Przejdź na wyższy poziom. Podręcznik do nauki języka polskiego dla obcokrajowców, poziom B2/C1 ebook

Elżbieta Zarych

Przejdź na wyższy poziom

Podręcznik do nauki języka polskiego dla obcokrajowców

Projekt okładki: Elżbieta Kidacka

Redaktor prowadzący: Karolina Frąckowiak

Opracowanie graficzne i skład: Grażyna Martins

Spis ilustracji:

ikony obok tekstów, ćwiczeń, tabel © Aleksandr Bryliaev – Fotolia.com; str. 12 © carlosgardel – Fotolia.com; str. 21 © Puchalt – Fotolia.com; str. 23 © Jérôme Rommé – Fotolia.com; str. 36 © PiXXart Photography – Fotolia.com; str. 44 © Scanrail – Fotolia.com; str. 51 © Sonja Janson – Fotolia.com; © Avel Krieg – Fotolia.com; © Sara Jarmulak; str. 55 © kaktus2536 – Fotolia.com; str. 60 © cynoclub – Fotolia.com; str. 64 © Svetlana Alyuk – pl.123rf.com; © Liane Nothaft – pl.123rf.com; © imagesforall – pl.123rf.com; © Sergey YAkovlev – pl.123rf.com; © orfeev – Fotolia.com; © Vukasin Ilic – pl.123rf.com; © Marina Samusheva – pl.123rf.com; str. 70 © Darios – Fotolia.com; str. 79 © Rafael Torres Castaño – pl.123rf.com; str. 84 © Natasha Walton – pl.123rf.com; str. 87 © picsfive – Fotolia.com; str. 88 © Cienpies Design – pl.123rf.com; str. 104 © fotomek – Fotolia.com; str. 113 © diego1012 – Fotolia.com; str. 120 © Sara Jarmulak; str. 127 © mirabile – Fotolia.com; © Dietmar Hoepfl – pl.123rf.com; str. 130 © almoond – pl.123rf.com; str. 137 © Mt Kang – pl.123rf.com; str. 140 © Elnur – Fotolia.com; str. 145 © Dusan Jokic – pl.123rf.com; str. 152 © robert6666 – Fotolia.com; str. 161 © Kanlayavadee Thephasdin Na Ayuthaya – pl.123rf.com; © Strezhnev Pavel – Fotolia.com; © soleilc1 – Fotolia.com; str. 164 © Kamila Cyganek – Fotolia.com; str. 165 © D.Copy – Fotolia.com; str. 172 © Natasha Walton – pl.123rf.com; str. 175 © boettcher – pl.123rf.com; str. 177, 179, 182, 184 © zoomteam – pl.123rf.com; str. 194 © Darla Hallmark – pl.123rf.com; str. 201 © ppi09 – Fotolia.com; str. 202 © zadvornova – pl.123rf.com; str. 204, 206 © Sara Jarmulak; str. 207 © loveturtles – Fotolia.com; str. 208 © Erica Guilane-Nachez – Fotolia.com; str. 216 © sjhuls – Fotolia.com; str. 219 © Marcin Chodorowski – Fotolia.com; str. 220 © Ljupco Smokovski – Fotolia.com; © Ljupco Smokovski – pl.123rf.com; str. 228 © Anna Yakimova – pl.123rf.com; str. 242 © choreograph – pl.123rf.com; str. 249 © Sashkin – Fotolia.com; str. 251 © Sara Jarmulak.

Nowela sp. z o. o.

ul. Junikowska 64

60-163 Poznań

Dział handlowy (+48 61) 657 60 82

Księgarnia językowa (+48 61) 853 80 40

Redakcja (+48 61) 856 02 94

ISBN: 978-83-65283-76-4

www.nowela.pl

e-mail: [email protected]

© Copyright by Wydawnictwo NOWELA, Poznań 2021

Konwersja do ePub:

Koordynacja i weryfikacja: Bartosz Oczko

Wszelkie prawa zastrzeżone. Każda reprodukcja lub adaptacja całości lub części niniejszej publikacji, niezależnie od zastosowanej techniki reprodukcji (drukarskiej, fotograficznej, komputerowej i in.), wymaga pisemnej zgody Wydawcy.

Książka, którą nabyłeś, jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy, abyś przestrzegał praw, jakie im przysługują. Jej zawartość możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym.

Ale nie publikuj jej w internecie. Jeśli cytujesz jej fragmenty, nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. A kopiując jej część, rób to jedynie na użytek osobisty.

Szanujmy cudzą własność i prawo.

Więcej na www.legalnakultura.pl

Polska Izba Książki

•quizy

•teksty

•tradycje, obyczaje, zjawiska społeczne

•opinie i dyskusje

•tematy wypowiedzi ustnych i pisemnych

•leksyka

•idiomy

•słowotwórstwo

•fonetyka

•gramatyka

WSTĘP

Podręcznik ten jest wynikiem wieloletnich doświadczeń zebranych w czasie nauczania języka polskiego jako obcego, m.in. prowadzenia lektoratu na poziomie B i C ze studentami Erasmusa i programów pokrewnych w Centrum Kultury i Języka Polskiego w Świecie Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Na niższych poziomach językowych wszyscy studenci mogą korzystać z tego samego podręcznika, zwłaszcza że wybór podręczników jest spory. Na poziomach wyższych sytuacja jest o wiele bardziej skomplikowana, m.in. ze względu na różnorodność studentów uczących się języka polskiego. Są tacy, którzy znają polski tylko z rozmów z rodziną, ale nie mieli nigdy kontaktu z językiem pisanym, gramatyką i ortografią. Inni nie mają polskich korzeni, a język polski studiują na filologii polskiej lub słowiańskiej. Są też tacy, którzy uczą się języka – mniej lub bardziej regularnie – na kursach lub na własną rękę. Są też w końcu ci, którzy lepiej rozumieją język polski ze względu na pokrewieństwo z językiem ojczystym lub paradoksalnie robią mniej błędów z powodu zupełnie odmiennej struktury języka ojczystego.

Studenci na wyższym poziomie zaawansowania potrzebują zarówno ciekawych tekstów do dyskusji, ćwiczeń porządkujących leksykę, ćwiczeń gramatycznych, słowotwórczych, ortograficznych, jak i trochę zabawy czy urozmaicenia metod nauczania itd., co skutkuje zazwyczaj stosem dodatkowych kserokopii niezbyt poręcznych dla studentów.

Zebrałam w podręczniku teksty dotyczące różnorodnych tematów (kultury i tradycji, zwyczajów i obyczajów, spraw aktualnych i ponadczasowych, poważnych i zabawnych), które pomogą zdobyć i wzbogacić niezbędne słownictwo, a jednocześnie zaciekawią i zachęcą do analizy czy dyskusji. Są to teksty prasowe, internetowe, literackie, a także wypowiedzi studentów uczących się języka polskiego jako obcego oraz opracowania włas­ne. Teksty te są bazą do ćwiczeń leksykalnych, słowotwórczych, gramatycznych, fonetycznych, ortograficznych itd. Student znajdzie tu ćwiczenia do pracy samodzielnej, pracy w parach czy w grupie, w tandemach czy na kursach językowych. Są tu zadania wymagające uzupełnienia luk, dopasowania znaczeń, odmiany wskazanych elementów oraz rozsypanki wyrazowe, gry, tematy do dyskusji i wypracowań, ciekawostki, a także teksty literackie i quizy.

Podręcznik ten jest wynikiem moich doświadczeń zarówno jako nauczyciela, jak i osoby uczącej się; doświadczeń zebranych podczas nauki różnych języków obcych na kursach językowych i podczas licznych stypendiów zagranicznych. Jest wynikiem poznania zróżnicowanych potrzeb uczących się oraz metod, spośród których część się zawsze sprawdza, a inne, mimo teoretycznego uzasadnienia i zaleceń metodyków, potrafią jedynie uśpić studentów.

Zasady, którymi się kieruję w nauczaniu języka i które także przyświecały mi podczas pisania tego podręcznika, są następujące:

1. Nie rób drugiemu, co tobie niemiłe. Ucz innych tak, jak sam/a chciał(a)byś być uczony/-a.

2. Student znudzony niewiele się nauczy.

3. Nikt nie jest za stary na bajki i zabawę.

4. Tylko różnorodność sprzyja nauce.

Życzę miłej i efektywnej nauki języka polskiego.

Autorka

I. KOMUNIKACJA, JĘZYK, INFORMACJA, EMOCJE

1. JĘZYK

1. Język polski

Co wiesz o języku polskim?

