Oferta wyłącznie dla osób z aktywnym abonamentem Legimi. Uzyskujesz dostęp do książki na czas opłacania subskrypcji.
14,99 zł
DO 50% TANIEJ: JUŻ OD 7,59 ZŁ!
Aktywuj abonament i zbieraj punkty w Klubie Mola Książkowego, aby zamówić dowolny tytuł z Katalogu Klubowego nawet za pół ceny.
Dowiedz się więcej.
- Wydawca: Copernicus Center Press
- Kategoria: Literatura popularnonaukowa•Nauki ścisłe
- Język: polski
Dlaczego po obfitym obiedzie sięgamy jeszcze po deser? Jak to się stało, że meksykańskie kartele zainteresowały się środkiem do znieczulania słoni? Dlaczego rozwiązywanie równań matematycznych męczy bardziej niż granie w gry komputerowe?
Odpowiedź na te pytania jest jedna: nadbodźce. Firma produkująca chipsy czy cukierki, którym tak trudno się oprzeć, ma jeden cel: zmusić Cię do jedzenia. Na przeszkodzie stoi Twój rozsądek, siła woli i uczucie sytości. Producenci muszą więc przełamać Twoją samokontrolę. Zatrudniają w tym celu cały sztab inżynierów i naukowców, których jedynym zadaniem jest zaprojektowanie żywności tak, by naciskać właściwe guziki w Twoim układzie nagrody – części mózgu, która wzmacnia określone zachowania, w wyniku czego, kiedy je powtarzamy, czujemy się wspaniale.
Ten sam mechanizm wykorzystują twórcy mediów społecznościowych (nagrodą jest uznanie społeczne) oraz pornografii (zaspokojenie pożądania seksualnego). Z czasem zmniejsza się wrażliwość i potrzebne są jeszcze silniejsze bodźce, żeby czuć się równie dobrze.
Czy zatem jesteś w pułapce bez wyjścia? Nie do końca. O tym, czy nadbodźce są dobre, czy złe, decyduje to, do jakich działań Cię skłaniają. Jeśli prowadzą na manowce, należy z nimi walczyć. Jeśli jednak wykażesz się sprytem, nauczysz się wykorzystywać je dla własnego dobra. Zacznij od przeczytania tej książki.
Ebooka przeczytasz w aplikacjach Legimi na:
Liczba stron: 354
Podobne
© Copyright by Copernicus Center Press, 2025
Copyright © Nicklas Brendborg 2025 Published in agreement with Sebes & Bisseling Literary Agency
English translation © Sherilyn Nicolette Hellberg
Tytuł oryginałuVanedyr – Videnskabens manipulation af vores instinkter
Tytuł tłumaczenia angielskiegoSuper Stimulated. How Our Biology Is Being Manipulated to Create Bad Habits – and What We Can Do About It
Projekt okładki i stron tytułowychMonika Drobnik-Słocińska / monikaimarcin.com
Redakcja językowaŁukasz Podgórni
Korekta językowaMałgorzata Denys
SkładMonika Drobnik-Słocińska / monikaimarcin.com
Opieka redakcyjnaSonia Kmiecik
ISBN 978-83-7886-856-9
Wydanie I
Kraków 2025
Wydawca: Copernicus Center Press Sp. z o.o. pl. Szczepański 8, 31-011 Kraków tel. (+48) 12 448 14 12, 500 839 467 e-mail: [email protected]
Konwersja do formatu ePub 3: eLitera s.c.
