Medea z Wyspy Wisielców ebook i audiobook

Ty tchó­rzu! Bo i czymże ob­da­rzyć cię mogą

Te wargi me, je­żeli nie tchó­rzo­stwa mia­nem?

Przy­cho­dzisz ku mnie z ser­cem, czu­ło­ścią wez­bra­nem.

A wszakże tyś mi wro­giem naj­więk­szym na świe­cie!

To nie jest wiel­ko­dusz­ność, to nie mę­stwo prze­cie

Spo­glą­dać w oczy bli­skim, któ­rych wprzód skrzyw­dzono!

Ze wszyst­kich ludz­kich przy­war naj­gor­sza jest pono

Bez­czel­ność![1]

(...) przy wła­ści­wym ukła­dzie sto­sun­ków spo­łecz­nych osoba ojca dziecka, które ro­dzi ko­bieta, bę­dzie tak samo jej pry­watną sprawą jak krój no­szo­nej przez nią bie­li­zny, i nikt nie bę­dzie miał prawa za­da­wać ja­kich­kol­wiek py­tań.[2]

1

Szo­ro­wała pod­łogę, kiedy o tym dys­ku­to­wali. Stali za drzwiami kuchni, je­den z nich pa­lił fajkę, Mada do­sko­nale wie­działa który, nie mu­siała pa­trzeć. Dym do­cie­rał do niej, ła­sko­tał w nos, wni­kał w ubra­nie i we włosy. To prze­moc, miała wra­że­nie. Nikt jej nie py­tał o zda­nie, czy zga­dza się na ten dym, na ten smród, ki­cha­nie i za­łza­wione oczy. Była jak jedna z pra­daw­nych dziew­czyn za­ata­ko­wa­nych przez rów­nie pra­daw­nego boga, który zja­wiał się pod po­sta­cią zło­tego desz­czu, ła­bę­dzia, byka, mgły o po­ranku. I ni­gdy nie py­tał o zda­nie.

Mada za­mknęła oczy, stłu­miła ka­szel. Nie, to nie bóg.

– Mó­wią, że je po­wie­siła – ode­zwał się młod­szy.

Wy­obra­ziła so­bie, jak te­raz wy­gląda. Pew­nie opiera dłoń na bio­drze, mruży oczy.

– Tak, całą piątkę – do­dał star­szy, ten, który pa­lił fajkę. – Naj­pierw je, a po­tem sie­bie.

Prze­stała szo­ro­wać pod­łogę, ale nie wstała z ko­lan, po­pa­trzyła na swoje dło­nie, te­raz czer­wone, ze skórą na pal­cach startą do krwi. Ta prze­rwa nie mo­gła być długa, Mada mu­siała jesz­cze pójść do piw­nicy po ziem­niaki, obrać je i za­piec ra­zem z mar­chewką i szynką, jak pan lu­bił naj­bar­dziej. Cie­szyła się, że gu­stuje w pro­stych po­tra­wach, które da się w miarę szybko przy­go­to­wać, ale obo­wiąz­ków i tak miała dużo. Za dużo. Była tu te­raz sama, pa­no­wie uznali, że wy­star­czy. Wy­tarła dło­nie w far­tuch, nie­po­trzeb­nie, bo prze­cież za chwilę znowu za­nu­rzy je w wia­drze z wodą. Wcią­gnęła po­wie­trze przez zęby. Skóra pie­kła. Mada po­my­ślała o tym, że zu­żyła już całą maść. Skoń­czyły się zioła, nie na­zbie­rała no­wych. Nie miała czasu. Ni­gdy nie miała czasu. W ubie­głym mie­siącu pra­co­wała tu jesz­cze ku­charka, ale te­raz za­bra­kło na­wet jej.

Pa­no­wie roz­ma­wiali da­lej, dymu przy­by­wało i co­raz bar­dziej gryzł Madę w oczy. Może stali tam, bo chcieli, by ich sły­szała?

