Mądrość tłumu ebook

Część VII

„Wielcy wydają się nam wielcy tylko dla­tego, że klę­czymy. Powstańmy!”.

Elysée Loustal­lot

Jak król

– Wiesz co, Tunny?

Lekko prze­krwione oczy kaprala zwró­ciły się w stronę Orso.

– Tak, Wasza Kró­lew­ska Mość?

– Muszę przy­znać, że jestem raczej zado­wo­lony z sie­bie.

Nie­złomny Sztan­dar – biały koń wspięty na tle lśnią­cego zło­tego słońca – łopo­tał na wie­trze. Nie­dawno do listy wyha­fto­wa­nych na nim miejsc sław­nych wik­to­rii, któ­rych był świad­kiem, dołą­czył Stof­fen­beck. Ilu to już Naj­wyż­szych Kró­lów para­do­wało trium­fal­nie pod tym błysz­czą­cym kawał­kiem mate­riału? A teraz – choć dys­po­nu­jący mniej liczną armią, powszech­nie wyśmie­wany i ska­zy­wany na porażkę – dołą­czył do nich Orso, czło­wiek, który prze­obra­ził się z wykpi­wa­nego w pam­fle­tach Księ­cia Pro­sty­tu­tek w nowego Casa­mira niczym cudowny motyl wynu­rza­jący się z cuch­ną­cej poczwarki. Życie dziw­nie się ple­cie, bez dwóch zdań. Zwłasz­cza życie kró­lów.

– Wasza Kró­lew­ska Mość ma pełne prawo, do dia­ska, żeby czuć się zado­wo­lo­nym z sie­bie! – pośpie­szył z zapew­nie­niem lord mar­sza­łek Ruck­sted. Mało kto tak dobrze jak on rozu­miał istotę samo­za­do­wo­le­nia. – Wasza Wyso­kość prze­chy­trzył nie­przy­ja­ciela jesz­cze przed roz­po­czę­ciem bitwy, a potem wziął do nie­woli naj­gor­szego z tych zdraj­ców!

I z zado­wo­le­niem obej­rzał się przez ramię.

Leo dan Brock, wielki boha­ter, dla któ­rego zale­d­wie parę dni wcze­śniej świat wyda­wał się za mały, teraz mie­ścił się w nędz­nym wozie z okra­to­wa­nymi oknami kole­bią­cym się na trak­cie za ple­cami Orso. Inna sprawa, że mniej go było do zmiesz­cze­nia niż daw­niej: jedną jego zma­sa­kro­waną nogę pocho­wali na polu bitwy razem z jego znisz­czoną repu­ta­cją.

– Wasza Kró­lew­ska Mość zatrium­fo­wał – zapisz­czał Bre­mer dan Gorst i zaraz się zamknął, wodząc posęp­nym wzro­kiem po coraz bliż­szych wie­żach i komi­nach Adui.

– Rze­czy­wi­ście, zatrium­fo­wa­łem. – Nie­wy­mu­szony uśmiech sam z sie­bie wypły­nął na twarz króla. Orso nie pamię­tał, kiedy ostat­nio zda­rzyło mu się coś takiego. – Młody Lew pobity przez Młode Jagnię. – Nawet ubra­nie leżało na nim lepiej niż przed bitwą. Podra­pał się po pod­bródku: w ogól­nym pod­nie­ce­niu od paru dni się nie golił. – Może powi­nie­nem zapu­ścić brodę?

Hildi zsu­nęła przy­dużą czapkę na tył głowy i z powąt­pie­wa­niem przyj­rzała się szcze­ci­nie na jego policz­kach.

– A dasz radę? – zapy­tała.

– Przy­znaję, w prze­szło­ści kil­ka­krot­nie mi się to nie udało, ale to samo można powie­dzieć o wielu innych rze­czach, Hildi. Przy­szłość to zupeł­nie co innego!

Chyba po raz pierw­szy w życiu z nie­cier­pli­wo­ścią cze­kał na to, co przy­nie­sie mu przy­szłość – ba, był wręcz gotowy wziąć się z tą suką za bary i narzu­cić jej pożą­dany kształt. Zosta­wił więc lorda mar­szałka Fore­sta zaję­tego nada­wa­niem jako takiego szyku poobi­ja­nej Dywi­zji Następcy Tronu i na czele setki zbroj­nych ruszył przo­dem do Adui. Musiał wró­cić do sto­licy i przywró­cić pań­stwową nawę na wła­ściwy kurs. Bun­tow­nicy zostali zmiaż­dżeni, mógł więc wresz­cie wyru­szyć w dawno pla­no­wany wielki objazd Unii i poka­zać się pod­da­nym jako zwy­cię­ski monar­cha. Dowie się, co może dla nich zro­bić; jak popra­wić ich los. Zasta­na­wiał się z roz­ma­rze­niem, jaki przy­do­mek nada mu roz­en­tu­zja­zmo­wany, wiel­biący go tłum. Orso Nie­złomny? Orso Nie­ustra­szony? Nie­wzru­szony Mur Stof­fen­becku?

Sie­dział w sio­dle, koły­sząc się lekko, i roz­ko­szo­wał się rześ­kim jesien­nym powie­trzem. Pół­nocny wiatr zwie­wał adu­eń­skie wyziewy nad morze, więc głę­boki wdech nie koń­czył się natych­mia­sto­wym ata­kiem kaszlu.

– Naresz­cie rozu­miem, co ma na myśli ktoś, kto mówi, że czuje się jak król.

– Nie przej­muj się tym – uspo­koił go Tunny. – Jestem prze­ko­nany, że ani się obej­rzysz, jak znów poczu­jesz się zagu­biony i bez­radny.

– Z pew­no­ścią.

Orso nie mógł się powstrzy­mać: jesz­cze raz obej­rzał się na tyły kolumny. Ranny lord guber­na­tor Anglandu nie był ich jedy­nym waż­nym jeń­cem. Za więź­niarką Mło­dego Lwa tur­ko­tał pil­nie strze­żony powóz, któ­rym podró­żo­wała jego cię­żarna mał­żonka Savine. Czy to jej blada dłoń zaci­skała się na półeczce pod oknem? Skrzy­wił się na samo wspo­mnie­nie jej imie­nia. Kiedy jedyna kobieta, jaką w życiu poko­chał, wyszła za innego, a potem go zdra­dziła, lubił sobie wyobra­żać, że gorzej już się poczuć nie może. A potem się dowie­dział, że jest jego przy­rod­nią sio­strą.

Smród bijący ze stło­czo­nych na przed­mu­rzu Adui slum­sów raczej wzmógł, niż osła­bił, wzbie­ra­jące mu w gar­dle mdło­ści. Wyobra­żał sobie uśmiech­nię­tych oby­wa­teli, pie­go­wate dzieci wyma­chu­jące cho­rą­giew­kami Unii, deszcz pach­ną­cych płat­ków kwia­tów sypany przez sto­jące na bal­ko­nach pięk­no­ści. Zawsze krę­cił nosem na tego typu patrio­tyczne bzdury, gdy honory odbie­rali inni zwy­cięzcy, teraz jed­nak chciał zostać jed­nym z nich. Tym­cza­sem przy­cza­jone w pół­mroku ciemne postaci łypały na niego spode łba, ogry­za­jąca kurzą nóżkę ladacz­nica stała w oknie i śmiała się z niego, a wybit­nie paskudny żebrak bez­czel­nie splu­nął pod kopyta kró­lew­skiego konia.

– Mal­kon­tenci zawsze się znajdą, Wasza Kró­lew­ska Mość – mruk­nął Yoru Sul­fur. – Wystar­czy zapy­tać mojego mistrza, któ­remu nikt ni­gdy nie dzię­kuje za wytę­żoną pracę.

– Mhm – przy­tak­nął Orso, cho­ciaż, o ile go pamięć nie myliła, to aku­rat Bay­aza wszy­scy trak­to­wali ze słu­żal­czym wręcz sza­cun­kiem. – I jakie lekar­stwo ma na to twój mistrz?

– Igno­ro­wać ich. – Sul­fur z bez­na­mięt­nym wyra­zem twa­rzy obser­wo­wał miesz­kań­ców slum­sów. – Jak mrówki.

– Słusz­nie. Nie pozwólmy, by popsuli nam trium­falny nastrój.

Na to było już jed­nak ciut za późno. Wiatr nagle wydał się zim­niej­szy, a Orso poczuł zna­jome nie­po­ko­jące mro­wie­nie na karku.

***

W pojeź­dzie zro­biło się ciem­niej, tur­kot kół poniósł się głu­chym echem. Przez zakra­to­wane okienko Leo zoba­czył bloki kutego kamie­nia i domy­ślił się, że wjeż­dżają do Adui przez jedną z bram. Marzył mu się wjazd do sto­licy na czele trium­fal­nego pochodu, tym­cza­sem wra­cał zamknięty w więź­niarce cuch­ną­cej zle­żałą słomą, krwią z ran i wsty­dem.

Wozem szarp­nęło, ból prze­szył kikut nogi Leo i wyci­snął mu łzy z zaczer­wie­nio­nych oczu. Pomy­ślał o tym, ilu atu­tów sam się pozba­wił, jak wielką prze­wagę roz­trwo­nił, w jakie pułapki się wpa­ko­wał… Był skoń­czo­nym głup­cem.

Gdy tylko papla­nina Ishera zaczęła trą­cić bun­tem, trzeba było powie­dzieć temu zdra­dli­wemu tchó­rzowi, żeby się odpier­do­lił. Albo jesz­cze lepiej: pójść z tym pro­sto do Kulasa i o wszyst­kim mu powie­dzieć. Wtedy dalej byłby naj­słyn­niej­szym boha­te­rem w dzie­jach Unii, wodzem, który pobił Wiel­kiego Wilka! A nie bła­znem poko­na­nym przez Młode Jagnię.

Trzeba było scho­wać dumę w kie­szeń w roz­mo­wie z kró­lem Jappo, schle­biać mu, flir­to­wać, zgry­wać dyplo­matę, z uśmie­chem zaofe­ro­wać mu Zachodni Port, wymie­nić ten bez­war­to­ściowy zrzy­nek Unii na całą resztę i lądo­wać w Mid­der­lan­dzie w asy­ście sty­ryj­skiego kor­pusu.

Trzeba było wziąć matkę ze sobą. Na wspo­mnie­nie jej bła­gań w por­cie miał ochotę rwać włosy z głowy. Narzu­ci­łaby dys­cy­plinę tej zbie­ra­ni­nie na plaży, ogar­nęła mapę chłod­nym spoj­rze­niem i skie­ro­wała woj­sko na połu­dnie – wtedy pierw­sza dotar­łaby do Stof­fen­becku i wcią­gnęła nie­przy­ja­ciela w bitwę, któ­rej nie mógłby wygrać.

Trzeba było posłać odpo­wiedź na zapro­sze­nie Orso na czubku lancy, zaata­ko­wać wszyst­kimi siłami przed zacho­dem słońca, zmieść kłam­li­wego skur­wiela z dogod­nej pozy­cji na wznie­sie­niu i roz­bić posiłki, które przy­szły mu z pomocą.