NICKLAS BRENDBORG (ur. 1995 r.) – duński naukowiec i autor książek. Jego międzynarodowy bestseller Klucz do nieśmiertelności1* został przetłumaczony na ponad 25 języków i nominowany do nagrody Royal Society Science Book Prize. Brendborg uzyskał tytuł magistra biotechnologii na Uniwersytecie Kopenhaskim, a obecnie pracuje nad doktoratem z biologii molekularnej. Został doceniony m.in. w ramach programów Novo Nordisk International Talent Program i Novo Nordisk Scholarship Program. Jego niniejsza, druga pozycja z serii popularnonaukowych książek o długowieczności, (Super)stymulowani. Jak nauka i przemysł manipulują naszymi instynktami (Vanedyr. Videnskabens manipulation af vores instinkter), w 2023 roku była w Danii bestsellerem.
PROLOG
Jak zrobić ptaka w jajo
W klatce siedzi mały ptak i gapi się na duże jajo. Przekrzywia główkę, zastanawiając się, co zrobić. W końcu wskakuje na jajo i próbuje się na nim utrzymać. Wygląda to dość karkołomnie. Jajo jest niemal tak duże jak on, więc za każdym razem, gdy próbuje się na nim usadowić, natychmiast się ześlizguje, po czym od razu podejmuje kolejną próbę.
Z odległości kilku metrów scenę obserwuje para niderlandzkich naukowców, zerkając na siebie porozumiewawczo z tłumionym rozbawieniem: „Ten też dał się nabrać”.
Jednym z badaczy jest Nikolaas Tinbergen, który za ten i podobne eksperymenty zostanie odznaczony Nagrodą Nobla. Badany ptak to natomiast ostrygojad. Być może zdarzyło ci się spotkać go kiedyś na plaży. Ma czarne grzbiet i głowę, biały brzuch oraz charakterystyczne czerwone nogi i dziób. Ostrygojady znoszą małe brązowe jaja o wadze nieprzekraczającej 50 gramów. Niderlandzcy badacze odkryli jednak, że bardziej podobają im się znacznie większe. Te biedne ptaki dają się omamić dużymi jajami ulepionymi przez naukowców z gipsu i zamiast własnych, naturalnych, zawsze wybierają wyolbrzymione zamienniki.
Robią tak, ponieważ instynktownie skupiają uwagę na największych ze swoich jaj. W naturze wielkość jaja jest dobrym prognostykiem ogólnej zdrowotności pisklęcia. Na jej podstawie można oszacować prawdopodobieństwo wyklucia się zdrowego i silnego potomka, mającego spore szanse na przeżycie i przedłużenie gatunku. Okej, ale istnieją przecież fizyczne granice tego, jak duże jajo potrafi znieść ptaszek taki jak ostrygojad, prawda? Owszem, ale z obserwacji wynika, że w toku ewolucji górny limit jego zmysłu oceny nigdy się nie rozwinął. Mózg ostrygojada trzyma się prostej zasady: „Im większe, tym lepsze”.
Duże gipsowe jaja stanowią przykład czegoś, co Tinbergen określił później jako bodźce nadnaturalne2* czy też krócej: nadbodźce. To wyolbrzymienia tego, do czego zwierzę jest przyciągane instynktownie – bodźce będące większymi, jaskrawszymi lub silniejszymi wersjami wabików występujących w naturze1.
Nadbodźce wykorzystywano nie tylko do zmylania ostrygojadów, ale także wielu innych ptaków. Weźmy na przykład drobnego ptaka śpiewającego zwanego muchołówką żałobną. Przedstawiciele tego gatunku mierzą około 10 centymetrów wysokości i składają małe jasnoturkusowe jaja. W ich przypadku wskaźnikiem zdrowotności jaj jest intensywność wybarwienia, zatem muchołówki na ogół preferują te najjaskrawsze.
Naukowcy przeprowadzili badanie, w którym z gipsu i odrobiny niebieskiej farby stworzyli podróbki wybarwione intensywniej niż jakiekolwiek jajo zniesione przez muchołówkę w naturze. Okazało się, że podobnie jak ostrygojady, muchołówki wolą sztuczne nadbodźce od własnych jaj23.
