Niemiecki generał wojsk pancernych. Pamiętnik Hermanna Balcka ebook

Wstęp

Choć w trak­cie II wojny świa­to­wej Niemcy wy­dały wielu wy­jąt­kowo uzdol­nio­nych do­wód­ców wojsk pan­cer­nych, mało który z nich od­niósł wię­cej suk­ce­sów i wy­ka­zał się więk­szym ta­len­tem niż Her­mann Balck[1].

Carlo D’Este

Her­mann Balck był praw­do­po­dob­nie naj­bły­sko­tliw­szym spo­śród do­wód­ców po­lo­wych po obu stro­nach II wojny świa­to­wej[2].

Fre­eman Dy­son

Hermann nieznany

W dniu za­koń­cze­nia II wojny świa­to­wej, 8 maja 1945 roku, ge­ne­rał Her­mann Balck sta­wił się przed ge­ne­ra­łem ma­jo­rem Ho­race’em McBride’em, do­wódcą ame­ry­kań­skiej 80. Dy­wi­zji Pie­choty, w mia­steczku Kirch­dorf w Au­strii. Balck przy­był tam, by omó­wić ka­pi­tu­la­cję nie­miec­kiej 6. Ar­mii. Był zde­ter­mi­no­wany pod­dać się si­łom ame­ry­kań­skim, po­nie­waż chciał uchro­nić swo­ich pod­wład­nych przed ra­dziecką nie­wolą. Tak za­koń­czyła się ka­riera wy­bit­nego do­wódcy wojsk pan­cer­nych, choć jego na­zwi­sko nic nie mó­wiło McBride’owi ani jego zwy­cię­skim żoł­nie­rzom i ża­den z nich nie wie­dział, jak ważną po­sta­cią był ich je­niec. 

Balck za­pi­sał się w hi­sto­rii jako je­den z naj­lep­szych do­wód­ców wojsk pan­cer­nych pod­czas sto­czo­nych kilka lat wcze­śniej bi­tew nad rzeką Czir – se­rii de­spe­rac­kich starć na mroź­nych ste­pach po­łu­dnio­wej Ro­sji pod­czas ka­ta­stro­fal­nej kam­pa­nii sta­lin­gradz­kiej. 8 grud­nia 1942 roku do­wo­dzona przez niego 11. Dy­wi­zja Pan­cerna uni­ce­stwiła ra­dziecki 1. Kor­pus Pan­cerny pod Sow­cho­zem nr 79, nisz­cząc 53 czołgi nie­przy­ja­ciela. Ty­dzień póź­niej, ma­jąc do dys­po­zy­cji tylko 25 spraw­nych czoł­gów, Balck ude­rzył na ra­dziecki przy­czó­łek przy miej­sco­wo­ści Niż­niaja Ka­li­nowka i wy­eli­mi­no­wał 65 wro­gich czoł­gów przy stra­cie za­le­d­wie trzech wła­snych.

Dzięki nie­sa­mo­wi­tym suk­ce­som nad rzeką Czir Balck za­słu­że­nie zy­skał w We­hr­mach­cie re­pu­ta­cję do­wódcy, który kie­ro­wał swo­imi jed­nost­kami z pierw­szej li­nii i od­no­sił zwy­cię­stwa w walce z prze­wa­ża­ją­cymi si­łami wroga. W uzna­niu jego śmia­łego stylu kie­ro­wa­nia woj­skami nie­miec­kie na­czelne do­wódz­two przy­znało mu pre­sti­żowy Krzyż Ry­cer­ski Krzyża Że­la­znego z Li­śćmi Dębu, Mie­czami i Bry­lan­tami, który pod­czas II wojny świa­to­wej oprócz Balcka otrzy­mało za­le­d­wie 26 Niem­ców. Ge­ne­rał He­in­rich Ga­edcke, który słu­żył pod Balc­kiem na fron­cie wschod­nim, za­pa­mię­tał go jako „wzo­ro­wego do­wódcę po­lo­wego” o „bły­sko­tli­wych, nie­kon­wen­cjo­nal­nych po­my­słach i in­spi­ra­cjach”[3].

Mimo spek­ta­ku­lar­nej ka­riery woj­sko­wej po za­koń­cze­niu wojny Balck po­zo­sta­wał mało znaną po­sta­cią. W prze­ci­wień­stwie do Er­wina Rom­mla, He­inza Gu­de­riana czy Eri­cha von Man­ste­ina, któ­rzy już za­wsze będą po­strze­gani jako le­gen­darni nie­mieccy do­wódcy, Her­mann Balck w znacz­nej mie­rze po­padł w za­po­mnie­nie. Jego na­zwi­ska „wy­raź­nie bra­kuje na li­ście naj­sku­tecz­niej­szych ge­ne­ra­łów”[4], jak traf­nie za­uwa­żył hi­sto­ryk Carlo D’Este. Po­dob­nie Da­vid Za­becki do­szedł do wnio­sku, że Balck jest „naj­lep­szym nie­miec­kim ge­ne­ra­łem, o któ­rym nikt ni­gdy nie sły­szał”[5].

Hermann Balck (Zbiory autora)

Balck po­zo­staje nie­znany w kra­jach an­glo­ję­zycz­nych mię­dzy in­nymi dla­tego, że więk­szość wojny spę­dził na fron­cie wschod­nim, gdzie wsła­wił się udzia­łem w star­ciach, o któ­rych więk­szość miesz­kań­ców Za­chodu nie sły­szała – bi­twie o Ki­jów w 1943 roku, bi­twach o Tar­no­pol i Ko­wel w 1944 roku oraz ob­lę­że­niu Bu­da­pesztu w 1945 roku. Z Ame­ry­ka­nami wal­czył tylko dwa razy, pod Sa­lerno po alianc­kim lą­do­wa­niu we Wło­szech w 1943 roku i w nieco za­po­mnia­nej kam­pa­nii w Lo­ta­ryn­gii w 1944 roku, gdzie zmie­rzył się z ge­ne­ra­łem Geo­rge’em S. Pat­to­nem.

Sam Balck po za­koń­cze­niu wojny uni­kał roz­głosu. W trak­cie po­bytu w ame­ry­kań­skiej nie­woli od­mó­wił udziału w pra­cach pro­wa­dzo­nych przez Hi­sto­ri­cal Di­vi­sion[6] Ar­mii Sta­nów Zjed­no­czo­nych, choć wielu by­łych nie­miec­kich ge­ne­ra­łów wy­ko­rzy­stało tę oka­zję do pod­bu­do­wa­nia swo­jej re­nomy. Po zwol­nie­niu w 1947 roku Balck pra­co­wał w ma­ga­zy­nie, by utrzy­mać ro­dzinę, i nie po­dej­mo­wał żad­nych prób roz­sła­wie­nia swo­ich wo­jen­nych do­ko­nań. Kiedy inni we­te­rani We­hr­machtu spi­sy­wali swoje pa­mięt­niki – Wspo­mnie­nia żoł­nie­rza Gu­de­riana oraz Stra­cone zwy­cię­stwa Man­ste­ina stały się be­st­sel­le­rami i za­pew­niły au­to­rom po­wo­jenną sławę – Balck za­cho­wał mil­cze­nie.

Her­mann Balck zo­stał wspo­mniany w za­le­d­wie kilku pu­bli­ka­cjach wy­da­nych krótko po za­koń­cze­niu wojny, a wiele z nich przed­sta­wiało go w nie­ko­rzyst­nym świe­tle. W The Lor­ra­ine Cam­pa­ign[7] z 1950 roku Hugh Cole nie­spra­wie­dli­wie opi­sał go jako „żar­li­wego na­zi­stę (…) zna­nego z aro­ganc­kiego i bez­względ­nego po­dej­ścia do pod­wład­nych” i bę­dą­cego „ty­pem do­wódcy, który nie­za­wod­nie bu­dził u Hi­tlera za­ufa­nie”[8]. Ame­ry­kań­ski au­tor uznał Balcka za „opty­mi­stę (…) skłon­nego do oce­nia­nia sy­tu­acji zbyt po­zy­tyw­nie, gdy oko­licz­no­ści nie na­pa­wały opty­mi­zmem”[9]. Z ko­lei w wy­da­nej w 1952 roku The Strug­gle for Eu­rope[10] Che­ster Wil­mot, który ewi­dent­nie czer­pał z pracy Hugh Cole’a, stwier­dził po pro­stu:

Ko­mendę [nad Grupą Ar­mii G] po­wie­rzono ge­ne­ra­łowi Her­man­nowi Balc­kowi, do­świad­czo­nemu do­wódcy pan­cer­nemu, który sły­nął z opty­mi­zmu i bez­względ­nej agre­syw­no­ści. Ta de­cy­zja nie spodo­bała się von Rund­sted­towi, po­nie­waż Balck nie miał do­świad­cze­nia w dzia­ła­niach prze­ciwko woj­skom za­chod­nich alian­tów. Jed­nak zda­niem Hi­tlera była to bez wąt­pie­nia za­leta[11].

