Prawo rzeczowe. Wydanie 5 ebook

dr Katarzyna Anna Dadańska

Prawo rzeczowe

5. wydanie

WYDAWNICTWO C.H.BECK WARSZAWA 2020

Recenzent wydawniczy: prof. dr hab. Jacek Gołaczyński

Wydawca: Lucyna Wyciszkiewicz-Pardej

© Wydawnictwo C.H.Beck 2020

Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o. ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa

www.ksiegarnia.beck.pl

Skład i łamanie: PanDawerPrzygotowanie wersji elektronicznej: Wydawnictwo C.H.Beck

ISBN: 978-83-8235-172-9

Wykaz skrótów

1. Akty prawne

Austriacki Kodeks cywilny z 1811 r. (Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch)

Niemiecki Kodeks cywilny z 1896 r. (Bürgerliches Gesetzbuch)

2. Czasopisma i publikatory

3. Inne skróty

przyp. Aut.

Wykaz literatury

P. Armada-Rudnik, Prawo hipoteczne po nowelizacji z 26.6.2009 r., MoP 2010, Nr 1

J. Augustowicz, Z problematyki praw rzeczowych ograniczonych i innych obciążeń nieruchomości włączonych do terenów budowlanych w miastach, NP 1975, Nr 12

M. Balwicka-Szczyrba, G. Karaszewski, A. Sylwestrzak, Sąsiedztwo nieruchomości. Komentarz, Warszawa 2014

M. Balwicka-Szczyrba, Problem przedawnienia roszczenia przedsiębiorcy przesyłowego o ustanowienie służebności przesyłu, PiP 2010, Nr 4

E. Bałan-Gonciarz, H. Ciepła, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz. Wzory wniosków o wpis. Wzory wpisów do księgi wieczystej, Warszawa 2007

E. Bałan-Gonciarz, H. Ciepła, Komentarz do ustawy o księgach wieczystych i hipotece, Komentarz po nowelizacji prawa hipotecznego. Wzory wniosków o wpis. Wzory wpisów do księgi wieczystej, Lex 2011

B. Banaszkiewicz, Glosa do uchwały SN z 28.2.1994 r., III CZP 11/94, OSP 1995, Nr 6, poz. 130

B. Banaszkiewicz, Roszczenie windykacyjne współwłaściciela ułamkowego przeciw osobie nie uprawnionej, PS 1995, Nr 1

M. Balwicka-Szczyrba, [w:] M. Balwicka-Szczyrba, G. Karaszewski, A. Sylwestrzak, Sąsiedztwo nieruchomości. Komentarz, Warszawa 2014

B. Barłowski, E. Janeczko, Księgi wieczyste – rejestr nieruchomości, Warszawa 1988

J. Bärmann, Wohnungseigentumsgesetz, München–Berlin 1958

M. Berek, [w:] K. Osajda (red.), Ustawa o własności lokali. Komentarz, Legalis 2020, kom. do art. 19

J. Bieluk, Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego. Komentarz, Warszawa 2016

J. Bieluk, Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego. Komentarz, Warszawa 2019

J. Bieluk, [w:] M. Załucki (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2019, kom. do art. 158

G. Bieniek, Aktualne problemy stosowania ustawy, cz. II, Rej. 2006, Nr 11

G. Bieniek, Urządzenia przesyłowe. Problematyka prawna, Warszawa 2008

G. Bieniek, W sprawie podmiotowych praw rzeczowych w nowym kodeksie cywilnym, Rej. 2008, Nr 2

G. Bieniek, Zabezpieczenie wierzytelności pieniężnych, cz. 1–2, PiZS 1992, Nr 10–11, 12

G. Bieniek, Z problematyki stosowania art. 49 Kodeksu cywilnego, Nowy Przegląd Notarialny 2003, Nr 1

G. Bieniek, W sprawie podmiotowych praw rzeczowych w nowym kodeksie cywilnym, Rej. 2008, Nr 2

G. Bieniek, Glosa do uchwały SN z 17.1.2003 r. (III CZP 79/02), Rej. 2003, Nr 3

G. Bieniek, Służebność przesyłu, czyli temat prawniczych dyskusji, Rzeczp. z 25.9.2008 r.

G. Bieniek, Z. Marmaj, Ustawa o własności lokali. Komentarz, Warszawa 1995

G. Bieniek, G. Matusik, [w:] Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz, Warszawa 2012

G. Bieniek, S. Rudnicki, Nieruchomości. Problematyka prawna, Warszawa 2007

G. Bieniek, S. Rudnicki, Nieruchomości. Problematyka prawna, Warszawa 2011

G. Bieniek, G. Matusik (aktualizacja), [w:] S. Kalus (red.), Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz, Warszawa 2012

A. Bieranowski, Konstrukcja prawna przewłaszczenia na zabezpieczenie, Rej. 2003, Nr 7–8

A. Bieranowski, Czynności prawne i orzeczenia z zakresu prawa spadkowego, [w:] S. Babiarz (red.), Nieruchomości w prawie cywilnym, administracyjnym i podatkowym, t. II, Warszawa 2017

A. Bieranowski, Służebność mieszkania, Warszawa 2010

A. Bieranowski, Służebność mieszkania, Warszawa 2011

J. Biernat, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis, kom do art. 158

B. Bladowski, A. Gola, Służebności gruntowe i osobiste, Warszawa 1988

E. Bończak-Kucharczyk, Spółdzielnie mieszkaniowe. Komentarz, Warszawa 2010

S. Breyer, Przepisy ogólne dotyczące własności. Treść i wykonywanie własności, Katowice 1965–1966

S. Breyer, Księgi wieczyste de lege ferenda, NP 1963, Nr 2

S. Breyer, Problem ksiąg wieczystych, NP 1964, Nr 3

S. Breyer, Przeniesienie własności nieruchomości, Warszawa 1975

S. Breyer, Droga konieczna, NP 1972, Nr 5

R. Budzinowski, [w:] M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz do art. 1–352, Warszawa 2018

B. Burian, [w:] E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2008

A. Burzak, M. Okoń, P. Pałka, Ochrona praw nabywcy lokalu mieszkalnego lub domu jednorodzinnego. Komentarz, Warszawa 2012

S. Cichosz, T. Szawłowski, Prawa rzeczowe ograniczone, Katowice 1965–1966

A. Cisek, [w:] E. Gniewek (red.), System PrPryw, t. 4

H. Ciepła, Kognicja sądu wieczystoksięgowego, PS 1999, Nr 9

H. Ciepła, E. Bałan-Gonciarz,Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz. Wzory wniosków o wpis. Wzory wpisów do księgi wieczystej, Oficyna 2007

H. Ciepła, [w:] E. Bałan-Gonciarz, H. Ciepła, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Komentarz po nowelizacji prawa hipotecznego. Wzory wniosków o wpis. Wzory wpisów do księgi wieczystej, Warszawa 2011

H. Ciepła, [w:] Ciepła [i in.], Kodeks cywilny. Tom I. Art. 1–352. Praktyczny komentarz z orzecznictwem, Warszawa 2005

W. Czachórski, Czynności prawne przyczynowe i oderwana w polskim prawie cywilnym, Warszawa 1952

J. Czaja, Komentarz do ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, Gdańsk 1998

R. Czarnecki, Niektóre zagadnienia prawa sąsiedzkiego, NP 1969, Nr 6

T. Czech, Waluta hipoteki, PS 2008, Nr 9

T. Czech, Księgi wieczyste i hipoteka. Komentarz, Warszawa 2014

T. Czech, Ustawa deweloperska. Komentarz, Warszawa 2018

T. Czech, [w:] K. Osajda (red.), Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Komentarz, Warszawa 2019

P. Dąbkowski, Prawo prywatne polskie, t. II, Lwów 1911

K.A. Dadańska, Glosa do postanowienia Sądu Najwyższego z 12.5.016 r., OSP 2017, Nr 5

K.A. Dadańska, Timeshare w świetle kodyfikacji, dekodyfikacji i rekodyfikacji kodeksu cywilnego (wnioski de lege lata i de lege ferenda), [w:] 50 lat Kodeksu cywilnego. Perspektywy rekodyfikacji, pod red. P. Steca, M. Załuckiego, Warszawa 2015

K.A. Dadańska, Ograniczenie swobody kontraktowania w obrocie nieruchomościami na przykładzie umowy deweloperskiej, [w:] Obrót powszechny i gospodarczy – problemy cywilnoprawne, I. Ramus (red.), Toruń 2014

K.A. Dadańska, Obrót użytkowaniem wieczystym – aspekty prawne, Studia i Prace Wydziału Nauk Ekonomicznych i Zarządzania Uniwersytetu Szczecińskiego, Nr 36, t. 1, Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Nr 811, Szczecin 2014

K.A. Dadańska, Prawo rzeczowe, Warszawa 2010

K.A. Dadańska, Prawo rzeczowe, Warszawa 2012

K.A. Dadańska, T.A. Filipiak, Kodeks cywilny. Komentarz, A. Kidyba (red.), Tom II, Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2009

K.A. Dadańska, T.A. Filipiak, Kodeks cywilny. Komentarz, A. Kidyba (red.), Tom II, Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2012

K.A. Dadańska, Zarząd i zarządzanie na tle problematyki osób prawnych – wybrane zagadnienia, ZN Oeconomicus. Gospodarka – rozwój i zmiany 2003/2004

K.A. Dadańska, Działanie osoby prawnej, Warszawa 2006

K.A. Dadańska, A. Tomczyk, Kontrowersje wokół prawa do grobu, [w:] J. Gołaczyński, J. Mazurkiewicz, J. Turłukowski, D. Karkut (red.), Non omnis moriar. Osobiste i majątkowe aspekty prawne śmierci człowieka. Zagadnienia wybrane, Wrocław 2015, s. 150–173.