Nawet kiedy lewe skrzy­dło jego szyku zawio­dło, a prawe się zała­mało, wciąż mógł jesz­cze odwo­łać tę ostat­nią szarżę. Przy­naj­mniej nie stra­ciłby Antaupa i Jina. Nie stra­ciłby ręki i nogi. Może Savine zdo­ła­łaby wyne­go­cjo­wać jakiś układ; była prze­cież dawną kró­lew­ską kochanką – a sądząc po tym, co widział pod­czas swo­jej egze­ku­cji, praw­do­po­dob­nie także obecną. Nawet nie mógł mieć o to do niej pre­ten­sji. Ura­to­wała mu prze­cież życie, prawda? Cokol­wiek było teraz warte…

Był więź­niem. Zdrajcą. Kaleką.

Wóz zwol­nił i led­wie posu­wał się naprzód, tele­piąc się na wszyst­kie strony. Skądś z przodu dobie­gły głosy, śpiewy, wyzwi­ska… Wierni pod­dani króla Orso wyle­gli na ulice, żeby świę­to­wać zwy­cię­stwo? Nie brzmiało to jak uro­czy­ste powi­ta­nie.

Daw­niej krąg szer­mier­czy był dla Leo dan Brocka par­kie­tem tanecz­nym – teraz męczar­nią stało się choćby wypro­sto­wa­nie i obcią­że­nie oca­la­łej nogi, żeby mógł zdrową ręką zła­pać się krat w oknie i pod­cią­gnąć do pozy­cji sto­ją­cej. Zanim poczuł na twa­rzy chłodny podmuch wia­tru i, mru­żąc oczy, wyj­rzał na ulicę zasłaną kłę­bami dymu z huty, więź­niarka znie­ru­cho­miała.

Ude­rzyły go oso­bliwe szcze­góły: potrza­skane skle­powe żalu­zje, wyła­mane drzwi zwie­sza­jące się koślawo z zawia­sów, śmieci na ulicy. W pierw­szym momen­cie wziął stertę szmat we wnęce drzwi za śpią­cego włó­częgę, by chwilę potem, z uczu­ciem nara­sta­ją­cego nie­po­koju, przy któ­rym zbladł nawet ból, dojść do wnio­sku, że ten czło­wiek chyba nie żyje.

– Na pamięć pole­głych… – wyszep­tał.

Zoba­czył spa­lony maga­zyn, któ­rego zwę­glone kro­kwie ster­czały jak żebra tru­chła obje­dzo­nego z mięsa. Wyma­lo­wane na osmo­lo­nej fasa­dzie wyso­kie na trzy kroki litery obwiesz­czały: Czas nad­szedł.

Przy­ci­snął twarz do prę­tów, pró­bu­jąc zer­k­nąć w głąb ulicy. Za ofi­ce­rami, dwo­rza­nami i dosia­da­ją­cymi pode­ner­wo­wa­nych koni żoł­nie­rzami kor­pusu rycer­skiego zoba­czył tłum stło­czony przed naje­żo­nym kol­cami murem. Trans­pa­renty powie­wały nad gło­wami jak sztan­dary nad puł­kiem woj­ska: Uczciwa praca, godna płaca; Precz z Zamkniętą Radą; Powstań­cie! Tłum już kie­ro­wał się ku kró­lew­skiej kolum­nie, tęt­nił posęp­nym gnie­wem, buczał, szy­dził… Czy to Destruk­to­rzy?

– Na pamięć pole­głych – powtó­rzył szep­tem.

Dostrzegł ludzi także w głębi bocz­nej uliczki, nosili robot­ni­cze ubra­nia i zaci­skali pię­ści. Bie­gli. Gonili kogoś. Dopa­dli go, zaczęli bić i kopać.

– Z drogi! – dobie­gło z przodu dono­śne wezwa­nie. Pew­nie Ruck­sted. – Z drogi, w imie­niu Jego Kró­lew­skiej Mości!

– Wal się! – wark­nął męż­czy­zna bez szyi, za to z gęstą brodą. – Sam zejdź nam z drogi!

Ludzie prze­są­czali się na ulicę z zauł­ków i podwó­rek. Nasi­lało się nie­po­ko­jące wra­że­nie, że kró­lew­ski oddział znaj­duje się w okrą­że­niu.

– To Młody Lew! – zawo­łał ktoś.

Roz­le­gły się cher­lawe wiwaty. Zdrowa noga Leo (która zale­d­wie parę dni wcze­śniej była jego chorą nogą) paliła go żywym ogniem, ale kur­czowo trzy­mał się kraty. Ciżba wokół więź­niarki gęst­niała, ludzie wycią­gali ku niemu ręce.

– Młody Lew!

***

Bez­radna Savine patrzyła przez okno powozu, jak zbiry tło­czą się wokół więź­niarki Leo niczym świ­nie przy kory­cie. Jedną ręką pod­trzy­my­wała nabrzmiałe brzu­szy­sko, w dru­giej ści­skała dłoń Zuri. Nie umia­łaby powie­dzieć, czy chcą go uwol­nić, czy zamor­do­wać. Naj­praw­do­po­dob­niej oni też tego nie wie­dzieli.

Zdała sobie sprawę, że nie pamięta już, jak to jest nie czuć stra­chu.

Zaczęło się praw­do­po­dob­nie od strajku. Znała wszyst­kie fabryki w Adui – to była papier­nia Fossa dan Har­bera, w którą zain­we­sto­wa­nia dwu­krot­nie odmó­wiła. Per­spek­tywy zysków były wpraw­dzie kuszące, ale Har­ber miał fatalną repu­ta­cję; był okrut­ni­kiem i wyzy­ski­wa­czem, przez któ­rego inni fabry­kanci nie mogli nale­ży­cie wyko­rzy­sty­wać swo­jej siły robo­czej. Zaczęło się praw­do­po­dob­nie od strajku, który – jak to czę­sto bywa ze straj­kami – bar­dzo szybko prze­ro­dził się w coś znacz­nie paskud­niej­szego.

– Cof­nąć się! – wykrzyk­nął młody ofi­cer, sma­ga­jąc robot­ni­ków szpi­crutą.

Konny straż­nik zła­pał jed­nego męż­czy­znę za rękę i odcią­gnął, dru­giego zdzie­lił tar­czą w głowę. Ten drugi upadł, zalśniła krew.

Savine zaparło dech w piersi. Oczy jej się roz­sze­rzyły.

Ofi­cer, ude­rzony przez kogoś kijem, zachwiał się w sio­dle.

– Cze­kaj­cie! – zawo­łał ktoś. Być może Orso, pomy­ślała Savine. – Cze­kaj­cie!

To jed­nak niczego nie zmie­niło. Naj­wyż­szy Król Unii nagle stał się tak samo bez­radny jak ona. Tłum napie­rał ze wszyst­kich stron, morze wście­kłych twa­rzy, trans­pa­ren­tów i zaci­śnię­tych pię­ści. Zgiełk przy­wiódł jej na myśl Val­beck i tam­tej­sze powsta­nie, ale okropna teraź­niej­szość była wystar­cza­jąco prze­ra­ża­jąca i bez się­ga­nia w straszną prze­szłość.

W ulicę wje­chali kolejni żoł­nie­rze. Ktoś krzyk­nął, stra­to­wany przez konia.

– Łaj­daki!

Cichy szczęk: ktoś dobył broni.

– Chro­nić króla! – roz­legł się piskliwy krzyk Gor­sta.

Jeden ze straż­ni­ków naj­pierw ude­rzył gło­wicą mie­cza, a potem pła­zem ostrza zrzu­cił robot­ni­kowi czapkę z głowy i powa­lił go na bruk. Inny – żoł­nierz kor­pusu rycer­skiego – nie był taki deli­katny: błysk stali, wysoki krzyk. Tym razem Savine widziała, jak miecz opadł i wyrą­bał zie­jącą ranę w barku cywila.

Pod­sko­czyła, gdy coś ude­rzyło z impe­tem o ścianę powozu.

– Boże, dopo­móż – mruk­nęła Zuri.

– Serio? – Savine spoj­rzała na nią z nie­do­wie­rza­niem. – Pomógł ci kie­dyś?

– Nie tracę nadziei. – Zuri objęła ją opie­kuń­czym gestem. – Odsuń się od okna…

– I dokąd mam pójść? – szep­nęła Savine, oparł­szy się o nią.

Po dru­giej stro­nie szyby zapa­no­wał chaos. Straż­nik na koniu i kobieta o zaczer­wie­nio­nej twa­rzy wyry­wali sobie z rąk jeden koniec trans­pa­rentu z napi­sem Wszy­scy równi, któ­rego druga koń­cówka ginęła w splą­ta­nej masie koń­czyn i twa­rzy. Żoł­nierz kor­pusu rycer­skiego, ścią­gnięty z sio­dła, prze­padł w tłu­mie jak mary­narz w odmę­tach wzbu­rzo­nego morza. Robot­nicy byli wszę­dzie, roz­py­chali się, wci­skali pomię­dzy konie, łapali, wrzesz­czeli.

Trza­snęło roz­bite okno powozu i obsy­pana odłam­kami szkła Savine odsko­czyła w tył.

– Zdrajcy! – krzyk­nął ktoś.

To o niej? O Leo? Czy­jaś zgięta w łok­ciu ręka się­gnęła do środka, brudna dłoń po omacku szu­kała zasuwki. Savine nie­po­rad­nie ude­rzyła w nią bokiem zaci­śnię­tej pię­ści. Nie była pewna, czy lepiej zostać wywle­czo­nym z powozu przez tłum, czy cze­kać, aż inkwi­zy­cja zacią­gnie ją do Domu Pytań.

Zuri pró­bo­wała sta­nąć na nogi, kiedy za oknem coś bły­snęło. Kro­ple na policzku Savine. Czer­wone kropki na sukni. Pcha­jąca się do powozu ręka ześli­znęła się z powro­tem.

Ulica eks­plo­do­wała ogniem. Savine sku­liła się, obu­rącz obej­mu­jąc brzuch. Ból prze­szył jej trze­wia.

„ Boże, dopo­móż” – poru­szyła bez­gło­śnie ustami. Czyżby miała zacząć rodzić tu i teraz, w środku zamie­szek, na zasła­nej szkłem pod­ło­dze powozu?

– Wy skur­wy­syny!

Olbrzym w far­tu­chu zła­pał wodze konia tej blon­dynki, którą Orso zatrud­niał w roli oso­bi­stej słu­żą­cej, tej samej, która – tysiąc lat temu – prze­no­siła liściki od niego do Savine i z powro­tem. Trzy­mał ją za nogę, a ona wierz­gała, kopała, pluła i war­czała. Orso zawró­cił konia i zaczął tłuc olbrzyma pię­ścią po łysie­ją­cej gło­wie. Ten go zła­pał i spró­bo­wał ścią­gnąć z sio­dła.

– Wy…

Jego czaszka roz­pę­kła się na dwoje. Blu­znęła czer­wień. Savine wytrzesz­czyła oczy. Mogłaby przy­siąc, że ten cały Sul­fur pla­snął męż­czy­znę otwartą dło­nią w skroń i pra­wie ode­rwał mu głowę.

