Terroryzm i akt terroryzmu na świecie w świetle prawa ebook

Wykaz ważniejszych skrótów

CCIT - Comprehensive Crime of Terrorism.

ETPCz – Europejski Trybunał Praw Człowieka i Obywatela

ISIL – Islamskie Państwo w Iraku i Lewancie

ISIS - Islamic State of Iraq and Sham

k.k. – kodeks karny

k.p.k. – kodeks postępowania karnego

LN – Liga Narodów

MTK – Międzynarodowy Trybunał Karny

RB, RB NZ – Rada Bezpieczeństwa Narodów Zjednoczonych

StMTK, Statut MTK – Statut Międzynarodowego Trybuna Karnego

STL – Special Tribunal for Lebanon, Specjalny Trybunał dla Libanu

UE – Unia Europejska

USA – Stany Zjednoczone Ameryki Północnej

ZO, ZO NZ – Zgromadzenie Ogólne Narodów Zjednoczonych

ZOMTK – Zgromadzenie Ogólne Międzynarodowego Trybunału Karnego

Wstęp

Treść pojęcia terroryzmu w XXI w. różni się od tej, która wpływała na rozumienie tego pojęcia kilkadziesiąt lat wcześniej. Terroryzm nie jest wszak zjawiskiem nowym. Wspomniane różnice wynikają z nowych możliwości, rozwijającej się technologii, internetu; niemniej zasady wydają się być wciąż zbliżone. Na końcu zaproponowano też definicję aktu terrorystycznego.

Współcześnie termin „terroryzm” także jest wykorzystywany w naukach socjologicznych czy politologicznych. Ideologia w terroryzmie ma nie przewidywać, jakie cele będą zaatakowane. Terroryzm ma być odrębny od przestępstwa, ponieważ terroryści mieliby być kierowani przez inne cele1. Terroryści są uzależnieni od rozgłosu dokonanych przez nich czynach. Rozgłos czynów terrorystycznych jest związany z kolei z ideologicznymi usprawiedliwieniami2. Zazwyczaj terroryści chcą maksymalizacji ich udanych ataków, które mają wynikać z ideologii mogących być powodem ich działania3.

N. Melzer twierdzi, że wojna z terroryzmem jest nieprzewidywalna, ma nieprzewidywalny czas trwania i nieokreślone granice, a ich nie-państwa – czyli jednostki, które nie są państwami (non-States parties), nie są dokładnie sprecyzowane. Autor ten uważa także, że wojna z terroryzmem nie może być zakwalifikowana jako konflikt zbrojny w rozumieniu prawa międzynarodowego4. Trzeba pamiętać o nowych odsłonach cyber law. Chodzi o terroryzm sieciowy, zwany inaczej cyberterroryzmem5, czyli o ataki terrorystyczne, które mają miejsce w sieci globalnej. Tu z kolei trudno może być o zidentyfikowanie osób zajmujących się taką działalnością. Należy wziąć pod uwagę wprowadzanie zakazów przesyłania informacji przez internet czy przekazywania informacji o planowanych katastrofach w państwie, a także prowadzenie działań zapobiegawczych, które powinny należeć do policji. Z drugiej strony, w odpowiedzi na te problemy, Interpol jest zobligowany chronić prawa człowieka na prośbę RB6.

Niektóre państwa podejmują z kolei działania, które przy zastosowaniu targeted killings mają być walką z terroryzmem7. Można podjąć rozważania, na ile te działania są zgodne z prawem i na ile w związku z tym taka walka z terroryzmem uznana zostanie za usprawiedliwione działania zgodne z prawem.

Dotychczasowe konwencje ONZ są sektorowe, a nie kompleksowe (comprehensive). W konkretnych sprawach zostały podjęte krajowe i międzynarodowe postępowania sądowe, by dać przyczynek i podstawy do stworzenia konkretnych definicji dla konkretnych spraw. Do dnia dzisiejszego taka definicja nie została jednak sformułowana. Taka próba zostanie podjęta w tym opracowaniu, biorąc pod uwagę istnienie i funkcjonowanie Międzynarodowego Trybunału Karnego, który powinien mieć definicję takiej zbrodni w swym Statucie.

R. Clark wyszedł z założenia, że przy uwzględnianiu terroryzmu z karnistycznego punktu widzenia w Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego będzie należało wziąć pod uwagę także wspomniane wyżej konwencje ONZ odnoszące się do zakazu terroryzmu8. Zdaniem A. Cassese, utworzenie sądu w Libanie zadecydowało o wyrokowaniu w sprawie aktu terroryzmu w tym państwie, co jego zdaniem, mogłoby wpłynąć na orzekanie w sprawie terroryzmu także przez Międzynarodowy Trybunał Karny.

