Nie zapalałam światła, otworzyłam zamek i uchyliłam drzwi, prowadzące na schody. Siedziałam po ciemku, popijając herbatę. Zdawało mi się, że mam gorączkę, że jestem ciężko chora.

Gdzieś na dole, na pierwszym piętrze lub na parterze trzasnęły drzwi. Ktoś wszedł na schody i zadzwonił do jakiegoś mieszkania w umówiony sposób. Otworzono natychmiast i sypnęła się lawina powitań. Po pewnym czasie znów szedł ktoś na górę, ale zależało mu na tym, by zachowywać się cicho. Niemal skradał się. Stanęłam przy ścianie mojego przedpokoju, przylgnęłam do niej, by móc wszystko dobrze słyszeć, a może i coś zobaczyć.

To szło dwoje ludzi: kobieta i mężczyzna. Ujrzałam ich profile, gdy przesunęli się przez szerokie tło okna klatki schodowej, umieszczonego na łuku półpiętra. Milcząc przeszli koło moich drzwi, a przystanęli dopiero o kilka stopni wyżej:

— Tu nie! Nie tutaj, Władek, daj spokój!

W głosie dziewczyny nie słyszałam gniewu, ale jakby dławiony śmiech i drgającą serdeczność.

— No ale gdzie, gdzie? Tak chcę ciebie mieć blisko — chłopak napierał się.

— Pójdziemy wyżej! Ale cicho! Bądź cicho! — pouczała dziewczyna.

Rzeczywiście zginęli w ciszy, stąpając zapewne na palcach i tłumiąc przyspieszone oddechy. Nie dosłyszałam żadnego szczęku kluczy, ani trzasku otwieranych i zamykanych drzwi.

Powróciłam do pokoju. Na przeciwległej ścianie coraz mniej świeciło się prostokątów. Spojrzałam na zegarek. Jeszcze pół godziny. A może niepotrzebnie czekam? Może powinnam pójść na górę, żeby zobaczyć, co się dzieje? Co dzieje się z dziećmi Walczaków, gdy ich matka — kto wie— czy nie spędza dziś pierwszej, bezsennej nocy w celi więziennej? Wizja Walczakowej, targającej nadaremnie więzienne kraty, nie dała mi spokoju. Opuściłam zamek, wzięłam klucze i zatrzasnęłam za sobą drzwi, starając się uczynić to jak najciszej.

Wchodziłam na podest czwartego piętra, gdy wydało mi się, że jakieś dwa cienie zachybotały i ścieśniły się we wnęce prowadzącej na strych. Cofać się było już za późno. Zachowałam się tak, jak gdybym niczego nie dostrzegła. Zapukałam do drzwi Walczakowej. Odpowiedzi nie otrzymałam. Nacisnęłam klamkę, drzwi ustąpiły. Znalazłam się w małej kuchence. Pod płytą migotały resztki żaru. W kącie stał stół i dwa stołki. Drzwi, dzielących kuchnię od pokoju, nie było. W ramie wisiała jakaś wiotka, postrzępiona zasłona. Odgarnęłam ją. Gdzieś w głębi połyskiwało na ścianie czerwone światełko — pewno lampka przed obrazem.

— Jest tu kto? Czy jest tu kto? — rzuciłam szeptem w stronę światełka, jedynego śladu ludzkiej obecności w tym dusznym i ciemnym pomieszczeniu.

Na mój szept odpowiedział straszny krzyk strachu:

— Mamo! Mamo! Tata wrócił! Ratuj, ratuj!!!

Okrzykowi temu wtórowało coś, co nazwać mogę tylko wyciem dwóch innych głosów. Zaczęłam na ścianie szukać kontaktu. Wreszcie natrafiłam. Rozbłysło skąpe, jakby przybrudzone światło słabej i chyba dogorywającej żarówki. Naprzeciw wejścia stał szeroki barłóg, na którym kuliło się troje dzieci w krótkich koszulkach, tulących się do siebie w ataku najwyższego strachu. Walczakowa siedziała na krześle pod ścianą z odchyloną w tył głową. Gdy zobaczyła mnie, wstała ciężko i wyprostowała się.

— No, no, uspokójcie się. Powiedziałam wam, że tata wyjechał do Ameryki i już nigdy nie wróci.

Dzieci położyły się z powrotem, przytulając się do siebie nadal jak najmocniej i przykrywając jakimiś wyszarzałymi paltami i resztkami kapy.

Spod jego przykrycia pobłyskiwały ku mnie ich nieufne, czujne spojrzenia niby małych, zaszczutych zwierzątek. W każdym razie nie były to jasne, dziecięce wejrzenia.