– Mó­wią, że kie­dyś była po­ko­jówką u ko­goś na Ka­iser Wil­helm­strasse. Słu­żyła w bo­ga­tym domu. Ale po­tem za­częła ro­dzić dzieci, jedno za dru­gim i...

Te­raz obaj cmo­kali, tak, tak, oczy­wi­ście, skoro za­częła ro­dzić dzieci, to wia­domo, że źle mu­siała skoń­czyć. Ża­den z nich nie wspo­mniał o ojcu albo o oj­cach tych dzieci, gdzie oni się po­dziali i czy choć tro­chę pró­bo­wali po­móc tej ko­bie­cie. Na pewno nie pró­bo­wali, tyle Mada sama już się do­my­śliła.

– Zo­sta­wiła list – kon­ty­nu­ował młod­szy. – Że to świat ją za­mor­do­wał, ją i dzieci. Że je­śli ktoś znaj­duje się w sy­tu­acji, z któ­rej nie ma wyj­ścia, je­śli śmierć jest je­dy­nym roz­wią­za­niem, to coś na ze­wnątrz za­wio­dło. Świat nie może być do­brym miej­scem tylko dla wy­brań­ców. Po­wi­nien być do­brym miej­scem dla wszyst­kich. Cał­kiem nie­źle na­pi­sała, tak po­dają w ga­ze­cie. Jak na jej wy­kształ­ce­nie za­dzi­wia­jąco elo­kwent­nie. Cały ar­ty­kuł o tym jest.

– So­cja­listka?

– Trudno po­wie­dzieć. W każ­dym ra­zie na pewno po­krzyw­dzona przez los.

– Smutna hi­sto­ria.

– Tak.

Umil­kli, za­szu­rali sto­pami. Wy­raź­nie usły­szała, że nie zmie­nili bu­tów na do­mowe pan­to­fle, więc Mada za chwilę bę­dzie mu­siała po nich po­sprzą­tać, choć rano wy­czy­ściła już pod­łogę w ko­ry­ta­rzu. Tę w kuchni po­winna zo­sta­wić do umy­cia na wie­czór, na sam ko­niec pracy, by wy­schła przez noc, ale dziś chciała iść po zioła. Mu­siała po nie iść, je­śli ju­tro za­mie­rzała pra­co­wać jak co dzień. Po­trze­bo­wała spraw­nych rąk.

– Z twoim bra­tem i sio­strą... To było ina­czej – ode­zwał się po­now­nie star­szy, ci­szej.

– Wiem.

Ode­szli. Zo­stały resztki dymu, za­pach na wło­sach Mady. Spoj­rzała w okno, za któ­rym ko­ły­sały się drzewa. Z jed­nej ga­łęzi zwi­sał sznur. Wró­ciła do szo­ro­wa­nia pod­łogi.

To miej­sce nie za­wsze na­zy­wano Wy­spą Wi­siel­ców. Wcze­śniej była po pro­stu małą, trudno do­stępną Wy­spą Dziką na prze­stron­nym Schla­waer See. Od nie­dawna jed­nak już tylko Wy­spą Wi­siel­ców. A Mada nie miała do­kąd pójść.