W rze­czy­wi­sto­ści Balck wal­czył z za­chod­nimi alian­tami we Fran­cji w 1940 roku, w Gre­cji w 1941 roku i we Wło­szech w 1943 roku. Mimo ta­kich po­mó­wień, jak wy­żej cy­to­wane, jego dzie­dzic­two zo­stało po­woli na­gło­śnione i od­kła­mane. Pro­ces ten za­po­cząt­ko­wał Frie­drich von Mel­len­thin, który jako ofi­cer sztabu głów­nego kie­ro­wał od­dzia­łami ope­ra­cyj­nym i wy­wia­dow­czym w Afri­ka­korps Rom­mla, a po­tem zo­stał sze­fem sztabu Balcka w 48. Kor­pu­sie Pan­cer­nym wal­czą­cym na fron­cie wschod­nim. Po woj­nie Mel­len­thin na­pi­sał Bi­twy pan­cerne We­hr­machtu (wy­dane w 1956 roku), które stały się be­st­sel­le­rem. W książce tej bro­nił re­pu­ta­cji Balcka i sta­rał się spro­sto­wać in­for­ma­cje z wcze­śniej­szych ty­tu­łów. „Ża­łuję, że w swo­jej nie­tu­zin­ko­wej pracy ]The Strug­gle for Eu­rope Che­ster Wil­mot su­ge­ro­wał się opi­nią na te­mat cech Balcka za­wartą w ofi­cjal­nej pu­bli­ka­cji ame­ry­kań­skich sił zbroj­nych, The Lor­ra­ine Cam­pa­ign, gdzie Balck zo­stał przed­sta­wiony jako awan­tur­ni­czy służ­bi­sta”[12]. Mel­len­thin dał od­pór ta­kim opi­niom i prze­ciw­sta­wił im wła­sną: „Je­śli Man­stein był naj­więk­szym nie­miec­kim stra­te­giem w trak­cie II wojny świa­to­wej, moim zda­niem ist­nieją mocne ar­gu­menty prze­ma­wia­jące za tym, by uznać Balcka za na­szego naj­lep­szego do­wódcę po­lo­wego”[13]. Co wię­cej, Mel­len­thin prze­ko­nał też Balcka do prze­rwa­nia dłu­giego po­wo­jen­nego mil­cze­nia.

Po po­nie­sie­niu dru­zgo­cą­cej klę­ski w dżun­glach Wiet­namu ame­ry­kań­ska ar­mia chciała prze­pro­wa­dzić re­or­ga­ni­za­cję i po­now­nie sku­pić się na swo­jej tra­dy­cyj­nej roli z cza­sów zim­nej wojny, czyli na obro­nie NATO przed spo­dzie­waną ra­dziecką in­wa­zją na Eu­ropę Za­chod­nią. Mu­siała jed­nak zna­leźć od­po­wiedź na py­ta­nie, jak wal­czyć z Ar­mią Czer­woną i od­nieść zwy­cię­stwo po­mimo ol­brzy­miej prze­wagi li­czeb­nej wroga. W po­szu­ki­wa­niu roz­wią­za­nia tego pro­blemu do­wódz­two ba­dało ope­ra­cje We­hr­machtu na fron­cie wschod­nim. Mel­len­thin i Balck otrzy­mali za­pro­sze­nie do Sta­nów Zjed­no­czo­nych, gdzie zo­stali kon­sul­tan­tami woj­sko­wymi i na prze­ło­mie lat sie­dem­dzie­sią­tych i osiem­dzie­sią­tych XX wieku uczest­ni­czyli w sym­po­zjach, kon­fe­ren­cjach oraz grach wo­jen­nych. Ame­ry­ka­nie byli za­chwy­ceni opi­sami starć, które Balck sto­czył na wscho­dzie. Ge­ne­rał Wil­liam E. De­Puy, kie­ru­jący Tra­ining and Do­ctrine Com­mand[14], uznał go za „naj­lep­szego do­wódcę dy­wi­zji w nie­miec­kiej ar­mii”[15]. Rady Balcka miały zna­czący wpływ na opra­co­waną przez Ar­mię Sta­nów Zjed­no­czo­nych kon­cep­cję „bi­twy po­wietrzno-lą­do­wej”, która sta­nowi pod­stawę za­chod­niej dok­tryny woj­sko­wej do dnia dzi­siej­szego.

W trak­cie współ­pracy z ame­ry­kań­skimi si­łami zbroj­nymi Balck zy­skał re­pu­ta­cję po­rów­ny­walną z Sun Zi. Ofi­ce­ro­wie chęt­nie cy­to­wali z czcią jego mak­symy w ba­da­niach aka­de­mic­kich i cza­so­pi­smach mi­li­tar­nych. Ty­po­wym przy­kła­dem mogą być po­niż­sze słowa pod­puł­kow­nika Do­uglasa Pry­era po­cho­dzące z „Mi­li­tary Re­view”:

Moltke za­dbał o to, by edu­ka­cja, szko­le­nie i kul­tura woj­skowa stale wspie­rały zde­cen­tra­li­zo­waną struk­turę do­wo­dze­nia. Uczel­nie za­pew­niały szcze­gó­łowe wy­kształ­ce­nie z za­kresu tak­tyki także młod­szym ofi­ce­rom i pod­ofi­ce­rom. (…) Znacz­nie póź­niej uczest­ni­czący w II woj­nie świa­to­wej ge­ne­rał Her­mann Balck po­wie­dział: „Po­le­ga­li­śmy na 100-let­niej tra­dy­cji, we­dług któ­rej w kry­tycz­nym mo­men­cie do­wódca niż­szej rangi zna­jący ogólną sy­tu­ację może od­po­wie­dzial­nie dzia­łać i re­ago­wać. Kła­dli­śmy ol­brzymi na­cisk na nie­za­leż­ność dzia­łań pod­wład­nych, na­wet pod­czas ćwi­czeń w cza­sie po­koju”[16].

Gdy Balck zy­skał kul­towy sta­tus w ame­ry­kań­skich sfe­rach woj­sko­wych, w Staff Col­lege ar­mii za­częto uczyć stu­den­tów, że jego dzia­ła­nia na czele 11. Dy­wi­zji Pan­cer­nej pod­czas bi­tew nad rzeką Czir sta­no­wiły wzór mi­li­tar­nej per­fek­cji[17].

Od 1914 do 1945 roku Balck za­pi­sy­wał swoje prze­my­śle­nia w dzien­niku, który póź­niej stał się pod­stawą jego wspo­mnień wy­da­nych w 1981 roku pod ty­tu­łem Ord­nung im Chaos. Książka ma­luje ob­raz wy­soce pro­fe­sjo­nal­nego żoł­nie­rza dba­ją­cego o swoją pry­wat­ność. Tekst za­wiera je­dy­nie drobne alu­zje do ży­cia oso­bi­stego au­tora i brak w nim ja­kich­kol­wiek wzmia­nek o dzie­ciach Balcka aż do opisu kam­pa­nii we Fran­cji w 1940 roku, gdy ofi­cer spo­tkał swo­jego syna Frie­dri­cha-Wil­helma, rów­nież słu­żą­cego w woj­skach lą­do­wych. Na­wet w ta­kiej sy­tu­acji Balck sku­pił się wy­łącz­nie na brze­mie­niu zwią­za­nym z obec­no­ścią wła­snego dziecka w łań­cu­chu do­wo­dze­nia. Jak przy­stało na tak po­wścią­gliwą po­stać, w swo­ich wspo­mnie­niach Balck na­po­mknął o żo­nie tylko raz, we frag­men­cie po­świę­co­nym wspól­nemu wy­jaz­dowi do Sło­wa­cji w cza­sie prze­pustki w 1943 roku.

Do­ko­na­nia Balcka zy­skały na­le­żyte uzna­nie w krę­gach woj­sko­wych, a póź­niej po­świę­cono im także sporo uwagi w po­pu­lar­nych pu­bli­ka­cjach, ta­kich jak Hi­tler’s Pan­zers Den­nisa Sho­wal­tera, Pan­zer­krieg Pe­tera McCar­thy’ego i Mike’a Sy­rona czy The War in the West Ja­mesa Hol­landa. Po­nie­waż Her­mann Balck prze­stał być po­sta­cią za­po­mnianą, nad­szedł czas, by przed­sta­wić tego nie­zwy­kłego do­wódcę wojsk pan­cer­nych szer­szej pu­blice.

Hermann w wojsku

Ma­thilde Balck uro­dziła Her­manna 7 grud­nia 1893 roku w Lang­fuh­rze[18], dziel­nicy Gdań­ska, który le­żał wów­czas w Pru­sach Wschod­nich. Ro­dzina Balc­ków miała skan­dy­naw­skie ko­rze­nie: w 1120 roku wy­emi­gro­wała ze Szwe­cji do Fin­lan­dii, a po woj­nie trzy­dzie­sto­let­niej ta część, z któ­rej wy­wo­dził się Her­mann, osie­dliła się w Niem­czech nad dol­nym bie­giem Łaby. Jego bez­po­średni przod­ko­wie byli za­słu­żo­nymi woj­sko­wymi. Pra­dzia­dek prze­niósł się do An­glii i słu­żył w trak­cie wo­jen na­po­le­oń­skich jako ofi­cer w Kró­lew­skim Le­gio­nie Nie­miec­kim oraz w szta­bie Wel­ling­tona. Georg Balck, dzia­dek Her­manna, rów­nież wy­emi­gro­wał do An­glii, gdzie zo­stał ofi­ce­rem w 93. Pułku Gó­rali Szkoc­kich. Słu­żył w nim do czasu, gdy utra­cił wzrok w In­diach Za­chod­nich. Ro­dzinna tra­dy­cja walki za Wielką Bry­ta­nię za­koń­czyła się wraz z wy­bu­chem I wojny świa­to­wej, w trak­cie któ­rej oj­ciec Her­manna, ge­ne­rał po­rucz­nik Wil­liam Balck, do­wo­dził 51. Dy­wi­zją Re­zerwy i zdo­był Pour le Mérite (tak zwa­nego Nie­bie­skiego Maksa), naj­wyż­szy wów­czas or­der woj­skowy.