Obejrzałam się po pokoju. Wydawał się dziwnie duży. Zrozumiałam skąd takie wrażenie. Oprócz drugiej, nieco mniejszej pryczy ze słomianym jaśkiem i gołym siennikiem, w izbie tej nie było żadnych mebli. Walczakowa wyprowadziła mnie do kuchni:

— Proszę, niech pani siada. Tu sobie porozmawiamy. Może dzieci zasną. To dopiero ich druga noc bez ojca, więc jeszcze boją się. Musi pani zrozumieć... Czy ja się spóźniłam?

Wytłumaczyłam Walczakowej mój niepokój, który spowodował, że przybiegłam do niej na górę.

— Nie, nic nie było dzisiaj. Nikogo. I nigdzie mnie nie wzywali. To jest nie było nikogo, rozumie pani, w sprawie śledztwa. Bo ktoś tam przychodził z fabryki w sprawie pogrzebu. — Usta jej wykrzywił gorzki grymas. — Przyszli, teraz przyszli. A co ja się do nich przedtem nachodziłam, żeby pomogli, żeby zobaczyli, żeby jakoś z nim... — machnęła desperacko ręką. — Jutro sekcja, a potem pozwolą pochować. Muszę jeszcze i to wytrzymać, muszę iść na ten pogrzeb. Rozumie pani, mam iść za trumną jako żałobna wdowa.

Zaśmiała się, jakby tym śmiechem wtórując łkaniu i okrzykom dzieci, tym straszniejszym, że teraz przez sen wydobywającym się z ust i gardła, a dobiegającym z przyległego pokoju. Walczakowa od wczorajszego wieczora jakoś stwardniała w swej postawie, nabrała zdecydowania, które widać na chwilę ją opuściło, gdy przyszła do mnie z wyznaniem. Może dziś żałowała tego niepotrzebnego, niezdatnego dla niej na nic, a nieopatrznego kroku?

— No i co pani postanowiła? Co pani ma zamiar dalej robić? — zapytałam.

Spojrzała na mnie jasnym spojrzeniem orzechowych oczu:

— Idę do roboty i muszę dużo, szybko zarobić, żeby szafę kupić.

— Szafę?

— No co, nie widzi pani, że on mi wszystko albo wyprzedał, wyniósł, albo do szczętu porozbijał? Zacznę życie na nowo od szafy. W domu musi być szafa. Potem dopiero zacznę różne rzeczy do noszenia kupować. Kupię taką trzy drzwiową, używaną, albo na raty. A tam gdzie w szafie półki, na razie zrobię kredens.

Ta kobieta postanowiła żyć. Ta kobieta postanowiła zbudować dom dla swoich dzieci. Imponowała mi, chociaż podświadomie budziła we mnie lęk.

— A co z tym? Co będzie z... tym?

Wskazałam głową na drzwi wyjściowe, na te drzwi, trzy kroki od których wczoraj wieczorem Walczak spotkał się ze swoją śmiercią.

Spojrzała na mnie niemal nieżyczliwie, niemal wrogo:

— Ja sama się nie zgłoszę. Dość długo szukałam sprawiedliwości i jej nie znalazłam. Niech teraz sprawiedliwość szuka mnie. Może też mnie nie znajdzie. I tak sobie będziemy żyły obie bez siebie, nie znając się, i nie spotkawszy nigdy: ja i sprawiedliwość...

W jej głosie brzmiała beznamiętna drwina, przychodząca kiedy wypaliły się w człowieku wszystkie inne uczucia: nienawiści, strachu, gniewu, żalu.

Ta kobieta wiedziała już tak wiele o piekle życia, że wydała mi się stężała wewnętrznie jak kamień.

Wobec jej determinacji poczułam się zupełnie zbyteczna. Sądziłam, że mój udział w sprawie tej kobiety skończył się. Byłam wolna od jej trosk. Chciała zostać sama. Odpychała mnie. Tak przynajmniej mi się zdawało.

Wstałam, żeby odejść. Ktoś jednocześnie zapukał do drzwi i nie czekając na odpowiedź nacisnął klamkę.

— Dobry wieczór, pani Walczakowa... Ale przepraszam, tu jeszcze ktoś...

Walczakowa odpowiedziała dziwnie miękko i łagodnie:

— To ty, Irka... No wejdź, wejdź.

Przed nami stała mała Kacperska. Mówili wszyscy „mała” zamiast młoda, chociaż najstarsza córka Kacperskiej przerosła matkę o głowę. Stała przed nami wysoka, zgrabna, pochyliwszy kształtną głowę, przyglądając mi się uważnie dużymi oczami spod długich rzęs. Podeszła, pedała mi rękę z tą dziewczęcą jeszcze nieśmiałością, która nie pozwala zewrzeć się obu dłoniom aż do nasady wielkiego palca i jest tylko szybkim zetknięciem się końców palców. Walczakowej tylko skinęła głową. Zawsze tak się zapewne witały, bez wielkich ceregieli.