K.A. Dadańska, Klauzule generalne w stosunkach prawnorzeczowych, [w:] A. Dańko-Roesler, M. Leśniak, M. Skory, B. Sołtys (red.), Ius est ars boni et aequi. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Józefowi Frąckowiakowi, Wydawnictwo Stowarzyszenia Notariuszy Rzeczypospolitej Polskiej, Wrocław 2018

K.A. Dadańska, Realizacja zasady swobody kontraktowej w umowach przenoszących własność nieruchomości Skarbu Państwa i jednostek samorządu terytorialnego – uwagi de lege lata i de lege ferenda, [w:] Societates et obligationes – tradycja, współczesność, przyszłość. Księga jubileuszowa Profesora Jacka Napierały, Poznań 2018

K.A. Dadańska, Skutki upływu terminu, na który zostało ustanowione prawo użytkowania wieczystego gruntu, na prawo odrębnej własności lokalu znajdującego się w budynku położonym na tym gruncie. Glosa do uchwały składu 7 Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 25 sierpnia 2017 r., III CZP 11/17, OSP 2019, z. 3

K.A. Dadańska, Ustanawianie ograniczonych praw rzeczowych w prawie prywatnym międzynarodowym – uwagi na tle statutu rzeczowego i jego rozgraniczenia, PPPM 2019, t. 24, Nr 6

K.A. Dadańska, [w:] A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny, Komentarz, t. II, Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2012

M. Deneka, Księgi wieczyste. Zasady materialnoprawne, Warszawa 2012

A. Doliwa, Prawo rzeczowe, Warszawa 2010

A. Doliwa, Prawo mieszkaniowe. Komentarz, Warszawa 2005

A. Doliwa, Komentarz do ustawy o własności lokali, [w:] Prawo mieszkaniowe. Komentarz. Warszawa 2015, kom. do art. 16

A. Doliwa, Glosa do wyr. SA z 22.2.2002 r., I ACa 1309/00, MoP 2003, Nr 1

S. Dmowski, S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga pierwsza. Część ogólna, Warszawa 1998

S. Dmowski, Władanie nieruchomościami rolnymi przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne, [w:] Ars et usus, Księga Pamiątkowa ku czci sędziego Stanisława Rudnickiego, Warszawa 2005

E. Drozd, Prawa i obowiązki właścicieli lokali, Rej. 1995, Nr 3

E. Drozd, Numerus clausus praw rzeczowych, [w:] S. Sołtysiński (red.), Problemy kodyfikacji prawa cywilnego. Studia i rozprawy. Księga Pamiątkowa ku czci Profesora Zbigniewa Radwańskiego, Poznań 1990

E. Drozd, Przeniesienie własności nieruchomości, Warszawa 1974

T. Dybowski, Zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa a prawo własności, NP 1967, Nr 6

T. Dybowski, Ochrona własności w polskim prawie cywilnym (rei vindicatio – actio negatoria), Warszawa 1969

T. Dybowski (red.), System Prawa Prywatnego, t. 3, Warszawa 2003

T. Dybowski (red.), System Prawa Prywatnego, t. 3, Warszawa 2007

T. Dybowski, Rzecz o stosunku prawnym prawa rzeczowego, PiP 1978, nr 5

R. Dziczek, Służebność przesyłu i roszczenia uzupełniające. Wzory wniosków i pozwów sądowych. Przepisy, Warszawa 2015

H. Dzwonkowski (red.), Ordynacja podatkowa. Komentarz, Warszawa 2016

T.A. Filipiak, [w:] K.A. Dadańska, T.A. Filipiak, Kodeks cywilny. Komentarz. Tom II. Własność i inne prawa rzeczowe, A. Kidyba (red.), Warszawa 2012

J. Frąckowiak, Zastaw na akcjach, Rej. 1995, Nr 1

B. Fuchs, Timesharing, Rej. 1997, Nr 4

B. Fuchs, Timesharing w prawie polskim (uwagi na tle ustawy z 13.7.2000 r.), Rej. 2001, Nr 4

B. Fuchs, Regulacja timesharingu a Kodeks cywilny, [w:] Kierunki rozwoju europejskiego prawa prywatnego (red.), M. Jagielska, E. Rott-Pietrzyk, A. Wiewiórowska-Domagalska, Warszawa 2012

M. Gabriel, Status prawny urządzeń przesyłowych w świetle projektu zmiany kodeksu cywilnego, Nieruchomości 2008, Nr 4

J. Gajda, K. Królikowska, K. Pietrzykowski, J. Pisuliński, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 21, Prawo spółdzielcze, K. Pietrzykowski (red.), Warszawa 2020

W. Gawrylczyk, Kilka uwag o przedłużeniu użytkowania wieczystego gruntu, Rej. 1999, Nr 6–7

M. Gersdorf, J. Ignatowicz, Prawo spółdzielcze, Warszawa 1985

J. Gołaczyński, [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2016

K. Gołębiewski, [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2016

G. Gorczyński, Wspólnota mieszkaniowa jako „jednostka organizacyjna” w rozumieniu art. 331 § 1 k.c., Rej. 2009, Nr 2

K. Górecka, Przekształcenie prawa użytkowania wieczystego w prawo własności w świetle ustawy z 20.7.2018 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów, MoP 2019, Nr 10

J. Górecki, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis 2020

J. Górecki, Zapis testamentowy w prawie kolizyjnym, PPPM 2009, t. 5

J. Górecki, Zapis windykacyjny – uwagi de lege ferenda, [w:] E. Drozd, A. Oleszko, M. Pazdan (red.), Rozprawy z prawa prywatnego, prawa o notariacie i prawa europejskiego. Księga Rejenta Romualda Sztyka, Kluczbork 2007

J. Górecki, Zapis windykacyjny w praktyce notarialnej, Rej. 2012, Nr 4

E. Gniewek (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2008

E. Gniewek, Kodeks cywilny. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe. Komentarz, Kraków 2001

E. Gniewek, Kodeks cywilny. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2001

E. Gniewek, O przyszłości użytkowania wieczystego, Rej. 1999, Nr 2

E. Gniewek (red.), Podstawy prawa cywilnego i handlowego, t. I, Warszawa 2002

E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 2003

E. Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 2010

E. Gniewek, O ustanawianiu służebności przez użytkowników wieczystych, Rej. 2007, Nr 2

E. Gniewek, Glosa do uchwały SN z 17.1.2003 r. III CZP 79/02, Rej. 2003, Nr 5

E. Gniewek (red.), System Prawa Prywatnego, t. 4, Warszawa 2004

E. Gniewek (red.), System Prawa Prywatnego, t. 4, Warszawa 2007

E. Gniewek, [w:]System Prawa Prywatnego, t. 3, T. Dybowski (red.), Warszawa 2013

E. Gniewek,Zakres swobody umów w prawie rzeczowym, [w:] Europeizacja prawa prywatnego, t. I, Warszawa 2008

E. Gniewek, Księgi wieczyste. Art. 1–582 KWU, [w:] E. Gniewek, Księgi wieczyste. Art. 1–582 KWU. Art. 6261–62613 KPC. Komentarz, Warszawa 2016

E. Gniewek, Księgi wieczyste. Art. 1–582 KWU, [w:] E. Gniewek, Księgi wieczyste. Art. 1–582 KWU. Art. 6261–62613 KPC. Komentarz, Warszawa 2018

E. Gniewek, Księgi wieczyste. Komentarz, Warszawa 2017

E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2016

E. Gniewek, Własność osobista lokali mieszkalnych w prawie polskim, AUWr. Prawo 1986, Nr 145

E. Gniewek, O niedopuszczalności zapisu windykacyjnego majątku wspólnego małżonków, Rej. 2012, Nr 1

E. Gniewek, Wyłączenie przedawnienia roszczenia o ustanowienie służebności przesyłu, [w:] K. Szczepanowska-Kozłowska (red.), Oblicza prawa cywilnego. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Janowi Błeszyńskiemu, Warszawa 2013

E. Gniewek, Współczesny model hipoteki – zasadnicze zręby konstrukcji, MoP 2011, Nr 4

A. Gola, Współwłasność, Warszawa 1987

J. Gołaczyński, Przewłaszczenie na zabezpieczenie. Przedmiot, konstrukcja, dopuszczalność, wykonanie, praktyka, Warszawa 1998

J. Gołaczyński, [w:] System Prawa Prywatnego, t. IV, Prawo rzeczowe, E. Gniewek (red.), Warszawa 2007

J. Gołaczyński, Pozasądowe sposoby zaspokojenia wierzytelności z zastawu zwykłego, Rej. 2001, Nr 4

J. Gołaczyński, Zaspokojenie wierzytelności zabezpieczonych zastawem zwykłym, rejestrowym, skarbowym w podziale sumy uzyskanej z egzekucji, PB 2001, Nr 7–8

J. Gołaczyński, Zastaw na rzeczach ruchomych, Warszawa 2002

J. Gołaczyński, Timesharing – Zagadnienia kolizyjno-prawne, Rej. 2001, Nr 7–8

J. Gołaczyński, M. Leśniak, Zastaw rejestrowy i rejestr zastawów. Komentarz. Warszawa 2009

G. Gołębiowska-Manicka, Prawne formy zabezpieczenia kredytów – zastaw, MoP 1995, Nr 9

K. Górska, [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2016

A. Grabowska-Toś, [w:] A. Grabowska-Toś, P. Wancke, Ustawa o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego w prawo własności nieruchomości. Komentarz. Warszawa 2016

S. Grzybowski,Dzieje prawa, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1981

J. Gudowski, Droga sądowa w sprawach o rozgraniczenie nieruchomości (na tle prawa geodezyjnego i kartograficznego), PS 1995, Nr 2

P. Gumiński, Dług gruntowy, cz. 1, Nieruchomości 2008, Nr 6

M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom II. Komentarz. Art. 353–626, Warszawa 2019

M. Gutowski, Problematyka zdolności prawnej wspólnoty mieszkaniowej (na tle orzecznictwa SN) PiP 2009, Nr 2

J. Gwiazdomorski, Prawo spadkowe w zarysie, Warszawa 1967

M. Habdas, Publiczna własność nieruchomości, Warszawa 2012

I. Heropolitańska, A. Drewicz-Tułodziecka, K. Hryćków-Mycka, P. Kuglarz, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece oraz przepisy związane. Komentarz, wyd. 3, Warszawa 2017

I. Heropolitańska, [w:] Ustawa o księgach wieczystych i hipotece, [w:] I. Heropolitańska, A. Tułodziecka, K. Hryćków-Mycka, P. Kuglarz, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece oraz przepisy związane. Komentarz, Warszawa 2019

K. Hryćków, Licytacyjna sprzedaż lokalu w trybie przepisu art. 16 ustawy z dnia 24 czerwca 1994 r. o własności lokali – uwagi krytyczne, Rej. 2000, Nr 1

J. Ignatowicz, Ochrona posiadania, Warszawa 1963

J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, Warszawa 2000

J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, 2009

J. Ignatowicz, Użytkowanie wieczyste de lege ferenda, SI 1994, t. 21

J. Ignatowicz, Prawo rzeczowe, Warszawa 2000

J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, Warszawa 2003

J. Ignatowicz, J. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, Warszawa 2009

A. Jakubecki, J. Mojak, E. Niezbecka, Prawne zabezpieczenie wierzytelności bankowych, Kraków 2000

A. Jakubecki, J. Mojak, E. Niezbecka, Prawne zabezpieczenie kredytów, Lublin 1996

E. Janeczko, Zasiedzenie, Zielona Góra 2002

H. Janicki, J. Pietrzykowski, Czy dopuszczalne jest ustanowienie użytkowania na idealnej części nieruchomości? (dwugłos), NP 1958, Nr 9

B. Janiszewska, Powstanie „roszczeń uzupełniających” w sytuacji przekroczenia w trakcie budowy granic nieruchomości sąsiedniej (art. 151 k.c.), Rej. 2007, Nr 5

W.Jarzębowski, Cywilistyczne problemy postępowania rozgraniczeniowego w związku z wejściem w życie ustawy prawo geodezyjne i kartograficzne, NP 1990, Nr 7

W. Jarzębowski, Cywilistyczne problemy postępowania rozgraniczeniowego w związku z wejściem w życie ustawy prawo geodezyjnie i kartograficzne, NP 1990, Nr 7–8

A. Jasiński, Wybrane formy zabezpieczenia wierzytelności pieniężnych, Rej. 1991, Nr 3

A. Jedliński, Umowa o ustanowienie odrębnej własności lokalu, PS 2004, Nr 9

B. Jelonek-Jarco, Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, Warszawa 2011

B. Jelonek-Jarco, [w:] K. Osajda (red.), Ustawa o własności lokali. Komentarz, Legalis 2020

J. Pisuliński (red.),Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Postępowanie wieczystoksięgowe. Komentarz, Warszawa 2014