Po po­rażce Nie­miec Wil­liam Balck na­pi­sał En­twic­klung der Tak­tik im We­lt­kriege[19] – rze­telny opis nie­daw­nych do­świad­czeń nie­miec­kich wojsk. An­giel­skie tłu­ma­cze­nie tej książki było uży­wane przez ar­mię Sta­nów Zjed­no­czo­nych jako pod­ręcz­nik. Balck wspo­mi­nał, że jego oj­ciec „był ostat­nim wiel­kim teo­re­ty­kiem tak­tyki w ar­mii ce­sa­rza”, który prze­ka­zał mu „roz­le­głą wie­dzę mi­li­tarną i ogólną”[20]. Co waż­niej­sze, jego wy­bitny oj­ciec na­uczył go ro­zu­mieć zwy­kłych lu­dzi i za­szcze­pił w nim po­stę­powe po­glądy spo­łeczne:

By­łem wy­cho­wy­wany i kształ­cony na woj­sko­wego. Ale oj­ciec na­uczył mnie cze­goś jesz­cze, co było znacz­nie waż­niej­sze – dzięki niemu do­kład­nie ro­zu­mia­łem sze­re­go­wych żoł­nie­rzy i po­zna­łem błędy na­szej klasy spo­łecz­nej[21].

W re­zul­ta­cie Balck do­brze znał na­turę swo­ich pod­wład­nych, a pod­czas do­wo­dze­nia nimi kie­ro­wał się sil­nym po­czu­ciem spra­wie­dli­wo­ści.

Pod­czas I wojny świa­to­wej młody Her­mann Balck uczest­ni­czył w wal­kach na fron­cie za­chod­nim, wschod­nim, wło­skim i bał­kań­skim. W 1913 roku zo­stał pod­cho­rą­żym w 10. Ba­ta­lio­nie Je­grów sta­cjo­nu­ją­cym w mie­ście Go­slar, a w lu­tym 1914 roku roz­po­czął na­ukę w Szkole Wo­jen­nej w Ha­no­we­rze. Na po­czątku sierp­nia tego sa­mego roku, już po roz­po­czę­ciu wojny świa­to­wej, Balck zo­stał awan­so­wany na pod­po­rucz­nika. Chrzest bo­jowy prze­szedł 8 sierp­nia 1941 roku, do­wo­dząc jed­nym z plu­to­nów 10. Ba­ta­lionu Je­grów pod­czas ataku na ze­spół for­ty­fi­ka­cji wo­kół bel­gij­skiego Li­ège:

W mia­steczku na­tra­fi­li­śmy na pierw­sze zwłoki bel­gij­skich rol­ni­ków, drob­nych lu­dzi z twa­rzami wy­krzy­wio­nymi w gry­ma­sach gniewu i stra­chu. Wo­kół bie­gało by­dło, które stra­ciło wła­ści­cieli. Kilka ko­biet ku­liło się przy reszt­kach do­bytku z pustką w oczach. Tak wy­glą­dała na­sza pierw­sza stycz­ność z wojną[22].

Póź­niej Balck wal­czył na fron­cie za­chod­nim z Fran­cu­zami i Bry­tyj­czy­kami. Pod­czas star­cia w Fon­ta­ine-au-Pire po­znał ważną za­sadę, którą kie­ro­wał się przez resztę swo­jej ka­riery woj­sko­wej: „Po­myślny atak jest mniej kosz­towny od nie­uda­nej obrony”[23]. Z ko­lei pod Ie­per Balck oso­bi­ście do­świad­czył bru­tal­no­ści wojny:

Gdy roz­le­gły się strzały, do­wo­dzący 2. kom­pa­nią ka­pi­tan Radtke padł obok mnie. Kula prze­szyła jego serce. Ja zo­sta­łem ranny w lewe bio­dro. Po­tkną­łem się i upa­dłem tuż przed An­gli­kiem, który mnie tra­fił. Zdo­ła­łem za­bić go strza­łem z pi­sto­letu, gdy prze­ła­do­wy­wał ka­ra­bin[24].

Nim rok 1914 do­biegł końca, Balck ob­jął funk­cję ad­iu­tanta w 10. Ba­ta­lio­nie Je­grów i prze­żył po­strzały w prawe ra­mię, lewe ucho oraz plecy, a także tra­fie­nie odłam­kiem gra­natu w bio­dro. W uzna­niu jego od­wagi ar­mia od­zna­czyła go Krzy­żami Że­la­znymi I i II klasy.

W 1915 roku Balck zo­stał prze­nie­siony do 22. Re­zer­wo­wego Ba­ta­lionu Je­grów, w któ­rym do­wo­dził 4. kom­pa­nią pod­czas starć w Pol­sce, Ser­bii i Ro­sji. W trak­cie bru­tal­nych walk oko­po­wych w po­bliżu Piń­ska prze­szedł ko­lejną cenną lek­cję, która za­sad­ni­czo wpły­nęła na jego póź­niej­szy styl do­wo­dze­nia:

Choć w trak­cie dnia było spo­koj­nie, nocą mię­dzy oko­pami to­czyły się za­żarte boje. Ro­sja­nie ko­rzy­stali z naj­róż­niej­szych sztu­czek, mię­dzy in­nymi zwo­dzili nas przy uży­ciu gło­śni­ków albo prze­pro­wa­dzali ci­che, nie­spo­dzie­wane ataki z na­szych ty­łów. Dba­nie o czuj­ność wła­snych żoł­nie­rzy by­wało trudne. Po­tra­fili być na­iw­nie nie­ostrożni. Gdy do­cho­dziło do róż­nych in­cy­den­tów, za­wsze sta­ra­łem się być we wła­ści­wym miej­scu i nie­rzadko uda­wało mi się za­po­biec naj­gor­szemu[25].

Już na wcze­snym eta­pie swo­jej ka­riery woj­sko­wej Balck zro­zu­miał, że do­wódca po­wi­nien prze­by­wać z przodu po­śród swo­ich żoł­nie­rzy, po­nie­waż tylko obec­ność w klu­czo­wym miej­scu po­zwa­lała zy­skać pełną świa­do­mość sy­tu­acji i wy­ko­rzy­stać nada­rza­jące się oka­zje. Choć zo­stał ra­niony odłam­kami w pra­wie ra­mię, po­zo­stał ze swoją kom­pa­nią. Po ob­ję­ciu do­wódz­twa nad Jagd­kom­mando (grupą do za­dań spe­cjal­nych) z 5. Dy­wi­zji Ka­wa­le­rii Balck prze­pro­wa­dził liczne rajdy za ro­syj­skimi li­niami, w tym kil­ku­ty­go­dniowy pa­trol przez Ba­gna Piń­skie.

W 1916 roku Balck po­wró­cił do 10. Ba­ta­lionu Je­grów, gdzie kie­ro­wał kom­pa­nią ka­ra­bi­nów ma­szy­no­wych. Po opusz­cze­niu frontu wschod­niego wal­czył w gó­rach Ru­mu­nii. Gdy wojna prze­dłu­żyła się na rok 1917, wraz ze swo­imi pod­wład­nymi uczest­ni­czył w wal­kach we wło­skich Al­pach, gdzie jego od­dział sta­no­wił część Al­pen­korps, for­ma­cji wiel­ko­ści dy­wi­zji. W trak­cie tych zma­gań od­niósł rany po­strza­łowe w klatkę pier­siową, lewe ra­mię i obie dło­nie. Przy in­nej oka­zji zo­stał po­strze­lony z wło­skiego ka­ra­binu ma­szy­no­wego w klatkę pier­siową i oba ra­miona, lecz mimo to na­stęp­nego dnia, z obiema rę­kami w tem­bla­kach, wró­cił na front.

W ostat­nim roku wojny Balck na wła­sną prośbę ob­jął do­wo­dze­nie nad 4. kom­pa­nią 10. Ba­ta­lionu Je­grów, choć wie­dział, że po­przed­nich 12 ofi­ce­rów kie­ru­ją­cych tym od­dzia­łem zgi­nęło. Na czele tej kom­pa­nii wal­czył w pół­noc­nej Fran­cji, Ma­ce­do­nii, Ser­bii i na Wę­grzech. Kiedy wy­da­rze­nia wo­jenne przy­brały nie­ko­rzystny dla Nie­miec ob­rót, a ofi­ce­ro­wie oba­wiali się re­wo­lu­cji, Balck do­brze wie­dział, jak unik­nąć ru­nię­cia w ot­chłań:

Tam, gdzie ofi­ce­ro­wie stro­nili od go­to­wa­nej w ol­brzy­mich ilo­ściach papki, pa­no­wało roz­go­ry­cze­nie; je­śli jed­nak ofi­ce­ro­wie je­dli po­siłki z kuchni po­lo­wych, nikt nie my­ślał o re­wo­lu­cji. (…) Ża­den nie­miecki żoł­nierz nie zwró­ciłby się prze­ciwko ofi­ce­rowi, który dzie­lił z nim ra­do­ści i smutki, na­ra­żał się na śmierć i nie­bez­pie­czeń­stwa[26].