— Ty znów z Władkiem? — zapytała Walczakowa.

Nie usłyszałam w tym pytaniu żadnej złośliwości. Raczej życzliwość i troskę. Ale Irka nastroszyła się i odpowiedziała opryskliwie:

— Z Władkiem, z Władkiem. Nie chodzę co wieczór z innym. A pani może by chciała, żebym chodziła na front, do Jureckiego i co dzień ze dwie setki od niego przynosiła do domu!

Walczakowa nie obraziła się tym wybuchem. Wzięła dziewczynę za rękę:

— No uspokój się. Siadaj. Co tam będziesz pani Majewskiej głowę zawracała swoimi kłopotami.

Irka zmitygowała się, spojrzała na mnie, jakby przypomniała sobie o mojej obecności:

— O, bardzo panią przepraszam, ale ja...

Uśmiechnęłam się do niej. Odpowiedziała mi uśmiechem. I mówiła dalej:

— Bo ja przyszłam do pani, pani Walczakowa, żeby się dowiedzieć, co u pani. Może coś pomóc? I czy jeszcze nic nie wykryli?...

Walczakowa spojrzała na mnie z niepokojem w gorących oczach. Nie będąc pewna, czy zrozumiem, o co jej chodzi, zaczęła mówić szybko, jakby chcąc zapobiec, żebym ja nie wyskoczyła z jakimś nieostrożnym słowem:

— Nie, nie, nic jeszcze nie wykryli. Nie wiadomo, kto to mógł zrobić. Musiał być silny, że go tak od jednego razu... I wiesz, że ja tu nic nie słyszałam. Ale, zdawało mi się, że ktoś idzie, więc uchylam drzwi, i tu patrzę, coś leży. Podchodzę... Zaczęłam krzyczeć, wiesz, ale nikt nie uciekał. Już pewno dawno zwiał...

Irka nie słyszała, jak sztucznie mówiła Walczakowa, jak dobierała słowa nie zwalniając potoku wymowy i krzyczała do mnie innym sensem, ukrytym w tych słowach:

— Ona nie wie! Ona nic nie wie! Ona nie wie, że to ja!

Dziewczyna nie rozumiała tego wołania, do mnie tylko skierowanego. W geście współczucia pochyliła się nieco i końcami palców dotknęła ramienia Walczakowej, jak gdyby prosić ją chciała tym gestem, by przestała mówić o tamtych, pełnych grozy chwilach. Życzliwość czy też ciekawość kazała jej jednak pytać dalej:

— Ale przecież pani Walczakowa, oni muszą znaleźć tego mordercę. Wie pani, Władek mówił, że pani mąż to z różnymi takimi włóczył się, z którymi nie tylko wódkę pił, ale i razem na wódkę zarabiał. No nie pracą, oczywiście, ale tak bez pracy, na lewo. To może który z nich? Może się pokłócili, albo co... Jak pani myśli, pani Walczakowa?

Zapytana wzruszyła ramionami. Milcząc — odpowiadała:

—A bo ja wiem...

Ta mała Kacperska nie rozumiała, że drążyła duszę Walczakowej, jakby w ciele jej obracała głęboko zanurzony sztylet. Nie rozumiała, że dręczy ją bardziej, niż najbardziej natarczywy prokurator. Walczakowa patrzyła na mnie tak samo jak wczoraj, gdy w nocy przyszła do mnie. Pospieszyłam jej z pomocą:

— A panna Irka pracuje jak zawsze w tym MHD? — może niezbyt zręcznie starałam się zwekslować rozmowę na inny tor.

— A tak, ciągle w tym spożywczym MHD.

— No i jak tam pannie Irce idzie?

— Wie pani, idzie nieźle. Mnie to nawet bawi ta praca w sklepie. Tyle ludzi w dzień się widzi. A tacy śmieszni nieraz, że boki zrywać! Tylko pieniędzy z tego mało. I stąd z mamą ciągłe awantury. Eh...

Mój manewr się udał. Irka odbiegła myślami od zagadnienia: kto zabił Walczaka? Powróciła do swoich kłopotów, do swojego życia, które pozwalało jej, o dziwo, być beztroską i wesołą tylko za swoją ladą sklepową. Jej troski zaczynały się, gdy zamykała za sobą wieczorem drzwi sklepu. Walczakowa odprężyła się, skurczyła na krześle i postanowiła prowadzić rozpoczętą przeze mnie rozmowę:

— A co, matka ciągle robi piekło?