Wie­czo­rem po­dała pa­nom ko­la­cję, udało jej się zro­bić za­pie­kankę, ale zu­żyła ostat­nią por­cję szynki i ju­tro z rana bę­dzie mu­siała uzu­peł­nić za­pasy. Czyli – opu­ścić wy­spę, prze­pły­nąć je­zioro, pójść do naj­bliż­szej wsi, sta­nąć twa­rzą w twarz z in­nymi ludźmi, ode­zwać się do nich. Zno­sić zna­czące spoj­rze­nia, zło­śliwe uśmieszki. Orien­to­wała się, co my­ślą, choć ni­gdy nie mó­wili o tym gło­śno. Nikt nie py­tał o jej praw­dziwą hi­sto­rię. O to, czego fak­tycz­nie do­świad­czyła i dla­czego tu­taj przy­je­chała. Co ro­biła. I czy coś złego. W opi­nii lu­dzi ucho­dziła za po­dej­rzaną. Zbru­kaną. Winną. Pa­nom sza­cu­nek się na­le­żał, wia­domo, ja­cy­kol­wiek by byli. Im wolno. Sa­mej Ma­dzie nie na­le­żał się ża­den sza­cu­nek. Lu­dzie sta­rali się jej nie do­ty­kać, na­wet kiedy za coś pła­ciła, pie­nią­dze z dłoni brali tak, by przy­pad­kiem nie mu­snąć jej skóry. Nikt nie pa­trzył Ma­dzie w oczy, chyba że na kilka se­kund, je­śli już nie dało się tego unik­nąć. Wy­glą­dała dziw­nie. Mó­wiła dziw­nie, bo za ład­nie, nie jak słu­żąca, ele­gancką, me­lo­dyjną niem­czy­zną. Nikt nie umiał po­wie­dzieć, skąd po­cho­dziła. Miała śniadą cerę i włosy jak owcze runo. Runo czar­nej owcy, oczy­wi­ście. Cy­ganka, Włoszka, Ży­dówka, Hin­du­ska, „ja­kiś afry­kań­ski mie­sza­niec”, „ja­kieś nie wia­domo co”. Była już każ­dym i wszyst­kim. A te­raz jesz­cze miesz­kała na wy­spie, sama z dwoma męż­czy­znami. We wsiach nad je­zio­rem wie­ści roz­cho­dziły się szybko. Nieco le­piej działo się w mia­steczku, choć też nie­ide­al­nie. Nie­wielka Schlawa także lu­biła żyć plot­kami, choć tam przy­naj­mniej Mada mo­gła się ukryć w wą­skich ulicz­kach, wmie­szać mię­dzy lu­dzi w dzień tar­gowy, a na­wet przejść się na spa­cer w oko­lice pa­łacu hra­bio­stwa von Hau­gwitz. Wy­obra­żać so­bie przez chwilę tamto inne ży­cie za mu­rami i ogro­dem. Łu­dzić się, że jest do­stępne dla każ­dego, na­wet dla niej.

Pa­no­wie nie roz­ma­wiali, kiedy po­da­wała do stołu. Za wszystko uprzej­mie dzię­ko­wali, jak za­wsze.

– Dzię­kuję, Mado.

– Och, bar­dzo dzię­kuję, Mado.

– Dzię­kuję, wspa­niale.

– Jak miło, dzię­kuję.

Za por­cję za­pie­kanki na­ło­żoną na ta­lerz, za wodę, za uzu­peł­nie­nie kie­liszka wi­nem, za pod­nie­sie­nie ser­wetki, która spa­dła na pod­łogę. Uprzejme się też uśmie­chali.

Mada skoń­czyła po­da­wać, dy­gnęła i wy­szła z ja­dalni. Za­wsze cze­kała w ko­ry­ta­rzu. To był ich po­mysł, pan Schwietz uwa­żał, że nie wy­pada jej stać pod ścianą w ja­dalni i pa­trzeć, jak je­dzą.

– Prze­cież to upo­ka­rza­jące, my się tu bę­dziemy ob­ja­dać, a ty... nie, nie, może gdzie in­dziej są ta­kie zwy­czaje, ale nie u nas.

Cze­ka­nie w ma­łym ko­ry­ta­rzyku, na pierw­szy rzut oka dla ni­kogo nie­wi­docz­nym, tak jak nie­wi­doczni po­winni być słu­żący, wy­da­wało mu się god­niej­sze. Miał sporo ra­cji, ale sie­dząc tu, słabo sły­szała, o czym mó­wią.