Po tym, jak odłamki po­ci­sku wbiły mu się w bio­dro i ko­lano, Balck otrzy­mał Złotą Od­znakę za Rany i zo­stał przed­sta­wiony do od­zna­cze­nia Pour le Mérite. Za­nim jed­nak przy­znano mu za­słu­żony or­der, wojna do­bie­gła końca.

Po za­wie­sze­niu broni, gdy w Niem­czech sza­lała re­wo­lu­cja, która miała prze­isto­czyć kraj w nie­sta­bilną Re­pu­blikę We­imar­ską, Balck i po­zo­stali przy ży­ciu żoł­nie­rze 10. Ba­ta­lionu Je­grów wró­cili do Go­slaru, gdzie miej­scowa rada żoł­nier­sko-ro­bot­ni­cza upo­waż­niła jed­nostkę do wy­ło­nie­nia wła­snej rady żoł­nier­skiej. Je­grzy jed­no­myśl­nie wy­brali Balcka na prze­wod­ni­czą­cego rady, a krótko póź­niej miej­scowa lud­ność po­wie­rzyła mu kie­row­nic­two miej­skiego ko­mi­tetu żoł­nier­sko-ro­bot­ni­czego[27]. W tych nie­spo­koj­nych cza­sach wdzięczny we­te­ran oznaj­mił Balc­kowi: „W imie­niu mo­ich to­wa­rzy­szy dzię­kuję panu za wszystko, co zro­bił pan dla na­szej kom­pa­nii”[28]. Hans Fal­ken­stein, sze­re­go­wiec z 10. Ba­ta­lionu Je­grów, wy­ra­ził po­dobne zda­nie w li­ście do Balcka: „Słu­ży­łem w pana kom­pa­nii w trak­cie kam­pa­nii na Za­cho­dzie i w Ser­bii. Za­wsze wspo­mi­nam pana jako uzdol­nio­nego, od­waż­nego i spra­wie­dli­wego do­wódcę”[29].

Pod­czas bru­tal­nego kon­fliktu et­nicz­nego na gra­nicy pol­sko-nie­miec­kiej Balck wraz ze swoją jed­nostką, która zo­stała prze­mia­no­wana na Ha­no­wer­ski Ochot­ni­czy Ba­ta­lion Je­grów, wal­czył w Pro­win­cji Po­znań­skiej.

Choć trak­tat wer­sal­ski ogra­ni­czał liczbę ofi­ce­rów Re­ich­swehry do 4 ty­sięcy, Balck po­zo­stał w ar­mii, co świad­czy o wie­rze po­kła­da­nej w nim przez zwierzch­ni­ków, któ­rzy wy­bie­rali wy­łącz­nie naj­lep­szych lu­dzi. Ta nie­wielka grupa ofi­ce­rów nie­miec­kiej ar­mii była eli­tar­nym gro­nem nie­zwy­kle do­świad­czo­nych do­wód­ców uwa­ża­ją­cych sie­bie za he­rol­dów przy­szłej ar­mii od­ro­dzo­nych Nie­miec. W Re­ich­sweh­rze uczono wszyst­kich ofi­ce­rów, by brali na sie­bie więk­szą od­po­wie­dzial­ność i z wła­snej ini­cja­tywy wy­ko­rzy­sty­wali nada­rza­jące się oka­zje bez cze­ka­nia na roz­kazy. Po­nie­waż taki spo­sób dzia­ła­nia był drugą na­turą Balcka, do­sko­nale od­na­lazł się w mię­dzy­wo­jen­nej ar­mii i zo­stał ad­iu­tan­tem w 3. Ba­ta­lio­nie Je­grów.

W 1923 roku Balck zo­stał prze­nie­siony do 18. Pułku Ka­wa­le­rii sta­cjo­nu­ją­cego w Stut­t­gar­cie, gdzie zo­stał do­wódcą plu­tonu ka­ra­bi­nów ma­szy­no­wych. Szybko piął się w hie­rar­chii – w 1924 roku zo­stał awan­so­wany na po­rucz­nika, a pięć lat póź­niej na ka­pi­tana.

W la­tach trzy­dzie­stych Balck słu­żył w 3. Dy­wi­zji Ka­wa­le­rii i do­wo­dził 1. Ba­ta­lio­nem Ko­la­rzy. W ra­mach wy­miany ofi­ce­rów od­wie­dził Szwaj­ca­rię, Fin­lan­dię i Wę­gry, a po po­wro­cie do kraju dwu­krot­nie od­rzu­cił pro­po­zy­cję prze­nie­sie­nia do sztabu ge­ne­ral­nego, po­nie­waż wo­lał po­zo­stać ofi­ce­rem po­lo­wym:

Uwiel­bia­łem fron­towe ży­cie, bez­po­średni kon­takt z żoł­nie­rzami i końmi, pracę z ży­wymi isto­tami i oso­bi­ste uczest­nic­two w szko­le­niu wojsk. Nie chcia­łem zna­leźć się na ławce re­zer­wo­wych, jak to czę­sto by­wało w szta­bie ge­ne­ral­nym. Poza tym, gdy­bym przy­stał na te pro­po­zy­cje, nie mógł­bym re­ali­zo­wać swo­ich róż­no­rod­nych pa­sji, które spra­wiały mi tyle przy­jem­no­ści. Na­wet za­in­te­re­so­wa­nia mi­li­tarne, zwłasz­cza po­zna­wa­nie hi­sto­rii woj­sko­wo­ści, ła­twiej było mi roz­wi­jać w cza­sie wol­nym. Służba w szta­bie ge­ne­ral­nym zbyt czę­sto wiąże się z mnó­stwem pracy pa­pier­ko­wej[30].

Cie­ka­wość in­te­lek­tu­alna, chęć do na­uki i za­mi­ło­wa­nie do wszyst­kiego, co kla­syczne, były głów­nymi ce­chami cha­rak­teru Balcka. W prze­rwach mię­dzy star­ciami na fron­cie wschod­nim I wojny świa­to­wej czy­tał ze­brane dzieła Szek­spira. Pod­czas tego kon­fliktu od­da­wał się też lek­tu­rze O woj­nie Clau­se­witza: „za­po­zna­wa­nie się z my­ślami wiel­kiego fi­lo­zofa wojny w chwi­lach, gdy na polu walki pa­no­wał spo­kój, wzbu­dzało we mnie oso­bliwe uczu­cie eks­cy­ta­cji”[31].

Gdy był na prze­pu­stce z frontu, Balck od­wie­dzał wspa­niałe mia­sta Eu­ropy, w któ­rych roz­ko­szo­wał się wi­do­kami za­byt­ków i uczest­ni­czył w ży­ciu kul­tu­ral­nym. „Po­je­cha­łem do War­szawy, gdzie po­dzi­wia­łem tan­ce­rzy ba­le­to­wych ro­syj­skiego cara (…) [i] obej­rza­łem To­scę Puc­ci­niego po pol­sku”[32]. Czę­sto przy­jeż­dżał do Bu­da­pesztu i „ni­gdy nie [prze­ga­pił] oka­zji, by zwie­dzać to wy­jąt­kowo piękne mia­sto”[33]. W Ru­mu­nii Balck udał się na za­mek krzy­żacki w Fok­sza­nach, by przyj­rzeć się jego ar­chi­tek­tu­rze. Miał też szcze­gólne za­mi­ło­wa­nie do sta­ro­żyt­no­ści. W 1941 roku pod­czas kam­pa­nii w Gre­cji czy­tał Ho­mera, a w 1943 roku we Wło­szech zmie­nił plan ognia ar­ty­le­ryj­skiego tak, aby grec­kie świą­ty­nie w Pa­estum zna­la­zły się poza ostrze­li­waną strefą.

Choć Balck był czło­wie­kiem wy­kształ­co­nym, który da­rzył głę­bo­kim uzna­niem sta­ro­żyt­ność, ocho­czo wal­czył za to­ta­li­tarną III Rze­szę, a pod ko­niec II wojny świa­to­wej po­peł­nił dwie zbrod­nie wo­jenne. W li­sto­pa­dzie 1944 roku roz­ka­zał na­tych­miast wy­ko­nać eg­ze­ku­cję pod­puł­kow­nika Jo­hanna Schot­t­kego, który zo­stał zna­le­ziony w swoim schro­nie pi­jany i nie­świa­domy po­ło­że­nia wła­snych ba­te­rii ar­ty­le­rii. W tym sa­mym mie­siącu siły do­wo­dzone przez Balcka znisz­czyły w ra­mach tak­tyki spa­lo­nej ziemi fran­cu­ską miej­sco­wość Gérard­mer, któ­rej miesz­kańcy ucie­kli w stronę po­zy­cji alian­tów.