G. Jędrejek, Dopuszczalność roszczeń uzupełniających skierowanych przeciwko posiadaczom służebności, ZP UKSW 2006, Nr 6.2

G. Karaszewski, O wynagrodzeniu za korzystanie z rzeczy wspólnej przez jednego ze współwłaścicieli z wyłączeniem pozostałych, GSP 2011, Nr 2

I. Karasek, Dopuszczalność ustanowienia służebności drogi koniecznej na użytkowaniu wieczystym oraz na rzecz użytkownika wieczystego, TPP 2000, Nr 1–2

I. Karasek-Wojciechowicz, Nadmierność zabezpieczenia hipotecznego, Monitor Prawa Bankowego 2011, Nr 5

J. Kaspryszyn, Przedmiot ksiąg wieczystych, Rej. 1999, Nr 1

W. Katner, Charakterystyka przepisów prawa sąsiedzkiego, AUL 1976, Nr 6

W. Katner, [w:] System Prawa Prywatnego, t. I, 2012

A. Kaźmierczyk, Nieruchomość wspólna właścicieli lokali. Problematyka prawno-rzeczowa, Warszawa 2015

M. Kępiński, Przeniesienie własności nieruchomości rolnych, Poznań 1970

M. Kępiński, [w:] M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom I. Komentarz do art. 1–352, Warszawa 2018

M. Kępiński, J.Kępiński, [w:] M.Gutowski (red.), Kodeks cywilny, t. I. Komentarz. Art. 1–44911, Warszawa 2016

J. Kępiński, [w:] M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny, t. I. Komentarz. Art. 1–44911. Warszawa 2016

A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. I. Część ogólna, Warszawa 2009

A. Kidyba (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2009

A. Klein, Elementy stosunku prawnego prawa rzeczowego, Prace Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego. Seria A Nr 186, Wrocław 1976

W. Kocoń, Przekroczenie granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia, NP 1970, Nr 7–8

W. Kocoń, Urządzenia na granicy gruntów, Pal. 1976, Nr 11

W. Kocoń, Z problematyki prawa sąsiedzkiego, NP 1976, Nr 4

W. Kocoń, Droga konieczna, Warszawa 1977

K. Kolańczyk, Prawo rzymskie, Warszawa 1973

S. Kołodziejski, Dziedziczenie posiadania, Pal. 1969, Nr 6,

S. Kołodziejski, Istota, treść i rodzaje posiadania, Pal. 1966, Nr 6

J.M. Kondek, Glosa do uchwały SN z 22.5.2013 r., III CZP 18/13, Glosa 2014, Nr 2

J. Kondratowska-Muszyńska, [w:] H. Dzwonkowski (red.), Ordynacja podatkowa. Komentarz, Warszawa 2020

J. Kosik, Prawa rzeczowe ograniczone w kodeksie cywilnym i w art. 24 prawa prywatnego międzynarodowego, SP 1970, Nr 26–27

S. Kostecki, [w:] K. Osajda (red.), Ustawa o księgach wieczystych i hipotece

M. Kozik, Zgoda osoby trzeciej na dokonanie czynności prawnej w świetle art. 63 k.c. – zagadnienia wybrane, cz. II, Rej. 2007, Nr 3

I. Krawczyk, Zastaw skarbowy w projekcie ustawy – Ordynacja podatkowa, MoPod 1995, Nr 12

E. Kremer, Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3.2.1995 r., PS 1997, Nr 5

E. Kremer, Ustawowe przystąpienie do długu przez nabywcę przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego – zagadnienia wybrane, Studia Iuridica Agraria 2001, t. 2

K. Królikowska, [w:] K. Osjada (red.), Komentarz, 2020, kom. do art. 226

K. Królikowska, [w:] K. Osajda (red.), Ustawa o spółdzielniach mieszkaniowych. Komentarz, Legalis 2020, kom. do art. 172

P. Księżak, Glosa do post. SN z 15.1.2010 r., I CSK 355/09, Rej. 2010, Nr 12

P. Księżak, Precarium w prawie polskim, Rej. 2007, Nr 2(190)

P. Księżak, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis 2020

P. Księżak, Naruszenie własności nieruchomości jako źródło bezpodstawnego wzbogacenia, Rej. 2006, Nr 4

P. Księżak, Zapis windykacyjny, Warszawa 2012

P. Księżak, [w:] K. Osajda (red.), Tom II. Kodeks cywilny. Komentarz. Własność i inne prawa rzeczowe. Ustawa o księgach wieczystych i hipotece (art. 2–22, 65–1111). Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, Warszawa 2017

A. Kubas, Roszczenie o wstrzymanie budowy (art. 347 KC), Pal. 1971, Nr 6

A. Kunicki, Domniemania w prawie rzeczowym, Warszawa 1969

A. Kunicki, Przedmiot i zakres sądowej ochrony posiadania, PiP 1962, z. 8–9

A. Kunicki, Zasiedzenie w prawie polskim, Warszawa 1964

A. Kunicki, Elementy romańskie i germańskie w konstrukcji posiadania według kodeksu cywilnego, SP 1970

A. Kunicki, [w:] System prawa cywilnego. Prawo własności i inne prawa rzeczowe, Ossolineum 1977

A. Kunicki, Dziedziczenie posiadania, RPE 1961, Nr 1

P. Kunicki, Umowa deweloperska, Warszawa 2011

Z. Kuniewicz, Pojęcie obciążenia nieruchomości w polskim prawie cywilnym, [w:] M. Pecyna, J. Pisuliński, M. Podrecka (red.), Rozprawy cywilistyczne. Księga pamiątkowa dedykowana Profesorowi Edwardowi Drozdowi, Warszawa 2013

Z. Kuniewicz, Glosa do post. SN z 24.1.2013 r., V CSK 549/11, Legalis

Z. Kuniewicz, Użytkowanie własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego (głos w dyskusji), Rej. 1997, Nr 2

Z. Kuniewicz, Jeszcze o użytkowaniu własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, Rej. 1997, Nr 9

J. Kuźmicka-Sulikowska, Rodzaje użytkowania a ustanowienie tego prawa w drodze zapisu windykacyjnego, Rej. 2016, Nr 7

B. Lackoroński, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis 2020

M. Leśniak, Zastaw bez przeniesienia posiadania przedmiotu zastawu, Kraków 2004

K. Lewandowski, Nowe regulacje prawa hipotek, Nieruchomości 2010, Nr 1

J. Liberman, Własność mieszkania, NP 1961, Nr 4

J.M. Łukasiewicz, Instytucje prawa rzeczowego. Repetytorium, Warszawa 2016

K. Łukawski, Wybrane zagadnienia na tle stosowania art. 145 k.c. do użytkowania wieczystego, NP 1978, Nr 10

A. Machnikowska, [w:] M. Załucki (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2019

P. Machnikowski,[w:] System Prawa Prywatnego, t. III, Prawo rzeczowe, T. Dybowski (red.), Warszawa 2007

K. Malinowska-Woźniak, Cywilnoprawny status wspólnoty mieszkaniowej, Warszawa 2016

P. Marquardt, Przekształcenie użytkowania wieczystego, Rej. 2018, Nr 12

G. Matusik, Własność urządzeń przesyłowych a prawo do gruntu, Warszawa 2013

G. Matusik, [w:] S. Kalus (red.), Ustawa o gospodarce nieruchomościami. Komentarz, Warszawa 2012

K.J. Matuszyk, Glosa do post. SN z 10.12.2004 r., III CK 55/04, PS 2007, Nr 2

J. McLean, Property as Power and Resistance, [w:] Property and the Constitution, Hart Publishing 1999

R. Mikosz, [w:] E. Gniewek (red.), System PrPryw, t. 4

W. Modzelewski (red.), Ustawa o przekształcaniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów. Komentarz, Warszawa 2020

J. Mojak, J. Widło, Zastaw rejestrowy i rejestr zastawów. Komentarz, Warszawa 2015

J. Mojak, J. Widło, Zastaw rejestrowy na udziale w spółce z o.o. Glosa do postanowienia SN z 31.3.2004 r. (III CK 429/02), MoP 2005, Nr 6, poz. 314

R. Morek, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2017, Legalis

R. Morek, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis 2020, kom. do art. 173

R. Morek, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, 2020

P. Mysiak, Postępowanie wieczystoksięgowe, Warszawa 2012

M. Nazar, Odrębna własność lokali (wybrane zagadnienia), PiP 1995, z. 10–11

Z.K. Nowakowski, System prawa cywilnego, W. Czachórski (red.), t. II, Prawo własności i inne prawa rzeczowe, J. Ignatowicz (red.), Warszawa–Wrocław 1977

A. Ohanowicz, Recenzja książki A. Stelmachowskigo, Istota i funkcja posiadania, NP 1958, Nr 5

A. Oleszko, Wyrok sądowy jako podstawa wpisu do księgi wieczystej, PS 1993, Nr 5

A. Oleszko, Księgi wieczyste – hipoteka, orzecznictwo, piśmiennictwo, Kraków 1996

A. Oleszko, Odpowiedzialność notarialna za szkodę powstałą w związku z błędną wykładnią prawa, Rej. 1998, Nr 7–8

M.M. Opoka, Zastaw rejestrowy i rejestr zastawów, Glosa 1995, Nr 5

K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2020, Legalis

P. Parzych, E. Rymarczyk, A. Szabat-Pręcikowska, Problematyka wspólnot gruntowych w aspekcie ewidencyjno-prawnym, Infrastruktura i Ekologia Terenów Wiejskich Nr 2/III/2013, Polska Akademia Nauk, Oddział w Krakowie

J.S. Piątowski, Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z 13.9.1968 r., II CR 313/67,OSP 1969, Nr 10, poz. 204

J.S. Piątowski, Posiadanie jako przedmiot dziedziczenia, SPE 1969, t. 3

J.S. Piątowski, Prawo spadkowe. Zarys wykładu, Warszawa 2002

J.S. Piątowski, [w:] J. Ignatowicz (red.), System prawa cywilnego, t. II, Prawo własności inne prawa rzeczowe, Wrocław–Warszawa–Kraków–Gdańsk 1977

K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2005

K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, Warszawa 1997

K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, t. II, Warszawa 2009

K. Pietrzykowski, Spółdzielnie mieszkaniowe. Komentarz, Warszawa 2001

K. Pietrzykowski, Spółdzielnie mieszkaniowe. Komentarz, Warszawa 2016

K. Pietrzykowski, Nowelizacja ustawy o spółdzielniach mieszkaniowych, MoP 2003, Nr 12

K. Pietrzykowski, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 4, Prawo rzeczowe, E. Gniewek (red.),Warszawa 2007

J. Pisuliński, Kazusy z prawa cywilnego z rozwiązaniami, Warszawa 1997

J. Pisuliński, Członkostwo w spółdzielni mieszkaniowej (wybrane zagadnienia), MoP 2003, Nr 3 i 4

J. Pisuliński, [w:] E. Gniewek (red.),System PrPryw, t. 4, 2007

J. Pisuliński, Dlaczego umowa deweloperska nie jest umową nazwaną?, Rej. 2013, Nr 12

J. Pisuliński, [w:] B.J. Pisuliński (red.),Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Postępowanie wieczystoksięgowe. Komentarz, Warszawa 2014