Rozwój prawa karnego międzynarodowego, prawa międzynarodowego publicznego, praw człowieka i prawa humanitarnego w znaczący sposób oddziałuje na obszar badawczy terroryzmu. Nowe idee mające wpływ na rozwój świata mogą też doprowadzić do stworzenia definicji i sposobów zapobiegania terroryzmowi.

Niniejsza praca ma ukazać, czy i w jakim zakresie jest możliwość utworzenia definicji terroryzmu i aktu terroryzmu. Celem tej pracy jest zatem przedstawienie definicji aktu terroryzmu, który mógłby zostać przyjęty w Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego, w związku z przyjętym projektem definicji aktu terroryzmu w Komitecie ds. definicji aktu terroryzmu9.

W rozważaniach wykorzystano akty normatywne, dokumenty, ustawodawstwa niektórych państw. Doktryna wskazuje, jak potrzebne są założenia, dogmaty i twierdzenia w zakresie problematyki terroryzmu i aktów terroryzmu. Pomocne w zrozumieniu tej tematyki są także inne dziedziny wiedzy, takie jak historia, socjologia, psychologia.

Zamieszczono w pracy wykaz najważniejszych skrótów pochodzenia polskiego i angielskiego. Zwrócić trzeba uwagę także na zamieszczone w tekście angielskie skróty rezolucji Zgromadzenia Ogólnego czy judykatury trybunałów. Nie uznano jednak za niezbędne zamieszczenie w pracy tekstów aktów prawnych dotyczących problematyki terroryzmu w formie aneksu.

Hipotezą tej monografii jest stwierdzenie, że osądzanie aktów terrorystycznych na świecie, przed Międzynarodowym Trybunałem Karnym oraz Komitetem ds. Aktów Terrorystycznych będzie sposobem na osądzenie sprawców terroryzmu, z czym wiążą się także poszukiwania jednolitej definicji aktu terroryzmu. Zasady odnoszące się do osądzania aktów terroryzmu należą przede wszystkim do decyzji państwa.

Rozdział 1Pojęcie terroryzmu i aktu terroryzmu

Słowo „terror” pojawiło się w następstwie Rewolucji Francuskiej. Pojęcie terroryzmu nabrało charakteru prawnego „niedawno”. Zjawisko terroru dostrzegane było od czasów jakobinów we Francji. Zanim zaczęto rozważania prawne na temat przestępstwa terroryzmu, funkcjonował on w naukach społecznych. Zwracano uwagę początkowo, że to niektóre państwa były „winne”. Stosowanie tego terminu było używane dla stygmatyzowania bądź delegitymizowania przeciwnika, z pozostawianiem go poza granicami prawa.

Pojęcie terroru przywoływane przez A. Kaplana10, a za nim K. Indeckiego11 oznaczać ma użycie siły przez panującą władzę w celu wywołania strachu. Za współczesny przykład państwa terroru podaje się nazistowskie Niemcy12. Można uznać, że jest to specjalny sposób sprawowania władzy – gdy władza wykorzystuje terror jako metodę rządzenia13. Pojęcie „terroryzm” wywodzi się właśnie z pojęcia „terror”.

Nie udało się jednak współcześnie zbudować prawnej definicji tego pojęcia, która byłaby uznana przez wszystkie państwa. Podejmowano próby krajowe i międzynarodowe odnoszące się do konkretnych sytuacji zdefiniowania tego pojęcia, nie pojawiła się jednak uniwersalna jego definicja – nie było w tej kwestii między państwami zgody. Próba zdefiniowania tego pojęcia zostanie podjęta w tym opracowaniu, z uwzględnieniem zmian, jakie pojawiły się w Statucie Międzynarodowego Trybunału Karnego. Pojęcia takie jak „Państwo narodowe” i „Demokracja” są koncepcjami właściwymi dla Zachodu, a nie dla populacji stworzonych od wieków przez wędrownicze (nomadic) grupy nieoparte na suwerenności14.

Zaczynając rozważania związane z terroryzmem, można wyróżnić za K. Indeckim15, definicje generalne, cząstkowe i mieszane pojęcia terroryzmu, ujęte poniżej w grupy.