W 1935 roku Balck zo­stał awan­so­wany na ma­jora. Da­lej do­wo­dził sta­cjo­nu­ją­cym w Tylży[34] 1. Ba­ta­lio­nem Ko­la­rzy, aż w 1938 roku uzy­skał sto­pień pod­puł­kow­nika. Na­stęp­nie pra­co­wał w Na­czel­nym Do­wódz­twie Sił Zbroj­nych w kie­ro­wa­nym przez Gu­de­riana In­spek­to­ra­cie Wojsk Szyb­kich, w któ­rym po­ma­gał przy opra­co­wy­wa­niu tak­tyki i dok­tryny uży­cia ka­wa­le­rii, pie­choty zmo­to­ry­zo­wa­nej i czoł­gów. Balck wciąż pia­sto­wał to sta­no­wi­sko, gdy 1 wrze­śnia 1939 roku siły We­hr­machtu wkro­czyły do Pol­ski i Eu­ropa po­grą­żyła się w ko­lej­nej woj­nie świa­to­wej.

W pierw­szych mie­sią­cach no­wego kon­fliktu Balck współ­pra­co­wał z dy­wi­zjami pan­cer­nymi, by po­ma­gać przy re­or­ga­ni­za­cji i uzu­peł­nia­niu wy­po­sa­że­nia po dzia­ła­niach w Pol­sce. Za­pra­gnął wów­czas znów do­wo­dzić woj­skami na fron­cie. Do­wódz­two We­hr­machtu speł­niło jego prośbę i 1 paź­dzier­nika 1939 roku po­wie­rzyło mu 1. Pułk Strzel­ców:

Wy­zna­cze­nie mnie na do­wódcę 1. Pułku Strzel­ców sta­cjo­nu­ją­cego w We­ima­rze przy­ją­łem z ulgą. Nie wy­brał­bym żad­nego in­nego pułku. Jed­nostka i jej ofi­ce­ro­wie cie­szyli się zna­ko­mitą re­pu­ta­cją, a na do­da­tek nie­dawno przy­dzie­li­łem tym si­łom naj­no­wo­cze­śniej­sze wy­po­sa­że­nie. Wszystko było opan­ce­rzone i mo­bilne. Był to naj­no­wo­cze­śniej­szy pułk w ar­mii[35].

Ni­niej­sza książka opi­suje prze­mianę Her­manna Balcka w wy­bit­nego do­wódcę wojsk pan­cer­nych i mi­strza tak­tyki wo­jen­nej pod­czas kam­pa­nii we Fran­cji, w Gre­cji i pod Sta­lin­gra­dem. Jed­no­cze­śnie jest to także hi­sto­ria wy­jąt­ko­wego przy­wódcy, który – jak stwier­dził Fre­eman Dy­son – „ocho­czo pa­ko­wał się z jed­nej trud­nej sy­tu­acji w drugą, a przy tym do­brze dbał o swo­ich żoł­nie­rzy i ni­gdy nie tra­cił po­czu­cia hu­moru”[36].

Balck do­wo­dził 1. Puł­kiem Strzel­ców, pod­le­ga­ją­cym wów­czas 1. Dy­wi­zji Pan­cer­nej, pod­czas prze­pro­wa­dzo­nej w 1940 roku in­wa­zji na Fran­cję. Po prze­kro­cze­niu Mozy wraz ze swo­imi pod­wład­nymi do­ko­nał de­cy­du­ją­cego prze­ła­ma­nia pod Se­da­nem, dzięki któ­remu czołgi Gu­de­riana mo­gły po­pę­dzić w stronę ka­nału La Man­che i oto­czyć Bry­tyj­ski Kor­pus Eks­pe­dy­cyjny pod Dun­kierką – a to z ko­lei do­pro­wa­dziło do upadku Fran­cji. Po­mimo tak zna­ko­mi­tego zwy­cię­stwa Balck prze­ana­li­zo­wał wady nie­miec­kiej tak­tyki i opra­co­wał nowy spo­sób współ­dzia­ła­nia pie­choty i czoł­gów – kon­cep­cję Kampf­grup­pen, czyli grup bo­jo­wych – który zre­wo­lu­cjo­ni­zo­wał spo­sób funk­cjo­no­wa­nia dy­wi­zji pan­cer­nych i umoż­li­wił im osią­gnię­cie nie­sa­mo­wi­tych suk­ce­sów na fron­cie wschod­nim.

W kwiet­niu 1941 roku pod­czas walk w Gre­cji Balck, do­wo­dzący wów­czas 3. Puł­kiem Pan­cer­nym, wy­pró­bo­wał ideę Kampf­gruppe w prak­tyce. Jego in­no­wa­cyjny styl do­wo­dze­nia po­zwo­lił utwo­rzo­nej przez niego gru­pie bo­jo­wej prze­zwy­cię­żyć prze­szkody, które po­zor­nie wy­da­wały się nie do po­ko­na­nia, i od­nieść zwy­cię­stwo nad zde­ter­mi­no­wa­nymi Au­stra­lij­czy­kami i No­wo­ze­land­czy­kami bro­nią­cymi nie­bez­piecz­nych dróg i gór­skich prze­łę­czy w po­bliżu Olimpu. Na wy­brzeżu Mo­rza Egej­skiego, w po­bliżu miej­sco­wo­ści Pla­ta­mo­nas i sto­ją­cego nie­opo­dal fran­kij­skiego zamku, Kamp­fgruppe Balck zdo­była po­zy­cje no­wo­ze­landz­kiego 21. Ba­ta­lionu w te­re­nie, który zda­niem alian­tów nie sprzy­jał uży­ciu czoł­gów. Roz­bici No­wo­ze­land­czycy prze­gru­po­wali się w wą­wo­zie Tempe – mi­tycz­nym domu Ari­sta­josa, syna Apolla i Ky­rene – gdzie do­łą­czyli do nich Au­stra­lij­czycy z 2. i 3. Ba­ta­lionu 2. ASI[37]. Siły sprzy­mie­rzo­nych li­czyły, że zdo­łają za­trzy­mać żoł­nie­rzy Balcka w te­re­nie ide­al­nie na­da­ją­cym się do obrony, lecz mimo to czołgi Kamp­fgruppe Balck prze­biły się przez alianc­kie po­zy­cje i ru­szyły da­lej w kie­runku Aten.

Dzięki suk­ce­som, ja­kie od­niósł, gdy do­wo­dził 11. Dy­wi­zją Pan­cerną na po­łu­dniu ZSRR pod­czas let­niej ofen­sywy w kie­runku Donu i póź­niej­szych walk o Sta­lin­grad w 1942 roku, Balck za­pi­sał się w hi­sto­rii jako wir­tuoz wojny pan­cer­nej. Nad rzeką Czir w środku po­nu­rej ro­syj­skiej zimy sto­czył sze­reg bru­tal­nych starć, w trak­cie któ­rych opra­co­wał tak­tykę „straży po­żar­nej”. W póź­niej­szych eta­pach wojny wie­lo­krot­nie po­zwo­liła ona si­łom We­hr­machtu po­wstrzy­mać Ar­mię Czer­woną, gdy wy­da­wało się to nie­mal nie­moż­liwe.

Ni­niej­sza książka przed­sta­wia kry­tyczny okres w ży­ciu Her­manna Balcka – od chwili, gdy po­że­gnał się z pie­chotą i po raz pierw­szy ob­jął do­wo­dze­nie nad jed­nostką pan­cerną – i do­kład­nie opi­suje jego prze­mianę w nie­zwy­kle uta­len­to­wa­nego tak­tyka. Po­dróż ta roz­po­częła się we Fran­cji.

[1] D’Este, Fo­re­word, w: Balck, Or­der in Chaos, s. vii.

[2] Dy­son, We­apons and Hope, s. 151.

[3]Trans­la­tion of Ta­ped Co­nver­sa­tion with Lieu­te­nant Ge­ne­ral He­inz Ga­edcke, s. 27.

[4] D’Este, Fo­re­word, w: Balck, Or­der in Chaos, s. VII.

[5] Tamże.

[6] Wy­dział hi­sto­ryczny (przyp. tłum.).

[7] Kam­pa­nia lo­ta­ryń­ska (przyp. tłum.).

[8] 8 Cole, The Lor­ra­ine Cam­pa­ign, s. 230.

[9] Tamże.

[10] Walka o Eu­ropę (przyp. tłum.).

[11] Wil­mot, The Strug­gle for Eu­rope, 10756/10758.

[12] Mel­len­thin, Pan­zer Bat­tles, s. 306.

[13] Tamże, s. 247.

[14] Do­wódz­two ds. Szko­le­nia i Dok­tryny (przyp. tłum.).

[15] Za­becki, Bie­de­kar­ken, Pre­face, w: Balck, Or­der in Chaos, s. IX.

[16] Pryer, Gro­wing Le­aders Who Prac­tice Mis­sion Com­mand and Win the Pe­ace, s. 32 i 40.

[17] Za­becki, Bie­de­kar­ken, Pre­face, w: Balck, Or­der in Chaos, s. xi.

[18] Obec­nie ta część mia­sta nosi na­zwę Wrzeszcz (przyp. tłum.).