— Ciągle. Matka mnie traktuje jak krowę, od cielaka wyhodowaną, na którą czas, żeby już spłacała, co się na nią wydało, żeby już dawała ileś tam litrów mleka dziennie na sprzedaż...

— Że też ludzie rozumu nie mają... — mruknęła Walczakowa, jakby z dezaprobatą, do siebie.

— No, chyba przecież coś pani daje na dom z tego, co pani zarobi? — zapytałam.

— Oczywiście, że daję. Ale ja daję te parę setek, a mamie się śnią tysiące. Żeby już tę resztę dzieci mogła chować w luksusach. I żeby sama mogła nie pracować, tylko do kina chodzić i radia słuchać. A może i telewizor sobie zafundować.

W słowach Irki słyszało się zaciekłą złość do matki.

— No, no, Irka, nie gadaj. Zawszeć to matka. Orze na was od lat — hamowała dziewczynę Walczakowa, myśląc być może i o sobie, o tym, jak ciężkie brzemię życia potrafi niszczyć kruchą zaporę moralnych nakazów i zakazów.

— Matka pani ma rzeczywiście ciężkie życie — poparłam nieśmiało Walczakową, bo zresztą i o życiu Kacperskiej niewiele wiedziałam.

— A pewno, że ciężkie. Nas czworo wychować... Ale czy to ja dlatego nie mam prawa do swojego uczciwego życia? — Irka płonęła od wewnątrz. — Mam nie mieć swojego chłopaka, którego kocham? I rozbierać się do naga temu staremu łobuzowi? I sklep okradać? Tak?

— No chyba przecież matka pani też tego nie chce?

— Pewne, nie mówi, że chce. Są takie, co mnie do tego namawiają. Ale matka to tam nie bardzo by dochodziła, skąd mam te pieniądze, co bym jej dawała. Władka mi obrzydza, że on ze wsi. Powiada, że się ze mną nie ożeni. Bo i gdzie, jak on sam w hotelu robotniczym mieszka. A ja nie chcę, jak ojciec w więzieniu zgnić za złodziejstwo. A ja nie chcę, żeby mnie ten staruch obcałowywał! Nie za dwieście, ale nawet za tysiąc złotych za wieczór! Nie chcę jego pieniędzy, koniaku i sardynek... Nie chcę... Nie chcę...

Ostatnie słowa Irka utopiła w potoku łez. Walczakowa słuchała nie poruszona. Ona znała już pewno to wszystko na pamięć. Była chyba powierniczką dziewczyny. A może porównywała losy swoje i małej Kacperskiej — myślała może o tym, że droga miłości, wybrana i tak energicznie broniona przez Irkę, prowadzi też nieraz do nieszczęścia i upodlenia. Ten Władek może kiedyś stać się Walczakiem.

— Cicho bądź, Irka, cicho, bo mi dzieci pobudzisz — napominała Walczakowa.

Irka szybko zdławiła łzy. Po chwili oczy miała suche. Szybko schną łzy w młodych oczach.

— Bardzo panią przepraszam — zwróciła się do mnie, bo widać Walczakowa była przyzwyczajona do jej wybuchów i żalów. — Pójdę już, późno.

— Ja też już pójdę — wstałam i pożegnałam się z gospodynią.

Walczakowa nie przejawiła ochoty porozmawiania ze mną na osobności o wspólnej tajemnicy, która nas łączyła, a może dzieliła. Chwilami zdawało mi się, że patrzy na mnie z nienawiścią. Ta silna kobieta okazała mi swą słabość, wyznała swoją zbrodnię, uzależniła się w pewien sposób ode mnie, a tak chciała wolności. Pełnej, całkowitej wolności.

Gdy szukałam poręczy i pierwszego stopnia schodów pod nogą, ucieszyłam się, że nie schodzę po ciemku sama. Przecież Walczakowa zamordowała człowieka. Ja nic jej nie uczyniłam złego, ale ja jedna wiedziałam, co ona uczyniła. A gdyby postanowiła jednak na zawsze ukryć swój czyn i gdyby doszła do przekonania, że tylko ja dzięki jej własnej nieostrożności, stoję na przeszkodzie...

Pożegnałam się z Irką przed jej drzwiami i poprosiłam, by zapaliwszy światło w przedpokoju, potrzymała je uchylone, żebym łatwiej mogła zejść do siebie.

— Już! Dziękuję pani — szepnęłam w górę.

Zamknęłam szybko drzwi. Na żadne nocne pukania i wezwania postanowiłam nie odpowiadać. Za gardło dławił mnie strach.

— Proszę pani! Proszę pani! Pani Majewska!