Z dalszych obserwacji wynikło zresztą, że do oszukania niektórych ptaków wcale nie trzeba jakiejś wielkiej kreatywności. W jednym z eksperymentów naukowcy umieścili pośród stada gęsi zwykłe piłki do siatkówki. Ptaki bez skrupułów porzucały własne jaja, by usiąść na większych i jaskrawszych obiektach... z których raczej nic się nie miało szansy się wykluć.
Łatwo zrobić ptaka w jajo, co nie?
Zapraszamy do zakupu pełnej wersji książki
CZĘŚĆ 1
NADBODŹCE SPOŻYWCZE
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
1
Ciężar nowoczesności
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
2
Przejęcie kontroli nad głodem
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
3
Białe złoto
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
4
Ostrzeżenie przed głupią śmiercią
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
5
Co łączy sól i skoki spadochronowe
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
6
Porady zdrowotne z Amazonii
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
7
Dieta kartoflana
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
8
Od dynamitu do tabletek na odchudzanie
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
CZĘŚĆ 2
NADBODŹCE SEKSUALNE I NARKOTYKI
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
9
Seks i nieodparty urok butelki
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
10
Euforia na skróty
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
11
Roślina radości
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
12
Sekrety dopaminy
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
CZĘŚĆ 3
NADBODŹCE Z EKRANÓW
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
13
Matrix, tylko że naprawdę
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
14
Scrollowanie w nieskończoność
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
15
Mała ryba w dużym stawie
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
16
Od kosmetyków do broni jądrowej
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
17
Idealne ciało na sterydach
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
EPILOG
Mały człowiek w dużym świecie
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
PODZIĘKOWANIA
Ten rozdział jest dostępnytylko w pełnej wersji książki.
Zapraszamy do zakupu
PRZYPISY
Prolog: Jak zrobić ptaka w jajo
1 Tinbergen N. The Study of Instinct, Clarendon Press, 1951, 1989. ↩
2 Moreno J., Morales J., Lobato E., Merino S., Tomás G., Martínez-de la Puente J. More colourful eggs induce a higher relative paternal investment in the pied flycatcher Ficedula hypoleuca: a cross-fostering experiment, Journal of Avian Biology, 2006, 37(6):555–60. ↩
3 Moreno J., Lobato E., Merino S., Martínez-de la Puente J. Blue–Green Eggs in Pied Flycatchers: An Experimental Demonstration that a Supernormal Stimulus Elicits Improved Nestling Condition, Ethology, 2008, 114(11):1078–83. ↩
Część 1: Nadbodźce spożywcze
1. Ciężar nowoczesności
2. Przejęcie kontroli nad głodem
3. Białe złoto
4. Ostrzeżenie przed głupią śmiercią
5. Co łączy skoki ze spadochronem z solą
6. Porady zdrowotne z Amazonii
7. Dieta kartoflana
8. Od dynamitu do tabletek na odchudzanie
Część 2: Nadbodźce seksualne i narkotyki
9. Seks i nieodparty urok butelki
10. Do euforii na skróty
11. Roślina radości
12. Sekrety dopaminy
Część 3: Nadbodźce z ekranów
13. Matrix, tylko naprawdę
14. Scrollowanie w nieskończoność
15. Mała ryba w dużym stawie
16. Od kosmetyków do broni jądrowej
17. Idealne ciało na sterydach
Epilog: Mały człowiek w dużym świecie
1* Brendborg, Nicklas. Klucz do nieśmiertelności. Z duńskiego na angielski przełożyli dr Elizabeth Denoma i Nicklas Brendborg. Z angielskiego na polski przełożyła Alicja Głuszak. Wydanie I, Kraków, Copernicus Center Press, 2024 (przyp. tłumaczki). ↩
2* Ang. supernormal stimuli. W tekstach spotykane są także inne tłumaczenia: bodźce/stymulanty/stymulacje ponadnaturalne, ponadnormalne, nierealistyczne, superbodźce itp. (przyp. tłumaczki). ↩
