Tajemnica psałterza ebook

Redakcja

s. Maryla Koper CSL

Projekt okładki

Hanna Fijołek

Zdjęcie na okładce

Choir, San Giorgio Maggiore church, Venice

Niki.L, Wikimedia Commons

Redakcja techniczna

Hanna Fijołek

© Copyright by ks. Antoni Tronina

© Copyright by Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium”, Lublin 2018

Za zgodą Kurii Metropolitalnej w Lublinie

z dnia 20 listopada 2018 r.

Nr 814/Gł/2018

bp prof. dr hab. Józef Wróbel, wikariusz generalny

ks. mgr Sylwester Brzozowski, notariusz

ISBN 978-83-7548-345-1

Wydawca

Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium”

20-075 Lublin, ul. Ogrodowa 12

tel. 81 442 19 10, faks 81 442 19 16

e-mail: [email protected]

www.gaudium.pl

Druk i oprawa

Wydawnictwo Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium”

Słowo wstępne

Relację pomiędzy Starym i Nowym Testamentem bardzo dobrze oddają słowa św. Augustyna: „Novum in Vetere latet et in Novo Vetus patet” (Nowy Testament w Starym jest ukryty, a Stary w Nowym znajduje wyjaśnienie)1. Myśl tę jasno formułuje także św. Grzegorz Wielki w komentarzu do Ezechiela, stwierdzając: „To, co Stary Testament obiecywał, Nowy Testament ukazał; to, co tamten głosił w sposób ukryty, ten głosi otwarcie jako obecne. Dlatego Stary Testament jest proroctwem Nowego Testamentu; a najlepszym komentarzem do Starego Testamentu jest Nowy Testament”2. Także współczesny dokument Papieskiej Komisji Biblijnej ukazuje żywotny związek pomiędzy Starym i Nowym Testamentem: „Bez Starego Testamentu Nowy Testament byłby księgą nie do odszyfrowania, rośliną pozbawioną korzeni i skazaną na uschnięcie”3.

Chrześcijanin, czytając i kontemplując słowo Boże zawarte w Starym Testamencie, w świetle wydarzenia Chrystusa może odkrywać w nim ukryty sens. Taka lektura zbliża go do Chrystusa, którego misterium paschalne rozświetla wszystkie strony Pisma Świętego. W sposób szczególny może to być odniesione do Księgi Psalmów, która jest modlitewną zadumą nad Bogiem, człowiekiem i otaczającą go rzeczywistością. Taką lekturę praktykowali mnisi średniowieczni, którzy w poetyckich wyrażeniach psalmów potrafili odkrywać ich głęboki sens chrystologiczny.

Z wielką radością witamy publikację ks. prof. Antoniego Troniny pt. Tajemnica Psałterza. Jak dawni mnisi modlili się psalmami, która jest tłumaczeniem na język polski dwóch łacińskich rękopisów z XIV i XV w. opracowanych krytycznie przez Henryka Kowalewicza w dziele „Secretum Psalterii” – rymowany psałterz średniowieczny. Przekład oddany piękną polszczyzną i zaopatrzony w komentarz jest dla Polski cennym darem w 100-lecie odzyskania niepodległości. Dziękujemy za ten dar ks. prof. Antoniemu Troninie – wielkiemu znawcy języków starożytnych i miłośnikowi Biblii. Dziękujemy Wydawnictwu Archidiecezji Lubelskiej „Gaudium” – tak zasłużonemu na gruncie starożytnych przekładów biblijnych – za redakcyjne opracowanie i za publikację tej cennej pozycji.

Niech systematyczna lektura tego średniowiecznego źródła pozwala nam wsłuchiwać się w modlitwę mnichów i odkrywać głęboki sens psalmów. Niech zachęca nas także do osobistej modlitwy, która umożliwia kontemplację oblicza Chrystusa ukrytego w poetyckich tekstach psalmów.

ks. Mirosław S. Wróbel

Wprowadzenie

Krótko przed śmiercią (1984 r.) ks. dr Wojciech Danielski przekazał mi rymowany psałterz średniowieczny, opracowany przez Henryka Kowalewicza1 na podstawie dwóch łacińskich rękopisów z XIV i XV w. Ksiądz Danielski był wieloletnim wykładowcą liturgiki na Wydziale Teologii KUL, świetnym znawcą rękopisów średniowiecznych, a zarazem dyrektorem Konwiktu Księży Studentów KUL. Ja zaś byłem początkującym biblistą i w jakiejś mierze podwładnym ks. Danielskiego – jako mieszkaniec tegoż konwiktu. Na jego prośbę podjąłem się opracowania psałterza chrześcijańskiego. Obok nieudolnego przekładu postanowiłem umieścić także niezbędny komentarz.

Przekład tego pięknego zabytku rozpocząłem przed kilku laty, ciągle jednak przerywałem tę pracę. Było to spowodowane nie tylko innymi zajęciami, które musiałem wykonać na czas. Główną przeszkodą była trudność oddania rytmiki i prostych rymów łacińskiego oryginału. Ostatecznie zrezygnowałem z przekładu rytmicznego, zadowalając się oddaniem sensu poszczególnych utworów. Sporadycznie tylko zachowałem niektóre rymy dla ukazania czytelnikowi warsztatu pracy średniowiecznych kleryków.