Ćwiczenie 1

Wypisz pojęcia i zwroty gramatyczne pojawiające się w quizie. Ułatwią Ci one zrozumienie poleceń w ćwiczeniach i komentarzy gramatycznych.

Przykład:

grupa językowa, alfabet łaciński, samogłoska nosowa, czas (gramatyczny)...

Ćwiczenie 2

Poszukaj w dowolnej gramatyce innych terminów i zwrotów gramatycznych.

Spróbujcie w parach wyjaśnić je sobie wzajemnie, podając przykłady i odpowiedniki we własnych językach. W razie potrzeby (niewiedzy, niepewności, niejasności) zapytajcie nauczyciela.

Ćwiczenie 3

a) Przyporządkuj wyrazy podane w tabelce na s. 14. do wymienionych poniżej części mowy.

Rzeczownik: ...............................

Czasownik: ................................

Przymiotnik: ..............................

Przysłówek: ...............................

Zaimek: ....................................

Przyimek: ..................................

Spójnik: .....................................

Imiesłów*: ..................................

Liczebnik: ..................................

Partykuła: ..................................

(*w zależności od wiedzy studentów na temat imiesłowów można albo wpisać tu wszystkie rodzaje, albo podzielić na określone typy)

b) Podzielcie się na dwie grupy. Osoby z każdej grupy na przemian losują po jednym wyrazie i naprowadzają swoją grupę tak, aby odgadła, co to za wyraz. Można podawać następujące informacje: co to za część mowy (jaka liczba, rodzaj itp.), wyrazy synonimiczne, konteksty użycia. Wygrywa ta grupa, która odgadnie więcej wyrazów.

Nauczyciel może skserować tabelkę, pociąć ją i zagrać ze studentami w grę leksykalno-gramatyczną.

Przykład:

język– rzeczownik; to, czym się mówi, może być polski, angielski, fran­cuski;

nad– przyimek; określa coś, co jest na górze; przeciwieństwo „pod”;

donośnie– przysłówek; bardzo głośno, tak, że słychać z daleka to, co się mówi;

orzechy– rzeczownik w liczbie mnogiej; owoce z twardą skorupką, trudne do zgniecenia.

kulturalny

język

wy

dobroć

dialekt

szybko

samogłoska

średniowiecze

organizacja

stolica

nad

nowość

okresowo

kolczyki

pracować

boisko

drzewo

kuzyn

przyjemność

nie

plac

donośnie

słowo

litera

przynosić

państwo

gramatyka

zdziwienie

namawiać

chociaż

wykupić

domyślić się

przemyśleć

zamawiać

nabrać

przeliczać

czytać

wakacje

medal

okropnie

dziennie

mniej

ciekawie

źle

drogo

wybierać się

zbierać

jej

dziesięć

osiemnaście

albo

milion

tysiąc

wcześnie

nieczytelnie

serenada

kolacja

świeżo

kolekcjoner

umówić się

królować

oni

modnie

luksusowo

przeszłość

dumnie

tani

klub

lekko

rynek

zagłada

bzyczeć

bogaty

zwariować

tradycyjnie

bardzo

mowa

końcówka

oryginalnie

szelest

rytm

twórca

pożegnać

wskoczyć

zwiedzać

lody

opiekować się

orzechy

dziennik

herbata

opalać się

złoty

kaktus

serce

trujący

śpiący

napisany

czekając

solidnie

wyjeżdżający

zamknąwszy

zbudowany

zjadłszy

grając

za

dopisać

bezchmurnie

lustro

niech

pieczony

wypity

zmarznięty

podarty

myty

liczący

Ćwiczenie 4

Uzupełnij brakujące rzeczowniki i przymiotniki (w rodzaju męskim) odnoszące się do pojęć gramatycznych.

Rzeczownik

Przymiotnik

język

gramatyka

językoznawczy

deklinacja

koniugacyjny

fleksja

dialektologiczny

gwara

ojczyzna

narodowy

literacki

system

Co sądzisz o języku polskim?

Studenci mówią:

Klara, Czechy

Jestem z Czech i dlatego język polski wydaje mi się bardzo śmieszny. Słyszałam, że czeski jest z kolei śmieszny dla Polaków. Niektóre wyrazy znaczą coś zupełnie innego, np. polski „sklep” oznacza w czeskim „piwnicę”, a „droga” to „narkotyk”! Dziwne jest pytać kogoś na ulicy o „drogę”, a jeszcze zabawniej, kiedy każdy sklep internetowy zaprasza: „Szukaj w sklepie!”. Nie będę raczej tłumaczyć, jak to zdanie rozumieją Czesi.

Bardzo ładne są nazwy narodowości, szczególnie Chińczycy, Kenijczycy, Europejczycy itp. Kiedy ktoś mówi „Europejczyk”, wyobrażam sobie człowieka o wysokości kilku centymetrów, bo za pomocą takiej końcówki w moim języku wyraża się zdrobnienia.

Ortografia polszczyzny jest dla mnie bardzo trudna. W ogóle wszystkie i, y są zamienione miejscami! Ale jest to ciekawy język i bardzo chciałabym nie tylko dobrze go rozumieć, ale i poprawnie posługiwać się nim w mowie i w piśmie.

Rick, USA

Polacy nadają polskie końcówki angielskim czasownikom. Moje ulubione słowo to „grillować”, które pochodzi od angielskiego czasownika „to grill”. Czasami rzeczy codziennego użytku mają tylko angielskie nazwy, jak komputer, DVD, pendrive i takich używa się na całym świecie. Ale w języku polskim często używa się zapożyczeń z angielskiego, zwrotów, wyrazów i konstrukcji, które nie są poprawne. Oczywiście łatwiej mi użyć struktury poprawnej w moim języku, ale potem się okazuje, że to nie po polsku! Już wiem, że nie można mówić „projekt” o czymś, nad czym się pracuje, bo poprawnie to „przedsięwzięcie”, a „projekt” to po polsku synonim pomysłu, planu. Polacy mówią „team”, a przecież mają rodzime określenia, jak „zespół” czy „grupa”. I jeszcze studenci często tworzą angielsko-polskie wyrazy czy stylizują różne wyrazy na angielskie i mówią np.: „looknij, biforka, debeściak, sorki”. Czasami muszę się chwilę zastanowić, czy ktoś mówi po polsku czy po angielsku. Jestem Amerykaninem, ale niezbyt mi się to podoba. Chciałbym się nauczyć poprawnego języka polskiego, a nie dziwnego miksu... no właśnie... poprawnie powinienem powiedzieć „mieszanki”.

Sara, Niemcy

Trudno mi napisać coś o języku polskim, bo wprawdzie używam go już jakiś czas, ale nauczyłam się go od rodziców i nie bardzo jeszcze wiem, jak on „działa”. Nigdy nie uczyłam się gramatyki i nie znam żadnych reguł. Jak mnie w Niemczech ktoś pyta, dlaczego moje imię ma różne formy, np. mama mówi do mojej siostry, że „to dla Sary” albo „powiedz Sarze”, to nie bardzo umiem to wytłumaczyć. Wiem, że polski jest trudnym językiem. Często pytam Polaków o to, dlaczego tak się mówi albo jak jest poprawnie i nie zawsze potrafią mi to wyjaśnić. Lubię brzmienie polskiego, jest w nim coś delikatnego i twardego jednocześnie. Zawsze, kiedy słyszę go na ulicy w Niemczech, od razu się uśmiecham.

Soon Hyung, Korea

Największe problemy mam z wymową. Mimo że uczę się polskiego od kilku lat i nie robię już wielu błędów gramatycznych, nadal ciągle coś źle wymawiam. W ogóle nie słyszę różnicy między sz i ś lub cz i ć. Koleżanki czasem żartują, że dla mnie „dziecko poczęte” i „dziecko pocięte” to to samo. Ale ja naprawdę nie słyszę wielkiej różnicy między słowami „boczek” i „bociek” czy „proszę” i „prosię” a przez to ciągle przydarzają mi się w Polsce jakieś śmieszne lub kłopotliwe sytuacje.

