Odpowiedzialność stron umowy na gruncie Konwencji Wiedeńskiej o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów ebook

Zagadnienia wstępne

1

14

Rozdział 1

W pierwszym rozdziale przedstawione zostały informacje pozwalające na przybliżenie charakteru Konwencji Naro-dów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprze-daży towarów (dalej konwencja wiedeńska lub CISG). Poszczególne podrozdziały przedstawiają genezę powsta-nia tego aktu prawnego, a także pozwolą wskazać na jego zna-czenie w handlu międzynarodowym. W rozdziale tym zawarty został również cel stawiany sobie przez twórców konwencji, a także zakres regulacji oraz obszar jej działania w prawie międzynarodowym.

Konwencja wiedeńska jako międzynarodowy akt prawny regulujący sprzedaż towarów

Konwencja wiedeńska wprowadzona została w ramach har-monizacji międzynarodowych umów handlowych. Dotyczy ona głównie materialno prawnych przepisów do umów sprze-daży ruchomości, zawieranych przez podmioty profesjonalne, które w ramach prowadzonej działalności chcą zapewnić sobie bezpieczeństwo transakcji prowadzonych na międzynaro-dową skalę. A o jej sukcesie można mówić z racji państw, które ratyfikowały tą konwencję i zostały jej stroną. Obecnie szacuje się, że około 3/4 wszystkich transakcji handlowych dokonywanych na arenie międzynarodowej korzysta z dobro-dziejstwa przepisów zawartych w konwencji38. Akt ten został sporządzony 11 kwietnia 1980 roku we Wiedniu przez co nazy-

15

Rozdział 1

wany jest Konwencją Wiedeńską i mylnie może oznaczać czę-sto inny akt prawny, który również nazywany jest w tożsamy sposób. Konwencja wiedeńska utworzona została przez UN-CITRAL, będącą Komisją Międzynarodowego Praw Handlo-wego ONZ i stworzoną w celu ujednolicenia przepisów mię-dzynarodowego prawa handlowego.

Z rozwojem międzynarodowego handlu pojawiły się pro-blemy związane ze spójnością przepisów w momencie, gdy umowa łącząca strony nie odnosiła się w pełnym wymiarze do wszystkich aspektów istotnych na płaszczyźnie popraw-nie wykonanej umowy. Brak aktu prawnego chroniącego in-teresy pokrzywdzonych powodował większe ryzyko i brak stabilności stosunków zawieranych na arenie międzynaro-dowej. To, że konwencja stanowi jeden z najważniejszych międzynarodowych aktów prawnych stanowi jej znaczący wpływ na kształtowanie prawa w państwach na całym świe-cie. Konwencja stanowiła inspirację dla reformatorów pra-wa w państwach Skandynawskich oraz państwach we wschod-niej europie. Wpłynęła na zmianę niemieckiego kodeksu BGB, a także oddziaływała poza znane nam europejskie systemy prawne, przez zainicjowanie do ustanowienia w Chinach no-wego kodeksu prawa zobowiązań39. Chiny poprzez podpisanie i wdrożenie CISG do swojego systemu prawnego zaczęły sto-sować jej zapisy, które w następstwie wykorzystane zostały jako podstawa do stworzenia chińskiego prawa zobowiązań.

16

Rozdział 1

Przede wszystkim skorzystano z zasady autonomii stron, try-bu ofertowego zawierania umów, przejścia ryzyka czy też wy-mogu formy pisemnej w przypadku zawierania kontraktów40. Daleko jednak nie należy szukać, ponieważ w polskim kodek-sie cywilnym konwencja również wpłynęła na ujednolicenie odpowiedzialności za wady rzeczy sprzedanej41. Obecnie przepisy konwencji wiedeńskiej ratyfikowały 94 państwa [stan na dzień 1 kwietnia 2022 r. - uwaga D.O.] na całym świecie, co stanowi o jej ogromnym sukcesie. Jednakże nie wszystkie państwa ratyfikowały przepisy konwencji w pełnym jej za-kresie42. W Unii Europejskiej przepisy konwencji obowiązują w niemal wszystkich państwach, a nawet te państwa któ-re nie chciały stać się stroną konwencji zostały zmuszone do jej wdrożenia, przez zmiany poczynione w prawie unijnym na wzór norm konwencyjnych43. Miarą sukcesu konwencji wie-deńskiej jest liczba krajów, które postanowiły ją ratyfikować i wdrożyć do swojego porządku prawnego.