J. Pokrzywniak, [w:] M. Gutowski (red.), Kodeks cywilny. Tom 1. Komentarz od art. 1–44911, Warszawa 2016

P. Popardowski, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2020

A. Poreda, K. Gliwiński, R. Dybka, Zastaw rejestrowy i rejestr zastawów. Komentarz, Warszawa 2015

W. Prądzyński, Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, PN 1948, Nr 9–10

K. Przybyłowski, Roszczenia posesoryjne z art. 344 kodeksu cywilnego, RPE 1968, z. 3

Ł. Przyborowski, [w:] J. Pisuliński (red.), Ustawa o księgach wieczystych i hipotece, Przepisy o postępowaniu wieczystoksięgowym. Komentarz, Warszawa 2014

A. Pukszto, Zaspokojenie zastawnika w drodze przejęcia na własność przedmiotu zastawu rejestrowego, Rej. 1999, Nr 6–7

Z. Radwański, Zrzeczenie się własności nieruchomości po 15 lipca br. a przed wejściem w życie nowej regulacji prawnej art. 179 KC, MoP 2006, Nr 15

Z. Radwański, [w:] Z. Radwański (red.), System Prawa Prywatnego, t. II. Prawo cywilne – część ogólna. Warszawa 2002

Z. Radwański, Funkcja społeczna, treść i charakter prawny odrębnej własności lokali, SC 1968, t. XI

B. Rakoczy, Służebność przesyłu w praktyce, Warszawa 2009

B. Rakoczy, Glosa do uchwały SN z 6.6.2014 r., III CZP 107/13, OSP 2016, Nr 5, poz. 42

A. Roman, Umowa o przepadek na tle ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, Rej. 1998, Nr 9

W. Rozwadowski, Posiadanie w prawie polskim na tle prawa rzymskiego, Czasopismo Prawno-Historyczne 1969, t. XLI, z. 2

S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 1996

S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2004

S. Rudnicki, Komentarz do ustawy o księgach wieczystych i hipotece, Warszawa 1993

S. Rudnicki, Nabycie przez zasiedzenie, Warszawa 2010

S. Rudnicki (red.), Prawo obrotu nieruchomościami, Warszawa 1996

S. Rudnicki, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu w sprawach wieczystoksięgowych. Komentarz, Warszawa 2005

S. Rudnicki, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu w sprawach wieczystoksięgowych. Komentarz, Warszawa 2006

S. Rudnicki, Komentarz do ustawy o księgach wieczystych i hipotece, [w:] Ustawa o księgach wieczystych i hipotece, przepisy o postępowaniu w sprawach wieczystoksięgowych. Komentarz, Warszawa 2009

S. Rudnicki, Ustawa o księgach wieczystych i hipotece. Przepisy o postępowaniu w sprawach wieczystoksięgowych. Komentarz, Warszawa 2010

S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2008

S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2009

S. Rudnicki, Własność nieruchomości, Warszawa 2012

S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga: Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2008

S. Rudnicki, G. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2009

S. Rudnicki, Glosa do post. SN z 24.3.1999 r., I CKN 1081/97, PS 1999, Nr 4, s. 11

S. Rudnicki [w:] G. Bieniek, S. Rudnicki, Nieruchomości. Problematyka prawna, Warszawa 2011

J. Rudnicki, G. Rudnicki, S. Rudnicki, [w:] J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Tom II. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2016

P. Siciński, Uprawnienie do rozporządzenia opróżnionym miejscem hipotecznym – zagadnienia wieczystoksięgowe, M. Pr. Bank 2011, Nr 5

G. Sikorski, Funkcja, podstawa prawna i rodzaje zabezpieczeń wierzytelności bankowych w prawie polskim, PPH 1997, Nr 9

J. Skąpski, Rzeczowe zabezpieczenia wierzytelności (z wyłączeniem hipoteki), SI 1994, t. 21

J. Skąpski, Zastaw na rzeczach ruchomych według kodeksu cywilnego, SC 1966, Nr 8

E. Skowrońska-Bocian, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2008

E. Skowrońska-Bocian, J. Wierciński, [w:] J. Gudowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Tom VI. Spadki, Warszawa 2017

E. Skowrońska-Bocian, M. Warciński, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. T. I. Komentarz. Art. 1–44910, Warszawa 2018

E. Skowrońska-Bocian, M. Warciński, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. T. I. Komentarz. Art. 1–44910, Warszawa 2020

E. Skrętowicz, O dziedziczeniu posiadania, NP 1962, Nr 9, s. 1205–1207; A. Stelmachowski, Istota i funkcja posiadania, Warszawa 1958

W. Sługiewicz, Glosa do post. SN z 24.3.1999 r., I CKN 1081/97, Rej. 1999, Nr 11

W. Sługiewicz, Jak czytać księgę, Poradnik praktyczny, Warszawa 2008

T. Smyczyński, Charakter prawny wieczystego użytkowania, RPEiS 1971, z. 1

T. Smyczyński, Uwagi o niektórych prawach rzeczowych, [w:] M. Zieliński (red.), W kręgu teoretycznych i praktycznych aspektów prawoznawstwa. Księga Jubileuszowa Profesora Bronisława Ziemianina, Szczecin 2005

T. Smyczyński, Uwagi o wiarygodności ksiąg wieczystych, [w:] Współczesne problemy prawa prywatnego. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Edwarda Gniewka, Warszawa 2010

T. Smyczyński, Ochrona prawa wieczystego użytkowania, Pal. 1971, Nr 2

T. Smyczyński, Rozporządzanie prawem wieczystego użytkowania, Pal. 1973, Nr 1

T. Stawecki, M. Tomaszewski, F. Zedler, Ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów. Komentarz 1997

A. Stefańska, Elektroniczna księga wieczysta, Warszawa 2012

A. Stelmachowski, [w:] T. Dybowski (red.), System PrPryw, t. 3, 2007

A. Stelmachowski, Istota i funkcja posiadania, Warszawa 1958

A. Stępień-Sporek, Status prawny urządzeń do doprowadzania mediów, glosa do uch. SN z 8.3.2006 r., III CZP 105/05, Gd. SP – Prz.Orz. 2007, Nr 3

A. Stępień-Sporek, Status prawny urządzeń wskazanych w art. 49 KC, MoP 2008, Nr 14

R.T. Stroiński, Przedsiębiorstwo, charakter prawny oraz zbycie w prawie amerykańskim, francuskim i polskim, Warszawa 2003

Z. Strus, Nabycie własności i prawa rzeczowe zastawnicze w praktyce Sądu Najwyższego, Pal. 1994, Nr 9–10

Z. Strus, M. Strus-Wołos, Komentarz do ustawy o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów, Warszawa 1997

R. Strzelczyk, Prawo obrotu nieruchomościami, Warszawa 2016

R. Strzelczyk, Umowa deweloperska w systemie prawa prywatnego, Warszawa 2013

R. Strzelczyk, A. Turlej, Własność lokali. Komentarz, Warszawa 2007

R. Strzelczyk, Prawo nieruchomości, Warszawa 2019

Ł. Strzępek, Glosa do uchwały SN z 6.6.2014 r., III CZP 107/13, OSP 2015, Nr 9, poz. 91

P. Suski, Kodeks cywilny w orzecznictwie i piśmiennictwie. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 1996

B. Swaczyna, Hipoteka umowna, Kraków 2007

A. Sylwestrzak, Użytkowanie. Konstrukcja prawa, Warszawa 2013

A. Sylwestrzak, Glosa do wyr. SN z 12.1.2006 r., II CK 341/05, GSP – Prz. Orz. 2008, Nr 1

A. Sylwestrzak, Problematyka dopuszczalności ustanawiania użytkowania na spółdzielczym własnościowym prawie do lokalu, [w:] A. Herbet, J. Misztal-Konecka, P. Zakrzewski (red.), Prawo spółdzielcze. Zagadnienia materialnoprawne i procesowe, Lublin 2017

A. Sylwestrzak, Użytkowanie. Konstrukcja prawna, Warszawa 2013

J. Sysiak, Rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych, Rej. 1994, Nr 12

M. Szaciński, Dziedziczenie posiadania, NP 1966, Nr 7–8

J. Szachułowicz, [w:] Kodeks cywilny. Komentarz, t. I, K. Pietrzykowski (red.), Warszawa 2008

A.Szpunar, Nabycie własności ruchomości od nieuprawnionego, Kraków 1999

A. Szpunar, Nowa ustawa o księgach wieczystych i hipotece, PiP 1983, z. 5

A. Szpunar, Roszczenie o uzgodnienie treści księgi wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym, Rej. 1997, Nr 12

A. Szpunar, Uwagi o rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, PiP 1963, z. 8–9

A. Szpunar, Nabycie własności ruchomości od nieuprawnionego, Kraków 1999

A. Szpunar, Forma umowy o przeniesienie własności nieruchomości, [w:] Księga pamiątkowa dla uczczenia pracy naukowej Kazimierza Przybyłowskiego, Warszawa–Kraków 1964

R. Sztyk, Nowe zasady zrzeczenia się własności nieruchomości, Rej. 2003, Nr 4

R. Sztyk, Zapis windykacyjny jako element reformy prawa spadkowego, Łódzki Biuletyn Notarialny 2011, Nr 1

W. Szydło, [w:] E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz. Wyd. 9, Warszawa 2019

Z. Truszkiewicz, Użytkowanie wieczyste. Zagadnienia konstrukcyjne, Kraków 2006

R. Trzaskowski, Z problematyki stosunków własnościowych na tle art. 49 kodeksu cywilnego, KPP 2001, z. 3

R. Trzaskowski, Korzystanie przez przedsiębiorstwa energetyczne z cudzych nieruchomości, cz. I, Rej. 2003, Nr 11

R. Trzaskowski, Korzystanie przez przedsiębiorstwa energetyczne z cudzych nieruchomości cz. II , Rej. 2003, Nr 12

J. Turłukowski, Zapis windykacyjny. Komentarz, Warszawa 2011

J. Turłukowski, Instytucja zapisu windykacyjnego w prawie polskim, Warszawa 2014

P. Wancke, Ustawa o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów. Komentarz, Warszawa 2018

M. Warciński, Glosa do uchwały SN z  22.5.2013 r. III CZP 18/13, PS 2016, Nr 3

M. Warciński, Służebności gruntowe według kodeksu cywilnego, Warszawa 2013

A. Wąsiewicz, Charakter prawny współwłasności ułamkowej według Kodeksu cywilnego, RPE 1964, z. 4

A. Wąsiewicz, Powstanie, istota i zniesienie współwłasności ułamkowej, Poznań 1965

A. Wąsiewicz, [w:] System prawa cywilnego, W. Czachórski (red.), t. II, Prawo własności i inne prawa rzeczowe, J. Ignatowicz (red.), Warszawa–Wrocław 1977