[19] Roz­wój tak­tyki w trak­cie wojny świa­to­wej (przyp. tłum.).

[20] Balck, Or­der in Chaos, s. 3–4.

[21] Tamże, s. 4.

[22] Tamże, s. 12.

[23] Tamże, s. 17.

[24] Tamże, s. 29.

[25] Tamże, s. 34.

[26] Tamże, s. 106.

[27] Mel­len­thin, Ger­man Ge­ne­rals of World War II, s. 192.

[28] Tamże, s. 192–193.

[29] Balck, Or­der in Chaos, s. 471.

[30] Tamże, s. 148.

[31] Tamże, s. 86.

[32] Tamże, s. 49.

[33] Tamże, s. 55.

[34] Obec­nie miej­sco­wość nosi na­zwę So­wieck (przyp. tłum.).

[35] Balck, Or­der in Chaos, s. 170.

[36] Dy­son, We­apons and Hope, s. 155.

[37] An­giel­skie na­zwy tych jed­no­stek to od­po­wied­nio 2/2nd Bat­ta­lion i 2/3rd Bat­ta­lion. Liczba „2” na po­czątku wska­zuje, że na­leżą one do Se­cond Au­stra­lian Im­pe­rial Force (Dru­gich Au­stra­lij­skich Sił Im­pe­rial­nych), i od­róż­nia je od ba­ta­lio­nów Ci­ti­zen Mi­li­tary For­ces (Oby­wa­tel­skich Sił Woj­sko­wych, zwa­nych też po pro­stu mi­li­cją), które ozna­czono tymi sa­mymi nu­me­rami (przyp. tłum.).

Roz­dział 1

Przełamanie pod Sedanem

Roz­dział 2

Klęska Francji

Roz­dział 3

Interwencja na Bałkanach

Roz­dział 4

W cieniu Olimpu

Roz­dział 5

Bitwa o Grzbiet Platamoński

Rozdział 6

Wyścig ku Larisie

Rozdział 7

Bitwa o Dolinę Tempe

Rozdział 8

Ateny i ewakuacja

Rozdział 9

Operacja Fall Blau

Rozdział 10

Bitwy nad rzeką Czir

Rozdział 11

Katastrofa pod Stalingradem

Epilog

Bibliografia

Źródła pierwotne i monografie

1st Pan­zer Di­vi­sion War Diary (Krieg­sta­ge­buch), France June 1940, Na­tio­nal Ar­chi­ves (Uni­ted Sta­tes) (T-315 Roll 15)

2nd Pan­zer Di­vi­sion War Diary (Krieg­sta­ge­buch), West Octo­ber 1939 – July 1940, Na­tio­nal Ar­chi­ves (Uni­ted Sta­tes) (T-315 Roll 88)

2nd Pan­zer Di­vi­sion War Diary (Krieg­sta­ge­buch), West May 1940 – March 1941, Na­tio­nal Ar­chi­ves (Uni­ted Sta­tes) (T-315 Roll 89)

11th Pan­zer Di­vi­sion War Diary (Krieg­sta­ge­buch), Rus­sia June – De­cem­ber 1942, Na­tio­nal Ar­chi­ves (Uni­ted Sta­tes) (T-315 Roll 594)

11th Pan­zer Di­vi­sion War Diary (Krieg­sta­ge­buch), Rus­sia De­cem­ber 1942, Na­tio­nal Ar­chi­ves (Uni­ted Sta­tes) (T-315 Roll 595)

11th Pan­zer Di­vi­sion War Diary (Krieg­sta­ge­buch), Rus­sia No­vem­ber 1942 – Ja­nu­ary 1943, Na­tio­nal Ar­chi­ves (Uni­ted Sta­tes) (T-315 Roll 596)

16 In­fan­try Bri­gade, Au­stra­lian War Me­mo­rial (AW­M52, 8/2/16)

2/2nd Au­stra­lian In­fan­try Bat­ta­lion, Au­stra­lian War Me­mo­rial (AW­M52, 8/3/2)

2/3rd Au­stra­lian In­fan­try Bat­ta­lion, Au­stra­lian War Me­mo­rial (AW­M52, 8/3/3)

Ar­mo­red War­fare in World War II: Con­fe­rence Fe­atu­ring F.W. Von Mel­len­thin, Bat­telle Co­lum­bus La­bo­ra­to­ries, Co­lum­bus, 1979

Do­cu­ments Re­la­ting to New Ze­aland’s Par­ti­ci­pa­tion in the Se­cond World War 1939–45: Vo­lume II, War Hi­story Branch, Wel­ling­ton, 1951

Ge­ne­rals Balck and Von Mel­len­thin on Tac­tics: Im­pli­ca­tions for NATO Mi­li­tary Do­ctrine, BDM Cor­po­ra­tion, McLean, 1980

Ger­man Army Do­cu­ments on the Cam­pa­ign in Gre­ece, Au­stra­lian War Me­mo­rial (AW­M54, 534/2/27)

Small Unit Ac­tions du­ring the Ger­man Cam­pa­ign in Rus­sia, DA Pam 20-269, Cen­ter of Mi­li­tary Hi­story Uni­ted Sta­tes Army, Wa­shing­ton, 1953

The Bal­kan Cam­pa­ign. The Ger­man in­va­sion of Gre­ece and Yugo­sla­via, In­for­ma­tion ob­ta­ined by Hi­sto­ri­cal Sec­tion Au­stra­lian Mi­li­tary Mis­sion, Ber­lin, 1947, Au­stra­lian War Me­mo­rial (AW­M54, 624/7/2)

The Ger­man Cam­pa­igns in the Bal­kans (Spring 1941), DA Pam 20-260, Cen­ter of Mi­li­tary Hi­story Uni­ted Sta­tes Army, Wa­shing­ton, 1953

Trans­la­tion of Ta­ped Co­nver­sa­tion with Ge­ne­ral Her­mann Balck, 12 Ja­nu­ary 1979, Bat­telle Co­lum­bus La­bo­ra­to­ries, Co­lum­bus, 1979

Trans­la­tion of Ta­ped Co­nver­sa­tion with Ge­ne­ral Her­mann Balck, 13 April 1979, Bat­telle Co­lum­bus La­bo­ra­to­ries, Co­lum­bus, 1979

Trans­la­tion of Ta­ped Co­nver­sa­tion with Lieu­te­nant Ge­ne­ral He­inz Ga­edcke, 12 April 1979, Bat­telle Co­lum­bus La­bo­ra­to­ries, Co­lum­bus, 1979

Artykuły z czasopism naukowych

Carl­son, Ver­ner, Por­trait of a Ger­man Ge­ne­ral Staff Of­fi­cer, „Mi­li­tary Re­view”, Vo­lume 70, Num­ber 4 (April 1990)

Ci­tino, Ro­bert, New Gang in Town: The Rise of the Ger­man Pan­zer Di­vi­sion, „The Qu­ar­terly Jo­ur­nal of Mi­li­tary Hi­story”, Vo­lume 28, Is­sue 2 (Win­ter 2016)

Ci­tino, Ro­bert, The War Hi­tler Won: The Bat­tle for Eu­rope, 1939–1941, „Jo­ur­nal of Mi­li­tary and Stra­te­gic Stu­dies”, Vo­lume 14, Is­sue 1 (Fall 2011)

Cook, Sa­muel, The Ger­man Bre­ak­th­ro­ugh at Se­dan, „Ar­mor”, Vo­lume 113, Is­sue 5 (Sep/Oct 2004)

For­ster, Jur­gen i Mawd­sley, Evan, Hi­tler and Sta­lin in Per­spec­tive: Se­cret Spe­eches on the Eve of Bar­ba­rossa, „War in Hi­story”, Vo­lume 11, Num­ber 1 (Jan 2004)

Gat, Azar, Bri­tish In­flu­ence and the Evo­lu­tion of the Pan­zer Arm: Myth or Re­ality? Part I, „War in Hi­story”, Vo­lume 4, Num­ber 2 (Apr 1997)

Gat, Azar, Bri­tish In­flu­ence and the Evo­lu­tion of the Pan­zer Arm: Myth or Re­ality? Part II, „War in Hi­story”, Vo­lume 4, Num­ber 3 (Jul 1997)

Jo­va­no­vich, Leo M., The War in the Bal­kans in 1941, „East Eu­ro­pean Qu­ar­terly”, Vo­lume 28, Num­ber 1 (Spring 1994)

Mat­thew, Chri­sto­pher A., The Stra­tegy of the Ther­mo­py­lae Ar­te­mi­sium Line in 480 BC, „An­cient Hi­story”, Vo­lume 39, Is­sue 1 (2009)

New­land, Sa­muel J., Blitz­krieg in Re­tro­spect, „Mi­li­tary Re­view”, Vo­lume 84, Is­sue 4 (Jul/Aug 2004)

New­land, Sa­muel, Ger­man Pan­zers on the Of­fen­sive: Rus­sian Front, North Africa, 1941–1942, „Pa­ra­me­ters”, Vo­lume 35, Is­sue 1 (Spring 2005)

Osborn, John W., Greek Tra­gedy, „The Qu­ar­terly Jo­ur­nal of Mi­li­tary Hi­story”, Vo­lume 21, Num­ber 4 (Sum­mer 2009)