Veronia, Francja

Jest mi stosunkowo łatwo uczyć się kolejnych języków, bo znam już dobrze kilka. A że niektóre reguły się w nich powtarzają, to znacznie ułatwia mi to naukę. Jak wszyscy Francuzi mam jednak problem z odróżnianiem brzmienia y oraz e, często nie słyszę różnicy. Na przykład „wyjście” i „wejście” brzmią dla mnie tak samo! Dość szybko natomiast opanowałam ortografię i jestem dumna z tego, że prawie nie robię błędów ortograficznych. Nie jestem czasami tylko pewna, gdzie jest trz a gdzie cz, ale może i to z czasem opanuję. Nie do końca czuję jeszcze aspekt i liczebniki, ale mam nadzieję, że to tylko kwestia czasu. Staram się dużo czytać po polsku, oglądam telewizję i wracam do Polski najczęściej jak tylko mogę, żeby mieć kontakt z żywym językiem.

Duran, Turcja

Zanim zacząłem się uczyć polskiego, znałem tylko turecki i angielski. Polski był więc moim pierwszym językiem fleksyjnym. Na początku myślałem, że oszaleję z tymi końcówkami. Kolejną rzeczą, która do dziś sprawia mi trudności, są rodzaje. Nie spotkałem się z tym wcześniej w żadnym innym języku i za żadne skarby świata nie mogłem zrozumieć, dlaczego stół jest męski, szafa żeńska, a krzesło nijakie. Co do osób – miało to sens, ale przedmioty? Jakieś szaleństwo. Na początku wymyślałem sobie różne historie, żeby to jakoś zapamiętać. Teraz zacząłem się uczyć niemieckiego... i tam też są rodzaje. I często rzeczowniki niemieckie mają zupełnie inny rodzaj niż polskie. Teraz to niemiecki wydaje mi się nielogiczny i trudny, ale to chyba tak samo jak z polskim – kwestia bliższego poznania.

Olga, Rosja

Wszyscy koledzy myślą, że jak jestem z Rosji, to łatwiej mi się uczyć polskiego. I łatwiej, i trudniej. Oczywiście mam mniej problemów ze zrozumieniem, dzięki podobieństwu rosyjskiego i polskiego, ale z tego samego powodu mam więcej problemów z gramatyką i ortografią. Często używam jakiegoś wyrazu, przekonana, że tak jest też po polsku, a tu się okazuje, że tylko po rosyjsku, bo owszem, w polskim też kiedyś istniał taki wyraz (w końcu wszystkie języki słowiańskie pochodzą z jednego – prasłowiańskiego), ale dziś jest bardzo archaiczny, a na dodatek znaczy coś trochę innego. Przez słowiańskość obu języków wpadam często w różne pułapki językowe. I przez śpiewność mojego języka ojczystego zawsze mówię po polsku tak, że od razu wszyscy wiedzą, skąd pochodzę.

Ćwiczenie 5

Wzbogać swoje słownictwo i wyrażając raz jeszcze swoje opinie, użyj następujących zwrotów:

Uważam, że...

Myślę, że...

Sądzę, że...

Moim zdaniem...

Według mnie...

To dla mnie jasne, że...

Jestem pewny/-a, że...

Nie wiem, czy...

Trudno mi powiedzieć, czy...

Nie jestem pewny/-a, ale...

Wydaje mi się, że...

Nie jestem przekonany/-a, czy...

Nie czuje się kompetentny/-a, żeby powiedzieć, czy...

Ćwiczenie 6

a) Przeczytaj głośno podane wyrazy, zwracając uwagę na ich wymowę.

ą/ę – om/em – on/en

idą, robię, umiem, kompozytor, bęben, piętnaście, zaczęła, porządny, trąba, pompa, mentalność, mętny, tętno, plomba, benzyna, kolęda, inteligencja, bomba, blondyn, wziął, dzieciom, kobietą, kobietom, klient, komfort, kąt, konserwa

trz/cz/sz/c/rz

trzymać, trzy, mistrz, trzeba, czcionka, strzał, wstrzymać, krzyk, koszyk, oczywiście, szczekać, drzwi, kształt, żeglarz, kurz, ckliwy, wyższy, chrześcijański, chrzan, przeszczep, syczeć, złoty, życzy, czkawka, cło, cucić, żyć, krzyż, żona, mąż, zażądać, żelazny, kożuch, cętka, cążki, przyszłość, sztuczny, cacko, szyć, szczypać, szczerzyć, szczękać, szeptać

ś/si, ć/ci, ź/zi, dź/dzi, ń/ni, dz

śnieg, sito, światło, ćwierkać, ciepło, źdźbło, dzień, ćma, cichy, październik, dźwięk, ćwierć, ość, miłość, teść, świt, świat, kiść, rześki, koci, wziąć, usiąść, śnić, siać, dziób, dziura, dzwonić, dźwignia, dźgać

b) Przeczytaj głośno pary wyrazów o podobnym brzmieniu. Zwróć uwagę na poprawną wymowę.

trzy – czy

spieszyć się – śpieszyć się

boczek – bociek

proszę – prosię

angielski – anielski

trzcinka – czcionka

poczęte – pocięte

płać – płaci

jedźmy – jedzmy

płacę – płaczę

kasa – kasza

kos – kosz

sum – szum

doza – doża

zebra – żebra

Kasia – kasza

cieszę się – czeszę się

czapki – ciapki

wróć – wróci

noś – nosi

wejście – wyjście

koci – kozi

dzień – cień

żyć – szyć

cześć – sześć

lekką – lekko

Ćwiczenie 7

Spróbuj przeczytać poprawnie następujące zdania (tzw. łamańce językowe).

1.Stół z powyłamywanymi nogami.

2.W Szczebrzeszynie chrząszcz brzmi w trzcinie.

3.Król Karol kupił królewnie Karolinie korale koloru koralowego.

4.Lojalna Jola.

5.Cecylia czyta cytaty z Tacyta.

6.Kiedy susza, szosa sucha, idzie szosą sucha mucha.

7.Tatka tka i matka tka, a tkaczka czka i też tam tka. (Źródło: Kabaret Starszych Panów.)

8.Ząb – zupa zębowa, dąb – zupa dębowa.

9.W trzęsawisku trzeszczą trzciny, trzmiel trze w Trzciance trzy trzmieliny, a trzy byczki znad Trzebyczki z trzaskiem trzepią trzy trzewiczki.

10.Warzy żaba smar, pełen smaru gar, z wnętrza gara bucha para, z pieca bucha żar, smar jest w garze, gar na żarze, wrze na żarze smar.

11.Grzegorz Brzęczyszczykiewicz, Chrząszczyżewoszyce, powiat Łękołody. (Źródło: film „Jak rozpętałem drugą wojnę światową”.)

Ćwiczenie 8

Posłuchaj piosenki, a następnie spróbuj ją zaśpiewać lub przeczytaj tekst utworu.

Możliwe źródło: http://w17.wrzuta.pl/audio/afmadkFT6Pb/dziecie_tkaczy

Kabaret Starszych Panów

Dziecię tkaczy

Tata z mamą w domku naszym, by dobrobyt zawsze trwał,

Cichy warsztat na poddaszu mieli, który głośno tkał.

Pomagała tkać im praczka, którą czkawki wstrząsał szok.

Gdy pełzałem na czworaczkach już nade mną cały rok...

Tatka tka i matka tka, a praczka czka i też tam tka.

Rosłem sobie na smarkacza nerwowego, bo wśród gier

Cichy warsztat głośno warczał i zadręczał mnie ten szmer.

Na dobitkę praczki czkawki nie ustają jak na złość,

Z rączek lecą mi zabawki, bo nade mną wciąż... psiakość!

Tatka tka i matka tka, a praczka czka i też tam tka.

Gdym na tyle był dojrzały, by do dziewcząt trochę lgnąć,

Dziunię oczy me ujrzały i nie mogłem ich z niej zdjąć.

Czas na łąkach się pędziło, chociaż nieraz zimno nam. Brr, brr...

No bo w domu jak by było? Tutaj wielbię ją, a tam...

Tatka tka i matka tka, a praczka czka i też tam tka.

Gdy dożyliśmy tej chwili, kiedy ślub nam przyszło brać,

To rodzice się zgodzili, lecz zaczęli więcej tkać.

Tylko trochę jadła skubną i już pędzą wątek pleść

I na przykład w noc poślubną nagle tuż nad nami... cześć!

Tatka tka i matka tka, a praczka czka i też tam tka.

W kilka lat zrządzeniem losu pracowity tata zgasł.

Potem mama w ten sam sposób z praczką opuściły nas.

Potem, żona po kryjomu znikła z panem z vis-à-vis.

Może teraz spokój w domu? Gówno! W nocy straszą i...

Tatka tka i matka tka, a praczka czka i też tam tka.