W ramach pierwszej grupy terroryzm ujmowany jest jako pewien rodzaj czynów przestępnych służących stosowaniu przemocy dla realizacji określonych celów strategicznych16. Definicja generalna A.P. Schmida, oceniana wysoko w literaturze przedmiotu, przedstawia terroryzm jako metodę walki, w której rzadkie lub symboliczne ofiary (victims) stanowią instrumentalny cel przemocy. Takie instrumentalne ofiary przynależne do grupy lub klasy stanowią podstawę ich scharakteryzowania dla potrzeb wiktymizacji. Przez uprzednie użycie przemocy – czy wiarygodnej groźby jej użycia – inni członkowie tej grupy lub klasy wprowadzani są w stan chronicznego strachu (terror) [a state of chronic fear (terror)]. Celem terroru [target of terror] jest grupa lub klasa, w której poczucie bezpieczeństwa jej członków jest zakłócane. Wiktymizacja celu przemocy postrzegana jest jako ponadnormalna [extranormal] przez większość obserwatorów rekrutujących się spośród jej świadków [witnessing audiencje] na bazie ich poczucia zagrożenia [atrocity], czasu (np. okres pokoju) lub miejsca (niebędącego polem walki) wiktymizacji czy pogardy dla reguł walki akceptowanych w konwencjonalnych potyczkach [warfare]. Natężenie przemocy lokuje uważną publiczność poza celem terroru; poszczególne jej segmenty takiej pośredniej metody mogą stawać się na przemian głównym przedmiotem manipulacji. Celem takiej pośredniej metody walki jest zarówno demobilizowanie celu terroru – po to, by wytworzyć dezorientację i/lub uległość, jak i zmobilizowanie kolejnych obiektów żądań [secondary target of demends] (np. rządu) lub uwagi [targets of attention] (np. opinii publicznej) do zmiany postawy [attitude] lub zachowania się, uwzględniając krótko- lub długoterminowe interesy stosujących takie metody walki”17.

Drugą metodą jest „podejście strukturalne do analizy terroryzmu polegające na cząstkowych opisach jego odmian, wyszczególnionych z punktu widzenia różnych kryteriów i dla różnych potrzeb, w tym typologicznych. Opisy te dotyczą terroryzmu politycznego, indywidualnego, grupowego, międzynarodowego, białego, czerwonego, czarnego, lotniczego, wewnętrznego i wielu innych”18.

Trzecia metoda jest, zdaniem K. Indeckiego19, najczęściej stosowana w dokumentach międzynarodowych. K. Indecki wyliczył częstotliwość występowania elementów:

Przemoc, siła (violence, force);

Charakter polityczny,

Strach, emanacja terroru;

Groźba;

Psychologiczne rezultaty i antycypowana reakcja;

Zróżnicowanie ofiary-celu;

Celowość, planowanie, systematyczność, zorganizowane działanie;

Metoda walki, strategia, taktyka;

Ponadnormalność w łamaniu akceptowanych reguł, bez humanitarnych ograniczeń;

Przymus [coercion]; wymuszenie [extortion], wywołanie uległości;

Publiczny aspekt;

Arbitralność; bezosobowość [impersonality], przypadkowy charakter,

Cywile, niezaangażowani w walkę, neutralni,

Zastraszanie;

Skoncentrowanie uwagi na niewinnych ofiarach;

Grupa, ruch, organizacja, jako sprawca;

Symboliczny aspekt, demonstracyjność;

Niepoddające się kalkulacji, niemożliwe do przewidzenia, niespodziewane pojawienie się przemocy;

Potajemna ukryta natura;

Powtarzalność; seryjność lub kampanijny charakter przemocy;

Przestępczość;

Szkoda wyrządzona osobom trzecim.

Zimna wojna była wyrazem realnego, politycznego konfliktu, który przybierał różne formy, w tym także postać terroryzmu sponsorowanego przez państwo. Terroryzm odwołuje się do jednego z najbardziej charakterystycznych dla XXI wieku zjawisk – do rzeczywistości wirtualnej20, co wyznacza „sieciowy charakter organizacji”. Ta zmiana prowadzi do odejścia od klasycznej struktury hierarchicznej – z jednoznacznej, stałej lokalizacji do bezterytorialności.