Za­jęła miej­sce bli­sko dzwonka, w każ­dej chwili mo­gła być po­trzebna. My­ślała o ko­bie­cie, która po­wie­siła swoje dzieci. Kiedy na­kry­wała do stołu, zna­la­zła tę ga­zetę i prze­czy­tała ar­ty­kuł. Au­tor pi­sał, że sa­mo­bój­czyni żyła w bie­dzie, szu­kała po­mocy, któ­rej nie zna­la­zła, więc z roz­pa­czy za­biła dzieci, by oszczę­dzić im głodu i upo­ko­rzeń. A po­tem po­szła za nimi.

Mada mu­siała przy­znać, że tekst zro­bił na niej wra­że­nie. Prze­rwała na­kry­wa­nie do stołu, sta­nęła przy oknie, po­pa­trzyła znowu na ga­łąź ze sznu­rem, na kształt ko­ły­szący się na wie­trze. Wró­ciło do niej echo daw­nych roz­mów pod­słu­cha­nych w ży­dow­skim Domu dla Sa­mot­nych Ko­biet i Mal­tre­to­wa­nych Żon, gdzie spę­dziła dzie­ciń­stwo. „Matka zmarła, oj­ciec zo­stał sam z piątką dzieci. Miał pro­blemy i... po­wie­sił je wszyst­kie, a póź­niej sam się za­bił. Tylko Madę dało się ura­to­wać”. Pa­mię­tała nie tylko słowa, ale i głos tej, którą na­zy­wała „an­giel­ską na­uczy­cielką”. Paula Ol­len­dorff, do­sko­nale wy­kształ­cona Ży­dówka z Bre­slau, miesz­kała długo w An­glii i pra­co­wała jako gu­wer­nantka. Cza­sem, wie­czo­rami, da­wała Ma­dzie lek­cje. Na­uczyła ją, że na każde zja­wi­sko ist­nieje tyle nazw, ile ist­nieje ję­zy­ków. Że nic nie jest za­mknięte tylko w jed­nym zbio­rze słów. Dom dla Sa­mot­nych Ko­biet i Mal­tre­to­wa­nych Żon Paula Ol­len­dorff za­ło­żyła w Bre­slau ra­zem z Be­ate Gut­t­man, żoną ra­bina. Tam­tego dnia, kiedy Mada pod­słu­chała ich roz­mowę, do­wie­działa się o swoim ojcu jesz­cze tyle, że o tym, co zro­bił, pi­sał na­wet an­giel­ski „The Ti­mes”. Tylko małą dziew­czynkę udało się ura­to­wać. Tylko ją. Szczę­ściara...

Paula Ol­len­dorff opo­wie­działa jej póź­niej tę hi­sto­rię w zła­go­dzo­nej wer­sji, nie miała po­ję­cia, że Mada już wie.

– Twój oj­ciec pod­upadł na zdro­wiu, on tak na­prawdę nie chciał...

Skąd ta pew­ność, że nie chciał? Mada za­py­tała wtedy Paulę o sie­bie, o to, kim jest.

– Gdzie są moje ko­rze­nie? Kim byli moi dziad­ko­wie?

Pani Ol­len­dorff nie po­tra­fiła od­po­wie­dzieć. Wie­działa tylko tyle, że matkę Mady na­zy­wano Cy­ganką i to po niej praw­do­po­dob­nie córka odzie­dzi­czyła ciemną cerę i włosy jak skłę­biona wełna. Ale trudno to po­świad­czyć.

Po lek­tu­rze ar­ty­kułu i chwili – nie­zbyt dłu­giej – za­dumy przy oknie wró­ciła do na­kry­wa­nia stołu i gra­tu­lo­wała so­bie opa­no­wa­nia, tego, że ni­czego nie stłu­kła, ni­czego nie roz­lała. Umiała być opa­no­wana. Wszystko szło do środka, cały jej gniew, po­ru­sze­nie, strach. Tro­chę czuła drże­nie we­wnątrz na myśl o tej ko­bie­cie. O tym, że te­raz żad­nej Mady nie udało się ura­to­wać. Kiedy kro­iła za­pie­kankę, za­uwa­żyła, że jej od­dech jest nieco płyt­szy niż za­zwy­czaj. I tyle. Nic nie prze­ży­wała. Nie miała na to czasu.