Przed oknem prze­je­chał Gorst, szcze­rząc zęby i sie­kąc wście­kle mie­czem na obie strony.

– Król! – wołał piskli­wie. – Król!

– Do Agriontu! – krzyk­nął ktoś. – Nie zatrzy­muj­cie się!

Powóz ruszył z szarp­nię­ciem. Savine byłaby spa­dła z sie­dze­nia, gdyby Zuri jej nie zła­pała. Kur­czowo ucze­piła się pustej ramy okien­nej i przy­gry­zła wargę, czu­jąc kolejny spazm bólu w napęcz­nia­łym brzu­chu. Patrzyła, jak tłum roz­pra­sza się przed powo­zem, sły­szała krzyki zgrozy. Jakieś ciało zato­czyło się w bok zaha­czone rogiem pojazdu, odbiło od drzwi i wpa­dło pod kopyta konia ryce­rza herolda. Pasmo blond wło­sów zaha­czyło o ster­czące z okien­nej ramy resztki szkła.

Koła pod­sko­czyły na stra­to­wa­nym trans­pa­ren­cie, prze­tur­ko­tały po kle­ją­cych się do wil­got­nej nawierzchni pam­fle­tach. Więź­niarka pędziła przo­dem, krze­sząc iskry z bruku. Wszę­dzie było pełno obłą­ka­nych ze stra­chu koni, powie­wa­ją­cych grzyw, trze­po­czą­cych uprzęży. Coś ude­rzyło meta­licz­nie w drugą ścianę powozu i zaraz zostało z tyłu wraz z papier­nią Har­bera i jej burzą­cymi się pra­cow­ni­kami.

Przez wybite okno zawie­wał zimny wiatr. Serce Savine waliło jak mło­tem, dłoń znie­ru­cho­miała na półeczce, twarz pło­nęła rumień­cem, jakby ją spo­licz­ko­wano. Jak Zuri była w sta­nie zacho­wać spo­kój? Jej twarz niczego nie wyra­żała, jed­nym ramie­niem obej­mo­wała Savine. Dziecko kopało nie­spo­koj­nie, czułe na szarp­nię­cia i pod­skoki powozu. Przy­naj­mniej żyło. Żyło.

Za oknem lord szam­be­lan Hoff kur­czowo trzy­mał wodze, urzę­dowy łań­cuch zaplą­tał mu się i zaci­snął wokół szyi. Pod­sta­rzały siwo­włosy kró­lew­ski cho­rąży ści­skał drzewce sztan­daru, słońce Unii pły­nęło nad nimi w górze. Na zło­to­gło­wiu wid­niała tłu­sta plama.

Ulice prze­my­kały w tył, tak bar­dzo zna­jome, tak bar­dzo obce. Kie­dyś miała mia­sto u swo­ich stóp. Nikogo innego tak nie podzi­wiano, nikomu tak nie zazdrosz­czono, nikogo też tak nie nie­na­wi­dzono – co zresztą zawsze trak­to­wała jako jedyny naprawdę szczery kom­ple­ment. Mijali w pędzie budynki: nie­które z nich znała, nie­które nawet były jej wła­sno­ścią. Daw­niej.

Bo teraz wszystko prze­pa­dło.

Zaci­snęła kur­czowo powieki. Nie pamię­tała już, jak to jest nie czuć stra­chu.

Pamię­tała, jak przy­jęła od Leo pier­ścio­nek zarę­czy­nowy; w dole roz­po­ście­rał się cały Agriont wraz ze wszyst­kimi swo­imi małymi miesz­kań­cami. Przy­szłość nale­żała do nich dwojga. Jak to moż­liwe, że tak cał­ko­wi­cie się uni­ce­stwili? Jego lek­ko­myśl­ność ani jej ambi­cja z osobna by nie wystar­czyły, ale jak dwa związki che­miczne, które w poje­dynkę są zale­d­wie lekko tru­jące, po połą­cze­niu wytwo­rzyli nie­sta­bilny śro­dek wybu­chowy, który zmiótł ich życie i życie tysięcy ludzi pro­sto do pie­kła.

Zaban­da­żo­wane roz­cię­cie na ogo­lo­nej gło­wie swę­działo bez prze­rwy. Byłoby chyba lepiej, gdyby kawał metalu, który ją dra­snął, prze­le­ciał odro­binę niżej i po pro­stu roz­łu­pał czaszkę.

– Zwol­nić! – Piskliwy okrzyk Gor­sta. – Zwol­nić!

Wjeż­dżali do Agriontu po jed­nym z mostów, przed nimi maja­czyły potężne mury. Kie­dyś czuła się wśród nich bez­piecz­nie jak w obję­ciach rodzi­ców, teraz wyglą­dały jak mury wię­zie­nia. Nie, nie wyglą­dały: naprawdę nimi były. Pętla ze sznura wciąż zaci­skała się zarówno na jej szyi, jak i na szyi Leo.

Po tym, jak spro­wa­dzili go z sza­fotu, zmie­niła mu opa­tru­nek na nodze; wyda­wało się, że to wła­ściwe, coś, co żona może zro­bić dla ran­nego męża – zwłasz­cza gdy wal­nie przy­czy­niła się do jego zra­nie­nia. Myślała, że jest silna, sły­nęła prze­cież ze swo­jej bez­dusz­no­ści, ale kiedy odwi­jała ban­daże, jakby doko­ny­wała cze­goś w rodzaju obrzy­dli­wego strip­tizu, zmie­niały kolor: z upstrzo­nych bru­nat­nymi pla­mami stały się naj­pierw różowe, potem czarne. W końcu odsło­niła kikut: nie­po­radne, kostro­pate szwy, kosz­mar każ­dej kraw­co­wej, fio­le­towo-czer­wone i pła­czące ropą; maka­bryczna, upiorna, nie­rze­czy­wi­sta pustka w miej­scu, w któ­rym powinna być noga; i ten smród jak z jatki, pod­lany wonią taniego alko­holu. Zakryła dło­nią usta. Nie zamie­nili ani słowa, ale kiedy spoj­rzała mu w oczy, dostrze­gła odbitą w nich wła­sną zgrozę.

Zaraz potem straż­nicy ją stam­tąd zabrali. Pod­dała im się z wdzięcz­no­ścią. Na wspo­mnie­nie tam­tej chwili robiło jej się nie­do­brze – nie­do­brze od wyrzu­tów sumie­nia i z nie­smaku, a także z powodu wyrzu­tów sumie­nia, że ten nie­smak odczuwa.

Zdała sobie sprawę, że drży. Zuri ści­snęła jej dłoń.

– Będzie dobrze – powie­działa.

Savine spoj­rzała w jej ciemne oczy.

– Jakim cudem? – spy­tała szep­tem.

Powóz zady­go­tał i sta­nął. Kiedy ofi­cer otwo­rzył drzwi, z okna osy­pały się resztki szkła. Savine potrze­bo­wała dłuż­szej chwili, żeby roz­luź­nić palce; musiała roz­wie­rać je siłą, niczym kur­czowo zaci­śniętą dłoń trupa. Otu­ma­niona zeszła chwiej­nie po schod­kach. Przy każ­dym kroku bała się, że zaraz się posika. A może już się posi­kała?

Plac Mar­szał­ków. Raz w mie­siącu prze­wo­ziła tędy swo­jego ojca w fotelu na kół­kach, śmie­jąc się z cudzych nie­szczęść. Brała udział w spo­tka­niach Otwar­tej Rady w Rotun­dzie Lor­dów, odce­dza­jąc z papla­niny jej człon­ków oka­zje do ubi­cia inte­resu. Dys­ku­to­wała ze wspól­ni­kami o finan­sach, o tym, kogo wywyż­szyć, kogo zgnieść, kogo prze­ku­pić i czy­imi pie­niędzmi. Znała na pamięć wszyst­kie punkty cha­rak­te­ry­styczne ster­czące znad osmo­lo­nych dachów: smu­kły palec Wieży Łań­cu­chów, posępną syl­wetę Domu Stwórcy – ale ich miej­sce było w innym świe­cie. Innym życiu.

Ota­cza­jący ją męż­czyźni – z pora­nio­nymi twa­rzami, w podar­tych pięk­nych mun­du­rach, z obna­żoną bro­nią czer­woną od krwi – wyba­łu­szali z nie­do­wie­rza­niem oczy.

– Twoja ręka – pod­szep­nęła jej Zuri.

Ręka Savine była cała we krwi. Spoj­rzała na nią tępo i odwró­ciła dło­nią do góry. W samym jej środku tkwił odła­mek szkła; musiał się wbić, kiedy ści­skała ramę okna. Niczego nie poczuła.

Pod­nio­sła wzrok i napo­tkała spoj­rze­nie Orso: był poru­szony, blady, złoty dia­dem prze­krzy­wił mu się nad czo­łem. Usta miał pół­otwarte, jakby zamie­rzał coś powie­dzieć, ona rów­nież, jakby chciała mu odpowie­dzieć, ale przez chwilę oboje mil­czeli.

– Znajdź­cie jakieś lokum dla lady Savine i jej mał­żonka – wychry­piał w końcu król. – W Domu Pytań.

Z wysił­kiem prze­łknęła ślinę i odpro­wa­dziła go wzro­kiem.

Nie pamię­tała, jak to jest nie czuć stra­chu.

***

Orso zama­szy­stym kro­kiem szedł przez Plac Mar­szał­ków, w przy­bli­że­niu w stronę pałacu. Zaci­skał pię­ści. Nie wia­domo dla­czego widok Savine wciąż zapie­rał mu dech w piersi, ale miał pil­niej­sze sprawy na gło­wie niż dymiące zglisz­cza swo­jego życia uczu­cio­wego – cho­ciażby taką, że jego trium­falny powrót do sto­licy od początku wypadł blado, a osta­tecz­nie zamie­nił się w krwawą jatkę.

– Oni mnie nie­na­wi­dzą – mruk­nął.

Oczy­wi­ście był przy­zwy­cza­jony do powszech­nej nie­chęci, obe­lży­wych pam­fle­tów, znie­sła­wia­ją­cych plo­tek i szy­derstw Otwar­tej Rady. Fakt, że pod­dani uprzej­mie i dys­kret­nie pogar­dzają kró­lem za jego ple­cami, był czymś abso­lut­nie nor­mal­nym – co innego jed­nak, kiedy tłusz­cza pró­buje owego króla fizycz­nie spo­nie­wie­rać: to zakra­wało na otwarty bunt. I to już drugi w tym mie­siącu. Adua – pępek świata, zenit cywi­li­za­cji, latar­nia postępu i dobro­bytu – pogrą­żała się w zamę­cie i bez­pra­wiu.

Roz­cza­ro­wa­nie było wstrzą­sa­jące – jakby wło­żył do ust prze­pyszny słodki przy­smak, po czym, prze­żu­wa­jąc go, odkrył, że to kawa­łek zwy­kłego gówna. Cóż, takie już było życie króla: miska gówna na śnia­da­nie, obiad i kola­cję.