Psałterze rymowane układano w średniowieczu z pobożności prywatnej. Klerycy często śpiewali je chóralnie, zwykle podkładając znaną melodię. Psałterz rymowany obejmował 150 modlitw, nawiązujących treścią do kolejnych psalmów kanonicznych. Tytuł prezentowanego tu zbioru, Secretum Psalterii, wskazuje na chrześcijański wykład Psałterza, w tym wypadku ograniczony do prezentacji tajemnicy Chrystusa.

Chrześcijanie, w ślad za tradycją żydowską, dostrzegają w słowie Bożym kilka warstw znaczeniowych. Odnosi się to szczególnie do Psalmów, które są zapisem dialogu Boga i człowieka. Psalm 1 przedstawia obraz drzewa zasadzonego nad strumieniami wody. Jest to nawiązanie do rajskiego drzewa życia i do rzeki dzielącej się na cztery strumienie, które obejmują cały świat (Rdz 2,9-10). Żydowska wykładnia, przekazana przez kabalistę Mojżesza z Léonu (XIII w.), nadaje temu obrazowi znaczenie duchowe. Hebrajska nazwa raju – PaRDeS – składa się mianowicie z czterech liter, które tworzą akronim czterech sensów biblijnych. Jest to najpierw sens prosty (Peszat), zawarty w literze Pisma. Pod nim jednak kryją się głębsze sensy: alegoryczny (Ramez), homiletyczny (Derasz) i mistyczny (Sod).

Katechizm Kościoła Katolickiego (115-119) w nawiązaniu do starożytnej tradycji wyróżnia w Piśmie Świętym sens dosłowny i duchowy, który z kolei zawiera aspekty: alegoryczny, moralny i anagogiczny. „Sens dosłowny poucza o wydarzeniach, alegoria o tym, w co należy wierzyć, sens moralny mówi, co należy czynić, anagogia – do czego dążyć” (KKK 118). W oparciu o zasadę czterech sensów biblijnych powstały w średniowieczu liczne psałterze rymowane2, których autorzy koncentrowali się na osobach Jezusa Chrystusa i Jego Matki.

Poniższy przekład Secretum Psalterii zaopatrzono w niezbędny komentarz do poszczególnych psalmów, uwzględniający ich interpretację chrystologiczną i maryjną, popularną w ówczesnej teologii zakonnej. Obydwa wykorzystane tu rękopisy, wrocławski i gdański, wskazują, że zabytek ten pochodzi ze środowiska zakonnego, związanego z kulturą zachodnioeuropejską. Tam, gdzie trzeba przytoczyć fragment danego psalmu, korzystamy z najnowszego tłumaczenia Biblii (Edycja św. Pawła). Aby jednak zrozumieć średniowieczną wykładnię psalmów, należałoby sięgnąć do przekładu ks. Jakuba Wujka, gdyż został on dokonany z Wulgaty, oficjalnej Biblii zachodniego chrześcijaństwa. Łacińskie nagłówki psalmów zostały zachowane w uproszczonej pisowni średniowiecznej.

Secretum Psalterii.Przekład i komentarz

Psalmy wprowadzające (Ps 1-2)1

Psalm I

Beatus vir, qui non abiit in c(onsilio)2

1 Słodki Owocu drzewa życia,

które nawodnił strumień płynący z raju,

2 Daj, by serce stale Cię szukało i obejmowało,

nie tracąc zielonych liści,

3 Bym uniknął osądu z grzesznikami,

a dołączył do godnych cieszyć się Tobą,

4 Bym Twoją drogą doszedł do największego dobra

po zakończeniu tego życia.

Psalm 1 stanowi ogólne wprowadzenie do zbioru Psalmów Dawidowych. Jest to późny utwór o charakterze mądrościowym, ukazujący dwie drogi, jakie ma do wyboru każdy człowiek: drogę mądrości i prawości życia oraz drogę głupoty ludzi nieprawych. Człowiek dokonujący mądrych wyborów życiowych jest przyrównany do pięknego drzewa, zasadzonego nad obfitymi wodami. Obraz ten nawiązuje do opisu rajskiego szczęścia z pierwszych stronic Biblii. W interpretacji chrześcijańskiej owym drzewem jest krzyż Chrystusa i On sam, ściśle złączony z narzędziem swej męki. Przeciwieństwem postawy Chrystusa i Jego wyznawców jest postawa grzeszników, przyrównanych do pustynnych krzewów. Brak im zakorzenienia, jakie daje wiara, dlatego miotają się oni bez celu, „jak plewa, którą wiatr unosi” (w. 4).

Psalm II3

Quare fremuerunt gentes, et po(puli)

1 Chwała Ci, Chryste; przeciw Tobie szemrzą narody

i królowie ziemi spiskują.

2 Królu przez Ojca ustanowiony,

Dziedzicu świata słodko wspominany,

3 Jednorodzony Synu Ojca,

udziel bojaźni słudze, który Cię sławi.

4 Niech się uczę dyscypliny jako lekarstwa na chore serce;

wejrzyj na ufającego.

Obraz drzewa życia, użyty na początku zbioru psalmów, ułatwia chrystologiczną interpretację całego Psałterza. Psalm 2 – wraz z poprzednim – jest wprowadzeniem do całego zbioru Psalmów Dawidowych. Podjęty jest w nim temat Mesjasza, Pomazańca Bożego, któremu mają się podporządkować wszystkie narody ziemi. Łatwo od tej wizji przejść do chrześcijańskiej modlitwy skierowanej ku Chrystusowi, Królowi wszechświata. O słuszności takiej interpretacji świadczy przytoczenie początkowych słów Ps 2 w Dz 4,25-26. W modlitwie Kościoła jerozolimskiego słowa te odnoszą się wprost do Jezusa Chrystusa i do Jego prześladowców. Konsekwentnie treść całego psalmu, a zwłaszcza wiersza 7 („Ty jesteś moim Synem, Ja Ciebie dziś zrodziłem”), autorzy Nowego Testamentu odnoszą do tajemnicy Chrystusa, odwiecznie zrodzonego przez Ojca.