J. Wasilkowski, Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1963

J. Wasilkowski, Znaczenie wpisu do księgi wieczystej według prawa rzeczowego, PiP 1947, z. 4

J. Wasilkowski, Prawo własności w PRL. Zarys wykładu, Warszawa 1969

E. Wengerek, Postępowanie zabezpieczające i egzekucyjne, t. I, Warszawa 1994

H. Westermann, Lehrbuch des Sachenrechts, Karlsruhe 1953

J. Widło, Rozporządzanie przedsiębiorstwem, Kraków 2002

B. Wierzbowski, Gospodarka nieruchomościami. Podstawy prawne, Warszawa 2015

B. Wierzbowski, Gospodarka nieruchomościami. Podstawy prawne, Warszawa 2010

J. Winiarz, Prawo użytkowania wieczystego, Warszawa 1970

J. Winiarz, Użytkowanie wieczyste, Warszawa 1967

H. Witczak, Charakter prawny wieczystego użytkowania, PS 2001, Nr 11–12

H. Witczak, A. Kawałko, Prawo rzeczowe, Warszawa 2009

H. Witczak, Wygaśnięcie użytkowania wieczystego, Warszawa 2005

G. Wolak, Zasiedzenie służebności gruntowej. Glosa do uchwały składu siedmiu sędziów SN z 9.8.2011 r., III CZP 10/11, PS 2012, Nr 4

G. Wolak, Glosa do uchw. SN z 16.2.2012 r., III CZP 94/11, Rej. 2012, Nr 6

M. Wolff, L. Raiser, Sachenrech, Tübingen 1957

C. Woźniak, Użytkowanie wieczyste, Warszawa 2006

S. Wójcik (red.), Podstawy prawa cywilnego. Prawo rzeczowe, Warszawa 2001

S. Wójcik, Windykacyjna ochrona własności w polskim prawie cywilnym, Warszawa 1965

S. Wójcik, Zasiedzenie jako sposób nabycia praw podmiotowych (znaczenie oraz próba oceny niektórych uregulowań), [w:] J. Błeszyński, J. Rajski (red.), Rozprawy z prawa cywilnego. Księga pamiątkowa dla uczczenia pracy naukowej prof. W. Czachórskiego, Warszawa 1985

S. Wójcik, Z zagadnień rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, PiP 1962, z. 10

S. Wójcik, Zakres rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych, [w:] B. Kordasiewicz, E. Łętowska (red.), Prace z prawa cywilnego. Wydane dla uczczenia pracy naukowej profesora Józefa Stanisława Piątkowskiego, Warszawa–Wrocław 1985

S. Wójcik, [w:] System prawa cywilnego, t. II, Prawo własności inne prawa rzeczowe, J. Ignatowicz (red.), Warszawa–Wrocław 1977

S. Wójcik, Z problematyki międzyczasowej prawa zasiedzenia nieruchomości (w związku z postanowieniem SN z 27.6.2000 r.), PS 2001, Nr 5

S. Wójcik, Czy posiadanie jest dziedziczne?, Księga Pamiątkowa dla uczczenia pracy naukowej Kazimierza Przybyłowskiego, Kraków 1966

S. Wójcik, Stosowanie przepisów prawa zobowiązań w zakresie prawa rzeczowego, [w:] Studia z prawa zobowiązań, Warszawa–Poznań 1979

M. Wrzołek-Romańczuk, Zmiany w ustawie o spółdzielniach mieszkaniowych, Pal. 2003, Nr 1–2

K. Zaradkiewicz, Podstawowe założenia dotyczące propozycji regulacji prawa zabudowy, [w:] Zielona Księga optymalna wizja Kodeksu cywilnego w Rzeczypospolitej Polskiej, Z. Radwański (red.), Warszawa 2006

K. Zaradkiewicz, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz art. 1–44910, Warszawa 2013

K. Zaradkiewicz,[w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny, t. 1, Komentarz art. 1–44910, Warszawa 2008

K. Zaradkiewicz, [w:] K. Pietrzykowski (red.), Kodeks cywilny. T. I. Komentarz. Art. 1–44910, Warszawa 2020

K. Zaradkiewicz, Podstawowe założenia dotyczące propozycji regulacji prawa zabudowy, [w:] Zielona Księga

A. Zbiegień-Turzańska, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks Cywilny. Komentarz, Legalis 2017

A. Zbiegień-Turzańska, Stosowanie ustawy deweloperskiej przez spółdzielnie mieszkaniowe, PS 2014, Nr 1

J. Zębala, [w:] K. Osajda (red.), Tom VI B. Prawo spółdzielcze i mieszkaniowe. Komentarz, Warszawa 2018, kom. do art. 16

B. Ziemianin, Prawo cywilne. Część ogólna, Poznań 2003

B. Ziemianin, Prawo rzeczowe, Kraków 2003

B. Ziemianin, K.A. Dadańska, Prawo rzeczowe, Warszawa 2012

B. Ziemianin, Z. Kuniewicz, Prawo cywilne. Część ogólna, Poznań 2007

B. Ziemianin, E. Kitłowski, Prawo zobowiązań. Część ogólna, Warszawa 2013

M. Zięba, Podmiotowość prawa wspólnot mieszkaniowych, Warszawa 2016

F. Zoll, Pozasądowe sposoby zaspokojenia z przedmiotu zastawu rejestrowego w umowach konsumenckich, PPH 1999, Nr 2

E. Żak, Księgi wieczyste dla spółdzielczych praw do lokalu, MoP 2000, Nr 3

A. Żelazna, Zagospodarowanie wspólnot gruntowych, cz. I, Nieruchomości 2017, Nr  12

A. Żelazna, Zagospodarowanie wspólnot gruntowych, cz. II, Nieruchomości 2018, Nr 1

A. Żelazna, Zagospodarowanie wspólnot gruntowych, cz. III, Nieruchomości 2018, Nr 2

W. Żukowski, Projektowane wprowadzenie zapisu windykacyjnego do polskiego prawa spadkowego, KPP 2010, Nr 4

Ł. Żelechowski, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Legalis 2020

Przedmowa

Oddane do rąk Czytelników kolejne, piąte wydanie podręcznika „Prawo rzeczowe” ma w swoich założeniach stanowić pomoc dydaktyczną dla studentów wydziałów prawa i administracji, aplikantów, jak również dla innych osób zainteresowanych problematyką prawa rzeczowego – studentów administracji, ekonomii, słuchaczy studiów podyplomowych z zakresu obrotu i gospodarki nieruchomościami. Ponadto opracowanie może być wykorzystane przez asystentów i doktorantów podczas przygotowywania i prowadzenia zajęć ze studentami.

Książka podzielona została na 15 odrębnych rozdziałów, obejmujących podstawowe instytucje prawa rzeczowego uregulowane w Księdze drugiej Kodeksu cywilnego oraz w ustawach szczególnych. W każdym rozdziale zamieszczono schematy oraz tabele poglądowe, które uzupełniając wykład od strony graficznej, pozwalają Czytelnikom w sposób przejrzysty i kompleksowy zapoznać się z poszczególnymi instytucjami prawa rzeczowego, a następnie je utrwalić. Książka zawiera również wybrane przez Autorkę praktyczne kazusy dotyczące najistotniejszych zagadnień i instytucji prawa rzeczowego.

W opracowaniu wykorzystano w niezbędnym zakresie piśmiennictwo prawnicze oraz orzecznictwo Sądu Najwyższego.

W podręczniku uwzględniono zmiany stanu prawnego wprowadzone m.in. przez: ustawę z 20.7.2018 r. o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 139 ze zm.), na mocy której doszło z dniem 1.1.2019 r. do przekształcenia prawa użytkowania wieczystego gruntów zabudowanych na cele mieszkaniowe w prawo własności tych gruntów (art. 1 ust. 1), ustawę z 14.5.2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2 (Dz.U. z 2020 r. poz. 875 ze zm.), która z dniem 30.5.2020 r. wprowadziła do KC art. 3871 regulujący umowę przewłaszczenia nieruchomości służącej zaspokojeniu potrzeb mieszkaniowych w celu zabezpieczenia roszczeń wynikających z tej lub innej umowy niezwiązanej bezpośrednio z działalnością gospodarczą lub zawodową, ustawę z 26.4.2019 r. o zmianie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1080) o wyłączeniu zniesienia współwłasności, podziału majątku wspólnego oraz działu spadku spod części rygorów KształUstRolU (w szczególności wymogu posiadania przez nabywcę statusu rolnika indywidualnego), ustawę z 13.6.2019 r. o zmianie ustawy o Krajowym Zasobie Nieruchomości oraz niektórych innych ustaw, która wprowadziła zmiany do WłLokU odnoszące się do zarządu nieruchomością wspólną (Dz.U. z 2019 r. poz. 1309).

Piąte wydanie podręcznika uzupełniono o aktualną literaturę przedmiotu oraz najnowsze orzecznictwo Sądu Najwyższego, Naczelnego Sądu Administracyjnego oraz sądów powszechnych.

Serdeczne podziękowania składam recenzentowi Panu Profesorowi dr. hab. Jackowi Gołaczyńskiemu za rzetelne, trafne i cenne uwagi podczas prac nad ostateczną wersją piątego wydania podręcznika.

W piątym wydaniu uwzględniono stan prawny na 1.9.2020 r.

Dr Katarzyna Anna Dadańska

Szczecin, wrzesień 2020 r.

Rozdział I. Ogólne wiadomości o prawie rzeczowym

Literatura:J. Bieluk, Ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego. Komentarz, Warszawa 2016; R. Budzinowski, [w:] Gutowski, Komentarz, t. I, 2018, art. 553, Nb 22; A. Doliwa, Prawo rzeczowe, Warszawa 2010, s. 1–18; E. Drozd, Numerus clausus praw rzeczowych, [w:] Problemy kodyfikacji prawa cywilnego (Studia i rozprawy), Księga pamiątkowa ku czci Profesora Zbigniewa Radwańskiego, S. Sołtysiński (red.), Poznań 1990; T. Dybowski, Rzecz o stosunku prawnym prawa rzeczowego, PiP 1978, Nr 5, s. 68 i nast.; E. Gniewek, [w:] System Prawa Prywatnego, t. 3, Warszawa 2013, s. 159; E. Gniewek, P. Machnikowski (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2016, s. 295 i nast.; J. Ignatowicz, K. Stefaniuk, Prawo rzeczowe, Warszawa 2003, s. 15–35; W. Katner, [w:] System PrPryw, t. 1, 2012, s. 1229; W. Katner, [w:] System PrPryw, t. 1, Warszawa 2012, s. 1343 i nast.; A. Klein, Elementy stosunku prawnego prawa rzeczowego, Wrocław 1976; E. Kremer, Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3.2.1995 r., PS 1997, Nr 5; J.M. Łukasiewicz, Instytucje prawa rzeczowego. Repetytorium, Warszawa 2016, s. 17–58; P. Machnikowski, [w:] System PrPryw, t. III. Prawo rzeczowe, T. Dybowski (red.), Warszawa 2007, s. 2–69; R. Morek, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2017, Legalis; P. Popardowski, [w:] K. Osajda (red.), Kodeks cywilny. Komentarz, Warszawa 2020, Legalis; S. Rudnicki, Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga druga. Własność i inne prawa rzeczowe, Warszawa 2004; W. Rozwadowski, Posiadanie w prawie polskim na tle prawa rzymskiego, Czasopismo Prawno-Historyczne 1969, t. XLI, z. 2, s. 17–33; A. Stelmachowski, [w:] T. Dybowski, System PrPryw, t. 3, Prawo rzeczowe, Warszawa 2007, s. 92 i nast.; R. Strzelczyk, Prawo obrotu nieruchomościami, Warszawa 2016; J. Wasilkowski, Zarys prawa rzeczowego, Warszawa 1963, s. 7–12; B. Wierzbowski, Gospodarka nieruchomościami. Podstawy prawne, Warszawa 2010, s. 31 i nast.; B. Ziemianin, Prawo rzeczowe, Kraków 2003, s. 19–42; tenże, Prawo cywilne. Część ogólna, Poznań 2003, s. 133–158; B. Ziemianin, K.A. Dadańska, Prawo rzeczowe, Warszawa 2012, s. 17–36.