Hof­fowi świsz­czało w piersi, kiedy despe­racko usi­ło­wał dotrzy­mać mu kroku.

– Ludzie stale się… skarżą… – wysa­pał.

– Oni mnie nie­na­wi­dzą, kurwa! Nie­na­wi­dzą! Sły­sza­łeś, jak wiwa­to­wali na cześć Mło­dego Lwa? Od kiedy to ten łaj­dak z tytu­łem szla­chec­kim jest takim hero­sem ludo­wym?

Przed nie­daw­nym trium­fem Orso wszy­scy uwa­żali go za god­nego pogardy tchó­rza, Brocka zaś za wspa­nia­łego boha­tera. Natu­ral­nie po ostat­nich wyda­rze­niach te poglądy powinny ulec odwró­ce­niu, tym­cza­sem jego uwa­żano dziś za god­nego pogardy tyrana, a Młody Lew budził powszechną litość jako ten słab­szy i prze­grany. Gdyby Brock zaczął publicz­nie walić gru­chę, publika przy­ję­łaby to wiwa­tami.

– Prze­klęci zdrajcy! – wark­nął Ruck­sted, wgnia­ta­jąc opan­ce­rzoną pięść w opan­ce­rzoną drugą dłoń. – Nale­ża­łoby ich powie­sić!

– Nie możemy powie­sić wszyst­kich – zauwa­żył Orso.

– Jeśli Wasza Wyso­kość pozwoli, rad wrócę do mia­sta i przy­naj­mniej spró­buję.

– Oba­wiam się, że nasz błąd pole­gał raczej na prze­pro­wa­dze­niu zbyt wiel­kiej liczby egze­ku­cji niż zbyt małej…

– Wasza Kró­lew­ska Mość! – Wyróż­nia­jący się prze­ra­ża­jąco wyso­kim wzro­stem rycerz herold cze­kał na Dro­dze Kró­lów pod posą­giem Haroda Wiel­kiego, ze skrzy­dla­tym heł­mem pod pachą. – Zamknięta Rada pil­nie ocze­kuje przy­by­cia Waszej Kró­lew­skiej Mości do Bia­łej Sali. – Zrów­nał się z Orso i dotrzy­my­wał mu kroku, mówiąc dalej: – Za pozwo­le­niem, chciał­bym pogra­tu­lo­wać Waszej Wyso­ko­ści zwy­cię­stwa pod Stof­fen­bec­kiem.

– Mam wra­że­nie, jakby to było bar­dzo dawno temu – odparł Orso, nie zatrzy­mu­jąc się. Bał się, że jeśli to zrobi, runie na zie­mię jak dzie­cięca wieża z kloc­ków. – Ode­bra­łem już gra­tu­la­cje od pokaź­nej grupy wichrzy­cieli na Dro­dze Kró­lów.

Spoj­rzał spode łba na Casa­mira Nie­złom­nego. Cie­kawe, pomy­ślał, czy on też musiał kie­dyś ucie­kać uli­cami sto­licy przed wła­snymi pod­da­nymi. W książ­kach histo­rycz­nych nie było o tym ani słowa.

– Pod nie­obec­ność Waszej Kró­lew­skiej Mości sytu­acja stała się… nie­sta­bilna.

Orso nie był zachwy­cony tym, w jaki spo­sób herold wymó­wił słowo „nie­sta­bilna”: brzmiało jak eufe­mizm użyty do opi­sa­nia cze­goś znacz­nie gor­szego.

– Nie­długo po wyjeź­dzie Waszej Wyso­ko­ści wybu­chły nie­po­koje w związku z rosnącą ceną chleba. Wsku­tek buntu i nie­sprzy­ja­ją­cej pogody do mia­sta docie­rało za mało mąki. Tłumy kobiet wdarły się do nie­któ­rych pie­karń. Wła­ści­ciele zostali pobici, a jeden z nich uznany za spe­ku­lanta i… zamor­do­wany.

– To nie­po­ko­jące – wtrą­cił Sul­fur, praw­dziwy mistrz nie­do­po­wie­dzeń.

Orso zwró­cił uwagę, że pie­czo­ło­wi­cie wyciera chu­s­teczką krew z kra­wę­dzi dłoni. Z uśmieszku satys­fak­cji, który udało mu się zacho­wać przez cały czas trwa­nia egze­ku­cji dwu­stu ludzi pod Val­bec­kiem, nie został nawet ślad.

– Następ­nego dnia roz­po­czął się strajk w odlewni przy Pod­gór­nej, dzień póź­niej wybu­chły trzy kolejne. Część straż­ni­ków odmó­wiła wyj­ścia na patrol, inni starli się z pro­te­stu­ją­cymi. – Rycerz herold poru­szył niemo ustami. Posmut­niał. – Kil­ka­na­ście ofiar śmier­tel­nych.

Zamy­ka­jący pochód unie­śmier­tel­nio­nych monar­chów ojciec Orso patrzył na pusty park z miną zna­mio­nu­jącą deter­mi­na­cję i wład­czość, które za życia ni­gdy nie malo­wały się na jego twa­rzy. Naprze­ciwko niego, przed­sta­wieni w nieco mniej monu­men­tal­nej skali, stali sławny boha­ter wojenny lord mar­sza­łek West, sławny oprawca arcy­lek­tor Glokta oraz Pierw­szy Wśród Magów, który pio­ru­no­wał prze­chod­niów wzro­kiem i krzy­wił się z nie­sma­kiem, jakby ludzie byli dla niego uprzy­krzo­nymi mrów­kami, niczym wię­cej. Orso nie­raz się zasta­na­wiał, któ­rzy z jego dwo­rzan zajmą w przy­szło­ści miej­sce naprze­ciw jego posągu. Teraz pierw­szy raz prze­szło mu przez myśl, że jego podo­bi­zna może się tu w ogóle nie poja­wić.

– Teraz zapro­wa­dzimy porzą­dek! – To Hoff roz­pacz­li­wie usi­ło­wał roz­pro­szyć gro­bowe nastroje. – Zoba­czy­cie!

– Mam taką szczerą nadzieję, Wasza Łaska­wość – odparł rycerz herold. – Grupa Destruk­to­rów zajęła część fabryk. W Trzech Far­mach demon­strują już cał­kiem otwar­cie, doma­ga­jąc się… no… doma­ga­jąc się ustą­pie­nia Zamknię­tej Rady Jego Kró­lew­skiej Mości.

Orso nie był zachwy­cony tym, w jaki spo­sób herold wymó­wił słowo „ustą­pie­nie”: brzmiało jak eufe­mizm użyty dla opi­sa­nia cze­goś znacz­nie bar­dziej osta­tecz­nego.

– Ludzie są wzbu­rzeni, Wasza Wyso­kość. Żądni krwi.

– Mojej? – mruk­nął Orso, bez­sku­tecz­nie usi­łu­jąc polu­zo­wać sobie koł­nie­rzyk.

– Ehm… – Rycerz herold wyko­nał wątły salut poże­gnalny. – Krwi. Po pro­stu. Nie wiem, czy to ważne, czyja będzie.

Mizer­nie pre­zen­to­wała się prze­trze­biona Zamknięta Rada, która na widok Orso wkra­cza­ją­cego do Bia­łej Sali z wysił­kiem dźwi­gnęła się na star­cze nogi. Lord mar­sza­łek Forest został w Stof­fen­becku razem z nie­do­bit­kami armii. Arcy­lek­tor Pike miał zastra­szyć wiecz­nie nie­spo­koj­nych miesz­kań­ców Val­becku i ponow­nie zmu­sić ich do ule­gło­ści. Nie zna­le­ziono jesz­cze następcy naj­wyż­szego sędziego Bruc­kela po tym, jak stra­cił głowę pod­czas poprzed­niego zama­chu na życie Orso. Miej­sce Bay­aza u stóp stołu było – jak zwy­kle przez ostat­nie dwa stu­le­cia – puste. Co zaś tyczy się naczel­nika wydziału podat­ko­wego, nale­żało domnie­my­wać, że znowu wyszedł za potrzebą.

– Chciał­bym zło­żyć Waszej Kró­lew­skiej Mości gra­tu­la­cje z oka­zji wiel­kiej wik­to­rii w Stof­fen­becku… – zabrzmiał pod­nie­siony, nie­przy­jemny głos lorda kanc­le­rza Goro­detsa.

– Zapo­mnij. – Orso opadł na swoje nie­wy­godne krze­sło. – Ja już tak zro­bi­łem.

– Zosta­li­śmy napad­nięci! – Wzbu­rzony Ruck­sted prze­ma­sze­ro­wał na swoje miej­sce, podzwa­nia­jąc ostro­gami. – My, orszak kró­lew­ski!

– Zamieszki na uli­cach Adui! – wysa­pał Hoff. Osu­nął się na krze­sło i ręka­wem szaty zaczął wycie­rać zro­szone potem czoło.

– W rze­czy samej – mruk­nął Orso. Prze­su­nął pal­cami po policzku, odsu­nął je od twa­rzy i obej­rzał. Opuszki miał uma­zane krwią. To po tym, jak Gorst wyrzy­nał bun­tow­ni­ków. – Są jakieś wie­ści od arcy­lek­tora Pike’a?

– Wasza Wyso­kość nie sły­szał? – Goro­dets prze­szedł od tra­dy­cyj­nego stro­sze­nia i roz­cze­sy­wa­nia brody do ner­wo­wego wykrę­ca­nia jej w zakrzy­wio­nych szpo­nia­sto pal­cach. – W Val­becku trwa regu­larne powsta­nie! Mia­sto padło!

Gło­śne glug, z jakim Orso prze­łknął ślinę, ponio­sło się dono­śnym echem wśród śnież­no­bia­łych ścian.

– Padło? – powtó­rzył.

– Znowu? – zakwi­lił Hoff.

– Nie mamy żad­nych wia­do­mo­ści od Jego Emi­nen­cji – cią­gnął Goro­dets. – Oba­wiamy się, że mógł wpaść w ręce Destruk­to­rów. Dostać się do nie­woli.

– Do nie­woli? – wymam­ro­tał Orso. W sali było dusz­niej niż zazwy­czaj.

– Z całego Mid­der­landu napły­wają wie­ści o sze­rzą­cym się cha­osie! – wypa­lił naj­wyż­szy kon­sul. Był bli­sko paniki. – Stra­ci­li­śmy kon­takt z wła­dzami Kelnu. W Hol­sthor­mie źle się dzieje. Rabunki. Lin­cze. Czystki.

– Czystki? – szep­nął Orso. Naj­wy­raź­niej był ska­zany na powta­rza­nie poje­dyn­czych słów tonem, w któ­rym nie­po­kój mie­szał się ze zgrozą.

– Cho­dzą słu­chy, że bandy Destruk­to­rów gra­bią wsie!

– Ogromne bandy zmie­rzają do sto­licy ze wszyst­kich stron – wtrą­cił lord admi­rał Krep­skin. – Łaj­dacy mają czel­ność nazy­wać się „Armią Ludową”.