Księga pierwsza (Ps 3-40)4

PsalmIII5

Domine, quid multiplicati sunt

1 Prawdziwy ratunku nękanych,

których dręczy szatan ze zgrają wspólników,

2 Ty ich przygarniesz i wywyższysz w chwale

wraz z mieszkańcami nieba.

3 Zmorzony snem śmierci, wskrzeszony głosem Ojca,

powstajesz zwycięski.

4 Przeciwników pokonałeś, ostre zęby połamałeś;

nie ulęknę się tysięcy.

W pierwszej księdze Psałterza są zamieszczone lamentacje, które odzwierciedlają tragiczną sytuację grzesznego człowieka. W ustach Chrystusa jednak psalmy te nie są tylko bezradną skargą. Jezus bowiem modli się nimi do Ojca, który jest przy Nim, aby Go bronić w walce. W tradycji żydowskiej Ps 3 jest interpretowany jako modlitwa Dawida, uciekającego przed zbuntowanym synem Absalomem (2 Sm 15 – 18). Modlitwa jednoczy chrześcijan z Chrystusem, synem Dawida, zmagającym się z szatanem podczas konania w Ogrójcu. Jezus zasnął snem śmierci, „ale Bóg wskrzesił Go i uwolnił od więzów śmierci. Nie było bowiem możliwe, aby ona nad Nim panowała” (Dz 2,24). Zmartwychwstanie Chrystusa jest źródłem nadziei dla wszystkich, którzy do Niego należą.

PsalmIV

Cum invocarem, ex(audivit)

1 Ty, coś cudowniejszy od świętych,

nakłoń ucha łaskawie i daj życie prawe,

2 Gardzić marnością,

odrzucić fałsz, odmienić serce twarde,

3 Nie grzeszyć gniewem,

wynagradzać za krzywdy płaczem pokuty,

4 Spokojnym snem zasypiać,

doznać szczególnej łaski obiecanej chwały.

Liturgia Wielkiej Soboty włącza Ps 4 w godzinę czytań, gdyżw dramat męki i konania Chrystusa wprowadza on promień światła i nadziei: „Spokojnie kładę się i zasypiam, bo Ty sam, PANIE, sprawiasz, że odpoczywam bezpiecznie” (w. 9).W zakończeniu psalmu lamentacja zamienia się w ufną pieśń wdzięczności Bogu za otrzymaną pomoc. Święty Paweł, cytując słowa psalmu, odnosi jego treść do postawy wierzących w Chrystusa: „Gniewajcie się, ale nie grzeszcie” (Ef 4,26).Pokutujący Kościół łączy tu swoją modlitwę z medytacją nad misterium Paschy Chrystusa i uczy się od Niego zawierzenia miłosierdziu Ojca. Z tego też względu słowa psalmu weszły w skład komplety, modlitwy odmawianej przed spoczynkiem.

PsalmV

Verba mea auribus percipe, Domine

1 Jezu, Boże mój i Panie,

niech Ci będzie miłe me serce i wołanie.

2 Wielbię Cię i błagam,

usuń wrogów z mej drogi i napraw me błędy.

3 Niech u Ciebie mieszkamy,

zawsze Cię wysławiamy, Twoją łaską wiedzeni.

4 Pod tarczą Twej opieki

daj nam szczęście na wieki w ojczyźnie niebieskiej.

Psalm 4 jest włączony w modlitwę wieczorną, Ps 5 natomiast nawiązuje do liturgii porannej w świątyni jerozolimskiej. Psalmista przywołuje Bożej pomocy w czasie zagrożenia ze strony złoczyńców. W świetle Ewangelii jest to ufna modlitwa samego Chrystusa, który uczy wiernych zawierzenia Ojcu w obliczu niebezpieczeństw duchowych. Święty Paweł w Liście do Rzymian (3,13) wykorzystał słowa tej lamentacji (w. 10) dla podkreślenia faktu, że zarówno Żydzi, jak i Grecy potrzebują usprawiedliwienia mocą krwi Chrystusa. Jego zbawcze dzieło stanowi tarczę opieki i gwarancję zbawienia wiecznego dla wszystkich, którzy Mu ufają. Liturgiczna modlitwa Kościoła włącza wierzących w modlitwę samego Chrystusa, a jej treść została nam podsunięta przez Ducha Świętego (Rz 8,26-27).

PsalmVI

Domine, ne in furore tuo argu(as me)

1 Gdy na krzyżu umierałeś,

Ojcu ducha oddawałeś,

nas też Jemu polecałeś.

2 Ulecz serca cierpiące,

spojrzyj na łzy płynące,

usłysz jęki gorące.

3 Nie potępiaj nas w gniewie,

boś wykupił nas ceną

Twojej krwi najświętszej.

4 Niech zawstydzą się wrogowie

i nawrócą się mocą

Twego krzyża.