Cel konwencji

Głównym celem konwencji wiedeńskiej było ujednolicenie neutralnego zbioru przepisów stosowanych w obrocie handlo-wym pomiędzy przedsiębiorcami z różnych państw, stanowią-

17

Rozdział 1

cych zasady oderwane od przepisów poszczególnych krajów, lecz korzystających z dotychczasowego dorobku prawa mię-dzynarodowego44. Ujednolicenie prawa ułatwi przedsiębiorcą pochodzącym z różnych państw prowadzenie handlu między-narodowego. Ponad to konwencja ma służyć jako instrument rozwoju międzynarodowego handlu, gdzie żadna ze stron nie jest uprzywilejowana pod względem traktowania45. Podsta-wowy cel konwencji zawarty został w jej preambule.

Zakres regulacji

Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzyna-rodowej sprzedaży towarów reguluje wyłącznie przesłan-ki zawiązania umowy sprzedaży, a także zawiera przepisy dotyczące obowiązków stron w umowie sprzedaży46. Przepisy konwencji wiedeńskiej regulują nie tylko umowy sprzedaży towarów, ale również znane nam z polskich przepisów umowy spełniające przesłanki umowy o dzieło lub umowy dostawy. W przepisie z art. 3 CISG mowa o umowie posiadającej ta-kie cechy, gdzie w przypadku umowy dostawy towarów jest ona traktowana jako umowa sprzedaży. Konwencja nie regu-luje natomiast sprzedaży określonych towarów, bądź w okre-ślony sposób, co zostało wymienione enumeratywnie w art.

18

Rozdział 1

2 CISG. W konwencji wiedeńskiej znajdziemy również środ-ki ochrony prawnej pozwalające stronom kontraktu zminima-lizować ryzyko międzynarodowego handlu. Przepisy konwen-cji nie regulują ważności umowy lub jej postanowień, ani też jej skutków na przeniesienie własności sprzedawanych towa-rów. Wąska regulacja przepisów dotyczących zawarcia umowy w części II, a także sprzedaży towarów w części III, a zarazem pomijających kazuistyczne przypadki stanowi jedną z przy-czyn ogromnego sukcesu tego aktu prawnego47. Mniejszy zakres regulacji pozwolił na wprowadzenie konwencji wiedeń-skiej w wielu państwach na całym świecie, co istotne przepi-sy wykorzystane zostały zarówno w państwach korzystają-cych z systemu prawa zwyczajowego, a także w państwach opartych na prawie kontynentalnym. Przedmiotowy zakres regulacji przepisów konwencji dotyczy umowy sprzedaży towarów z pewnymi wyłączeniami, które zostały unormowane w artykułach 2-5 CISG. Struktura konwencji pozwoliła więc na znalezienie porozumienia dla obu systemów prawnych, dzięki czemu tak często strony decydują się na jej wyko-rzystanie. Wąski zakres regulacji z konwencji wiedeńskiej prowadzi do korzystania ze zwyczaju, bądź wcześniejszych praktyk, które strony między sobą stosowały48. Co do prze-pisów, które nie są uregulowane konieczne jest zastosowa-nie przepisów prawa krajowego jednej ze stron, jest to więc

19

Rozdział 1

również wada tej konwencji49. Brak uniwersalności oraz nie-spójność w niektórych aspektach objętych zakresem regula-cji konwencji przyczynia się do tego, że podmioty korzysta-jące z dobrodziejstwa jej przepisów zmuszone są poszukiwać również innych źródeł prawa, często krajowego50. Istotnym jest podkreślenie, że przepisy konwencji nie regulują sprze-daży konsumenckiej, jednakże jej wpływ na regulacje pra-wa konsumenckiego w europie są bardzo zauważalne51. W literaturze zaznaczono, że pomimo wyłączenia przepi-sów konwencji do sprzedaży konsumenckiej, jej regulacje mogą mieć zastosowanie w określonych przypadkach. Przepis z art. 2 CISG wskazuje na wyłączenia zastosowania konwen-cji w stosunku do umów sprzedaży o określonych znamio-nach. W sytuacji, gdy sprzedawca nie wie oraz w rozsądnych okolicznościach nie powinien był wiedzieć, że kupujący na-bywa rzecz do osobistego użytku, a także w momencie gdy sprzedawca sam występuje w roli konsumenta, możliwym jest skorzystanie z przepisów konwencji do sprzedaży kon-sumenckiej. Sprzedający nie ma obowiązku weryfikacji rze-czywistego celu zakupu towaru przez nabywcę52.