– Zdrada sze­rzy się jak zaraza – wyrzę­ził Hoff ze wzro­kiem utkwio­nym w puste krze­sło naprze­ciw Orso. – Możemy powia­do­mić lorda Bay­aza?

Odrę­twiały Orso pokrę­cił głową.

– Nie dość szybko, żeby to coś zmie­niło – odparł.

Prawdę mówiąc, spo­dzie­wał się raczej, że Pierw­szy Wśród Magów i tak wolałby dys­kret­nie trzy­mać się na dystans i spo­koj­nie sza­co­wać, jakie korzy­ści przy­nie­sie mu takie czy inne roz­strzy­gnię­cie kon­fliktu.

– Robimy, co w naszej mocy, żeby te wia­do­mo­ści nie prze­do­stały się do publicz­nej wia­do­mo­ści…

– Cho­dzi o zapo­bie­że­nie panice, Wasza Kró­lew­ska Mość, ale…

– Za parę dni mogą sta­nąć u naszych bram!

Mil­cze­nie, które zapa­dło po tych sło­wach, prze­cią­gało się. Uczu­cie triumfu, z jakim Orso jechał do Adui, wybla­kło jak led­wie pamię­tany sen.

Jeżeli ist­niało dokładne prze­ci­wień­stwo czu­cia się jak król, to wła­śnie je poznał.

Zmiana

– Impo­nu­jące – powie­dział Pike. – Sama przy­znasz.

– Ow­szem – zgo­dziła się z nim Vick, któ­rej nie­ła­two było zaim­po­no­wać.

Armii Ludo­wej mogło bra­ko­wać dys­cy­pliny, wypo­sa­że­nia i żyw­no­ści, ale z jej ogro­mem nie spo­sób było dys­ku­to­wać. Cał­ko­wi­cie zablo­ko­wała trakt bie­gnący dnem doliny, roz­le­wała się na zbo­cza, a jej koniec ginął w prze­siąk­nię­tej mżawką dali. Kiedy wyru­szali z Val­becku, mogło ich być dzie­sięć tysięcy. Z początku dwa pułki byłych żoł­nie­rzy two­rzyły dumną awan­gardę, poły­sku­jącą bro­nią i pan­ce­rzami świeżo wyku­tymi w hutach Savine dan Brock, ale porzą­dek szybko ustą­pił przed bała­ga­nem. Hut­nicy i odlew­nicy, far­biarki i praczki, bru­ka­rze i ślu­sa­rze, rzeź­nicy i lokaje raczej tań­czyli, niż masze­ro­wali, do wtóru sta­rych pie­śni robot­ni­czych i wybi­ja­nego na garn­kach rytmu. Jeśli byli to bun­tow­nicy, to nad­zwy­czaj poczciwi.

Vick po czę­ści spo­dzie­wała się, a po czę­ści żywiła wręcz nadzieję, że armia roz­pro­szy się, brnąc przez błot­ni­sty kraj przy pogar­sza­ją­cej się pogo­dzie, tym­cza­sem rebe­lianc­kie sze­regi pęcz­niały z każ­dym dniem. Dołą­czali do nich robot­nicy, drobni wła­ści­ciele ziem­scy i far­me­rzy nio­sący kosy i widły (które wzbu­dzały lekki nie­po­kój), a także mąkę i szynki (któ­rych widok przyj­mo­wano z kolei z wiel­kim entu­zja­zmem). Dołą­czały bandy żebra­ków i gangi sie­rot. Dołą­czali dezer­te­rzy z nie wia­domo jakich bata­lio­nów. Dołą­czali han­dla­rze, dziwki i dema­go­dzy sprze­da­jący – odpo­wied­nio – plewy, ciała i teo­rie poli­tyczne w namio­tach na pobo­czach dróg stra­to­wa­nych tak bar­dzo, że upo­dab­niały się do mokra­deł.

Nikt też nie podałby w wąt­pli­wość entu­zja­zmu bun­tow­ni­ków. Palone nocami ogni­ska cią­gnęły się całymi milami. Ludzie chro­nili się przy nich przed jesien­nym chło­dem, zawi­jali się w okro­plone rosą koce, dzie­lili się ple­wo­wymi snami i z bły­skiem w oku roz­pra­wiali o zmia­nie, Wiel­kiej Zmia­nie, która w końcu nade­szła.

Vick nie miała już teraz poję­cia, jak daleko cią­gnie się ta gęsta ciżba prze­mo­czo­nych ludzi, nie wie­działa też, ilu jest wśród nich Destruk­to­rów i Pod­pa­la­czy. Całe mile męż­czyzn, kobiet i dzieci brnęły w bło­cie w stronę Adui. W stronę lep­szego jutra. Ona sama miała, rzecz jasna, wąt­pli­wo­ści, ale ileż w tym wszyst­kim było nadziei… Nie­zmie­rzone pokłady. Nikt, nawet naj­bar­dziej zbla­zo­wany cynik, nie mógł pozo­stać na nią obo­jętny. A może po pro­stu nie była wcale aż tak zbla­zo­wana, jak lubiła to sobie wma­wiać.

W obo­zach nauczyła się zawsze trzy­mać ze zwy­cięz­cami i od tam­tej pory nie­złom­nie sto­so­wała się do tej zasady. Tyle że ani w obo­zach, ani przez te wszyst­kie lata, które upły­nęły od ich opusz­cze­nia, ni­gdy nie miała wąt­pli­wo­ści, kto jest zwy­cięzcą. Rzą­dzący. Inkwi­zy­cja. Zamknięta Rada. Arcy­lek­tor. Patrząc z góry na tę nie­zdy­scy­pli­no­waną ludzką masę, która uparła się, żeby zmie­nić świat, nie była wcale pewna, kto osta­tecz­nie okaże się zwy­cięzcą. Ba, nie była nawet pewna, któ­rędy prze­biega gra­nica pomię­dzy stro­nami kon­fliktu. Gdyby Leo dan Brock poko­nał Orso, może mie­liby nowego króla na tro­nie, nowe twa­rze w Zamknię­tej Radzie i nowe tyłki na wiel­gach­nych krze­słach, ale w grun­cie rze­czy wszystko zosta­łoby po sta­remu. Ale gdyby to ci tutaj pobili Orso, któż mógł prze­wi­dzieć, co z tego wynik­nie? Wszyst­kie stare pew­niki kru­szyły się w proch, a ona zaczy­nała powąt­pie­wać, czy kie­dy­kol­wiek były pew­ni­kami – czy może tylko domnie­ma­niami głup­ców.

Pod­czas rebe­lii w Sta­ri­klan­dzie prze­żyła trzę­sie­nie ziemi: pod­łoga drżała, książki spa­dały z pó­łek, komin jed­nego z domów zwa­lił się na ulicę. Nie trwało to długo – ale zara­zem dosta­tecz­nie długo, żeby poczuła strach na myśl o tym, że wszystko, co brała za trwałe i solidne, może w każ­dej chwili roz­paść się na kawałki.

Teraz czuła to samo, a zara­zem miała świa­do­mość, że trzę­sie­nie ziemi dopiero się zaczyna. Jak długo świat będzie drżał? I co oca­leje, gdy wstrząsy ustaną?

– Widzę, że na­dal jesteś z nami, sio­stro Vic­ta­rine. – Pike zacmo­kał na konia, dźgnął go pię­tami i ruszył w dół zbo­cza, w stronę czoła prze­mo­czo­nej kolumny.

Instynkt odra­dzał Vick podą­że­nie za nim, ale go nie posłu­chała.

– Na­dal jestem z wami – potwier­dziła.

– Zatem nawró­ci­łaś się na naszą sprawę?

Jakaś opty­mi­styczna cząstka jej istoty chciała wie­rzyć, że oto speł­nia się marze­nie Sibalta o lep­szym świe­cie, i despe­racko chciała być tego świad­kiem. Inna, bar­dziej ner­wowa cząstka, węszyła w powie­trzu prze­laną krew, chciała jesz­cze tej nocy zerwać się z uwięzi i uciec do Dale­kiej Kra­iny. A jesz­cze inna, wyra­cho­wana, doszła do wnio­sku, że naro­wi­stym koniem nie da się pokie­ro­wać ina­czej niż z sio­dła i że bez­piecz­niej będzie do końca ści­skać wodze w gar­ści niż je puścić.

Spoj­rzała z ukosa na Pike’a. Prawdę mówiąc, wciąż jesz­cze nie roz­gry­zła, czym dokład­nie jest „ich sprawa” i na razie była zda­nia, że każdy z nie­zli­czo­nych punk­ci­ków skła­da­ją­cych się na Armię Ludową wal­czy wyłącz­nie we wła­snej spra­wie – to jed­nak nie był dobry moment na mówie­nie prawdy. A który jest?

– Była­bym głu­pia, twier­dząc, że nie jestem do końca prze­ko­nana.

– Gdy­byś zaś powie­działa, że jesteś cał­ko­wi­cie prze­ko­nana, ja musiał­bym być głup­cem, żeby ci uwie­rzyć.

– A ponie­waż żadne z nas nie jest głu­pie… ogra­niczmy się do: być może.

– Ależ prze­ciw­nie, wszy­scy jeste­śmy głupi. Ale raduje mnie dobre „być może” – odparł Pike, nie oka­zu­jąc cie­nia rado­ści. Ani niczego innego. – Stwier­dze­nia kate­go­ryczne nie są wia­ry­godne.

Vick przy­pusz­czała, że dwoje przy­wód­ców Wiel­kiej Zmiany, któ­rzy wyje­chali im naprze­ciw na tra­wia­stym zbo­czu, nie podziela opi­nii Pike’a.

– Brat Pike! – zawo­łał Risi­nau, wyma­chu­jąc pulchną ręką na powi­ta­nie. – I sio­stra Vic­ta­rine!

Risi­nau ją mar­twił. Dawny supe­rior Val­becku ucho­dził za wiel­kiego myśli­ciela, ale jej zda­niem ide­al­nie wpi­sy­wał się w wyobra­że­nie idioty na temat geniu­sza. Jego idee two­rzyły labi­rynt, w któ­rego środku ziała pustka: dużo tam było gada­nia o spra­wie­dli­wym spo­łe­czeń­stwie przy­szło­ści, bar­dzo nie­wiele zaś o tym, jaką drogą do niego dojść. Jego kie­sze­nie pękały w szwach od papie­rzysk zapeł­nio­nych teo­riami, mani­fe­stami, pro­kla­ma­cjami i prze­mo­wami, które wygła­szał publicz­nie tym swoim jękli­wym gło­sem, za każ­dym razem, gdy Armia Ludowa zatrzy­mała się na odpo­czy­nek. Vick nie podo­bała się reak­cja słu­cha­czy na jego kwie­ci­ste wezwa­nia do zacho­wa­nia umiaru: wyma­chi­wali bro­nią i gło­śnym wrza­skiem wyra­żali swoją apro­batę. Z doświad­cze­nia wie­działa, że naj­więk­szych szkód zawsze doko­nuje tłusz­cza kie­ru­jąca się szla­chet­nymi moty­wami.