Ćwiczenie 9

Uzupełnij wiersz wyrazami z ramki (zwracając uwagę na znaczenie i formę gramatyczną wyrazów).

Jan Brzechwa

Chrząszcz

W Szczebrzeszynie ....................... brzmi w trzcinie

I Szczebrzeszyn z tego słynie.

Wół go pyta: „Panie chrząszczu,

Po co pan tak brzęczy w ....................... ?”

„Jak to – po co? To jest praca,

....................... praca się opłaca.”

„A ....................... za to pan dostaje?”

„Też pytanie! Wszystkie gaje,

Wszystkie trzciny po ....................... czasy,

Łąki, pola oraz lasy,

Nawet ....................... , nawet zdroje,

Wszystko to jest właśnie moje!”

Wół pomyślał: „Znakomicie,

Też rozpocznę takie ....................... .”

Wrócił do dom i wesoło

Zaczął ....................... pod stodołą

Po wolemu, tęgim basem.

A tu Maciek szedł tymczasem.

Jak nie ....................... : „Cóż to znaczy?

Czemu to się wół próżniaczy?!”

„Jak to? Czyż ja nic nie robię?

....................... właśnie brzęczę sobie!”

„Ja ci tu pobrzęczę, wole,

Dosyć tego! Jazda w pole!”

I dał taką mu robotę,

....................... się wół oblewał potem.

Po robocie pobiegł w gąszcze.

„Już ja to na chrząszczu pomszczę!”

Lecz nie zastał chrząszcza w ....................... ,

Bo chrząszcz właśnie brzęczał w Pszczynie.

2. Mój język ojczysty

Studenci mówią:

Klara, Czechy

Język czeski jest językiem słowiańskim, jest fleksyjny. Końcówki sprawiają trudności wielu uczącym się. Nie ma stałego porządku słów, ale nie można wstawiać ich w zdaniu w dowolnym miejscu, zaś dotyczące tego reguły są bardzo skomplikowane. W języku czeskim ważne są akcent i długość sylaby. Lecz uwaga: sylaba może być tylko akcentowana, tylko długa albo jedno i drugie. Cudzoziemcy często nie są w stanie wymówić długiej sylaby bez akcentu. A Polacy mają problem z rozróżnieniem w wymowie h i ch.

Lura, USA

Język angielski należy do języków germańskich, a dokładnie (jak sprawdziłam) zachodniogermańskich. Angielski nie jest fleksyjnym językiem, nie ma też rodzajów. Największe problemy uczącym się mojego języka sprawia wymowa i to, że inaczej się pisze, a inaczej czyta, a w gramatyce najtrudniejsze są zdecydowanie czasy. Wiele osób narzeka, że ciągle się uczy czasów i nie może ich opanować. I oczywiście wymowa i słownictwo w Wielkiej Brytanii jest inne niż w Stanach czy Australii. Można dobrze znać język, a potem mieć problemy z porozumieniem się w określonym kraju anglojęzycznym.

Maurizio, Włochy

Język włoski jest językiem romańskim. Wiele osób na wiadomość, że jestem Włochem, mówi mi, że włoski to piękny język i podobno jest łatwy. Jest łatwy, ale na początku, bo – jak żartuję – „mama” to „mamma”, a „pizza” to „pizza”, ale bardzo szybko się okazuje, że przy bliższym poznaniu jest bardziej skomplikowany. Trzeba opanować koniugacje, czasy, przyimki i rodzajniki, mnóstwo zaimków, następstwo czasów... mógłbym wymieniać w nieskończoność. Tak więc nie uważam, że włoski jest taki łatwy, ale za to zgadzam się w stu procentach z tym, że jest piękny.

Erico, Japonia

Japoński jest ostatnio modny w Europie. Wiele osób uczy się go i twierdzi, że wielką przyjemność sprawia im pisanie japońskich znaków, które wyglądają jak obrazy. Ale dla człowieka Zachodu trudne jest zrozumienie, że nie ma czegoś takiego jak alfabet japoński. Są cztery kategorie znaków i ich stosowanie jest dość skomplikowane. Niektóre znaki to wyrazy, inne to sylaby, a jeszcze inne to końcówki... Trzeba się też nauczyć języka grzecznościowego, który w japońskim jest bardzo rozbudowany. Wiele rzeczy zależy od kontekstu i trudno jest podać określoną regułę, tak jest np. z liczbą mnogą. Jeśli ktoś narzeka, że w polskim reguły są niejasne i ciągle jest jakiś wyjątek, powinien pouczyć się japońskiego. Dla mnie polski jest precyzyjny jak... japońska technika.

Alexandra, Szwajcaria

Największą różnicą między językiem polskim a szwajcarskim jest fakt, że szwajcarski nie jest językiem oficjalnym. Dlatego też nie istnieje jeden zbiór reguł gramatycznych, każdy pisze i mówi w swoim dialekcie. Język polski jest trudniejszy od niemieckiego, ma więcej przypadków i mnóstwo wyjątków. Ale pragnienie, by ładnie brzmiał, daje motywację do nauki.

Marita, Łotwa

Chociaż język łotewski należy do grupy języków bałtyckich, a język polski do słowiańskich, obydwa języki pochodzą z jednej rodziny językowej – indoeuropejskiej. Alfabet łotewski, podobnie jak polski, jest oparty na alfabecie łacińskim. Odróżnia je jednak liczba liter, bo w łotewskim jest ich 33. W obu językach są spółgłoski szeleszczące i miękkie, ale w łotewskim są jeszcze tzw. długie samogłoski. Jeszcze jedną wspólną cechą obu języków jest siedem przypadków w deklinacji. W polskim wyróżnia się trzy rodzaje gramatyczne, w łotewskim zaś tylko dwa: męski i żeński. Różne jest brzmienie języków: polski jest bardziej miękki, łotewski twardszy. Polacy mówią szybciej, Łotysze przeciągają głoski (z wyjątkiem terenów blisko granicy rosyjskiej).

Ćwiczenie 10

Porównaj swój język z językiem polskim lub innymi językami, używając podanych w tabeli zwrotów. Dopasuj końcówki do odpowiednich rodzajów rzeczowników itd.

Przykład:

Język ukraińskima wiele wspólnegozjęzykiem polskim, ponieważ obydwa należą do grupy języków słowiańskich.

Deklinacja niemieckajest inna niżpolska, ponieważ występują w niej tylko ­cztery przypadki, które w dodatku odpowiadają na inne pytania niż przypadki polskie.

Podobieństwo

Różnica

... jest podobny do...

... jest różny od...

... bardzo przypomina...

... jest inny niż...

... tak jak...

... inaczej niż...

... identycznie jak...

... różni się od...

... ma wiele wspólnego z...

... w przeciwieństwie do...

... i ... są podobne pod względem... / ze względu na...

... jest zaprzeczeniem...

zarówno..., jak i...

widać różnicę między...

... jest tak samo jak...

... przeciwnie niż...

... wygląda tak samo jak...

... jest przeciwieństwem...

... podobnie jak...

... kontrastuje z...

Ćwiczenie 11

Porozmawiaj z kolegą/koleżanką z ławki. Zadajcie sobie nawzajem pytania ze strony 22., a następnie porównajcie Wasze opinie, używając zwrotów z ćwiczenia 10.

3. Nauka języka obcego

Polski jak łacina

(fragment wywiadu ze Steffenem Möllerem przeprowadzonego przez Bartka Ciszewskiego dla działu „Języki” studentnews.pl)

„Jak zacząłeś przygodę z polskim?

Pojechałem do Krakowa na dwutygodniowy kurs, ogłoszenie znalazłem na uniwersytecie w Berlinie. Z miejsca zakochałem się w waszym języku – podkreślam, że wtedy nie znałem jeszcze ani jednej Polki.

To był twój pierwszy język obcy?

Nie – znam ich dużo, chociaż po trochu. W szkole przez 9 lat miałem łacinę. Później angielski, starogrecki, francuski. Po szkole włoski. Zrobiłem też dyplom z hebrajskiego.

To musiało być bardzo trudne.