20

Rozdział 1

Podmioty będące stronami konwencji

Konwencję wiedeńską zgodnie z art. 1 stosuje się w umowach między kontrahentami mającymi siedziby handlowe w różnych państwach, które przyjęły przepisy konwencji w sytuacji, gdy oba państwa są podmiotami konwencyjnymi. Fakt umiejsco-wienia siedzib handlowych w różnych państwach musi być stroną kontraktu wiadomy, co powinno wynikać z oświadczeń złożonych przez strony, odpowiednik zapisów w umowie lub też stosunków występujących pomiędzy stronami53. Nie bę-dzie natomiast stanowiło wyłączenia zastosowania przepi-sów CISG to, że strony umowy nie wiedziały, iż państwa ich siedzib handlowych są stronami konwencji, co prowadzić będzie do jej zastosowania54. Konwencja wiedeńska będzie miała bezpośrednie zastosowanie dla określonej umowy sprzedaży jeżeli dojdzie do zawarcia umowy sprzedaży zgod-nego z zapisami konwencji, jeżeli umowa będzie miała charak-ter międzynarodowy, a także gdy nie dojdzie do wyłączeń z art. 2 CISG55. W sytuacji gdy jedno z państw, w którym podmiot ma swoją siedzibę handlową, nie jest państwem o określonym związku z konwencją, to przepisy konwencji stosuje się wtedy, gdy normy prawa prywatnego międzynarodowego nakażą je

21

Rozdział 1

stosować56. Oznacza to, że przepisy te mogą również zostać użyte w momencie, gdy tylko jedno z państw jest stroną kon-wencji i ją ratyfikowało, a prywatne prawo międzynarodowe wskazuje na prawo tego państwa, jako właściwego do stoso-wania przy danym kontrakcie. Mowa jest wtedy o pośrednim zastosowaniu konwencji wiedeńskiej57. Strony mają jednak dowolność przy konstruowaniu umowy, a co za tym idzie mogą wyłączyć zastosowanie jej przepisów w kontrakcie58.

Charakterystyka zobowiązań wynikająca z treści konwencji

Konwencja wiedeńska jako wielostronna umowa międzynaro-dowa miała na celu ujednolicić regulacje dotyczące między-narodowego obrotu handlowego. Unifikacja prawa prowadzić miała do eliminacji konfliktów występujących w przypadku ko-rzystania z przepisów różnych państw59. Jako prawo ujedno-licone, można było z niej skorzystać wyłącznie w sytuacjach, gdy stosunek prawny zawierał określony element międzyna-rodowy60. Udało się to wyłącznie w zakresie materii omawia-nej w podrozdziale Zakres regulacji(s.21) niniejszej pracy. Istotnym jest by podkreślić, że zastosowanie prawa jednolite-go w określonym zakresie usuwa potrzebę korzystania z norm

22

Rozdział 1

prawa krajowego. A sukces w ujednoliceniu prawa meryto-rycznego powoduje, że strony nie muszą korzystać z norm kolizyjnych by móc określić prawo właściwe dla wskazanej materii61. Jako norma merytoryczna jednolitego prawa regulu-jąca materię z elementem obcym, konwencja nie zawiera norm kolizyjnych, ponieważ bezpośrednio reguluje stosunki, któ-rych dotyczy62.