Ale o wiele bar­dziej mar­twiła ją Sędzia. Nosiła stary, zardze­wiały, podzwa­nia­jący kra­dzio­nymi łań­cu­chami napier­śnik. Pod spodem miała suk­nię balową oble­pioną potrza­ska­nymi krysz­tał­kami, ale sie­działa na koniu po męsku, przez co chmura obszar­pa­nych halek pod­jeż­dżała jej do połowy uda. Ubło­cone bose stopy wkła­dała w sfa­ty­go­wane kawa­le­ryj­skie strze­miona. Jej twarz przy­wo­dziła na myśl worek noży: zaci­śnięta w gniew­nym gry­ma­sie chuda szczęka, zmru­żone ze zło­ścią czarne oczy, włosy – na co dzień ogni­ście rude, teraz zbrą­zo­wiałe od desz­czu – kle­jące się z jed­nej strony do czaszki. Dla niej wszel­kie zasady były tylko uspra­wie­dli­wie­niem dla rzezi. Kiedy jej Pod­pa­la­cze objęli we wła­da­nie gmach sądu w Val­becku, zło­żona z nich ława przy­się­głych nikogo nie unie­win­niła, a ona sama wyda­wała wyłącz­nie wyroki śmierci. Jeżeli Risi­nau stale spo­glą­dał w przy­szłość, nie bacząc na zglisz­cza, wśród któ­rych przy­cho­dzi mu brnąć, to Sędzia patrzyła pod nogi, gotowa stra­to­wać wszystko, co się da.

A Pike? Z popa­rzo­nej, masko­wa­tej twa­rzy byłego arcy­lek­tora nie spo­sób było cokol­wiek wyczy­tać. Kto mógł wie­dzieć, jaki cel przy­świeca bratu Pike’owi?

Vick ruchem głowy wska­zała zara­sta­jącą bru­dem Aduę. Otu­la­jący mia­sto całun dymu nie­uchron­nie się przy­bli­żał.

– Co nas czeka, kiedy już tam dotrzemy? – zapy­tała.

– Wielka Zmiana – odparł zado­wo­lony z sie­bie Risi­nau.

– Z czego na co?

– Nie zosta­łem pobło­go­sła­wiony darem dłu­giego oka, sio­stro Vic­ta­rine. – Risi­nau zachi­cho­tał na tę myśl. – Widząc poczwarkę, trudno orzec, jaki motyl wylę­gnie się z niej o świ­cie. – Pogro­ził jej ser­del­ko­wa­tym pal­cem. – Ale zmiana jest pewna. Na fun­da­men­cie wznio­słych ide­ałów powsta­nie nowa Unia!

– Świata nie trzeba wcale zmie­niać – burk­nęła Sędzia, wpa­tru­jąc się w sto­licę. – Trzeba go spa­lić.

Vick nie dałaby żad­nemu z tych dwojga nawet świń pasać, nie mówiąc o prze­ku­wa­niu marzeń milio­nów w nową przy­szłość. Oczy­wi­ście zacho­wała dosko­nale obo­jętny wyraz twa­rzy, ale Pike musiał wychwy­cić jakieś echo jej praw­dzi­wych odczuć.

– Czyż­byś miała wąt­pli­wo­ści? – zagad­nął.

– Ni­gdy jesz­cze nie widzia­łam, żeby świat szybko się zmie­nił – odparła. – Wła­ści­wie nie widzia­łam, żeby zmie­nił się w ogóle.

– Zaczy­nam docho­dzić do wnio­sku, że spodo­ba­łaś się Sibal­towi przez to, że byłaś jego prze­ci­wień­stwem. – Risi­nau poło­żył jej dłoń ramie­niu. – Jesteś taka cyniczna, sio­stro…

Wzru­sze­niem ramion zrzu­ciła jego rękę.

– Mam swoje powody.

– Po tym, jak w obo­zach skra­dziono ci dzie­ciń­stwo, a potem nauczy­łaś się zawie­rać nowe przy­jaź­nie tylko po to, by wyda­wać swo­ich przy­ja­ciół arcy­lek­to­rowi Glok­cie, nie możesz być inna – rzekł Pike. – Z cyni­zmem można jed­nak prze­sa­dzić. Prze­ko­nasz się.

Prawdę mówiąc, Vick spo­dzie­wała się, że Wielka Zmiana znacz­nie wcze­śniej runie z wiel­kim hukiem, Sędzia z Risi­nauem wezmą się za łby, kru­cha koali­cja Destruk­to­rów i Pod­pa­la­czy, dzia­ła­czy umiar­ko­wa­nych i eks­tre­mi­stów roz­pad­nie się na frak­cje i kote­rie, a deter­mi­na­cja Armii Ludo­wej roz­pły­nie się w desz­czu. Spo­dzie­wała się rów­nież, że kawa­le­ria lorda mar­szałka Ruck­steda zje­dzie ze wszyst­kich oko­licz­nych wzgórz i roz­sma­ruje tę zbie­ra­ninę na papkę.

Tym­cza­sem Risi­nau i Sędzia w dal­szym ciągu jakoś się tole­ro­wali, a gwar­dii kró­lew­skiej ni­gdzie nie było widać – nawet teraz, gdy w słab­ną­cym desz­czu wkra­czali w głąb mar­nie roz­pla­no­wa­nego, kiep­sko odwad­nia­nego i paskud­nie cuch­ną­cego labi­ryntu sza­ła­sów na przed­mu­rzu sto­licy. Dziu­rawe rynny prze­cie­kały, woda ciur­kała na błot­ni­ste uliczki. Może armia Orso była wciąż wyczer­pana wojo­wa­niem z Leo dan Broc­kiem. Może musiała tłu­mić inne bunty, w innych miej­scach. A może w tych nie­zwy­kłych cza­sach sko­ło­wani żoł­nie­rze zatra­cili poczu­cie lojal­no­ści i nie wie­dzieli już, dla kogo mają wal­czyć. Zro­zu­miała, co muszą czuć, gdy słońce wyj­rzało zza chmur i zoba­czyła bramę Adui.

Przez moment zasta­na­wiała się, czy Łój jest w mie­ście i czy nie grozi mu nie­bez­pie­czeń­stwo, dopóki nie zdała sobie sprawy, że w obec­nej sytu­acji głu­potą byłoby przej­mo­wa­nie się losem jed­nostki. Jak mia­łaby mu pomóc? Jak kto­kol­wiek miałby pomóc komu­kol­wiek?

Risi­nau obrzu­cił ocie­ka­jące mury ner­wo­wym spoj­rze­niem.

– Ostroż­ność nie zawa­dzi – powie­dział. – Może wytoczmy działa i… hmm… no…

Sędzia prych­nęła z nie­sma­kiem, bosymi pię­tami dźgnęła konia w boki i wysfo­ro­wała się naprzód.

– Odwagi nie można jej odmó­wić – zauwa­żył Pike.

– Co naj­wy­żej rozumu – przy­znała Vick.

Miała cichą nadzieję na grad strzał, który jed­nak nie spadł. W upior­nej ciszy Sędzia zbli­żała się stępa do muru, zadarł­szy aro­gancko głowę.

– Ej, wy tam! – zawo­łała, wstrzy­maw­szy konia przed bramą. – W środku! Żoł­nie­rze Unii! Miesz­kańcy Adui! – Sta­nęła w strze­mio­nach, wska­zu­jąc brnącą grzą­skim trak­tem hordę obdar­tu­sów. – Oto Armia Ludowa, która przy­była tu, żeby wyzwo­lić lud! Chcemy usły­szeć od was odpo­wiedź na jedno pyta­nie. – Unio­sła dłoń z wypro­sto­wa­nym pal­cem. – Jeste­ście z ludem… czy prze­ciwko niemu?

Jej koń się spło­szył. Szarp­nęła wodze i zato­czyła cia­sny krąg w miej­scu, trzy­ma­jąc dłoń w górze. Tupot tysięcy stóp nara­stał.

Vick wzdry­gnęła się na dźwięk głu­chego tur­kotu po dru­giej stro­nie muru. Chwilę potem pomię­dzy skrzy­dłami bramy zaja­śniała wąziutka kre­ska świa­tła, skrzyp­nęły dawno nie­oli­wione zawiasy i brama powoli się otwo­rzyła.

– Jeste­śmy z ludem! – zawo­łał z blan­ków żoł­nierz, szcze­rząc zęby w uśmie­chu i wyma­chu­jąc czapką. – Wielka Zmiana!

Sędzia zarzu­ciła głową, zje­chała na pobo­cze traktu i znie­cier­pli­wio­nym gestem pona­gliła for­pocztę Armii Ludo­wej, ustą­piw­szy jej miej­sca.

– Jebać króla! – wykrzyk­nął ten sam żoł­nierz, czym wzbu­dził wybu­chy śmie­chu wśród nad­cią­ga­ją­cych Destruk­to­rów.

Ryzy­ku­jąc życie, wspiął się na mokry od desz­czu maszt ponad bramą i zerwał powie­wa­jącą na nim cho­rą­giew – pro­po­rzec Naj­wyż­szego Króla, od stu­leci powie­wa­jący nad Aduą, złote słońce Unii, które sam Bayaz wrę­czył Haro­dowi Wiel­kiemu jako nowe godło. Sztan­dar, przed któ­rym ludzie klę­kali, do któ­rego się modlili i na który przy­się­gali wier­ność kró­lowi, sfru­nął na dół, na upstrzoną kału­żami drogę przed bramą.

– Świat naprawdę może się zmie­nić, sio­stro Vic­ta­rine – powie­dział Pike, uno­sząc jedną bez­włosą brew. – Patrz.

Zacmo­kał na konia i ruszył w stronę otwar­tej bramy.

Tak oto Armia Ludowa wma­sze­ro­wała do Adui, wdep­taw­szy sztan­dar prze­szło­ści w błoto w przy­cięż­kim od sym­bo­li­zmu geście.

Pro­ści ludzie

– Są tutaj! – Głos Jakiba drżał i łamał się z pod­nie­ce­nia. – Destruk­to­rzy! Są tutaj!

Tyle dni, tygo­dni, mie­sięcy wycze­ki­wa­nia, a teraz toczył dzi­kim wzro­kiem po skrom­nym pokoju dzien­nym, na prze­mian zaci­skał i roz­luź­niał pię­ści i nie bar­dzo wie­dział, co powi­nien zro­bić.

Petree nie podzie­lała jego eks­cy­ta­cji, spra­wiała raczej wra­że­nie zatro­ska­nej, może nawet roz­go­ry­czo­nej. Chło­paki go ostrze­gali, że bie­rze sobie zgorzk­niałą babę za żonę, ale wtedy tego nie widział. Zawsze wolał żyć nadzieją.

– Ty i te twoje nadzieje – mówili mu.

A teraz z każ­dym dniem robiła się coraz bar­dziej zgorzk­niała.

Tyle że to nie był czas na roz­pa­mię­ty­wa­nie złych i dobrych stron mał­żeń­stwa.

– Są tutaj, do dia­bła!