Nigdy w życiu tak intensywnie nie uczyłem się języka, ale to była ogromna frajda. Kurs prowadził najlepszy nauczyciel języków, jakiego kiedykolwiek miałem – 60-letni zapaleniec, facet, który codziennie żałował, że się nie urodził 2000 lat temu. Był fanatykiem i miał unikalną metodę – na pierwsze zajęcia przyszedł z gitarą i, zamiast czytać kserokopie z obcym pismem, co od razu tworzy dystans do języka, słuchaliśmy hebrajskich piosenek. Na koniec lekcji każdy dostawał kasetę z kilkoma kawałkami i kserokopię przedziwnego tekstu. Jedyne, co nam powiedział, to że trzeba czytać od prawej do lewej. Sami musieliśmy dopasować słowa piosenek do obcych liter. Budził w nas instynkt detektywistyczny. Byliśmy twórczy, każdy się mobilizował. Od tego momentu wierzę, że jestem w stanie nauczyć się każdego języka. Dobry nauczyciel musi, jak Sokrates, skierować studentów we właściwą drogę, delikatnie zasugerować ścieżkę i zostawić im wolną rękę w odkrywaniu języka.

Który z obcych języków jest ci najbliższy?

Polski. Choć cały czas jest dla mnie zagadką, dlaczego tak go lubię. Dużo ludzi podejrzewa, że mam słowiańską duszę. Nie, nie mogę tak uogólniać. Żaden inny słowiański język, może poza rosyjskim, mi się nie podoba pod względem brzmienia, choć we wszystkich podoba mi się, że słowa muszą być do siebie dokładnie dopasowane jak klocki lego, zrastają się w jedną całość i nie jest ważne, w którym miejscu zdania występują.

Chciałbyś uczyć polskiego, na przykład w Niemczech?

Tak, bardzo chętnie. To jest jedna z moich wizji emerytury. Prowadząc uroczystość niedawno w moim liceum w Wuppertalu, zasugerowałem dyrektorowi szkoły, żeby wprowadził kółko języka polskiego. Opowiadałem mu, że język polski jest mówioną łaciną. Jest starym filologiem i na słowo „łacina” ma blask w oczach. Kiedy tłumaczyłem mu, że gramatyka polska jest tak podobna do łacińskiej, że Polacy są w stanie nauczyć się łaciny w ciągu 2 lat, nie wierzył: „Naprawdę?”, mówił, „My potrzebujemy aż 9 lat”! „Tak. I dodatkowo są po polsku aspekty czasownika, tryb dokonany i niedokonany, tak jak ze starogreckiego.” „Ze starogreckiego też elementy!” „Tak. A poezja polska jest jak Owidiusz!” „Jak Owidiusz!”, był zachwycony. Mam nadzieję, że udało mi się zasiać tam małe ­ziarenko.

Co ci się spodobało w Polsce oprócz języka? Wiemy, czemu tu przyjechałeś, ale czemu zostałeś?

Jestem tu już 10 lat i ani jednego dnia nie tęskniłem za Niemcami. Kiedy byłem we Włoszech już po dwóch tygodniach miałem dosyć. W Polsce takiego załamania nigdy nie miałem – dzięki ludziom, dzięki mentalności polskiej. W cudowny sposób łączycie zachodni racjonalizm i rosyjską serdeczność. Podoba mi się w Polsce grzeczność, poczucie humoru, serdeczność, ale i dystans – Polak jest zdystansowany. Ludzie tu są autentyczni, nie udają. Ten autentyzm też ulega modzie, na przykład panuje tu moda na narzekanie – kto nie narzeka jest sztuczny, ale ja to lubię, przyzwyczaiłem się. To idealny kraj dla mnie.

W jakim wieku trzeba zacząć naukę języka obcego, żeby mówić tak jak ty po polsku?

Włoskiego i polskiego, dwóch moich ulubionych języków, uczyłem się już po szkole. I udało mi się to w błyskawicznym tempie. Wniosek jest taki: człowiek jest w stanie bardzo szybko nauczyć się języka, jeżeli ma odpowiednią motywację. Motywacja jest najważniejsza. Uważam, że rodzice posyłający małe dzieci na kursy językowe za bardzo panikują. Lepiej, żeby dzieciak zajął się grą na pianinie, bo w wieku 20 lat już nikt tego nie zaczyna.

Masz jakieś sposoby na lepsze przyswajanie wiedzy?

Byłem ostatnio na świetnym wykładzie w Katowicach, dotyczącym sposobów uczenia się języków. Jest podobno 7 różnych rodzajów predyspozycji: poprzez słuch, wzrok, dotyk... Są też tacy, którzy muszą zawsze coś majstrować przy nauce języka. Najbardziej podobała mi się kategoria „spiskowców” – ludzi, którzy nie uczą się w otwartych sytuacjach, tylko wolą tak „pod stołem” – przesłać komuś tajną wiadomość, coś sobie zaszyfrować w obcym języku. Jest jeszcze typ, który lubi mówić – na przykład ja. Lubię pouczać innych ludzi, a tak naprawdę w ten sposób powtarzam sobie materiał. Warto zastanowić się, do jakiej kategorii należymy, a w ten sposób można oszczędzać dużo czasu. Dla mnie na przykład nie ma sensu chodzić do jakieś szkoły językowej. Ja muszę pojechać do samego kraju.”

Ćwiczenie 12

Wyjaśnij podane wyrazy i zwroty. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją.

Przykład:

frajda – przyjemność z czegoś, bardzo duża radość;

zapaleniec – osoba pełna zapału do działania, entuzjasta;

kaseta z kilkoma kawałkami – kaseta z kilkoma piosenkami.

przedziwny

twórczy

ścieżka

zostawić wolną rękę

słowiańska dusza

uogólniać

zasiać małe ziarenko

załamanie

serdeczność

ulegać modzie

narzekanie

przyswajanie

majstrować

spiskowiec

pouczać

zaszyfrować

Popularni obcokrajowcy i ich metody uczenia się języka polskiego

„Zacząłem uczyć się języka od razu, jak tylko przyjechałem do Polski. Nie chodziłem na żadne kursy polskiego. Sam robiłem zakupy, chodziłem do restauracji, rozmawiałem, gestykulując z ludźmi i tak z dnia na dzień rozumiałem coraz więcej. Każde nowo poznane słówko było dla mnie ogromną radością i małym sukcesem”.

Paolo Cozza, Włochy(fragment wywiadu Ilony Adamskiej „Polki nie wiedzą, że są piękne” dla interia.pl)

„Nie jestem może najlepszym przykładem, dlatego że jestem przypadkiem dziecka mieszanego małżeństwa. W związku z tym język polski nie był mi zupełnie obcy, bo tak się szczęśliwie składa, że mama uczyła mnie jednak polskiego. W domu natomiast nie mówiliśmy po polsku, bo tata nie rozumiał, stąd nie wypadało. Kiedy byłem mały, przyjeżdżaliśmy tu, do dziadków, do Polski, na wakacje, więc osłuchałem się z językiem. Nie jestem pewnie wzorem dla osoby, która – będąc dojrzała – przyjeżdża do Polski i ma się tego języka nauczyć. Gdybym zatem miał odpowiedzieć na to pytanie, to najlepszym przykładem będzie mój tata, który jest stuprocentowym obcokrajowcem. Przyjechał do Polski i uczył się polskiego, czytając gazety. Dla mnie jest to zupełnie niepojęte, ponieważ mimo iż byłem osobą już osłuchaną z językiem, to broniłem się przed tym – przed pisaniem tych dziwnych połączeń spółgłosek („sz”, „rz”, „cz”) – to było dla mnie nie do powtórzenia, nie mówiąc już o tym, że aparat mowy pracuje inaczej w języku hiszpańskim, a inaczej – w polskim. Wydaje mi się, że na pewno nie należy się krępować. Już patrząc na siebie jak na osobę, która uczy się języków obcych i to lubi, staram się nie krępować. Są osoby – i wszyscy dobrze o tym wiemy – które boją się o poprawność, nie chcą popełniać błędów i to bardzo hamuje naukę języka obcego. Z kolei moim zdaniem nie jest to tak ważne, nie jest istotne to, żeby zdawać egzaminy, certyfikaty, ale po prostu, żeby zrozumieć, co druga osoba chce nam przekazać i umieć wypowiedzieć się w tym języku”.

Conrado Moreno, Hiszpania (fragment wywiadu Tomasza Pańczyszyna dla e-wloski.pl)

„Uczyłem się sam. Nie chodziłem do żadnej szkoły językowej. Do Polski przyjechałem w 2000 roku i żona rzuciła mnie na głęboką wodę. Słuchałem rozmów żony, teściowej i uczyłem się. Robiłem tylko jeden błąd. Przyzwyczajony do nich używałem form w rodzaju żeńskim. I tak zostało mi do dziś. Teraz mój syn Benjamin mówi mi: Tato, ale ty mówisz jak kobieta. Wiem o tym, ale jeszcze zdarza mi się popełniać takie błędy. W domu rozmawiamy trochę po grecku, trochę po polsku”.