§ 1. Pojęcie prawa rzeczowego

W literaturze prawniczej termin „prawo rzeczowe” używany jest w dwojakim znaczeniu: przedmiotowym i podmiotowym. Prawo rzeczowe w znaczeniu przedmiotowym oznacza zespół norm prawnych regulujących problematykę własności, użytkowania wieczystego, ograniczonych praw rzeczowych oraz posiadania. Są to normy o charakterze ius cogens. Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym oznacza prawo podmiotowe określonej kategorii, np. własność, użytkowanie wieczyste, użytkowanie czy hipotekę1.

W nauce prawa cywilnego przyjmuje się, że prawem rzeczowym w znaczeniu podmiotowym jest tylko takie prawo cywilne, które spełnia jednocześnie dwa warunki:

1) dotyczy rzeczy,

2) jest prawem bezwzględnym, skutecznym erga omnes.

W świetle tej definicji nie jest prawem rzeczowym takie prawo podmiotowe, które albo nie dotyczy rzeczy, albo nie jest prawem bezwzględnym2.

U podstaw powyższej definicji legł art. 140 KC, który odnosi prawo własności do rzeczy. Należy jednak podkreślić, iż przepisu tego nie można interpretować w oderwaniu od innych przepisów Kodeksu cywilnego oraz przepisów ustaw szczegółowych. Przepisy szczególne wskazują na to, że przedmiotami praw rzeczowych mogą być nie tylko rzeczy, ale również prawa, dobra materialne niebędące rzeczami, dobra niematerialne, czy zespoły rzeczy i praw3.

Do powołanych przepisów szczególnych zaliczamy m.in.: art. 265, 327 KC, art. 65 ust. 2 i 3 ustawy z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 2204), art. 211 ust. 1 i 2 ustawy z 20.7.2017 r. – Prawo wodne (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 310 ze zm.), art. 10 ustawy z 9.6.2011 r. – Prawo geologiczne i górnicze (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1064), art. 2 ustawy z 13.10.1995 r. – Prawo łowieckie (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 67 ze zm.), art. 4 i 5 ustawy z 10.4.1997 r. – Prawo energetyczne (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 833 ze zm.) w zw. z art. 555 KC, art.  64 ustawy z 30.8.1996 r. o komercjalizacji i niektórych uprawnieniach pracowników (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 2181 ze zm.) w zw. z art. 551 i 751 KC.

Jednym z ograniczonych praw rzeczowych jest użytkowanie. Uprawnia ono do używania rzeczy i pobierania z niej pożytków. Jednak art. 265 KC wyraźnie przewiduje, że przedmiotem użytkowania mogą być również prawa np. wierzytelności, prawa z papierów wartościowych, takich jak akcje czy obligacje. Ograniczonym prawem rzeczowym jest również zastaw. Zgodnie z art. 306 § 1 KC przedmiotem zastawu może być rzecz ruchoma. Jednak art. 327 KC stanowi, że przedmiotem zastawu mogą być także prawa, jeżeli są zbywalne, np. wierzytelności, udziały w spółce z o.o., prawa z papierów wartościowych (akcji, obligacji), a więc nie rzeczy w rozumieniu art. 45 KC.

Również przepisy ustawy o księgach wieczystych i hipotece potwierdzają postawioną tezę, że przedmiotem prawa rzeczowego nie musi być rzecz. Hipoteka, co do zasady, ustanowiona być może na nieruchomości (rzeczy), ale także na prawach: użytkowaniu wieczystym,własnościowym spółdzielczym prawie do lokalu, czy wierzytelności zabezpieczonej hipoteką.

Zgodnie z art. 211 ust. 1 PrWod wody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych. Wody zamknięte w zbiornikach stanowią – według nauki prawa cywilnego – rzeczy, natomiast wody niezamknięte w zbiornikach stanowią dobra materialne niebędące rzeczami. W świetle postanowień art. 211 ust. 1 PrWod okazuje się, że przedmiotem prawa rzeczowego może być również dobro materialne niebędące rzeczą. Artykuł 10 PrGeol przewiduje, że złoża węglowodorów, węgla kamiennego, metanu występującego jako kopalina towarzysząca, węgla brunatnego, rud metali, z wyjątkiem darniowych rud żelaza, metali w stanie rodzimym, rud pierwiastków promieniotwórczych, siarki rodzimej, soli kamiennej, soli potasowej, soli potasowo--magnezowej, gipsu i anhydrytu, kamieni szlachetnych, bez względu na miejsce ich występowania, są objęte własnością górniczą. Własnością górniczą są objęte także złoża wód leczniczych, wód termalnych i solanek oraz części górotworu położone poza granicami przestrzennymi nieruchomości gruntowej, w szczególności znajdujące się w granicach obszarów morskich Rzeczypospolitej Polskiej. Prawo własności górniczej przysługuje Skarbowi Państwa. Złoża kopalin niewymienionych powyżej są objęte prawem własności nieruchomości gruntowej. W nauce prawa cywilnego kopaliny nie są traktowane jako rzeczy, ponieważ nie są dobrami samoistnymi. Stają się dobrami samoistnymi po ich odłączeniu ze złóż. Reżim kopalin jest specyficzny. Kopaliny wskazane w art. 10 ust. 1, 2 i 4 PrGeol stanowią własność Skarbu Państwa. Złoża kopalin niewymienionych w art. 10 ust. 1 i 2 PrGeol są objęte prawem własności nieruchomości gruntowej jako jej części składowe. Dopóki nie zostaną odłączone ze złoża, jako części składowe nieruchomości gruntowej, nie mogą być odrębnym przedmiotem własności. Artykuł 2 PrŁow przewiduje, że zwierzęta łowne w stanie wolnym, jako dobro ogólnonarodowe, stanowią własność Skarbu Państwa. W nauce prawa cywilnego zwierzęta nie są rzeczą, lecz dobrami materialnymi niebędącymi rzeczami. Energia jest dobrem niematerialnym i do jej sprzedaży stosuje się przepisy o sprzedaży rzeczy (art. 555 KC). Energię wytwarza, przetwarza, magazynuje, przesyła i dystrybuuje przedsiębiorstwo energetyczne, będące właścicielem energii, którą sprzedaje (zob. art. 4 i 5 PrEnerg).

Nie są również rzeczami zespoły rzeczy i praw jak przedsiębiorstwo czy gospodarstwo rolne (universitatis iuris). Zgodnie z art. 751 KC przedsiębiorstwo może być zbyte, wydzierżawione, oddane w użytkowanie, na podstawie jednej czynności prawnej (art. 552 KC). Przedsiębiorstwo stanowi odrębny przedmiot stosunków cywilnoprawnych. W literaturze wskazuje się na zasadność tworzenia wzorowanego na własności prawa bezwzględnego do przedsiębiorstwa, a nawet dopuszczalność konstruowania pojęcia „własność przedsiębiorstwa”. Własność przedsiębiorstwa jest prawem rzeczowym, mimo że przedsiębiorstwo jako kompleks majątkowy nie jest rzeczą. Gospodarstwo rolne może być przedmiotem własności (współwłasności) w świetle art. 195 i 213 KC. Artykuł 552 KC powinien być tu stosowany per analogiam (zob. też art. 554 KC)4.

W doktrynie wskazano, że termin „własność przedsiębiorstwa” stanowi przejaw pewnej konwencji językowej, nie w pełni skorelowanej z przepisami KC. Skoro bowiem przedsiębiorstwo nie jest rzeczą w znaczeniu techniczno-prawnym, nie może być też przedmiotem własności w znaczeniu ścisłym (art. 140 KC). Przedsiębiorstwo nie może być również przedmiotem rei vindicatio. Ochrona windykacyjna może dotyczyć tylko rzeczy oznaczonych indywidualnie – składników przedsiębiorstwa. Zob. wyr. SN z 27.3.2000 r., III CKN 633/98, Legalis oraz wyr. SN z 21.10.2010 r., IV CSK 118/10, MoP 2011, Nr 19, s. 1055. Orzeczenia te poddano w literaturze krytyce (B.Ziemianin, Prawo, s. 24).

Prawo rzeczowe jest prawem podmiotowym bezwzględnym, skutecznym wobec wszystkich. Oznacza to, że właściciel może żądać respektowania jego uprawnień przez wszystkie osoby. Inaczej niż na przykład dzierżawca, którego prawo podmiotowe jest skuteczne tylko wobec drugiej strony stosunku prawnego5.

W polskim prawie cywilnym to ustawa decyduje, czy dane prawo podmiotowe jest prawem bezwzględnym czy względnym. Strony natomiast mają w niektórych przypadkach prawo wyboru między prawem bezwzględnym a prawem względnym. Grunt rolny może być np. oddany w dzierżawę albo użytkowanie6.

Schemat 1. Cechy praw rzeczowych

§ 2. Przedmioty praw rzeczowych

I. Uwagi ogólne

W świetle powyższych ustaleń należy stwierdzić, że przedmiotami praw rzeczowych mogą być w szczególności: rzeczy, ciecze i gazy, kopaliny, zwierzęta, energia, przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne. Jako przedmioty stosunków cywilnoprawnych są one omawiane w ramach wykładu z części ogólnej prawa cywilnego. Z uwagi jednak na podstawowe znaczenie tych instytucji w prawie rzeczowym zostaną teraz omówione kolejno.

Schemat 2. Przedmioty praw rzeczowych

II. Pojęcie rzeczy

Zgodnie z art. 45 KC rzeczami w rozumieniu tego kodeksu są tylko przedmioty materialne. Jest to definicja legalna. Bardziej rozbudowana jest definicja doktrynalna, według której rzeczami są materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że w stosunkach społeczno-gospodarczych mogą być traktowane jako dobro samoistne7.

Podstawowymi cechami rzeczy jest to, że stanowią przedmioty materialne oraz, że zostały wyodrębnione z przyrody. W świetle powyższej definicji nie będzie rzeczą np. utwór literacki, z uwagi na brak materialnego charakteru, czy np. kopaliny, ciecze, gazy – ze względu na brak wyodrębnienia z przyrody. Te ostatnie staną się rzeczami po ich wyodrębnieniu – zamknięciu w zbiornikach (ciecze), czy odłączeniu (wydobyciu) od złoża (kopaliny). Szczególnym rodzajem rzeczy są przedmioty materialne wyłączone z obrotu prawnego – komórki, tkanki, narządy ludzkie pochodzące ze zwłok lub żywego człowieka. Zgodnie z ustawą z 1.7.2005 r. o pobieraniu, przechowywaniu i przeszczepianiu komórek, tkanek i narządów (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1405 ze zm.) zakazany jest nie tylko obrót nimi, ale także czynności przygotowawcze w postaci rozpowszechniania ogłoszeń o odpłatnym zbyciu, nabyciu lub o pośredniczeniu w odpłatnym zbyciu lub nabyciu komórek, tkanek i narządów w celu ich przeszczepienia. Za pobrane od dawcy komórki, tkanki lub narządy nie można żądać ani przyjmować zapłaty, innej korzyści majątkowej lub korzyści osobistej (art. 3 ust. 1 PrzeszczepyU)8.