Święty Jan Ewangelista mówi, że Jezus po tryumfalnym wjeździe do Jerozolimy modlił się słowami tego psalmu: „Teraz jestem głęboko wstrząśnięty” (J 12,27). Synoptycy kładą w usta Jezusa także inne słowa tej lamentacji (w. 9). Mówiąc o Sądzie Ostatecznym, Jezus zapowiada, że wielu w ów dzień będzie powoływać się na znajomość Jego nauk. „A wtedy im powiem: Nigdy was nie znałem! Odejdźcie ode Mnie wy, którzy postępujecie niegodziwie” (Mt 7,23). W ten sposób Ewangelia przedstawia Ps 6 jako modlitwę Chrystusa podczas Jego męki. On sam jako Sędzia świata wyda wyrok na swoich wrogów. Nie będą to jednak słowa potępienia, lecz ocalenia dla tych, którzy się nawrócą. Dawna tradycja Ojców widzi tu pierwszy z siedmiu psalmów pokutnych i zwraca naszą uwagę na tragedię grzechu, który jest źródłem wszelkiego zła w świecie.

PsalmVII

Domine Deus meus, in te spera(vi)

1 Boże mój, Tobie zaufałem,

pod Twą opieką nie lękam się lwiej paszczy;

2 Miecza dobywasz,

łuk napinasz przeciw grzesznym, co prześladują dobrych.

3 Spraw, byśmy się ich nie bali,

lecz do Ciebie szczerze nawracali.

4 Spraw, abyśmy Cię wielbili

i psalmami wzbogacili nasze umysły.

Modlitwa człowieka niesłusznie oskarżonego jest doskonałą ilustracją postawy Chrystusa. On jest jedynym Niewinnym, który od stawianych Mu zarzutów może odwołać się do wyroku Ojca. Nadal modli się On tym psalmem w Kościele, czyli w swych członkach cierpiących i kłamliwie osądzanych. Słowa Ps 7,13 podejmuje Chrystus w wezwaniu do nawrócenia: „Jeśli się nie nawrócicie, wszyscy podobnie zginiecie” (Łk 13,3.5). Nawiązuje też do nich św. Paweł, mówiąc o „tarczy wiary, gaszącej wszelkie ogniste pociski Złego”(Ef 6,16). „Bóg, który bada serce i nerki” (Jr 11,20), to w Apokalipsie sam zwycięski Chrystus, oddający „każdemu według jego czynów” (Ap 2,23). Jednak sposób, w jaki dopełni On swego sądu nad ludźmi, będzie zupełnie nowy i zaskakujący (Jk 5,9-11).

PsalmVIII6

Domine Dominus noster

1 Imię słodkie i cudowne,

dla świata podziwu godne,

Ojciec Jezusowi dał.

2 Jego blask przewyższa aniołów,

których stworzył

dla swych chwał.

3 Nad anioły wywyższony

i na ziemi jest wcielony

dla naszego zbawienia;

4 Przez wszystkich oczekiwany,

sławą ukoronowany

w chwale niebieskiej.

Wśród początkowych lamentacji Psałterza pojawia się piękny hymn uwielbienia Stwórcy, zapowiedź zwycięstwa Chrystusa nad królestwem śmierci. Jezus odniósł do siebie słowa tego psalmu po tryumfalnym wjeździe do Jerozolimy (Mt 21,16). Dlatego Apostoł dodaje, cytując dalsze słowa hymnu, że Bóg „wszystko rzucił pod stopy” swego Syna (1 Kor 15,27). A w Liście do Hebrajczyków(2,6-8) obszerny cytat z Ps 8 dowodzi, że Chrystus, dzięki zwycięstwu na krzyżu, przewyższa chwałą nawet aniołów. W oparciu o to głębokie przekonanie Kościół broni godności każdego człowieka i wspomaga go w dążeniu do doskonałości Chrystusa, którą już osiągnęli Jego święci.

PsalmIX

Confitebor tibi, Domine, in to(to)

1 Jezu, Ciebie chcę wyznawać,

Twoje tajemnice sławić

cudownymi psalmami.

2 Ty rozpraszasz wrogów,

a strzeżesz swych wyznawców,

współcierpiąc z nimi.

3 Bądź dla sierot opiekunem,

zmiłuj się nad ubogimi,

na Ciebie zdanymi.

4 Ty królujesz na wieki,

złych posyłasz do piekieł,

Sędzio sprawiedliwy.

Alfabetyczny Ps 9/10 stanowił pierwotnie jedność, którą zatraciła liturgia żydowska; stąd różnica w numeracji dalszej części Psałterza. Święty Paweł w przemówieniu do Ateńczyków (Dz 17,31) odniósł słowa tego psalmu (w. 8): „Oto PAN zasiada na wieki, ustawił swój tron, by sądzić”, do paschalnej tajemnicy Chrystusa, który po zmartwychwstaniu zasiadł po prawicy Ojca i przyjdzie na Sąd. Święty Jan wykorzysta w Apokalipsie dalszy fragment do proklamacji powszechnego królestwa Chrystusa (Ap 11,15). Kościół modli się słowami tego psalmu, dziękując Chrystusowi za niezliczone cuda. Zapowiada też Jego powrót po zdeptaniu mocy piekielnych. Historia zbawienia objawia się tu w charakterystycznym wymiarze – jako zespolenie Bożej cierpliwości i ludzkiej wiary wypróbowanej w duchowej walce.

PsalmX

In Domino confido, quomodo dicite a(nimae meae)

1 Jezu, Tobie zaufałem,

Tobie ufnie się powierzam,

nie jak wróbel pośród skał.

2 Twa stolica w niebie,

Nic, co dzieje się na świecie,

nie jest tajne dla Ciebie.

3 Jako prawy, kochasz prawe,

karzesz wszystko, co nieprawe,

słusznymi karami.