Theofilos Vafidis, Grecja (fragment wywiadu Małgorzaty Jankowskiej dla „Teletygodnia” 11.04.2012)

„Do Polski przyjechałem 21 października 1992 r. Wasz język mnie przerażał! Gdy wróciłem do Londynu, by się spakować, w polskim ośrodku na Hammersmith kupiłem książkę „Learn Polish”. Do dziś pamiętam autora: B. Mazur. Kosztowała 20 funtów, a zarabiałem wtedy ze sto tygodniowo, połowę wydając na czynsz! Poszedłem do pubu naprzeciwko, kupiłem piwko, otworzyłem świeżutko kupioną książkę. Gdy zobaczyłem, ile razy występuje na pierwszej stronie literka zet, doznałem szoku. A jeszcze zet z kreską, z kropką. Gdyby miało ogonek, tobym się załamał! A potem dostrzegłem jeszcze ę, ą, ś, sz, cz, ż, ź! Mimo to zdecydowałem się na przyjazd do Polski, ale czułem się trochę jak Krzysztof Kolumb po odkryciu Ameryki. On musiał spalić statki, żeby załoga nie uciekła na stary ląd. Ja tylko zlikwidowałem mieszkanie i spakowałem walizkę”.

Kevin Aiston, Wielka Brytania (fragment wywiadu Liliany Śnieg-Czaplewskiej dla „Gali” 37/2008).

Ćwiczenie 13

Wyjaśnij poniższe wyrazy i zwroty. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją.

Przykład:

gestykulować – wyjaśniać coś za pomocą gestów.

mieszane małżeństwo

nie wypada

osłuchać się

krępować się

przekazać

rzucić na głęboką wodę

świeżutko (kupiona)

doznać szoku

załoga

Ćwiczenie 14

Przeczytaj poniższe wypowiedzi, a następnie przyporządkuj podane w wypowiedziach metody uczenia się języków obcych odpowiednio do poziomu podstawowego i zaawansowanego. Uzasadnij swój wybór.

Emily

Staram się oglądać telewizję, w ten sposób uczę się prawidłowej wymowy, a dzięki obrazowi rozumiem więcej.

Tomas

Robię listy nowych słów i staram się codziennie nauczyć na pamięć przynajmniej trzech z nich. Potem próbuję używać ich w rozmowie.

Roberta

Zapisałam się na tandem. Uczę Asię włoskiego, a ona mnie polskiego. Rozmawiamy, poprawiamy się, wyjaśniamy sobie konteksty. Pomaga nam to, że obie jesteśmy studentkami filologii, więc łatwiej nam zrozumieć i wyjaśnić zjawiska językowe.

Eva

Trudne wyrazy i reguły zapisuję na kartce i przypinam koło łóżka. Kiedy rano i wieczorem na nie spoglądam, powtarzam i utrwalam je sobie. A podobno przed zaśnięciem najwięcej przyswajamy.

Verena

Ćwiczenia, ćwiczenia i jeszcze raz ćwiczenia! Ciągle robię jakieś ćwiczenia gramatyczne, leksykalne, ortograficzne i dużo mi to daje.

Valery

Wgrałam sobie kilka płyt do nauki języka polskiego i słucham ich w wolnej chwili, np. w autobusie. Zawsze zapamiętam jakiś nowy zwrot czy słowo.

Natalia

Naklejam wszędzie karteczki ze słowami i regułami, których nie mogę zapamiętać. Dzięki temu, kiedy myję naczynia albo czyszczę zęby, mogę to sobie czytać i powtarzać.

Asta

Zapisałam się do kółka teatralnego. Piszemy samodzielnie sztuki albo wystawiamy jakieś łatwiejsze polskie sztuki. Pisanie i uczenie się na pamięć sprawia, że moja znajomość polskiego znacznie się poprawiła.

Michael

Mówienie jest najważniejsze. Dlatego staram się jak najwięcej rozmawiać z native speakerami. Byłem w Polsce już na dwóch stypendiach i kiedy tylko mogę, przyjeżdżam do znajomych, których tu poznałem. Po takich wyjazdach czuję, że jest mi dużo łatwiej wyrażać myśli.

Angel

Czytam polskie gazety. Studiuję dziennikarstwo i naprawdę interesują mnie różne artykuły, a zainteresowanie tematem pomaga mi się zagłębić w to, co czytam i zapamiętać nowe słowa.

Yao

Gazety i książki są dla mnie trochę za trudne, a jestem wzrokowcem, więc uczę się, czytając polskie książki dla dzieci, bajki, baśnie, wierszyki. Dużo mi to daje i to naprawdę fajna zabawa.

David

Wykorzystuję czas w tramwajach i autobusach. Moja lektorka języka polskiego podpowiedziała mi, żebym opowiadał sobie w myśli różne rzeczy: ostatnio obejrzany film, co dzisiaj robiłem, jak wygląda kobieta stojąca obok mnie... A jeśli zabraknie mi jakiegoś słowa, żebym sprawdzał to od razu po powrocie do domu, w ten sposób łatwiej zapamiętam wyraz czy zwrot, które były mi potrzebne.

Liesbeth

Słucham polskich piosenek, śpiewam je i zawsze coś w głowie zostaje. Jestem słuchowcem, więc jest to w moim przypadku bardziej skuteczna metoda niż czytanie.

Jakob

Uczę się też trochę sam, ale najwięcej korzystam na kursie, bo lektor zawsze wytłumaczy regułę i znajdzie jakiś sposób, żeby łatwiej było zapamiętać coś nowego i trudnego.

Miriam

Rysuję obrazki do nowych wyrazów i tak je zapamiętuję.

Tessa

Lubię słuchać, jak ludzie rozmawiają w tramwaju, na ulicy, w sklepie... Jestem pewna, że w ten sposób poznaję żywy język. Ma to tylko jedną wadę: kilka razy nauczyłam się błędnej formy, a zapomnieć ją i nauczyć się na nowo poprawnej formy jest trudniej niż nauczyć się czegoś zupełnie nowego.

Fadime

Oczywiście świetnie byłoby móc częściej bywać w Polsce i rozmawiać z Polakami, ale i w Turcji staram się mieć kontakt z nimi dzięki korespondencji. Piszemy e-maile i listy. E-maile przychodzą szybko, ale nie pomagają w nauce ortografii, bo polskie litery w mailach nie mają tych wszystkich ogonków, kropek i kresek, które powinny się tam znaleźć. A „polka” i „półka” czy „kat” i „kąt” to nie jest to samo. W listach jest to wszystko, ale na listy trzeba trochę poczekać, poza tym trzeba pójść na pocztę, kupić znaczek...

Metody uczenia się języka obcego

dla poziomu podstawowego

dla poziomu zaawansowanego

Ćwiczenie 15

Które z metod uczenia się można stosować niezależnie od stopnia znajomości języka? Wymień je i uzasadnij swoją opinię.

Wpadki językowe

Zasłyszane

Pewien Irlandczyk zamówił w barze mlecznym placek cygański. Zjadł go, zapłacił rachunek i wyszedł. Za jakiś czas wpada do baru bardzo zdenerwowany i pyta:

– Gdzie jest mój placek?!

Na co kelnerka opowiada:

– Ale przecież pan zjadł swój placek...

Irlandczyk osłupiał. Potem przez chwilę pomyślał i znowu krzyczy:

– Przecież nie zjadłem placka! Jak mogłem zjeść swój placek! Musi tu gdzieś być...

W końcu kelnerka stwierdziła, że dla świętego spokoju przyniesie mu drugi placek.

Wtedy wyjaśniło się, że Irlandczyk pomylił dwa wyrazy i nie chodziło mu o placek, tylko o plecak... A plecak rzeczywiście leżał zapomniany w kącie.

***

Znajomy Włoch, po kilku latach mieszkania w Polsce, przyznał się, że dopiero niedawno zrozumiał jedną rzecz. Otóż przez wiele lat nie wiedział, dlaczego w Polsce wszędzie są ostrzeżenia przed psami. Polacy, których o to pytał, nie rozumieli, o co mu chodzi. A chodziło mu o tabliczki z napisem „Uwaga, piesi!”.

Włoch myślał, że liczbę mnogą w polskim tworzy się tak jak we włoskim, przez dodanie do wyrazu rodzaju męskiego końcówki -i, czyli „jeden pies, dwa piesi”... I dopiero niedawno dowiedział się, że „piesi” to liczba mnoga od „pieszy”, a w Polsce wcale nie ostrzega się na ulicach przed psami...