Po­wa­ski, Ro­nald E., Cut of the Sic­kle, „World War II”, Vo­lume 18, Is­sue 4 (Nov 2003)

Pryer, Do­uglas A., Gro­wing Le­aders Who Prac­tice Mis­sion Com­mand and Win the Pe­ace, „Mi­li­tary Re­view”, Vo­lume 93, Is­sue 6 (Nov/Dec 2013)

Sad­ko­vich, Ja­mes J., An­glo-Ame­ri­can Bias and the Italo-Greek War of 1940–1941, „The Jo­ur­nal of Mi­li­tary Hi­story”, Vo­lume 58, Num­ber 4 (Oct 1994)

Scott, Chri­sto­pher J., The Bat­tle for Sow­chos 79, „En­gi­neer”, Vo­lume 41, Is­sue 2 (May–Aug 2011)

Stoc­kings, Craig, The Bat­tle of Pi­nios Gorge: A Study of a Bro­ken An­zac Bri­gade, „Au­stra­lian Army Jo­ur­nal”, Vo­lume 7, Num­ber 3 (Sum­mer 2011)

Stoc­kings, Craig, The Fa­iry Tale of the Pan­zers in Gre­ece, April 1941, „Au­stra­lian De­fence Force Jo­ur­nal”, Num­ber 185 (2011)

Strauss, Barry, Go Tell the Spar­tans, „The Qu­ar­terly Jo­ur­nal of Mi­li­tary Hi­story”, Vo­lume 17, Num­ber 1 (Au­tumn 2004)

Wil­liam­son, Mur­ray i O’Le­ary, Tho­mas, Mi­li­tary Trans­for­ma­tion and Le­gacy For­ces, „Jo­int Force Qu­ar­terly”, JFQ 30 (Spring 2002)

Za­becki, Da­vid T., Her­mann Balck – Ger­many’s For­got­ten Pan­zer Com­man­der, „Mi­li­tary Re­view”, Vo­lume 79, Num­ber 6 (Nov/Dec 1999)

Książki

An­der­son, Tho­mas, The Hi­story of the Pan­zer­waffe: Vo­lume I: 1939–43, Osprey Pu­bli­shing (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), Oxford, 2015

An­der­son, Tho­mas, The Hi­story of the Pan­zer­waffe: Vo­lume II: 1943–45, Osprey Pu­bli­shing (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), Oxford, 2017

Balck, Her­mann, Or­der in Chaos: The Me­mo­irs of Ge­ne­ral of Pan­zer Tro­ops Her­mann Balck, The Uni­ver­sity Press of Ken­tucky, Le­xing­ton, 2015

Bor­man, C.A., Of­fi­cial Hi­story of New Ze­aland in the Se­cond World War 1939–45: Di­vi­sio­nal Si­gnals, War Hi­story Branch, Wel­ling­ton, 1954

Carr, John, The De­fence and Fall of Gre­ece, 1940–41, Pen and Sword (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), So­uth York­shire, 2013

Ci­tino, Ro­bert M., The Path to Blitz­krieg: Do­ctrine and Tra­ining in the Ger­man Army, 1920–1939, Lynne Rien­ner Pu­bli­shers, Lon­don, 1999

Cody, J.F., Of­fi­cial Hi­story of New Ze­aland in the Se­cond World War 1939–45: 21 Bat­ta­lion, War Hi­story Branch, Wel­ling­ton, 1953

Cole, Hugh M., The Lor­ra­ine Cam­pa­ign, US Go­vern­ment Prin­ting Of­fice, Wa­shing­ton, 1950

Daw­son, W.D., Of­fi­cial Hi­story of New Ze­aland in the Se­cond World War 1939–45: 18 Bat­ta­lion and Ar­mo­ured Re­gi­ment, War Hi­story Branch, Wel­ling­ton, 1961

Den­nis, Pe­ter i Grey, Jef­frey, eds., Vic­tory or De­feat: Ar­mies in the After­math of Con­flict, Big Sky Pu­bli­shing, Can­berra, 2010

Do­ughty, Ro­bert A., The Bre­aking Po­int: Se­dan and the Fall of France, 1940, Stack­pole Bo­oks (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), Me­cha­nics­burg, 1990

Do­ughty, Ro­bert Al­lan, The Se­eds of Di­sa­ster: The De­ve­lop­ment of French Army Do­ctrine, 1919–39, Ar­chon Bo­oks, Ham­den, 1985

Dy­son, Fre­eman, We­apons and Hope, Har­per Co­lo­phon Bo­oks, New York, 1984

Ewer, Pe­ter, For­got­ten An­zacs: The Cam­pa­ign in Gre­ece, 1941, Scribe (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), Mel­bo­urne, 2008

For­czyk, Ro­bert, Tank War­fare on the Eastern Front 1941–1942: Schwer­punkt, Pen and Sword (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), So­uth York­shire, 2013

For­czyk, Ro­bert, Tank War­fare on the Eastern Front 1943–1945: Red Ste­am­rol­ler, Pen and Sword (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), So­uth York­shire, 2016

Frie­ser, Karl-He­inz, The Blitz­krieg Le­gend: The 1940 Cam­pa­ign in the West, Na­val In­sti­tute Press (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), An­na­po­lis, 2005

Ganz, A. Har­ding, Ghost Di­vi­sion: The 11th ‘Ge­spen­ster’ Pan­zer Di­vi­sion and the Ger­man Ar­mo­red Force in World War II, Stack­pole Bo­oks, Me­cha­nics­burg, 2016

Glantz, Da­vid M., Com­pa­nion to End­game at Sta­lin­grad, Uni­ver­sity Press of Kan­sas, Law­rence, 2014

Glantz, Da­vid M., When Ti­tans Cla­shed: How the Red Army Stop­ped Hi­tler, Uni­ver­sity Press of Kan­sas, Law­rence, 2015

Glantz, Da­vid M. i Ho­use, Jo­na­than M., End­game at Sta­lin­grad Book Two: De­cem­ber 1942 – Fe­bru­ary 1943, Vo­lume 3, Uni­ver­sity Press of Kan­sas, Law­rence, 2014

Glantz, Da­vid M. i Ho­use, Jo­na­than M., To the Ga­tes of Sta­lin­grad: So­viet-Ger­man Com­bat Ope­ra­tions, April–Au­gust 1942, Uni­ver­sity Press of Kan­sas, Law­rence, 2009

Gole, Henry G., Ge­ne­ral Wil­liam E. De­Puy: Pre­pa­ring the Army for Mo­dern War, Uni­ver­sity Press of Ken­tucky (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), Le­xing­ton, 2008

Gre­en­tree, Da­vid, New Ze­aland In­fan­try­man vs Ger­man Mo­tor­cycle Sol­dier: Gre­ece and Crete 1941, Osprey Pu­bli­shing, Oxford, 2017

Gre­han, John i Mace, Mar­tin, Ope­ra­tions in North Africa and the Mid­dle East 1939–1942: To­bruk, Crete, Sy­ria and East Africa, Pen and Sword (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), So­uth York­shire, 2015

Gu­de­rian, He­inz, Pan­zer Le­ader, Pen­guin Bo­oks, Lon­don, 1952

Gud­munds­son, Bruce I., On Ar­mor, Pra­eger, We­st­port, 2004

Hall, D.O.W., Pri­so­ners of Ger­many, War Hi­story Branch, Wel­ling­ton, 1949

Hart, Rus­sell, Gu­de­rian: Pan­zer Pio­neer or Myth Ma­ker?, Po­to­mac Bo­oks (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), Dul­les, 2006

Hen­der­son, Jim, Of­fi­cial Hi­story of New Ze­aland in the Se­cond World War 1939–45: 22 Bat­ta­lion, War Hi­story Branch, Wel­ling­ton, 1958

Hol­land, Ja­mes, The War in the West: Vo­lume 1: The Rise of Ger­many 1939–1941, Atlan­tic Mon­thly Press, New York, 2015

Horne, Ali­stair, To Lose a Bat­tle: France 1940, Pan Mac­mil­lan UK (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), Lon­don, 2012

Jentz, Tho­mas L., Pan­zer­trup­pen: The Com­plete Gu­ide to the Cre­ation and Com­bat Em­ploy­ment of Ger­many’s Tank Force, 1933–1942, Schif­fer, At­glen, 1996

Jentz, Tho­mas L., Pan­zer­trup­pen: The Com­plete Gu­ide to the Cre­ation and Com­bat Em­ploy­ment of Ger­many’s Tank Force, 1943–1945, Schif­fer, At­glen, 1996

Ke­itel, Wil­helm, The Me­mo­irs of Field-Mar­shal Wil­helm Ke­itel, Co­oper Squ­are Press (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), New York, 2000

Le­may, Be­noit, Erich Von Man­stein: Hi­tler’s Ma­ster Stra­te­gist, Ca­se­mate, Phi­la­del­phia, 2010

Liedtke, Gre­gory, En­du­ring the Whirl­wind: The Ger­man Army and the Russo-Ger­man War 1941–1943, He­lion and Com­pany (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), So­li­hull, 2016

Long, Ga­vin, Au­stra­lia in the War of 1939–1945: Se­ries One: Army, Vo­lume II: Gre­ece, Crete and Sy­ria, Au­stra­lian War Me­mo­rial, Can­berra, 1953