Pieśń ufności Dawida niesłusznie dręczonego (1 Sm 26,19). Przyjaciele radzą mu uciec z Syjonu i ukryć się w górach przed wrogami. On jednak złożył swoją nadzieję w Bogu, który z wysokości nieba bada serca ludzkie i w odpowiednim momencie ukarze winnych deszczem ognia i siarki. Ufność Dawida jest zapowiedzią postawy Chrystusa, który uczy prześladowany Kościół zawierzenia Ojcu Niebieskiemu. Święty Jan w Apokalipsie (14,10; 20,10; 21,8) nawiązuje do słów psalmu, ukazując ostateczną karę przeznaczoną dla szatana i jego czcicieli. W psalmie jest przedstawiony obraz ziemskiej egzystencji wierzących w Chrystusa: w obliczu rozlicznych zagrożeń chrześcijanin winien szukać ucieczki w Bogu, który jest niezawodnym schronieniem duszy.

PsalmXI

Salvum me fac, Domine, q(uoniam)

1 Czemu świętych dziś brakuje i prawda ustała,

marność i fałsz tryumfuje?

2 Boże Ojcze, Ty słyszysz jęki udręczonych

i posyłasz Jednorodzonego;

3 Spraw, by Jego słowa zapadły nam w serca,

byś nas zachował Twą łaską.

Po lamentacji Dawida następuje głęboka modlitwa Chrystusa. Przyszedł On na świat, który był opanowany przez księcia ciemności, i musiał walczyć z podłością ludzi poddanych władzy Złego. Ich kłamliwe usta prześladowały Go, a fałszywi świadkowie pozwolili skazać na śmierć. Męka Chrystusa ukazuje absurdalną walkę pomiędzy szatańskim fałszem a Prawdą objawioną w Synu Bożym. Przez swoje święte zmartwychwstanie wyzwolił On nas jednak z mocy ciemności i dał nam udział w życiu Bożym. Znakiem wyróżniającym chrześcijan winny więc być miłość do Boga i szacunek dla prawdy, okazywane poprzez odpowiedzialne używanie języka.

PsalmXII

Usquequo, Domine, obli(visceris)

1 Jezu, dany na zbawienie i światło narodom,

zniszcz moc wroga, oświeć myśli,

2 Bym nie zasnął śmiercią ku uciesze wroga,

lecz mocny nadzieją zasłużył na pocieszenie;

3 Bym się cieszył Twym zbawieniem

i wysławiał nową pieśnią Twoje imię.

W udręce prześladowań Dawid zwraca się do Boga z gorącą prośbą o zbawczą interwencję. Lamentacja przechodzi stopniowo w ufną modlitwę o poskromienie wroga. Na koniec pojawia się promień nadziei na miłosierdzie Boże. Jezus zanosi tę prośbę do Ojca, biorąc na siebie cierpienia nas wszystkich. Doświadczył On już w Ogrójcu stanu opuszczenia i zmiażdżenia przez grzechy całego świata. Doświadczył też konfrontacji z szatanem, śmiertelnym wrogiem ludzkości, aby nas wyzwolić z jego więzów. W naszym imieniu błagał Ojca, gdy sami byliśmy niezdolni do modlitwy. Jego wołanie zostało wysłuchane, gdy swoją śmiercią zwyciężył śmierć naszą. Nieprzyjaciel nie może już chełpić się przewagą nad nami, gdyż mamy udział w zwycięstwie Chrystusa. Kościół z ufnością powtarza Jego modlitwę, uczestnicząc w Eucharystii, w owocach odkupienia.

PsalmXIII7

Dixit insipiens in corde suo: Non est Deus

1 Jezu, głupcy, błędnie myśląc,

zaprzeczyli Twemu Bóstwu,

2 Nie pojęli, żeś zszedł z nieba,

aby przyjąć nasze ciało.

3 Usta ich to grób otwarty,

pod językiem gorzki jad się kryje.

4 Zbawco świata, wyzwól ich

i dołącz do wierzących.

Król Dawid widzi wokół siebie powszechne zepsucie. Nawet Bóg nie dostrzega nikogo, w kim mógłby mieć upodobanie! Grzech prowadzi do głupoty, a ona – do negacji Boga. Głupota grzechu zaślepia ludzi tak bardzo, że chcą oni pożreć wiernych Bogu. Nie mogą pojąć, że Bóg przyjdzie z pomocą tym, co Go kochają. Psalm kończy się prośbą, aby źli nie górowali nad dobrymi. Święty Paweł przytacza Ps 13/14 na dowód, że wobec Boga wszyscy ludzie winni czuć się jednakowo grzeszni (Rz 3,10-12). W tym samym liście (Rz 11,26) Apostoł odpowiada na pytanie psalmisty (w. 7: „Kto ześle z Syjonu zbawienie Izraelowi?”) stwierdzeniem, że obiecanym Zbawcą jest Chrystus. Jego śmierć na krzyżu wzbudziła na ziemi nowe pokolenie ludzi wiernych przymierzu z Bogiem. Ta nowa ludzkość winna stale walczyć, aby wspólnota Kościoła objęła także dawnego Izraela.

PsalmXIV

Domine, quis habitabit

1 Spocznijmy nabożnie jak w namiocie,

pełniąc służbę duchową w świątyni.

2 Daj nam pełnić czyste uczynki prawości,

czynić prawdę językiem i sercem,

3 Unikać podstępu czynem i słowami,

dla brudnego zysku nie szukać oszustwa,

4 Nigdy nie odstąpić od służenia Tobie,

a wreszcie spocząć w radości niebios.