Schemat 3. Definicja rzeczy

Nie są rzeczami zespoły rzeczy i praw: przedsiębiorstwo, gospodarstwo rolne, spadek. Ponadto nie występuje w polskim prawie cywilnym pojęcie rzeczy zbiorowej (universitas rerum), to jest takiej całości, na którą składają się rzeczy tego samego rodzaju, np. książki w bibliotece. Przedmiotem własności albo ograniczonego prawa rzeczowego może być zatem określona rzecz takiego zbioru (np. określona książka), a nie cały zbiór, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

III. Klasyfikacja rzeczy

Podstawowym podziałem rzeczy jest podział na nieruchomości i ruchomości. Nieruchomościami są: części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności (art. 46 § 1 KC).

Wyróżnia się zatem trzyrodzaje nieruchomości: gruntowe, budynkowe i lokalowe. Grunty są zawsze nieruchomościami, natomiast budynki trwale z gruntem związane i części takich budynków są odrębnymi nieruchomościami wówczas, gdy przepisy szczególne tak stanowią. W innym przypadku stanowią części składowe gruntu (art. 48 KC).

Współczesne pojęcie nieruchomości opiera się na koncepcji res immobiles wypracowanej przez prawo rzymskie w ustawie XII Tablic, rozumianej jako grunt i wszystko to, co jest z nim trwale związane. To właśnie z tej koncepcji wyrosła zasada „superficies solo cedit”, według której własność gruntu rozciągała ową superficies, przez którą rozumiano wszystko to, co było z gruntem związane. Wzniesiony na cudzym gruncie budynek przypadał ex lege właścicielowi gruntu, bez względu na wysokość poniesionych nań nakładów oraz relację do wartości gruntu. Koncepcja ta uległa z biegiem lat dalszemu poszerzeniu na zasadę „dominus soli est dominus coeli et inferorum” (czyli, że własność gruntu rozciąga się także na jego podziemie i znajdujący się nad nim słup powietrza), co wyrażano nieraz jako „usque ad sidera, usque ad inferos” („aż do gwiazd i aż do piekieł”). Koncepcje te zostały przyjęte przez większość ustawodawstw europejskich. Art. 517 Kodeksu Napoleona stanowił, że grunty i budynki są z natury swej nieruchomością, zaś w myśl art. 522 KN własność ziemi pociąga za sobą własność powierzchni i wnętrza. Podobną regulację zawierał kodeks cywilny austriacki, który w § 291 wyróżniał rzeczy ruchome i nieruchome, zaś w § 293 przewidywał, że rzeczami nieruchomymi są te, które nie mogą być przeniesione bez uszkodzenia ich istoty. Według § 297 KCA nieruchomościami były również wzniesione na gruncie domy i zabudowania wraz z kolumną powietrza w linii prostopadłej do ziemi. Kodeks cywilny niemiecki nie miał definicji legalnej nieruchomości, ale przewidywał w § 94, że rzeczy trwale z gruntem złączone stanowią jego istotne części składowe. Zaliczał do nich budynki oraz nieodłączone od ziemi płody gruntu. Art. 387 X Tomu Zwodu Praw Rosyjskich wymieniał jako przynależności gruntu m.in.: budynki, dwory, młyny, przewozy, groble, rzeki, jeziora i stawy. Przepisy rosyjskie przewidywały możliwość oddzielenia własności budynku od własności gruntu w przypadku posadowienia na gruncie dzierżawnym. Ponadto budynki nabyte do rozbiórki, bez prawa nabywcy do korzystania z gruntu, traktowano jako ruchomości – Dekret z 11.10.1946 r. Prawo rzeczowe uznawał za nieruchomości części powierzchni ziemskiej, stanowiące odrębny przedmiot własności. Koncepcja ta została przyjęta następnie w Kodeksie cywilnym9.

Grunty dzielą się na rolnicze i nierolnicze. Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są takie grunty, które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w zakresie produkcji roślinnej, zwierzęcej, ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Kryterium wyodrębniającym nieruchomość rolną z punktu widzenia Kodeksu cywilnego jest sposób jej wykorzystywania. Nie jest przy tym konieczne rzeczywiste prowadzenie działalności wytwórczej w rolnictwie, lecz wystarczy możliwość takiego wykorzystania. O zakwalifikowaniu jakiejś nieruchomości do kategorii nieruchomości rolnych decydują więc właściwości gruntu. Powinny być takie, aby grunt mógł być wykorzystywany do działalności wytwórczej w rolnictwie. Można powiedzieć, że określony układ stosunków faktycznych powinien rozstrzygać o kwalifikacji danej nieruchomości jako nieruchomości rolnej. Sytuacja ulega komplikacji, gdyż stosunki te różnie się kształtują w odniesieniu do poszczególnych fragmentów nieruchomości gruntowej. W takiej sytuacji należy ustalić funkcję dominującą i na jej podstawie dokonać określonej kwalifikacji. Istotne znaczenie ma również rodzaj użytku ujawnione w ewidencji gruntów i budynków10.

Definicję nieruchomości rolnej zawiera także ustawa z 11.4.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1362 ze zm.). W myśl art. 2 pkt 1 tej ustawy przez pojęcie nieruchomości rolnej należy rozumieć nieruchomość rolną w rozumieniu KC, z wyłączeniem nieruchomości położonych na obszarach przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne. Obie przytoczone definicje mają istotne znaczenie na gruncie KC, gdyż do nieruchomości rolnych, które odpowiadają definicji zawartej w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego, w sprawach dotyczących np. zasiedzenia, zniesienia współwłasności należy uwzględniać także przepisy tej ustawy (zob. np. art. 172 § 3 i art. 210 § 2 KC).

Pozostałe grunty to grunty nierolnicze. Obydwa rodzaje gruntów poddane są odrębnym reżimom prawnym (zob. w szczególności ustawy z: 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 65 ze zm.; 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa, tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 396 ze zm.; 3.2.1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych, tekst jedn. Dz.U. z 2017 r. poz. 1161; 11.4.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, tekst jedn. Dz.U. z 2019 r. poz. 1362 ze zm.).

Artykuł 3 OchrGruntU określa podstawowe kierunki ochrony gruntów rolnych i leśnych – przez ograniczanie przeznaczania gruntów rolnych i leśnych na cele nierolnicze i nieleśne oraz obowiązek rekultywacji jako istotny kierunek ochrony gruntów (zob. E. Kremer, Ustawa o ochronie gruntów rolnych i leśnych z 3.2.1995 r., PS 1997, Nr 5, s. 37).

Zgodnie z art. 46 § 1 KC gruntem jest część powierzchni ziemskiej. Zgodnie z art. 143 KC własność gruntu rozciąga się także na przestrzeń nad i pod powierzchnią ziemi, w granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu. Oznacza to, że właściciel nie będzie mógł sprzeciwić się korzystaniu z tej przestrzeni przez inne podmioty, w granicach obowiązującego prawa11.

Zasada superficies solo cedit zakłada, że wszystko to, co znajduje się na gruncie, stanowi własność właściciela gruntu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Wyrazem tej zasady jest art. 48 KC, który przewiduje, że budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania stanowią części składowe gruntu, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

W świetle art. 46 § 1 KC wyróżnić można budynki trwale z gruntem związane i takie, które nie są trwale z gruntem związane. Pierwsze mogą stanowić odrębne nieruchomości na mocy przepisów szczególnych (art. 235, 272, 279 KC) albo części składowe gruntu, drugie są ruchomościami (zob. schemat 4).

Części budynków (lokale) mogą stanowić odrębne nieruchomości na mocy przepisów szczególnych12.

Kolejnym podziałem rzeczy jest podział na rzeczy oznaczone co do tożsamości i rzeczy oznaczone co do gatunku.Podział ten jest istotny z punktu widzenia wielu przepisów Kodeksu cywilnego, w szczególności art. 155 KC (zob. schemat 5).

Rzeczy oznaczone co do tożsamości to rzeczy oznaczone indywidualnie (np. obraz E. Muncha, Krzyk), rzeczy oznaczone co do gatunku to rzeczy oznaczone rodzajowo (np. tona pszenicy, skrzynka chleba typu „Wiejski”, partia słoików z dżemem truskawkowym).

Zgodnie z art. 155 KC umowy sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inne umowy zobowiązujące do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenoszą własność rzeczy na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej, lub gdy strony umówiły się inaczej. Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonych co do gatunku (oraz rzeczy przyszłych) potrzebne jest przeniesienie ich posiadania.

Co do zasady, własność rzeczy co do tożsamości oznaczonej przechodzi więc na nabywcę solo consensu, na mocy samej umowy między stronami. Jest to czynność prawna konsensualna. Do przeniesienia własności rzeczy oznaczonych co do gatunku oraz rzeczy przyszłych nie wystarcza zawarcie samej umowy między stronami, potrzebne jest jeszcze przeniesienie posiadania rzeczy. Jest to więc czynność prawna realna. Co do przeniesienia posiadania zob. art. 348–351 KC.

Schemat 4. Klasyfikacja rzeczy (I)

Schemat 5. Klasyfikacja rzeczy (II)

IV. Części składowe rzeczy, przynależności, pożytki

Zgodnie z art. 47 KC częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączonego. Część składowa rzeczy nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych. Przedmioty połączone z rzeczą tylko dla przemijającego użytku nie stanowią jej części składowych13.

Przykład: Częścią składową roweru jest np. koło, częścią składową biurka – szuflada itd.

Schemat 6. Część składowa rzeczy

Części składowe nieruchomości gruntowej określa art. 48 KC przewidując, iż z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.W myśl art. 191 KC własność nieruchomości rozciąga się na rzecz ruchomą, która została połączona z nieruchomością w taki sposób, że stała się jej częścią składową. Rzecz ruchoma, która stała się częścią składową nieruchomości, nie może być odrębnym przedmiotem własności i innych praw rzeczowych (art. 47 § 1 KC). A zatem dotychczasowy właściciel rzeczy ruchomej traci jej własność, a własność nieruchomości rozciąga się na połączoną z nią rzecz ruchomą. Zasada ta dotyczy zarówno połączenia rzeczy ruchomej z nieruchomością gruntową, jak i z budynkową oraz lokalową (art. 46 § 1 KC). Wypadek połączenia rzeczy ruchomej z gruntem określa się właśnie jako zasadę superficies solo cedit, która oznacza, że wszystko, co zostało z gruntem stale związane, dzieli los prawny tego gruntu. Skutek przewidziany w komentowanym przepisie następuje niezależnie od tego, jaka jest wartość rzeczy połączonej, kto dokonał połączenia (właściciel nieruchomości czy rzeczy ruchomej, czy też osoba trzecia), czy połączenie zostało dokonane w dobrej czy w złej wierze, czy jest rezultatem działania człowieka, czy sił przyrody. Połączenie rzeczy ruchomej z nieruchomością pociągają za sobą potrzebę rozliczeń między właścicielem nieruchomości a dotychczasowym właścicielem rzeczy ruchomej. Jeżeli nic innego nie wynika z łączącego strony stosunku prawnego, stosuje się przepisy art. 224–231 KC o rozliczeniach pomiędzy właścicielem a posiadaczem; art. 405 i nast. KC o bezpodstawnym wzbogaceniu oraz art. 415 i nast. KC o naprawieniu szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym. Zob. rozdział IV § 22.