Zdaniem K. Indeckiego, w literaturze przedmiotu pojęcie „terroryzmu” odnosi się i do działalności państwa, i do aktywności jednostek. „Sporne jest, czy terminy te dadzą się odnieść do jakiegokolwiek faktu z dziedziny prawa”21. Istotne byłoby, że przywoływane definicje są zazwyczaj czyjegoś autorstwa, stanowią wytwór naukowej dysputy, czyli należą do aktywności akademickiej. Dotychczasowe konwencje ONZ są wciąż sektorowe, a nie kompleksowe, czyli komprehensywne (comprehensive). Do tej pory, żadna definicja terroryzmu, która miałaby kompleksowy charakter, nie została stworzona. Są jedynie jej projekty. Zgodnie z poglądami K. Indeckiego, „terroryzm obejmuje akty przemocy popełnione zarówno przez jednostki lub grupy jednostek, a także przez sprawców działających na zlecenie państwa (state actors). Terroryzm to umyślna, politycznie motywowana przemoc, podjęta przez subnarodowe grupy lub tajnych agentów przeciw niewalczącym celom22. Ta definicja normatywna mieści w sobie najważniejsze elementy współczesnego terroryzmu, dla której nie będą istotne elementy polityczne, religijne, rasowe czy narodowe.

Dotychczasowe konwencje ONZ odwołujące się do aktów terroryzmu są wciąż sektorowe, a nie kompleksowe, czyli komprehensywne (comprehensive). Do tej pory, żadna definicja terroryzmu, która miałaby kompleksowy charakter, nie została stworzona. Są jedynie jej projekty. Zostały także podjęte w konkretnych sprawach krajowe, międzynarodowe i międzynarodowokarne postępowania sądowe, by dać podstawy do stworzenia konkretnych definicji w przypadku konkretnych spraw. Natomiast, jak wspomniano wyżej, do dnia dzisiejszego, komplementarna definicja terroryzmu nie została jednak sformułowana i zaakceptowana

Podsumowanie

Świat ulega wiecznym zmianom, rozwija się technika, zmieniały i zmieniają się koncepcje związane z terroryzmem. Dlatego terroryzm także podlega ewolucji. Pojawiło się pojęcie: „nowy terroryzm23, które zostało wprowadzone w 1986 r. przez naukowców z Institute for the Study of Conflict24. Oznaczało ono „sieciowy charakter organizacji”. Ta zmiana prowadzi do odejścia od klasycznej struktury hierarchicznej – z jednoznacznej, stałej lokalizacji do bezterytorialności. To odejście od hierarchiczności na rzecz współpracujących ze sobą osób doprowadziło do komunikacji ze sobą tylko poprzez sieć25.

Stworzona przez terrorystów ideologia ma nie przewidywać, jakie cele będą zaatakowane. Terroryści są uzależnieni od rozgłosu dokonanych przez nich czynów. Rozgłos czynów terrorystycznych jest związany z kolei z ideologicznymi usprawiedliwieniami26. Zazwyczaj ci, którzy wysyłają terrorystów, wymagają od nich maksymalizacji ich działań, które mogą wynikać z ideologii mającej być powodem ich działania27.

Przypisy

1G.R. Newman, R.V. Clarke, Terrorism, [w:] M. Natarajan (ed.),International Crime and Justice, Cambridge University Press 2011 s. 291-292.Zdaniem G.R. Newmana i R.V. Clarke’a jest zasadnicza różnica międzyprzestępstwem a terroryzmem. Nie podano w tej publikacji  definicjiprzestępstwa i terroryzmu, by wskazać na brak tych zbieżności. By zobaczyćinne powody wszczęcia terroryzmu, zob. K. Indecki, Prawo karne wobecterroryzmu i aktu terrorystycznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego1998, s. 27-29.

2G.R. Newman, R.V. Clarke, Terrorism…, s. 292.

3Ibidem.

4Rona, Interesting Times for IHL, s. 64 za: N. Melzer, Targeted killing inInternational Law, 2011, s. 463-444.

5J. Błaszczyk, 27.09.2016, Co to terroryzm sieciowy?, 27 września 2016. http://www.360money.pl/co-to-terroryzm-sieciowy/.

6E. S. Podgor, R. S. Clark, Understanding International Criminal Law,second edition, Metthew and Benders 2008, s. 67.

7M. Byczyk, Walka z terroryzmem jako zadanie prawa karnego,Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny s. 76, Przyp. 26, :„Wojna z terroryzmem” czyli „war on terror” jest sformułowaniem,które inherentnie wiąże się z wypowiedziami G. W. Busha, zob.przemówienie w Białym Domu 16 września 2001 r.: „This crusade,this war on terrorism[wyróż. – M.B.] is going to take a while”,źródło: materiał biura prasowego Białego Domu, dostępny na: https://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2001/09/20010916-2.html[dostęp: 10.12.2016].