Porwał płaszcz i roz­rzu­cił leżące na stole ulotki. Pospa­dały na pod­łogę. Nie czy­tał ich – tak po praw­dzie to nie umiał czy­tać – ale samo ich posia­da­nie było jak krok uczy­niony ku wol­no­ści. A kto potrze­buje pam­fle­tów, kiedy Destruk­to­rzy są na miej­scu?

Poszedł po dziad­kową sza­blę, zawie­szoną na haku nad komin­kiem. Przy oka­zji sklął pod nosem Petree, która kazała mu ją powie­sić poza zasię­giem rąk – teraz musiał się wspiąć na palce i omal nie zrzu­cił sobie tego drań­stwa na głowę.

Widok jej miny mącił jego dobre samo­po­czu­cie. Może była nie tyle zgorzk­niała, ile po pro­stu wystra­szona? Tego wła­śnie chciały te łotry, ta cała inkwi­zy­cja i Zamknięta Rada. Żeby ludzie się bali.

Zła­pał ją za ramię, potrzą­snął, żeby dodać jej otu­chy.

– Teraz chleb sta­nieje – powie­dział. – Zoba­czysz. Wystar­czy go dla wszyst­kich.

– Naprawdę tak myślisz?

– Ja tak nie myślę. Ja to wiem.

– Zostaw sza­blę. – Dotknęła sfa­ty­go­wa­nej pochwy. – Jeśli weź­miesz ją ze sobą, będzie cię kor­ciło, żeby jej użyć, a nie potra­fisz wal­czyć.

– Wła­śnie, że potra­fię – żach­nął się, cho­ciaż oboje wie­dzieli, że to nie­prawda. Szarp­nął pochwę w swoją stronę, obró­cił ją nie­wła­ściwą stroną do dołu i sza­bla na wpół się z niej wysmyk­nęła, zanim zdą­żył ją zła­pać i wepchnąć z powro­tem. – W dniu Wiel­kiej Zmiany męż­czy­zna powi­nien mieć przy sobie broń! Jeśli dosta­tecz­nie dużo z nas się uzbroi, nie będziemy musieli wal­czyć.

Zanim Petree zdą­żyła ponow­nie zapro­te­sto­wać, wybiegł i trza­snął drzwiami, aż zakle­ko­tały w futry­nie.

Po nie­daw­nym desz­czu ulice błysz­czały jak nowe. Wszę­dzie było pełno ludzi – pano­wała atmos­fera gdzieś pomię­dzy festy­nem i zamiesz­kami. Ktoś biegł, ktoś krzy­czał. Tro­chę zna­jo­mych twa­rzy, więk­szość obcych. Jakaś kobieta rzu­ciła mu się na szyję i cmok­nęła go w poli­czek. Pro­sty­tutka stała na rusz­to­wa­niu przy jed­nym z domów: jedną ręką opie­rała się o ścianę, drugą zadzie­rała sukienkę, żeby wszy­scy mogli się napa­trzeć.

– Za pół ceny! – krzy­czała. – Przez cały dzień!

Był gotowy wal­czyć, gotowy szar­żo­wać na zje­żone włócz­niami sze­regi roja­li­stów odziany w pan­cerz wol­no­ści i rów­no­ści. Petree nie była prze­ko­nana do tego pomy­słu, prawdę mówiąc, z upły­wem dnia on też nabie­rał coraz więk­szych wąt­pli­wo­ści, widział jed­nak zale­d­wie paru żoł­nie­rzy, uśmiech­nię­tych, w roz­pię­tych mun­du­rach, któ­rzy pod­ska­ki­wali, wiwa­to­wali i świę­to­wali jak wszy­scy.

Ktoś śpie­wał. Ktoś pła­kał. Ktoś tań­czył w kału­żach, ochla­pu­jąc wszyst­kich dookoła. Ktoś leżał w drzwiach. Czyżby pijak? Nie, Jakib dostrzegł krew na jego twa­rzy. Może trzeba mu pomóc? Ale porwała go rzeka bie­gną­cych ludzi. Nie wie­dział, dokąd bie­gną. Nic już nie wie­dział.

Wypa­dli na ulicę Drożną, która prze­rzy­nała fabryki Trzech Farm i pro­wa­dziła do cen­trum. Tam zoba­czył zbroj­nych: wypo­le­ro­wane pan­ce­rze, nowiut­kie, lśniące. Zamarł za węgłem, serce pode­szło mu do gar­dła, sza­blę scho­wał za ple­cami. Na pewno gwar­dia kró­lew­ska, pomy­ślał, ale wtedy zoba­czył ich bro­date twa­rze, zawa­diacki krok i cho­rą­gwie, które nie­śli, z topor­nie wyha­fto­wa­nymi zerwa­nymi oko­wami. To Armia Ludowa masze­ro­wała ku wol­no­ści.

Robot­nicy sze­ro­kimi stru­mie­niami wyle­wali się z zakła­dów i dołą­czali do tłumu. Prze­py­chał się wśród nich, śmiał się, pokrzy­ki­wał, zdzie­rał gar­dło. Obszedł dookoła armatę, naj­praw­dziw­szą, psia­krew, armatę, popy­chaną przez roze­śmiane far­biarki, któ­rych przed­ra­miona miały prze­dziwne kolory. Ludzie śpie­wali, obej­mo­wali się i pła­kali i Jakib nie był już szew­cem, tylko bojow­ni­kiem o wol­ność, dum­nym bra­tem Destruk­to­rów uczest­ni­czą­cym w naj­więk­szym wyda­rze­niu epoki.

Na czele tłumu dostrzegł kobietę na bia­łym koniu, w żoł­nier­skim napier­śniku. Sędzia! To musiała być Sędzia, pięk­niej­sza, szla­chet­niej­sza i roz­pie­rana słusz­niej­szym gnie­wem, niż śmiał mieć nadzieję. Była duchem, ucie­le­śnie­niem idei, bogi­nią pro­wa­dzącą lud na spo­tka­nie prze­zna­cze­nia.

– Bra­cia! Sio­stry! Do Agriontu! – zawo­łała, wska­zu­jąc im drogę do wol­no­ści. – Mam ochotę oso­bi­ście powi­tać Jego Pier­do­loną Kró­lew­ską Wyso­kość!

Odpo­wie­działa jej kolejna fala grom­kiego śmie­chu. Tłum był zachwy­cony. W głębi bocz­nej uliczki Jakib dostrzegł grupkę męż­czyzn, któ­rzy kopali kogoś leżą­cego, raz po raz. Wyjął z pochwy zardze­wiałą sza­blę po dziadku, pod­niósł ją wysoko i dołą­czył do chó­ral­nych śpie­wów.

***

– Są tutaj – wyszep­tał Grey.

Kapi­tan Leeb dobył mie­cza. Pomy­ślał, że tak trzeba.

– Zdaję sobie z tego sprawę, kapralu – odparł, usi­łu­jąc ema­no­wać pew­no­ścią sie­bie. Pew­ność sie­bie to naj­waż­niej­sza cecha ofi­cera, tak mu powta­rzał brat. – Sły­szę ich.

Sądząc po tym, jaki hałas czy­nili, musiało ich być sporo, naprawdę sporo i szybko się zbli­żali. Leeb pomy­ślał o kibi­cach na Tur­nieju. Setki zachwy­co­nych, pod­nie­co­nych gło­sów. Nie, nie setki: tysiące. Tym razem jed­nak wyraź­nie sły­szał nutkę obłędu we wrza­skach tłumu, szczyptę furii. Od czasu do czasu towa­rzy­szył im brzęk tłu­czo­nego szkła i trzask łama­nego drewna.

Naj­chęt­niej by uciekł. Nie chciał mieć niczy­jej krwi na rękach, zwłasz­cza wła­snej. Zresztą z tam­tymi nawet tro­chę sym­pa­ty­zo­wał. Ponie­kąd. Wol­ność, spra­wie­dli­wość i w ogóle. Czego tu nie lubić, prawda? Ale on przy­siągł wier­ność kró­lowi. Nie bez­po­śred­nio kró­lowi, ma się rozu­mieć, ale… no… przy­sięga to przy­sięga. Zło­żył ją z przy­jem­no­ścią, kiedy wszystko się ukła­dało, i chyba nie bar­dzo mógł ją cof­nąć, kiedy sprawy się skom­pli­ko­wały. Co by to była za przy­sięga?

Puł­kow­nik go zapew­niał, że pomoc jest w dro­dze. Że wes­prze ich gwar­dia kró­lew­ska. Potem, że żoł­nie­rze z Zachod­niego Portu. Potem, że ze Sta­ri­klandu i innych, coraz mniej praw­do­po­dob­nych kie­run­ków. Osta­tecz­nie nikt nie przy­szedł.

Powiódł wzro­kiem po swo­ich ludziach roz­sta­wio­nych w poprzek Droż­nej. Two­rzyli wątłą czer­woną linię: ze czter­dzie­stu kusz­ni­ków, osiem­dzie­się­ciu włócz­ni­ków. Połowa kom­pa­nii nie sta­wiła się na wezwa­nie. Trak­to­wali przy­sięgę luź­niej niż on. Zawsze uwa­żał, że słow­ność jest naj­szla­chet­niej­szą z cnót. Lojal­ność to naj­waż­niej­sza cecha ofi­cera, ojciec czę­sto mu to powta­rzał. Leeb zaczy­nał jed­nak docho­dzić do wnio­sku, że pewna ela­stycz­ność w tej kwe­stii byłaby nie od rze­czy.

– Są tutaj – powtó­rzył Grey.

– Zdaję sobie z tego sprawę, kapralu. – Leebowi zaschło w gar­dle. Wiatr prze­rze­dził wyziewy z huty. – Widzę ich.

Tłum gęst­niał. Wiele osób – wśród nich kobiety i dzieci – wyglą­dało jak zwy­czajni porządni oby­wa­tele, tyle że uzbro­jeni w nogi od krze­seł, młotki, noże i dzidy zro­bione z mio­teł. Inni pre­zen­to­wali się jak zawo­dowcy, ich broń i pan­ce­rze lśniły w pro­mie­niach prze­zie­ra­ją­cego zza chmur słońca. Leeb coraz sze­rzej roz­dzia­wiał usta, sza­cu­jąc ich fak­tyczną liczbę. Widocz­nie coraz bar­dziej dra­ma­tyczne pro­kla­ma­cje, groźby, godziny poli­cyjne i przy­kładne kary nie przy­nio­sły pożą­da­nego skutku. Wprost prze­ciw­nie.

– Na miłość losu – mruk­nął ktoś.

– Spo­koj­nie – chciał powie­dzieć Leeb, ale zapisz­czał tak prze­raź­li­wie, że nikogo nie uspo­koił. Ba, mógł nawet zanie­po­koić tych, któ­rzy dotych­czas byli spo­kojni.

Było bole­śnie oczy­wi­ste, że wątlutki sze­reg żoł­nie­rzy nie ma szans na powstrzy­ma­nie tej wzbu­rzo­nej nawały. Żad­nych szans.