W sposób szczególny ustawodawca uregulował status prawny urządzeń przesyłowych, czyli urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej oraz innych urządzeń podobnych. Uznał mianowicie, że urządzenia przesyłowe nie należą do części składowych nieruchomości, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa (art. 49 § 1 KC w zw. z art. 551 KC). W takiej sytuacji osoba, która poniosła koszty budowy urządzeń przesyłowych i jest ich właścicielem, może żądać, aby przedsiębiorca, który przyłączył urządzenia do swojej sieci, nabył ich własność za odpowiednim wynagrodzeniem, chyba że w umowie strony postanowiły inaczej. Z żądaniem przeniesienia własności tych urządzeń może wystąpić także przedsiębiorca (art. 49 § 2 KC)14.

Wejście urządzenia w skład przedsiębiorstwa jest kwestią faktu, co oznacza, że z chwilą przyłączenia urządzenia do sieci, która należy do przedsiębiorstwa, urządzenie to przestaje być częścią składową nieruchomości, stając się składnikiem przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym w rozumieniu art. 551 KC (nie zaś „częścią składową przedsiębiorstwa”, gdyż Kodeks cywilny nie zna takiego pojęcia), co jednak nie wpływa na kwestie własnościowe15.

Przywołana uchwała Sądu Najwyższego, choć zapadła w poprzednim stanie prawnym, zachowała aktualność również obecnie. Właściciel nie traci praw do urządzeń służących do doprowadzania lub odprowadzania płynów, pary, gazu, energii elektrycznej lub innych podobnych urządzeń, znajdujących się na jego gruncie przez to, że zostały one połączone z siecią przedsiębiorstwa. O tytule prawnym do urządzeń przesyłowych decydować powinna umowa zawarta pomiędzy ich właścicielem a przedsiębiorcą przesyłowym. Przedsiębiorcy przesyłowemu może przysługiwać bowiem inny niż własność tytuł prawny do tych urządzeń (ograniczone prawo rzeczowe, prawo obligacyjne). W braku porozumienia roszczenie o przeniesienie własności urządzeń przesyłowych realizowane może być na drodze sądowej zarówno przez właściciela, jak i przez przedsiębiorcę (art. 49 § 2 KC). Natomiast z art. 49 § 1 KC wynika, że urządzenie przesyłowe, z chwilą przyłączenia go do sieci przedsiębiorstwa, przestaje być częścią składową nieruchomości, a staje się rzeczą ruchomą16.

Zgodnie z art. 50 KCza części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością (np. służebności gruntowe).

Zob. schemat 7.

Schemat 7. Części składowe nieruchomości gruntowej

Przynależnością jest rzecz ruchoma, samoistna, potrzebna do korzystania z rzeczy głównej, zgodnie z jej przeznaczeniem, pozostająca z nią w faktycznym związku, odpowiadającym temu celowi, stanowiąca własność właściciela rzeczy głównej. Przynależność nie traci takiego charakteru przez przemijające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną (art. 51 KC).

Zob. schemat 8.

Przykład: Rzeczą główną będzie rower, a przynależnością pompka do roweru.

Schemat 8. Przynależność

Czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną obejmuje także przynależność, chyba że strony umówiły się inaczej albo, gdy przepis szczególny stanowi inaczej (zob. art. 52 KC).

Rzecz może przynosić pożytki. Artykuł 53 KC wyróżnia pożytki rzeczy naturalne i cywilne. Pożytkami naturalnymi rzeczy są jej płody i inne odłączone od niej części składowe, jeżeli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy, np. zboże zebrane z pola, zerwane owoce itd. Pożytkami cywilnymi rzeczy są dochody, jakie rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz z umowy najmu, czynsz dzierżawny).

Zob. schemat 9.

V. Pozostałe przedmioty praw rzeczowych

Ciecze i gazy zamknięte w zbiornikach stanowią rzeczy, niezamknięte w zbiornikach – są dobrami materialnymi niebędącymi rzeczami, do których mają zastosowanie przepisy ustawy – Prawo wodne i ustawy – Prawo geologiczne i górnicze.

Zgodnie z art. 211 PrWodwody stanowią własność Skarbu Państwa, innych osób prawnych albo osób fizycznych. Wody morza terytorialnego, morskie wody wewnętrzne wraz z morskimi wodami wewnętrznymi Zatoki Gdańskiej, śródlądowe wody powierzchniowe płynące oraz wody podziemne stanowią własność Skarbu Państwa. Wody stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego są wodami publicznymi. Śródlądowe wody stojące, woda w rowie oraz woda w stawie, który nie jest napełniany w ramach usług wodnych, ale wyłącznie wodami opadowymi lub roztopowymi lub wodami gruntowymi, znajdujące się w granicach nieruchomości gruntowej stanowią własność właściciela tej nieruchomości (art. 214 PrWod). Ryby oraz inne organizmy żyjące w wodzie stanowią jej pożytki, do pobierania których jest uprawniony właściciel wód (art. 263 ust. 1 PrWod).

Schemat 9. Pożytki – rodzaje

Do kopalin zaliczamy m.in.: gaz ziemny, ropę naftową, węgiel kamienny, sól kamienną, kamienie szlachetne.Złoża kopalin nie są rzeczami w rozumieniu Kodeksu cywilnego z uwagi na brak wyodrębnienia ich z przyrody. Są natomiast rzeczami minerały wydobyte ze złóż. Do kopalin stosuje się przepisy ustawy – Prawo geologiczne i górnicze.

Zwierzęta dzielą się na łowne i gospodarskie. Zwierzęta łowne w stanie wolnym, jako dobro ogólnonarodowe, stanowią własność Skarbu Państwa (art. 2 PrŁow).Zwierzęta nie są rzeczami, gdyż mają zdolność poruszania się i odczuwania cierpienia. Stanowi o tym wyraźnie art. 1 ust. 1 ustawy z 21.8.1997 r. o ochronie zwierząt (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 638), który przewiduje, że zwierzę, jako istota żyjąca, zdolna do odczuwania cierpienia, nie jest rzeczą. Człowiek jest mu winien poszanowanie, ochronę i opiekę. W sprawach nieuregulowanych w ustawie do zwierząt stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące rzeczy (art. 1 ust. 2 ZwierzętaU).

Energia stanowi dobro niematerialne. W Kodeksie cywilnym regulacje dotyczące energii znalazły się w dwóch przepisach – art. 435 i 555. Pierwszy z powołanych przepisów wymienia pewne postaci energii, utożsamiając ją z siłami przyrody (para, gaz, elektryczność, paliwa płynne). Drugi – nakazuje stosować do sprzedaży energii przepisy o sprzedaży rzeczy. Energia może być przedmiotem praw rzeczowych, gdyż podlega pomiarom i wycenie pieniężnej (zob. też art. 4 i 5 PrEnerg).

Przedsiębiorstwo może być rozpatrywane w trzech znaczeniach: przedmiotowym, podmiotowym i funkcjonalnym.

Schemat 10. Pojęcie przedsiębiorstwa

W znaczeniu przedmiotowym przedsiębiorstwo stanowi zorganizowany kompleks majątkowy służący do prowadzenia zawodowej działalności gospodarczej w celach zarobkowych. Ustawową definicję przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym określa art. 551 KC. Zgodnie z nią przedsiębiorstwo jest zorganizowanym zespołem składników niematerialnych i materialnych przeznaczonym do prowadzenia działalności gospodarczej.

Obejmuje ono w szczególności:

1) oznaczenie indywidualizujące przedsiębiorstwo lub jego wyodrębnione części (nazwa przedsiębiorstwa),

2) własność nieruchomości lub ruchomości, w tym urządzeń, materiałów, towarów i wyrobów oraz inne prawa rzeczowe do nieruchomości lub ruchomości,

3) prawa wynikające z umów najmu i dzierżawy nieruchomości lub ruchomości oraz prawa do korzystania z nieruchomości lub ruchomości wynikające z innych stosunków prawnych,

4) wierzytelności, prawa z papierów wartościowych i środki pieniężne,

5) koncesje, licencje i zezwolenia,

6) patenty i inne prawa własności przemysłowej,

7) majątkowe prawa autorskie i majątkowe prawa pokrewne,

8) tajemnice przedsiębiorstwa,

9) księgi i dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Czynność prawna mająca za przedmiot przedsiębiorstwo obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, chyba że co innego wynika z treści czynności prawnej albo z przepisów szczególnych (art. 552 KC). Cytowana konstrukcja pozwala przenieść na nabywcę wszystko to co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, a więc również prawa niezbywalne (np. firmę, użytkowanie).

Zgodnie z art. 751 KC zbycie lub wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania powinno być dokonane w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Zbycie przedsiębiorstwa należącego do osoby wpisanej do rejestru powinno być wpisane do rejestru. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w wypadku wydzierżawienia przedsiębiorstwa lub ustanowienia na nim użytkowania.

Powyższe regulacje nie uchybiają przepisom o formie czynności prawnych dotyczących nieruchomości (zob. art. 158 KC), co oznacza, że jeżeli w skład przedsiębiorstwa wchodzi nieruchomość, do jego zbycia wymagana jest forma aktu notarialnego pod rygorem nieważności.

Zob. schemat 1117.

Schemat 11. Pojęcie przedsiębiorstwa w znaczeniu przedmiotowym

Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego (art. 553 KC).

Definicję gospodarstwa rolnego zawiera także ustawa o kształtowaniu ustroju rolnego. W myśl tej ustawy za „gospodarstwo rolne” należy rozumieć gospodarstwo rolne w rozumieniu Kodeksu cywilnego, w którym powierzchnia nieruchomości rolnej jest nie mniejsza niż 1 ha (art. 2 pkt 2 KształUstRolU). Definicja ta ma istotne znaczenie w sprawach o zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego. Stosownie do art. 213 § 2 KC przyznanie przez sąd gospodarstwa rolnego w rozumieniu przepisów KształUstRolU może nastąpić jedynie przy uwzględnieniu przepisów tej ustawy. Oznacza to, że nabywcą gospodarstwa może być – co do zasady – jedynie rolnik indywidualny, a inne osoby jedynie wówczas, gdy uzyskają na to zgodę Dyrektora Generalnego Krajowego Ośrodka Wsparcia Rolnictwa. Nadto, Krajowemu Ośrodkowi Wsparcia Rolnictwa przysługuje – na zasadach określonych bliżej KsztUstrRolU – prawo pierwokupu gospodarstwa rolnego18.

Schemat 12. Definicja gospodarstwa rolnego w rozumienieniu KC i KsztłtUstrRolU

Do gospodarstwa rolnego art. 552 KC powinien być stosowany w drodze analogii19. Potwierdza to przepis art. 554