Statut pomocniczy konwencji o umowach między-narodowej sprzedaży towarów

W międzynarodowym obrocie towarów ustalenie prawa wła-ściwego dla umowy sprzedaży, w momencie braku wybo-ru prawa przez strony jest istotne dla zapewnienia bezpie-czeństwa stosunku prawnego łączącego strony. Statutem pomocniczym określimy prawo normujące kwestie nieuregulo-wane w ujednoliconych przepisach merytorycznych konwencji. Statut pomocniczy zostaje określony za pomocą właściwych norm kolizyjnych63. Strony mają możliwość wyboru prawa kra-ju niekonwencyjnego, które będzie stanowiło statut pomoc-niczy dla określonych regulacji64. Mają również możliwość

23

Rozdział 1

wyłączenia zastosowania konwencji co do części lub cało-ści przepisów zgodnie z art. 6 CISG, jednakże uprawnienie to jest ograniczone do kwestii uregulowanych prawem jed-nolitym tej konwencji65. W międzynarodowym handlu stosuje się różne przepisy będące źródłem dla powstałych stosun-ków prawnych. W polskim porządku prawnym stosowana jest obecnie ustawa PrPrywM, która wskazuje na przepisy mające zastosowanie w zakresie umów międzynarodowych. W za-kresie zobowiązań umownych w międzynarodowych spra-wach cywilnych pierwszeństwo będzie miało rozporządzenie RZYM 1 o czym stanowi w art. 28 PrPrywM. Kwestie dotyczące sprzedaży międzynarodowej towarów będących ruchomościa-mi, z uwagi na podkreślaną funkcję ujednolicenia i harmoni-zacji prawa unormowane zostały w konwencji wiedeńskiej, która we wskazanym zakresie reguluje te umowy. W sytu-acji, gdyby nie udało się określić przesłanek pozwalających na skorzystanie z określonego prawa obcego, to zgodnie z art. 10 PrPrywM zastosowanie będzie miało prawo najści-ślej związane z tym stosunkiem prawnym66. W momencie gdy, konwencja wiedeńska nie reguluje swoim zasięgiem pewnej materii, a państwa-strony umowy międzynarodowej podlegają pod rozporządzenie RZYM 1, to korzystając z właściwych norm kolizyjnych strony powinny poszukiwać pomocnicze-

24

Rozdział 1

go statutu kontraktowego za pomocą przepisów tego roz-porządzenia67.

W konwencji znajdują się kwestie z zakresu zawarcia umo-wy sprzedaży oraz obowiązki stron wraz z środkami ochro-ny prawnej poszkodowanego. Wszystkie pozostałe kwestie nieznajdujące się w regulacjach CISG, podlegać będą pod prawo właściwe po zastosowaniu określonych norm kolizyj-nych. Konwencja wiedeńska nie jest aktem wyczerpującym i co do zasady nie reguluje postanowień dotyczących waż-ności umowy, skutków konwencji dotyczących własności to-warów, a także odpowiedzialności sprzedającego za utratę zdrowia lub śmierć, spowodowanej przez towar o czym sta-nowi art. 5 CISG.

Międzynarodowy charakter umowy sprzedaży na gruncie konwencji wiedeńskiej odznacza się wyłącznie przez kryte-rium podmiotowe. Zgodnie z art. 1 konwencja będzie mia-ła zastosowanie w stosunku do podmiotów mających miejsce siedziby handlowej w różnych państwach, chyba że strony dokonały wyboru innego prawa jako właściwego dla ich umo-wy. Mowa jest zarówno o osobach prawnych jak i o osobach fizycznych. W przypadku międzynarodowej umowy sprzedaży towarów, jej międzynarodowy charakter bada się dla stwier-dzenia, czy dana umowa będzie podlegała pod ujednolicone przepisy konwencji wiedeńskiej. W przypadku gdyby stro-

25

Rozdział 1

na nie posiadała siedziby handlowej, zastosowanie będzie miał art. 10 lit. b CISG wskazujący na miejsce zwykłego po-bytu strony. Brak wystąpienia międzynarodowego charakte-ru umowy zgodnego z przepisami konwencji, nie będzie stano-wił o jej międzynarodowości względem zastosowania innych przepisów lub kolizyjnego wyboru prawa68.