8R. Clark, Amendments to the Rome Statute of the International CriminalCourt, Considered AT the first Review Conference, Kampala 31 May – 11 June2010, GoiL 2 (2010); R. Clark, The Review Conference on the Rome Statuteof the International Criminal Court, Kampala, Uganda, 31 May-2.June 2010,Australian International Law Journal.

9Zostały uwzględnione między innymi opracowania mojego autorstwa,Terroryzm w świetle prawa w XXI wieku oraz Terrorism in XXI in the Lightof Law, Wydawnictwo My Book 2018.

10A. Kaplan, The Psychodynamics of Terrorism, [w:] Y. Alexander, J. M.Gleason [red.] Behavioral and Quantitative Perspective on Terrorism, NewYork 1981, s. 36, 37 za: K. Indecki, Prawo karne wobec terroryzmu i aktuterrorystycznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 1998, s. 1-2.

11K. Indecki, Prawo karne wobec terroryzmu i aktu terrorystycznego,Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 1998, s. 1-2.

Zob. też D. Dróżdż, Interwencjehumanitarne a suwerenność. Realizowanie utopii – usprawiedliwianie użyciasiły zbrojnej poprzez interwencje humanitarne, Szczecin 2016, s. 17, D. J. B.Trim, “If a Prince use tyrannie towards his pe ople”: Interventions on behalfof foreign populations in early modern Europe, [w:] B. Simms, D. J. Trim,Humanitarian Intervention. A History, Cambridge University Press , s. 29-30.

12K. Indecki, Prawo karne wobec terroryzmu…, s. 2-4.

13K. Indecki, Prawo karne wobec terroryzmu…, s. 17.

14Por. L. di Monteforte, Why we are under attack, Al. Qaeda, The IslamicState and the “Do-It-Yourself” Terrorism, July 2017, s. 26.

15K. Indecki, Prawo karne wobec terroryzmu i aktu terrorystycznego,Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 1998, s. 19-23.

16A. Grześkowiak, Prawnokarne środki walki z terroryzmem we Włoszech,Przestępstwa na świecie 1982, t. XV, s. 14 za: K. Indecki, Prawo karne wobecterroryzmu i aktu terrorystycznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego1998, s. 19.

17A.P. Schmidt, [w:] A. P. Schmidt, A. J. Jongman, Political Terrorism,A New Guide to Actors, Authors, Concepts, Data Basis, Theories andLiterature, New Brunswick 1988, s. 1-2. za: K. Indecki, Prawo karne wobecterroryzmu i aktu terrorystycznego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego1998, s. 2-4.

18K. Indecki, Prawo karne wobec terroryzmu i aktu terrorystycznego,Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego 1998, s. 22.

19Ibidem, s. 22-24.

20Krzysztof Liedel, Terroryzm międzynarodowy jako zjawisko wpływające nabezpieczeństwo międzynarodowe i ład globalny, [w:] Krzysztof. Liedel (red.)Zwalczanie terrroryzmu międzynarodowego w polskiej polityce bezpieczeństwa,Difin, Warszawa 2010, s. 19

21K. Indecki, W sprawie definicji normatywnej terroryzmu, [w:] E.W. Pływaczewski (red.), Przestępczość zorganizowana : świadek koronny,terroryzm : w ujęciu praktycznym, Kantor Wydawniczy Zakamycze, Kraków ,2005, s. 261-295.

22Ibidem, s. 264.

23T. R. Aleksandrowicz, Nowy terroryzm, [w:] Współczesne zagrożeniaterroryzmem oraz metody działań antyterrorystycznych, red. J. Szafrański,Szczytno 2007, s. 52-53.

24Koncepcja „nowego terroryzmu” została wypracowana dopiero naprzełomie stuleci, w znacznej mierze w rezultacie badań prowadzonychw ramach RAND Corporation.

25U. Beck, Władza i przeciwwładza w epoce globalnej. Nowa ekonomiapolityki światowej, Wyd. Naukowe Scholar, Warszawa 2005, s. 31. T. R.Aleksandrowicz, Nowy terroryzm, [w:] J. Szafrański (red.), Współczesnezagrożenia terroryzmem oraz metody działań antyterrorystycznych, Szczytno2007, s. 52-53.

26G. R. Newman, R. V. Clarke, Terrorism, [in:] M. Natarajan (ed.),International Crime and Justice, Cambridge University Press 2011, p. 292.

27Ibidem.

Spis treści - fragment

Strona tytułowa

Wykaz ważniejszych skrótów

Wstęp

Rozdział 1 Pojęcie terroryzmu i aktu terroryzmu

Podsumowanie

Przypisy