***

Pewien Anglik po paru miesiącach pobytu w Warszawie był święcie przekonany, że Polacy mają straszne problemy z brzuchem i często korzystają z porad specjalistów w tej dziedzinie. W końcu dowiedział się, że „lekarz stomatolog” to po prostu dentysta i nie ma nic wspólnego z angielską nazwą brzucha/żołądka („a stomach”).

***

Pewnego razu w barze Amerykanin zamówił piwo słowami: „Prose piwo w plastikowej kupie” i nie mógł zrozumieć, dlaczego wszyscy się tak strasznie śmiali... Kiedy się dowiedział, że naczynie na napoje to „kubek”, a „kupa” znaczy coś zupełnie innego, też się śmiał...

***

Znajomy Chińczyk, mieszkający w polskim akademiku, kiedyś postanowił ugotować rosół. Poszedł do sklepu i czekając w kolejce, zapomniał słowa „kura”. Nie speszył się jednak i kiedy nadeszła jego kolej, powiedział, pokazując na jajka: „Proszę mamę od tych jajek”.

***

Theofilos Vafidis, grecki restaurator mieszkający w Polsce, wspomina, że kiedyś zatrzymał go policjant i poprosił o dokumenty. Policjant mówił po polsku dużo i szybko, a on wtedy jeszcze niezbyt dobrze znał język. W końcu Vafidis powiedział: „Przepraszam, ale nie rozumiem”, na co policjant: „Proszę pana, niech pan nie udaje Greka!”. Vafidis nie bardzo wiedział, o co chodzi i podał mu swój paszport. Policjant spojrzał do paszportu, a gdy zobaczył, że kierowcą jest Grek, osłupiał i po chwili wybuchnął śmiechem. Vafidis dopiero znacznie później zrozumiał, o co w tym chodziło.

***

Wielu osobom się wydaje, że wszystkie języki słowiańskie są bardzo podobne. Rozmawiają z sąsiadami zza południowej czy wschodniej granicy w swoim języku, pewni, że jakoś się dogadają. Kiedyś pewna Polka zadzwoniła do swojego słowackiego znajomego, ale jego mama powiedziała, że jest on „nieprzytomny”. Dziewczyna bardzo się zdenerwowała, że coś mu się stało, zaczęła pytać o szpital... Dopiero potem się wyjaśniło, że po słowacku to znaczy „nieobecny”. Znajomego po prostu nie było w domu.

Ćwiczenie 16

a) Wyjaśnij wyrazy i zwroty z powyższych historyjek. W zależności od potrzeby posłuż się synonimem, opisem lub definicją.

Przykład:

placek – 

1) płaska potrawa z ciasta pieczona na patelni, np. placek ziemniaczany;

2) płaskie słodkie ciasto pieczone z różnymi dodatkami, np. sernik;

plecak – torba do noszenia na plecach.

dla świętego spokoju

pieszy

być święcie przekonanym

kupa

speszyć się

nadeszła (czyjaś) kolej

udawać Greka

dogadać się

nieprzytomny

nieobecny

b) Użyj powyższych wyrazów i zwrotów w zdaniach.

Ćwiczenie 17

Uzupełnij tabelę. Wpisz brakujące formy wyrazów.

Czasownik

Nazwa czynności – rzeczownik odczasownikowy

tworzyć

uogólniać

zasiać

załamanie się

narzekanie

pouczać

zaszyfrować

przyswajanie

zostawić

Ćwiczenie 18

Ułóż zdanie z każdą parą wyrazów (czasownik i rzeczownik) z tabeli z ćwiczenia 17.

Ćwiczenie 19

Dopasuj znaczenia do idiomów.

1.łamać sobie język

2.bredzić (mówić, pleść), co ślina na język przyniesie

3.ciągnąć kogoś za język

4.mieć coś na końcu języka

5.mieć długi język

6.język kogoś świerzbi

7.zasięgnąć języka

8.biegać z wywieszonym językiem

9.ugryźć się w język

10.trzymać język za zębami

11.znajdować (znaleźć) z kimś wspólny język

12.zapomnieć języka w gębie

13.być na (ludzkich) językach

14.mieć ostry język

a)zdobyć informacje

b)nie móc czegoś wymówić

c)mówić dużo, ale bez sensu

d)z trudem powstrzymywać się, by nie powiedzieć czegoś, o czym nie powinno się mówić

e)dochować tajemnicy

f)usiłować dowiedzieć się czegoś od kogoś

g)próbować przypomnieć sobie jakieś słowo, informację

h)bardzo się śpieszyć

i)wyrażać się w złośliwy sposób

j)być przedmiotem plotek

k)mieć skłonność do gadulstwa; zdradzić jakiś sekret

l)w ostatniej chwili powstrzymać się przed powiedzeniem czegoś, czego by się żałowało

ł) doskonale się z kimś rozumieć

m)nie móc wymówić słowa pod wpływem emocji (z wrażenia)

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

Ćwiczenie 20

Zastąp zwroty podkreślone w poniższych zdaniach odpowiednimi idiomami z poprzedniego ćwiczenia.

1. Nigdy nie mogłam się porozumieć z moją siostrą, wiecznie się kłócimy.

2. Ewa jest wyjątkowo złośliwa, dlatego nie ma zbyt wielu przyjaciół.

3. On ma tak trudne nazwisko, że ludzie często mają problemy z jego wymową.

4. Na pewno nie powiem mojej współlokatorce o tym, że się zakochałam. Ona zawsze wszystko wszystkim opowiada.

5. Już miałam jej powiedzieć, co o niej myślę, ale na szczęście w ostatniej chwili się powstrzymałam.

6. Polityk, który zdecydował się na zmianę płci, jest przedmiotem powszechnych plotek.

7. No przecież pamiętam, jak on się nazywa, tylko nie mogę sobie przypomnieć, na literę N...

8. Tak się zdenerwowałem na egzaminie, że opowiadałem jakieś zupełne bzdury i oczywiście oblałem.

9. Czy wiesz, kim jest ten chłopak, z którym chodzi Dorota? – Spróbuj wypytać jej koleżankę z ławki, na pewno ci powie. Aż ją korci, żeby o tym komuś powiedzieć.

10. Nie wiem, gdzie będzie się odbywało seminarium w przyszłym semestrze. Zapytam o to w sekretariacie.

11. Wyobraź sobie, że spotkałyśmy w kinie byłego chłopaka Moniki. Monika tak się zdenerwowała, że aż zaniemówiła i nawet się z nim nie przywitała.

12. Muszę jutro odespać, bo wczoraj przez cały dzień robiłam wszystko w wielkim pośpiechu.

Ćwiczenie 21

Przeczytaj zdania, w których podkreślono popularne powiedzenia dotyczące mówienia, pisania i czytania. Następnie:

a) spróbuj wyjaśnić ich znaczenie;

b) powiedz to samo innymi słowami;

c) ułóż nowe zdania z każdym powiedzeniem.

1. Ten widok jest tak piękny, że brak mi słów!

2. Właśnie marzyłam o mocnej kawie. Czytasz w moich myślach!

3. Anna tak była zaskoczona wypowiedzeniem, że odebrało jej mowę.

4. Nie ma mowy o żadnym wyjeździe z kolegami pod namiot! Masz dopiero dwanaście lat!

5. Ta książka była rewelacyjna! Przeczytałem ją od deski do deski w ciągu jednego dnia.

6. Oczywiście, że Tomek nie napisał tego wprost, musisz czytać między wierszami.

7. Co lekarz napisał na tej recepcie? Lekarze zawsze bazgrzą jak kura pazurem.

8. Proszę się liczyć ze słowami. Jeszcze jedna taka wypowiedź, a straci pan pracę.

9. Przykro mi, ale nie mogę zaliczyć panu tej pracy, widać, że napisał ją pan na kolanie.

Ćwiczenie 22

a) Porównaj ogólne cechy różnych typów języka.

Język oficjalny

Język potoczny

b) Porównaj ogólne cechy języka używanego w podanych formach wypowiedzi pisemnej.

List

E-mail

SMS

Ćwiczenie 23

Niektóre nazwy i zwroty różnią się zależnie od regionu Polski. Nazywamy je regionalizmami. Spróbuj dopasować regionalizmy używane w Krakowie do ich odpowiedników używanych w Warszawie.