Dawni rabini widzieli w tym psalmie streszczenie Prawa, które lud Boży otrzymał na Synaju. Izraelici idący w pielgrzymce na górę świątynną znajdowali tu drogowskaz duchowy. Namiot starego Prawa był znakiem obecności Boga, a góra święta – Jego mieszkaniem. Nowy Testament objawia, że człowieczeństwo Chrystusa jest namiotem, który Bóg sam rozpiął pośród ludzi (J 1,14). Kościół pielgrzymujący dopiero w niebie znajdzie prawdziwe „mieszkanie Boga z ludźmi” (Ap 21,3). Chrystus „otworzył dla nas nową, życiodajną drogę przez zasłonę, którą jest Jego ciało”(Hbr 10,20). Dzięki sakramentom umożliwia On Kościołowi naśladowanie Jego drogi ku wieczności poprzez życie w duchu błogosławieństw (Mt 5).

PsalmXV8

Conserva me, Domine

1 Jezu, Tyś za mnie cierpiał mękę srogą,

a po niej odziedziczyłeś królestwo,

2 Ty złamałeś prawa piekieł,

gdy nieskażony spocząłeś w grobie.

3 W nadziei na zmartwychwstanie

daj nam zdolność dostrzegania Boga,

4 Daj poznać drogę życia,

którą przetarłeś dla pragnących życia.

5 Tam napełnisz umysły

radością oglądania Twego Oblicza,

6 Gdy udzielisz nam słodyczy

w blasku po Twojej prawicy.

Dawid w obliczu szerzącego się bałwochwalstwa oświadcza, że jedynym dobrem jest Bóg, który zawsze kierował jego losami. Dla chrześcijan jest to zapowiedź paschalnej tajemnicy Chrystusa. Piotr w dniu Pięćdziesiątnicy powołuje się na słowa Dawida, że ciało Pomazańca nie ulegnie rozkładowi. To samo stwierdza później Paweł w swoim pierwszym kazaniu do pogan (Dz 2,31; 13,35). Za tą interpretacją apostolską pójdą Ojcowie Kościoła, widząc w Ps 15/16 modlitwę Chrystusa oraz proroctwo o Jego zmartwychwstaniu i tryumfie po prawicy Ojca. Kościół to Mistyczne Ciało Chrystusa. Modlitwa wierzących ściśle więc łączy się z wołaniem Jezusa. Jako nowy Izrael, Kościół jest dziedzictwem samego Boga i Jego królestwem.

PsalmXVI

Exaudi, Domine, iusticiam meam

1 Jezu, racz nas wysłuchać

przez wzgląd na sprawiedliwość i uszanowanie,

2 Spraw, aby w modlitwie nie szkodził nam

żaden chytry podstęp.

3 Z woli Ojca kroczysz drogą cierniową,

na którą nigdy nie zasłużyłeś.

4 Kieruj naszymi krokami, abyśmy nigdy nie zeszli

z wytyczonej drogi.

Dawid, przekonany o swojej niewinności, przywołuje na siebie wyrok Boga. Wzywa Jego pomocy przeciwko wrogom, którzy czyhają na niego. Sam zaś jest pewny, że po śmierci znajdzie się w obecności Boga i będzie kontemplował Jego oblicze. Liturgia Kościoła odnajduje w tej modlitwie tajemnicę paschalną Chrystusa i Jego Mistycznego Ciała. Chrystus zanosi tu do Ojca potrójną prośbę: o uznanie swojej niewinności, o uwolnienie z rąk podstępnych wrogów oraz o przyśpieszenie dnia zmartwychwstania, aby nieprzyjaciel nie szydził z Niego. Prośba ta obejmuje także wszystkich odkupionych męką Chrystusa. W doświadczeniach życia wielką pociechą jest możność rozmowy z Ojcem Niebieskim, który jest dobry i zawsze słyszy nasze modlitwy (Ap 22,4).

PsalmXVII9

Diligam te, Domine

1 Jezu, źródło mojej mocy i kwiecie mego honoru,

daj, bym kochał Cię na wieki.

2 Niech Cię sławię godną chwałą,

z Tobą pokonam wszystkie trudności.

3 Zszedłeś z nieba wysokiego,

pokonałeś strasznych władców ciemności.

4 Na cherubie cwałujesz;

uczyń nas obywatelami nieba, gdzie wszedłeś.

5 Światło świateł, zapal nas jak pochodnie,

abyśmy oglądali wieczną chwałę.

6 Zaprawiaj do biegu stopy ducha,

prostuj ścieżki do ojczyzny niebieskiej.

Tytuł psalmu głosi, że Dawid wypowiedział te słowa, „gdy PAN wybawił go z mocy wszystkich jego wrogów i z ręki Saula” (w. 1). Izrael przyjął modlitwę swojego króla za własną i odmawiał ją w liturgii świątynnej. Z kolei św. Paweł kładzie w usta Chrystusa ostatnie słowa psalmu, widząc w nich zapowiedź wejścia pogan na drogę zbawienia: „Dlatego wielbić Cię będę pośród narodów i śpiewać Twojemu imieniu”(Rz 15,9). Pozwoliło to uznać Ps 17/18 za modlitwę Chrystusa. Ojcowie Kościoła i późniejsza tradycja dostrzegli w dziękczynieniu króla Dawida zapowiedź tajemnicy paschalnej. Prześladowania i walki Dawida rozumiano jako proroctwo o męce Pańskiej, a wrogów króla utożsamiano z potęgą Złego. Chrystus nie tylko odziedziczył tron Dawida, ale także wypełnił wszystkie obietnice dane jego dynastii (Łk 1,69; Dz 2,24).