Kiedy pa­no­wie skoń­czyli jeść, sprząt­nęła ze stołu, umyła na­czy­nia, za­częła po­rząd­ko­wać kuch­nię. Bar­dzo uwa­żała, by od nowa nie po­bru­dzić pod­łogi. Otwo­rzyła okno, za­pach kwia­tów i owo­ców z sadu był słodki i in­ten­sywny. Wio­sna prze­cho­dziła w lato, dni sta­wały się co­raz dłuż­sze, czy­ste niebo za­po­wia­dało piękny po­ra­nek. Pra­co­wała i ci­cho śpie­wała pio­senkę, któ­rej słowa ro­zu­miała od nie­dawna. Ta pieśń to je­dyna rzecz, którą pa­mię­tała z wcze­snego dzie­ciń­stwa, je­dyne wspo­mnie­nie pierw­szego domu. Nie umiała przy­po­mnieć so­bie twa­rzy, za­pa­chów i gło­sów, nie znała imion. Ale tę pieśń za­wsze no­siła w so­bie. Słowa i rytm. Te­raz, kiedy śpie­wała, po­my­ślała znowu o Pauli Ol­len­dorff, o tam­tej chwili, w któ­rej dla od­miany to ona pod­słu­chała Madę.

– Co to za pieśń?

Każdy by za­py­tał na jej miej­scu. To nie mógł być po­pu­larny utwór.

– Nie wiem – od­parła Mada.

– Jak mo­żesz nie wie­dzieć?

– Po pro­stu nie wiem.

– Ale skądś znasz słowa i me­lo­dię.

– Chyba się z nimi uro­dzi­łam.

Pauli nie za­do­wo­liła ta od­po­wiedź, ale na pewno ją za­in­try­go­wała. Mu­siała pod­słu­chi­wać Madę póź­niej jesz­cze kil­ka­krot­nie, bo za­pi­sała so­bie słowa ze słu­chu i sama po­szu­kała wy­ja­śnie­nia.

– To Psalm 136 z Sep­tu­aginty – po­wie­działa pew­nego dnia, za­do­wo­lona z sie­bie.

– Psalm? Z Sep­tu­aginty?

– Sep­tu­aginta to grec­kie tłu­ma­cze­nie Sta­rego Te­sta­mentu.

– Czyli ta pio­senka to psalm?

– Tak. Exo­mo­lo­gi­ste to Ky­rio oti aga­thos, Al­li­luia, Hoti is ton eona to eleos aftou, Al­li­luia! To pierw­sze wersy.

– Co zna­czą?

– Dzię­kujmy Bogu, bo jest do­bry. Jego mi­łość trwa wiecz­nie.

– Aha.

Paula Ol­len­dorff wy­gła­dziła suk­nię i żadna z nich nie ode­zwała się sło­wem na te­mat Boga. Chyba obie miały w związku z Nim ja­kieś wąt­pli­wo­ści.

– Dla­czego w mo­jej gło­wie tkwi grecki psalm? – za­pyta po chwili Mada.

– Nie wiem – od­parła Paula.

Oczy­wi­ście. Nie mo­gła wie­dzieć.

Mada czę­sto o tym roz­my­ślała i za­da­wała so­bie wiele py­tań, na które nie znaj­do­wała od­po­wie­dzi. Była Gre­czynką? Jej matka była? Babka? Wie­działa, że ni­gdy się tego nie do­wie. A jed­nak lu­biła my­śleć, że nie zo­stała w ży­ciu cał­kiem osie­ro­cona. Ten psalm to coś wła­snego, coś dla niej, czego ni­gdy nie bę­dzie jej można za­brać.

Przy­pisy