Kraków

Warszawa

(iść) na pole

chrust

weka

cwibak

sznycel

bawarka

borówka, brusznica

chochla, chochelka

czernica

kremówka

(iść) na miasto

strugaczka, zastrugaczka

łyżka wazowa

herbata z mlekiem

czarna jagoda

jeżyna

(iść) na dwór

faworki

bułka paryska

(iść) do miasta

temperówka

kotlet mielony

napoleonka

keks

Ćwiczenie 24

Wybierz jeden z niżej podanych aforyzmów i wypowiedz się w formie pisemnej lub ustnej na jego temat (w 150-200 słowach).

1. „Język jest kluczem do świata innych”. Norman Davis

2. „Iloma językami mówisz, tyle razy jesteś człowiekiem”. J.W. Goethe

3. „Każdy język ma swój specyficzny rodzaj milczenia”. Elias Canetti

4. „Bez znajomości języków obcych człowiek czuje się gorzej niż bez paszportu”. Antoni Czechow

5. „Jaki wpływ ma na społeczeństwo fakt nieuczenia się żadnego obcego języka? Przypuszczalnie podobny do tego, jak całkowite odizolowanie od społeczeństwa pojedynczego człowieka”. Georg Christoph Lichtenberg

4. Najpiękniejsze polskie słowo

Każdy z nas ma jakieś słowa, które lubi i takie, których nie lubi – za brzmienie, sens, budzenie różnych skojarzeń. Powody mogą być racjonalne, emocjonalne, a czasem w ogóle ich nie ma…

W 2010 r. na łamach „Gazety Wyborczej” odbyła się dyskusja na ten temat, a wraz z nią ogłoszono konkurs na najpiękniejsze polskie słowo. Czytelnicy przysłali ponad 700 propozycji, zgłaszając słowa, które brzmią „typowo po polsku”, słowa ważne dla człowieka i Polaka, słowa-wspomnienia... Spośród kilku finałowych faworytów, wygrało słowo „źdźbło”.

Tęsknota za źdźbłem

(fragment artykułu z „Gazety Wyborczej” 18.10.2010)

Jednakowoż

Lubię to słowo. „Jednakowoż” ma w sobie coś pokrętnego, wymyślnego, a zarazem niedzisiejszego. Niby to tylko wątpliwość, jakieś niedowierzanie, jednak owo „ż” na końcu dodaje mu emocji. Jakoś wypadły z naszego języka formy emocjonalne, z wyjątkiem przekleństw, i rzadko słyszy się dziś zamiast „dlaczego” takie choćby „dlaczegoż”, zamiast „czemu” rozpaczliwe „czemuż”, zamiast „ale” przekonujące „ależ”, czy wreszcie w zamian prozaicznego „bo” soczyste „gdyż”. Tylko czasem usłyszymy ostre „o żesz...”, w zniecierpliwieniu zaś powtarzamy niekiedy uparcie „zróbże”, „weźże”, „pójdźże” – choć i to nie za często się słyszy.

Jakub Gromadzki, Biała Podlaska

Kresy

To dla mnie słowo magiczne. Jestem 75-letnim starcem wspominającym dawne czasy. Słowo „Kresy” przenosi mnie w lata dawno minione, gdy jako siedmiolatek pasałem na łąkach pod Grodnem stadko trzech kóz. Ponadawałem im imiona, a one mnie słuchały i były mi posłuszne. Chodziłem w życiu po wielu łąkach, ale takich jak te nadniemeńskie pod Grodnem nigdy nie widziałem. Na torfowym podłożu rosła bujna, soczysta trawa poprzetykana wieloma gatunkami pachnących kwiatów, nad którymi fruwały owady i majestatyczne, kolorowe motyle. W miejscach, gdzie wydobyto torf, tworzyły się wodne zbiorniki, w których po pewnym czasie pojawiały się pluskające, połyskliwe ryby, przeważnie karasie. Łowiłem je koszem przymocowanym do długiego drążka. Wybierałem te większe, a małe puszczałem do wody. Ten kosz, zawieszony kiedyś na belce białoruskiej chaty, pełnił wcześniej funkcję łóżeczko-kołyski jakiegoś chłopskiego niemowlęcia. Miał pewnie jakąś nazwę, ale zapomniałem. Bo słowa, nazwy umierają z ludzką pamięcią. Słowo „Kresy” brzmi w mych uszach jak dawna, trochę już zapomniana melodia, która powoduje szybsze bicie mojego starego serca. Tyle lat przeżyłem, tyle doznałem, zaznałem i widziałem, a to słowo jest zawsze w mej pamięci i pozostanie do końca moich dni.

Waldemar Milewski, Łódź

Niezapominajka

Nie ma piękniejszego i subtelniejszego uczucia, kiedy po ciężkim dniu w pracy wchodzę do głównego pokoju, a on cały pachnie niezapominajkami. Wita mnie wtedy cały orszak sług, z których każdy niesie ukojenie, spokój oraz świeżość niebiańskich łąk.

Łukasz Mazurek, Lubień

Odpowiedzialność

Słowem, może niekoniecznie najpiękniejszym, najdźwięczniej brzmiącym i wcale nie niosącym przyjemnych wspomnień, ale za to najważniejszym, najpoważniejszym, fundamentalnym wręcz jest dla mnie słowo „odpowiedzialność”. Słysząc to słowo, widzę, niestety, tylko oczyma wyobraźni beztroskie dzieci prowadzone przez szczęśliwych i uśmiechniętych rodziców, nie widzę bezpańskich psów i kotów, widzę za to czyste chodniki, trawniki i piaskownice posprzątane ze śladów milusińskich. Widzę szlaki turystyczne, lasy bez dzikich wysypisk śmieci, widzę czyste rzeki... Widzę także świat bez wojen, a polityków winnych ich wywołania i śmierci tysięcy ludzi widzę odbywających jakąkolwiek pokutę. Rządzą ci, którzy ważą, szanują i są odpowiedzialni (!) za słowa, nie wypowiadają ich nadaremno. Jednym słowem „odpowiedzialność” kojarzy mi się z ładem i harmonią, tak rzadko już dziś odczuwaną. Stronimy od tego słowa, zastępujemy je zwrotami „mam tylko jedno życie”, „młodość jest taka krótka”, „niech każdy martwi się o siebie”, „to nie moja sprawa”, „ja tego nie chciałem”, „po mnie choćby potop”. Takie jedno małe, poważne słowo, gdybyśmy tylko chcieli o nim częściej pamiętać i wypełniać jego znaczenie, wtedy nadużywane powszechnie wielkie słowo „szczęście” nie byłoby nic nieznaczącym banałem.

Barbara Józefowicz, Węgierki

Październik

Ma specyficznie polskie brzmienie, nie do podrobienia w innym języku (i nie do wymówienia przez wielu obcokrajowców). Kojarzy się z paździerzami, choć kto w dzisiejszych czasach wie, co to takiego?

Agnieszka Szady [...]

Szept

Słowo ważne nie tylko ze względu na nadane mu znaczenie, ale przede wszystkim funkcję. W dobie pogoni za „lepszym jutrem” nie ma wspanialszej rzeczy niż schylenie się do ucha partnera i wyszeptanie kilku słów. Jest w tym bliżej nieokreślona tęsknota, enigmatyczność, potrzeba bliskości, intymność. Szepczmy sobie do ucha – to zbliża.

Daniel Uchański, Warszawa

Śnieg

Jest białe, miękkie, chłodne i się skrzy. Jak śnieg.

Michalina Ziółkowska

Tęsknota

Słowo lekkie jak dziecka westchnienie, jak mgła, co znikąd spływa na ziemię.

Anna Basara, Warszawa

Trzepot

Słowo z jednej strony słabe, delikatne, eteryczne, w odniesieniu do ptaków, owadów. Z drugiej – w odniesieniu do uczuć ludzkich powodujące najwyższe stany uniesienia naszego serca.

Agnieszka Komin, Poznań [...]

Źdźbło

Na to słowo zwrócił moją uwagę znajomy Amerykanin, który przyjechał do Polski na letni kurs językowy. Siedzieliśmy z przyjaciółmi na gorczańskiej hali i rozmawialiśmy o wierszach Walta Whitmana. Amerykanin uczył nas, że nie „Łajtman”, ale „Łytmen”, a my uczyliśmy go wymowy słowa „źdźbło” i słysząc jego nieporadne próby, sami zorientowaliśmy się, jakie to piękne, dźwięczne, łagodne, niezwykle oryginalne polskie słowo.

Marcin Szczęk, Kraków [...]