PsalmXVIII

Celi enarrant glo(riam)

1 Jezu, sam w namiocie spocząłeś,

gdy zamknąłeś się w dziewiczym łonie.

2 Wyszedłeś jak oblubieniec poślubić Kościół,

jak olbrzym biegnąc drogą nędzy.

3 Wyrzekłeś się równości z Ojcem,

przyjmując nasze człowieczeństwo.

4 Przez umiłowanie Twego prawa

udzielaj nam świętej bojaźni stale trwającej.

5 Niech od grzechów uwolnieni,

na wieki będziemy w światło przeniesieni.

Psalm 18/19 to jeden z najpiękniejszych hymnów Psałterza. Choć złożony z dwóch części, stanowi jedną zwartą kompozycję ku czci Mądrości Boga, która rządzi światem i kieruje sercami ludzi. To samo prawo Boże, które objawia się w stworzeniu, przenika umysły ludzkie i łączy historię z pieśnią kosmosu. Święty Paweł pisze, że Chrystus, stwórcze Słowo Boga, jest też absolutną zasadą ładu kosmicznego (Kol 1,15-17). Liturgia dostrzeże w Nim słońce sprawiedliwości dla świata odnowionego Jego ofiarą. Namiotem Chrystusa jest niebo, ale także dziewicze łono Maryi – z niego wyszedł On jak bohater i biegł drogą ziemskiego życia, zanim wstąpił do nieba. Kościół jest nowym firmamentem, pod którym szerzy się dobrą nowinę Chrystusa. Niestrudzenie głoszą ją apostołowie, zanosząc na krańce ziemi (Rz 10,18).

PsalmXIX

Exaudiat te Dominus in die tr(ibulationis)

1 Jezu, w dniu męki zostałeś wysłuchany,

gdy krzyż przyjąłeś,

2 Ofiarę miłą Ojcu, przewyższającą wszelki dar,

złożyłeś.

3 Teraz wstawiaj się za nami,

gdy toczymy boje srogie.

4 Niech nas chronią Twoje rany

krwawe, gwoździe i ciernie.

Dwa następujące po sobie psalmy (19/20 i 20/21), ściśle ze sobą powiązane, są jakby dwoma etapami tej samej modlitwy. Pierwszy jest modlitwą błagalną za króla, aby Bóg dał mu zwycięstwo w walce. Święty Augustyn dostrzega tu proroctwo o zwycięstwie Chrystusa nad mocami zła. Kościół modli się słowami tego psalmu o nadejście Bożego królestwa i ostateczne pokonanie szatana. Radość z tego zwycięstwa będzie też radością Kościoła jako wspólnoty odkupionych. Święty Piotr swoje pierwsze wystąpienie po Zesłaniu Ducha Świętego kończy nawiązaniem do słów tego psalmu: „Cały Izrael powinien wiedzieć, że Jezusa, którego ukrzyżowaliście, Bóg uczynił Panem i Chrystusem!” (Dz 2,36). Tajemnica tego zwycięstwa i tryumfustaje się częścią życia chrześcijanina dzięki zanurzeniu w sakramentach Kościoła.

PsalmXX

Domine, in virtute

1 Jezu, Królu upragniony,

z Króla i Królowej zrodzony, z Ojca i Maryi,

2 Zostało Ci dane

to, czego pragnąłeś sercem i wolą.

3 Otrzymałeś w darze

największą słodycz i kosztowną koronę.

4 Wysłużyłeś nam wieczne życie

i chwałę nieskończoną.

Druga część podwójnego psalmu to dziękczynienie Bogu za łaski udzielone królowi w walce z przeciwnikiem. W interpretacji św. Augustyna jest to najpierw proroctwo o Chrystusie (w.w. 1-8), a następnie modlitwa wierzących do Chrystusa Króla (w.w. 9-14). Psalm zyskuje w ten sposób wymiar eschatologiczny jako zapowiedź ostatecznego zwycięstwa nad mocami zła (2 Tes 1,7-8). Kościół, kontemplując chwałę swojego Pana, dostrzega w niej zapowiedź własnej chwały. Ojciec Niebieski bowiem, podobnie jak otoczył chwałą swojego Syna, tak też udzieli radości wiecznej Jego wiernym i włoży na ich skronie złotą koronę. Męczennicy i święci są już uczestnikami życia wiecznego, gdyż oddali Bogu w ofierze swe doczesne życie. Teraz cieszą się chwałą majestatu Pana.

PsalmXXI10

Deus, Deus meus, respice

1 Jezu, Królu opuszczony

i przez wrogów udręczony

kaźnią i zniewagami,

2 Jezu, do robaków zaliczony

i jak robak podeptany,

opluty i wzgardzony,

3 Jezu, gwoźdźmi przybijany,

ostrą włócznią rozorany,

osaczony psami,

4 Gdy Twój widok wyśmiewali,

głowami nad Tobą kiwali

i klaskali w dłonie,

5 Serce jako wosk topniało,

spragniony język

przywarł do podniebienia.

6 Nakarm, napój Twoje dzieci,

aby wolne od ubóstwa,

mogły żyć na wieki.