Lo­ugh­nan, R.J.M., Of­fi­cial Hi­story of New Ze­aland in the Se­cond World War 1939–45: Di­vi­sio­nal Ca­valry, War Hi­story Branch, Wel­ling­ton, 1963

Man­stein, Erich von, Lost Vic­to­ries, Gre­en­hill Bo­oks, Lon­don, 1958

Ma­zo­wer, Mark, In­side Hi­tler’s Gre­ece: The Expe­rience of Oc­cu­pa­tion, Yale Uni­ver­sity Press, 1993

McCar­thy, Pe­ter i Sy­ron, Mike, Pan­zer­krieg: The Rise and Fall of Hi­tler’s Tank Di­vi­sions, Ro­bin­son (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), Lon­don, 2012

McC­ly­mont, W.G., Of­fi­cial Hi­story of New Ze­aland in the Se­cond World War 1939–45: To Gre­ece, War Hi­story Branch, Wel­ling­ton, 1959

Mel­len­thin, F.W. von, Ger­man Ge­ne­rals of World War II, Uni­ver­sity of Okla­homa Press, Nor­man, 1977

Mel­len­thin, F.W. von, Pan­zer Bat­tles, Spel­l­mo­unt, Glo­uce­ster­shire, 1955

Mit­cham, Sa­muel W., Pan­zer Le­gions: A Gu­ide to the Ger­man Army Tank Di­vi­sions of World War II and Their Com­man­ders, Stack­pole (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), Me­cha­nics­burg, 2000

Mit­cham, Sa­muel W. i Mu­el­ler, Gene, Hi­tler’s Com­man­ders: Of­fi­cers of the We­hr­macht, the Luft­waffe, the Krieg­sma­rine, and the Waf­fen-SS, Row­man & Lit­tle­field Pu­bli­shers (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), New York, 2012

Mo­sier, John, Cross of Iron: The Rise and Fall of the Ger­man War Ma­chine, 1918–1945, Henry Holt and Co., New York, 2006

Mo­sier, John, De­ath­ride: Hi­tler vs. Sta­lin – The Eastern Front, 1941–1945, Si­mon & Schu­s­ter, New York, 2010

Mo­sier, John, The Blitz­krieg Myth: How Hi­tler and the Al­lies Mi­sread the Stra­te­gic Re­ali­ties of World War II, Har­per­Col­lins, New York, 2003

Mur­phy, W.E., Of­fi­cial Hi­story of New Ze­aland in the Se­cond World War 1939–45: 2nd New Ze­aland Di­vi­sio­nal Ar­til­lery, Hi­sto­ri­cal Pu­bli­ca­tions Branch, Wel­ling­ton, 1966

Na­veh, Shi­mon, In Pur­suit of Mi­li­tary Excel­lence: The Evo­lu­tion of Ope­ra­tio­nal The­ory, Frank Cass, Lon­don, 1997

Plow­man, Jef­frey, War in the Bal­kans: The Bat­tle for Gre­ece and Crete 1940–1941, Pen and Sword (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), So­uth York­shire, 2013

Raus, Er­hard, Pan­zer Ope­ra­tions: The Eastern Front Me­moir of Ge­ne­ral Raus, 1941–1945, Da Capo Press (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), 2003

Sho­wal­ter, Den­nis, Hi­tler’s Pan­zers: The Li­ght­ning At­tacks that Re­vo­lu­tio­ni­zed War­fare, Pen­guin, New York, 2009

Smel­ser, Ro­nald i Da­vies, Edward J., The Myth of the Eastern Front: The Nazi-So­viet War in Ame­ri­can Po­pu­lar Cul­ture, Cam­bridge Uni­ver­sity Press, Cam­bridge, 2008

Stoc­kings, Craig i Han­cock, Ele­anor, Swa­stika over the Acro­po­lis: Re-in­ter­pre­ting the Nazi In­va­sion of Gre­ece in World War II, Brill, Le­iden, 2013

Stolfi, R.H.S., Ger­man Pan­zers on the Of­fen­sive, Schif­fer Mi­li­tary Hi­story, At­glen, 2003

Ty­quin, Mi­chael, Gre­ece: Fe­bru­ary to April 1941, Big Sky Pu­bli­shing, Can­berra, 2014

Wal­ters, Ro­bert G. Or­der Out Of Chaos: A Case Study of the Ap­pli­ca­tion of Au­ftrag­stak­tik by the 11th Pan­zer Di­vi­sion du­ring the Chir Ri­ver Bat­tles 7–19 De­cem­ber 1942, Uni­ted Sta­tes Mi­li­tary Aca­demy, 1989

Wards, I. McL., Of­fi­cial Hi­story of New Ze­aland in the Se­cond World War 1939–45: Epi­so­des and Stu­dies Vo­lume 2: The Other Side of the Hill I: Pan­zer At­tack in Gre­ece, War Hi­story Branch, Wel­ling­ton, 1952

Wette, Wol­fram, The We­hr­macht: Hi­story, Myth, Re­ality, Ha­rvard Uni­ver­sity Press, Lon­don, 2006

Wil­liam­son, Gor­don, Ger­man Mo­un­tain and Ski Tro­ops 1939–45, Osprey Pu­bli­shing (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), Oxford, 1996

Wil­mot, Che­ster, The Strug­gle for Eu­rope, Luck­now Bo­oks (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), Lon­don, 1952

Wood, Pe­ter Wil­liam, A Bat­tle to Win: An Ana­ly­sis of Com­bat Ef­fec­ti­ve­ness thro­ugh the Se­cond World War Expe­rience of the 21st (Auc­kland) Bat­ta­lion, Mas­sey Uni­ver­sity, New Ze­aland, 2012

Zhu­kov, Geo­rgy, Mar­shal of Vic­tory: The Au­to­bio­gra­phy of Ge­ne­ral Geo­rgy Zhu­kov, Pen and Sword (wy­da­nie na czyt­niki Kin­dle), So­uth York­shire, 2013

Strony interne­towe

2/2nd Au­stra­lian In­fan­try Bat­ta­lion, Au­stra­lian War Me­mo­rial, https://www.awm.gov.au/unit/U56045/

2/3rd Au­stra­lian In­fan­try Bat­ta­lion, Au­stra­lian War Me­mo­rial, https://www.awm.gov.au/col­lec­tion/U56046

Ru­ther­ford, Noel, „In Their Own Words – The Bat­tle of Tempe Gorge – Part 1”, ABC Open (21 Apr 16), https://open.abc.net.au/explore/127336

Ru­ther­ford, Noel, „In Their Own Words – The Bat­tle of Tempe Gorge – Part 2”, ABC Open (21 Apr 16), https://open.abc.net.au/explore/127334

Ru­ther­ford, Noel, „In Their Own Words – The Bat­tle of Tempe Gorge – Part 3”, ABC Open (21 Apr 16), https://open.abc.net.au/explore/127335

Sho­wal­ter, Den­nis E., „A Du­bious He­ri­tage: The Mi­li­tary Le­gacy of the Russo-Ger­man War”, Air Uni­ver­sity Re­view (March–April 1985), http://www.air­po­wer.ma­xwell.af.mil/air­chro­nic­les/au­re­view/1985/mar-apr/sho­wal­ter.html

Niemiecki generał wojsk pancernych. Pamiętnik Hermanna Balcka

Stephen RobinsonTłumaczenie: Ignacy Kurowski

Original title: Panzer Commander Hermann Balck: Germany's Master Tactician Text Copyright © Stephen Robinson 2022 Exisle Publishing Ltd

Copyright © for the Polish edition: Wydawnictwo RM, 2025 All rights reserved.

03-808 Warszawa ul. Mińska 25 [email protected] www.rm.com.pl

ISBN 978-83-8151-960-1 ISBN 978-83-7147-199-5 (ePub)

Redaktorka prowadząca: Barbara Ramza-KołodziejczykRedakcja: Iwona KresakKorekta: Michał TrusewiczProjekt okłdki: Grażyna JędrzejecEdytor wersji elektronicznej: Edyta GadajOpracowanie wersji elektronicznej: Marcin FabijańskiWeryfikacja wersji elektronicznej: Justyna Mrowiec

Żadna część tej pracy nie może być powielana i rozpowszechniana, w jakiejkolwiek formie i w jakikolwiek sposób (elektroniczny, mechaniczny) włącznie z fotokopiowaniem, nagrywaniem na taśmy lub przy użyciu innych systemów, bez pisemnej zgody wydawcy.

Wszystkie nazwy handlowe i towarów występujące w niniejszej publikacji są znakami towarowymi zastrzeżonymi lub nazwami zastrzeżonymi odpowiednich firm odnośnych właścicieli.

Wydawnictwo RM dołożyło wszelkich starań, aby zapewnić najwyższą jakość tej książki, jednakże nikomu nie udziela żadnej rękojmi ani gwarancji. Wydawnictwo RM nie jest w żadnym przypadku odpowiedzialne za jakąkolwiek szkodę będącą następstwem korzystania z informacji zawartych w niniejszej publikacji, nawet jeśli Wydawnictwo RM zostało zawiadomione o możliwości wystąpienia szkód.