Konwencja wiedeńska nie stanowi aktu wyczerpującego, po-nieważ nie zawiera wielu kwestii z materii dotyczącej zobo-wiązań, przez co strony zmuszone są określić przepisy będące źródłem brakującej regulacji za pomocą statutu pomocni-czego. CISG zawiera luki m.in. w zakresie przepisów doty-czących wad oświadczenia woli. W przepisie z art. 8 CISG prawodawca skupił się na rozwiązaniu dotyczącym czynno-ści prawnej pozornej. Brak jest natomiast regulacji dotyczą-cych pozostałych wad oświadczenia woli, co zgodnie z art. 4 lit. a) CISG podlegało będzie pod normy prawa krajowego69. W konwencji wiedeńskiej brak jest zarówno przepisów nor-mujących wady oświadczeń woli, będących elementem wpły-wającym na ważność umowy, a także regulacji dotyczących formy oraz treści umowy, czy też zdolności stron. Z powo-du braku właściwych przepisów, strony powinny skorzystać z właściwych norm kolizyjnych70. Konwencja wiedeńska nie za-wiera również regulacji, gdzie strony zmuszone są do sięgnię-

26

Rozdział 1

cia do statutu pomocniczego w zakresie materii dotyczącej: „[…] zawarcie umowy przez przedstawiciela, problemy zwią-zane z korzystaniem z wzorców umownych, cesję praw z kon-traktu, przelew wierzytelności i przejęcie długu, uznanie rosz-czenia, potrącenie, skuteczność umowy wobec osób trzecich, na przykład dopuszczalność nadania jej charakteru umowy na rzecz osoby trzeciej, wykonanie umowy przez osobę trzecią, poręczenie, odpowiedzialność solidarną strony, dopuszczal-ność i ważność kar umownych, zastrzeżenie prawa odkupu lub pierwokupu, przedawnienie, kwestie proceduralne, hardship, culpa in contrahendo.”71. Inną kwestią, w zakresie której kon-wencja posiada luki jest kwestia skutku przeniesienia wła-sności. Zgodnie z art. 30 konwencji sprzedawca ma za obo-wiązek przenieść własność towaru na kupującego, jednakże sama kwestia sposobu przeniesienia własności w umowie nie została w konwencji wyszczególniona. Bierze się tu pod uwagę prawo państwa położenia rzeczy i wpływają one bez-pośrednio na to, czy ta umowa będzie umową konsensualną, czy też umową realną. Kwestie te zaliczane są do statutu rze-czowego. Zarówno przesłanki jak i sposób przeniesienia wła-sności rzeczy, nieuregulowane w przepisach konwencji pod-legały będą prawu krajowemu co wynika z art. 41 PrPrywM72. Konwencja nie reguluje również waluty płatności za towar. W przypadku braku wyboru prawa, strony muszą określić statut kontraktowy umowy. Nie da się całkowicie wyłączyć od-

27

Rozdział 1

działywania prawa państwa, w którym ma miejsce wykonanie umowy73. Do statutu pomocniczego konwencji można również zaliczyć kwestie regulujące wysokość oprocentowania w in-stytucji odsetek. Zarówno przy zastosowaniu podejścia jed-nolitego jak i stosowania prawa krajowego kwestia wysoko-ści oprocentowania stanowi problem dla prawników na całym świecie. W przypadku zastosowania jednolitej koncep-cji co wynika z samego przepisu z art. 78 CISG najważniej-szym elementem branym pod uwagę przez doktrynę przy jej ustalaniu powinna być waluta kontraktu, ponieważ nieza-leżnie od prawa miejsca siedziby dłużnika lub wierzyciela, to zastosowana waluta będzie miała największy ekonomiczny wpływ na wymiar oprocentowania. Rezultatem ustalania naj-lepszego rozwiązania jest propozycja Rady Nadzorczej CISG, która wskazuje na prawo państwa siedziby wierzyciela, jako właściwego przy ustalaniu wysokości oprocentowania. Jest to nadal kwestia sporna, co widoczne jest w orzecznic-twie stosowanym w różnych państwach, dlatego też różne państwa-strony konwencji, opowiadają się za różnymi roz-wiązaniami i zarówno prawo związane z walutą kontraktu jak i prawo miejsca siedziby wierzyciela są rozwiązaniami, które mogą być brane pod uwagę przy poszukiwaniu prawa wła-ściwego74.