Psalm 21/22, obok pieśni o Cierpiącym Słudze (Iz 52-53), należy do najgłębszych modlitw biblijnych, ukazujących sens cierpienia. Składa się on z dwu odrębnych części, ściśle ze sobą powiązanych. Początkowa lamentacja (w.w. 1-22) przechodzi nagle w pieśń dziękczynną, opartą na niezłomnej nadziei, że Bóg wyprowadzi człowieka z cierpienia do królestwa światła. Tradycja chrześcijańska dostrzega tu proroctwo o męce Chrystusa i o zbawieniu wysłużonym na krzyżu. Sam Chrystus dał początek takiej interpretacji, gdy modlił się przed śmiercią słowami tej skargi: „Eloi, Eloi, lema sabachthani” (Mk 15,34). Cytowanie początku modlitwy oznaczało przyjęcie całej jej treści. Jezus odniósł więc do siebie pieśń Dawida. Dlatego ewangeliści (Mt 27,39-44; J 19,23-24) odkryli w pierwszej części psalmu opis męki Pańskiej. Święty Augustyn dopowie, że „w tym psalmie męka Chrystusa została ukazana tak jasno jak w Ewangelii”. Po męce następuje jednak radość zmartwychwstania zapowiedziana w drugiej części psalmu, do której nawiązuje Hbr 2,12. W ślad za Apostołem, tradycja patrystyczna widzi tu zapowiedź powołania narodów pogańskich do wiary.

PsalmXXII11

Dominus regit me, et nichil michi de(erit)

1 Jezu Chryste, Ty mnie wiedziesz

jak owcę Twej trzody na pastwisko,

2 Ty posilasz mnie

u źródeł wód życia i odrodzenia.

3 Krzyż jest laską Twojej dłoni,

a pastorał podtrzymuje mnie i pociesza.

4 Stół dla mnie zastawiłeś,

kielich wina zgotowałeś, aby mnie posilić.

W dwóch prostych obrazach psalmista przedstawia Boga swojej wiary: to dobry pasterz Izraela, a zarazem gospodarz, który zaprasza na wspaniałą ucztę do swojego domu. Obrazy te spełniły się w osobie Jezusa Chrystusa, który jest obliczem miłosiernego Ojca. Dobry Pasterz na drzewie krzyża oddał życie za owce. W sakramentach Kościoła jako Mądrość Boża zaprasza On swoich przyjaciół do stołu i obdarza szczęściem wiecznym. Kościół to owczarnia Chrystusa zgromadzona wokół Jego ofiary, oczyszczona wodą chrztu i umocniona Duchem Świętym. Tradycja patrystyczna wyjaśnia ten psalm w kluczu sakramentalnym jako proroctwo o misteriach Chrystusa, celebrowanych w znakach inicjacji chrześcijańskiej.

PsalmXXIII12

Domini est terra

1 Tyś pokonał śmierci wrota,

a władców ciemności pobiłeś.

2 Wrota wiodące do nieba

posłusznie Ci otwierają książęta anielscy.

3 Spraw, abyśmy święcie żyli,

a po śmierci wstąpili na górę Twej chwały.

4 Zalicz nas do grona prawych,

byśmy Cię oglądać twarzą w Twarz mogli.

Psalm ten jest złożony z dwóch części. Pierwsza z nich zawiera rytuał wprowadzenia pielgrzymów do świątyni. Zdanie rozpoczynające psalm cytuje św. Paweł (1 Kor 10,26) na potwierdzenie zasady, że chrześcijanie są wolni od rytualnych zakazów co do pokarmów: „Pańska bowiem jest ziemia i wszystko, co ją napełnia”. Słowa tej części psalmu znalazły się też w Jezusowym błogosławieństwie ludzi czystego serca. Druga część utworu wydaje się znacznie starsza, gdyż nawiązuje do uroczystego przeniesienia Arki Przymierza do namiotu zbudowanego przez Dawida w Jerozolimie (2 Sm 6,12-17). Liturgia Kościoła widzi w tej części psalmu zapowiedź tajemnicy wcielenia i przyjścia Syna Bożego na świat. Wcześniej Ojcowie Kościoła dostrzegli tu także proroctwo o wniebowstąpieniu Chrystusa.

PsalmXXIV

Ad te, Domine (levavi)

1 Do Ciebie serce wznoszę,

Jezu słodki, Jezu prawy,

naucz mnie Twoich ścieżek.

2 Wspomnij na moją pobożność,

wspomnij na uczynki dobre,

skróć kaźnie zasłużone.

3 Nie pamiętaj win

mej młodości

i zaniedbań w Twojej służbie.

4 Przez wzgląd na Twe imię drogie

przebacz nam grzechy

i zmiłuj się nad nędznymi.

Psalm alfabetyczny o charakterze pouczającym; brak w nim logicznego powiązania tematów. Dawid z ufnością prosi tu Boga o wyrwanie go z mocy wrogów i o wybaczenie win. Część centralna to medytacja nad dobrocią Boga, a zakończenie psalmu to ponowna prośba o uwolnienie z udręk. Święty Augustyn widzi tu modlitwę Chrystusa w imieniu Kościoła. Stał się On jednym z nas do tego stopnia, że zwraca się do Ojca słowami, które upodobniają Go do grzeszników. Kościół chętnie podejmuje tę modlitwę, zwłaszcza w pokutnych okresach Adwentu i Wielkiego Postu. Modląc się za zmarłych, Kościół prosi słowami Ps 24/25, aby Bóg nie pamiętał im grzechów, lecz udzielił im wiecznego spoczynku przez wzgląd na swoje miłosierdzie.

PsalmXXV

Iudica me (Domine)

1 Boże, który kochasz czystych,

niezasiadających z grzesznikami,