Na widok Leeba i jego ludzi tłum zafa­lo­wał i przy­sta­nął. Śpiewy i wiwaty zamarły bun­tow­ni­kom na ustach. Zapa­dło wybit­nie nie­zręczne mil­cze­nie, a w gło­wie Leeba obu­dziło się zdoła nie­sto­sowne wspo­mnie­nie: podob­nie nie­zręczne mil­cze­nie zapa­dło, kiedy po pijaku pró­bo­wał na potań­cówce poca­ło­wać swoją kuzynkę Sith­rin; odsko­czyła ze zgrozą i skoń­czyło się na tym, że poca­ło­wał jej ucho. Tak jakby. To mil­cze­nie było bar­dzo podobne, tylko o wiele bar­dziej prze­ra­ża­jące.

Co robić? Na miłość losu, co robić?! Prze­pu­ścić ich? Przy­łą­czyć się do nich? Wal­czyć z nimi? Rzu­cić się do ucieczki i się nie zatrzy­my­wać? Same złe pomy­sły. Jego dolna warga zadrżała głup­ko­wato, ale z ust nie dobył się żaden dźwięk. Nie umiał się zde­cy­do­wać, wybrać żad­nej opcji, nawet naj­mniej złej. Deter­mi­na­cja jest naj­waż­niej­szą cechą ofi­cera, ale jego szko­le­nie nie prze­wi­dy­wało takiego obrotu spraw. Nikt nie szkoli ludzi do sytu­acji, w któ­rej cały świat roz­pada się na kawałki.

Jeź­dziec wysfo­ro­wał się na czoło pochodu: kobieta z burzą zmierz­wio­nych rudych wło­sów i gniew­nym, szy­der­czym uśmie­chem na ustach. Miało się wra­że­nie, że jej wście­kłość jest zaraź­liwa; że bły­ska­wicz­nie roz­lewa się w tłu­mie. Wykrzy­wione twa­rze, wznie­siona broń, krzyki i drwiny.

I nagle oka­zało się, że Leeb nie ma wyboru.

– Przy­go­to­wać kusze do strzału! – wypa­lił, tak jakby z braku czasu na wymy­śle­nie lep­szego kon­ceptu posta­no­wił poprze­stać na tym abso­lut­nie naj­gor­szym.

Jego ludzie spoj­rzeli po sobie, zaszem­rali, prze­stą­pili z nogi na nogę.

– Przy­go­to­wać kusze! – zagrzmiał kapral Grey.

Żyły nabrzmiały mu na gru­bej szyi. Spoj­rzał na Leeba z despe­ra­cją wypi­saną na twa­rzy – niczym pilot statku osia­dłego na mie­liź­nie, który zerka na swo­jego kapi­tana, jakby chciał go bez słów zapy­tać, czy na pewno zamie­rzają pójść na dno razem ze stat­kiem. Może wła­śnie dla­tego kapi­ta­no­wie do końca nie scho­dzą z mostku. Z braku lep­szych pomy­słów.

– Strze­lać! – zakwi­lił Leeb, tnąc sza­blą powie­trze.

Nie był pewny, ilu fak­tycz­nie strze­liło. Mniej niż połowa. Bali się ostrze­li­wać tak licz­nego wroga? Nie chcieli strze­lać do ludzi, któ­rzy mogli być ich ojcami, braćmi, synami? Do kobiet, które mogły być ich mat­kami, sio­strami, cór­kami? Paru strze­liło ponad gło­wami tłumu, trudno powie­dzieć, czy celowo, czy z pośpie­chu. Ktoś krzyk­nął. Czy na czele tłumu dwie, trzy osoby osu­nęły się na zie­mię? Niczego to nie zmie­niło. Niczego nie mogło zmie­nić.

Prze­ra­ża­jąca dia­blica na koniu wyce­lo­wała sękaty palec w Leeba.

– Zabić skur­wieli!

Rzu­cili się na nich set­kami.

Leeb był czło­wie­kiem w miarę odważ­nym i w miarę hono­ro­wym, a przy tym roz­sąd­nym monar­chi­stą, który bar­dzo poważ­nie trak­to­wał przy­sięgę zło­żoną kró­lowi – ale nie był głup­cem. Odwró­cił się i razem ze swo­imi ludźmi wziął nogi za pas. Nie two­rzyli już oddziału, tylko stado kwi­czą­cych, posztur­chu­ją­cych się, skam­lą­cych świń.

Ktoś go popchnął. Leeb prze­wró­cił się, prze­tur­lał po ziemi, wstał. Przy­szło mu do głowy, że to pew­nie kapral Grey, niech go szlag. Jego żoł­nie­rze poszli w roz­sypkę, porzu­ciw­szy broń. Czmych­nął w stronę naj­bliż­szego zaułka, potrą­cił po dro­dze zasko­czo­nego żebraka, potknął się, omal nie upadł. Jak jeden czło­wiek miał docho­wać przy­sięgi, kiedy wszy­scy inni ją zła­mali? Istotą armii jest wspól­nota celu.

Bie­giem do Agriontu: nie był w sta­nie myśleć o niczym innym. Pędził krę­tymi ulicz­kami, włos jeżył mu się na karku ze stra­chu, oddech rzę­ził w piersi. Prze­klęte płuca, zawsze były słabe, prze­kli­nał je przez całe życie.

– Znasz jakie­goś lorda mar­szałka, który by miał słabe płuca? – pytał go brat. – Mocne płuca to naj­waż­niej­sza cecha ofi­cera!

Ohydne adu­eń­skie mia­zmaty na pewno mu nie poma­gały. Dopadł do jakichś drzwi i oparł się o nie ciężko, pró­bu­jąc stłu­mić atak kaszlu. Zgu­bił sza­blę. A może wyrzu­cił?

– Niech to wszy­scy dia­bli…

Spoj­rzał na swoją mun­du­rową kurtkę. Jaskrawo czer­wona, nie mogła być czer­wień­sza. Cho­dziło prze­cież o to, żeby się wyróż­niał. Jak śro­dek tar­czy strzel­ni­czej.

Zata­cza­jąc się, odsu­nął się od drzwi i zaczął się szar­pać z mosięż­nymi guzi­kami. Pra­wie wpadł na bandę krzep­kich męż­czyzn – zapewne robot­ni­ków z któ­rejś z oko­licz­nych hut. Mieli dzi­kie oczy, białka łyskały dra­pież­nie w umo­ru­sa­nych sma­rem twa­rzach.

Patrzyli na niego, a on na nich.

– Zacze­kaj­cie – powie­dział, wątłym gestem uno­sząc dłoń. – Ja tylko wyko­ny­wa­łem…

Nie byli zain­te­re­so­wani jego roz­ka­zami, obo­wiąz­kami, przy­sięgą, zro­zu­mie­niem dla ich sprawy ani roz­sąd­nym monar­chi­zmem. Nie był to dzień ani na roz­są­dek, ani – tym bar­dziej – na naj­waż­niej­sze cechy ofi­cera. Jeden z nich opu­ścił głowę i rzu­cił się na niego. Leeb zdą­żył wymie­rzyć mu jeden cios pię­ścią, zupeł­nie nie­szko­dliwy, bo prak­tycz­nie chy­biony: ześli­znął się po czole tam­tego, nie czy­niąc mu naj­mniej­szej krzywdy.

Brat kie­dyś mu mówił, jak należy bok­so­wać, ale Leeb nie bar­dzo go słu­chał – i teraz tego żało­wał. Ale tak po praw­dzie jego brat też guzik wie­dział o bok­so­wa­niu.

Tam­ten tra­fił go bar­kiem w żebra. Leebowi zaparło dech w piersi, gdy uniósł się lekko w powie­trze i z prze­raź­li­wym trza­skiem runął na mokry bruk.

Wtedy dopa­dli go wszy­scy naraz, kopali i prze­kli­nali. Obśli­nieni sza­leńcy. Roz­ju­szone zwie­rzęta. Kulił się, jak mógł, poję­ku­jąc po każ­dym cio­sie. Któ­reś kolejne ude­rze­nie w plecy było tak silne, że zwy­mio­to­wał.

Ze zgrozą zoba­czył, że jeden z napast­ni­ków wyciąga nóż.

***

Drzwiarz był wstrzą­śnięty, kiedy Cal wycią­gnął nóż. Cho­ciaż chyba nie powi­nien być, wie­dział prze­cież, że Cal go ma. Zaga­pił się na broń i prze­stał kopać ofi­cera. Prze­szło mu przez myśl, żeby Cala powstrzy­mać, powie­dzieć mu, żeby tego nie robił, ale wtedy Cal już dźgał.

– Oż kurwa… – szep­nął Drzwiarz.

Nie pla­no­wał żad­nego zabi­ja­nia, kiedy, porzu­ciw­szy robotę w mły­nie, wybiegł na Drożną, żeby dołą­czyć do Destruk­to­rów. Wła­ści­wie nie był pewien, o co dokład­nie mu cho­dziło – może o wyrów­na­nie rachun­ków, może o to, żeby choć raz został uczci­wie potrak­to­wany, ale na pewno nie o coś takiego. Wszy­scy wyglą­dali na zaszo­ko­wa­nych. Cal naj­bar­dziej.

– Tak trzeba – powie­dział, patrząc na leżą­cego nie­szczę­śnika, który rzę­ził, pluł krwi­stą pianą i wykrwa­wiał się na ulicę. – Tak trzeba.

Drzwiarz nie rozu­miał dla­czego, prze­cież to nie ten gość usta­lał ich stawki. Mogli go sko­pać, dać mu nauczkę i zosta­wić. Ale obo­jętne, czy tak trzeba, czy nie, stało się. A co się stało, to się nie odsta­nie.

Odwró­cił się.

– Chodź­cie – powie­dział.

Zosta­wili umie­ra­ją­cego ofi­cera za sobą i pośpiesz­nie ruszyli w stronę Droż­nej i Agriontu. Nie wie­dzieli, co będzie, kiedy tam dotrą, tak jak nie wie­dzieli, co będzie, kiedy zaczęli kopać tego ofi­cera.

Żale mogły zacze­kać do jutra.

***

– Są tutaj – powie­dział Shaw­ley.

Uliczką w dole bie­gła grupa ludzi, tupot kro­ków odbi­jał się echem od wąskich fasad domów. Shaw­ley dopił wino i zesko­czył z półki pod oknem.

– Kto? – wybeł­ko­tała Struga ze wzro­kiem przy­mglo­nym ple­wami.

– Destruk­to­rzy, kre­tynko.

Poło­żył jej dłoń na twa­rzy i pchnął ją z powro­tem na łóżko. Ude­rzyła poty­licą o wez­gło­wie. Dotknęła głowy: palce miała zakrwa­wione. Shaw­ley wybuch­nął śmie­chem. Zawsze był z niego nie­zły kawa­larz.

Wziął leżącą na stole sie­kierę i ukrył ją w ręka­wie, obu­chem w dół.

– To chyba dobry moment, żeby wyrów­nać pewne rachunki – dodał.

Nało­żył kape­lusz, popra­wił go przed lustrem, by leżał ide­al­nie, wyrów­nał koł­nie­rzyk, wcią­gnął ostat­nią szczyptę per­ło­wego proszku i żwa­wym kro­kiem zbiegł po scho­dach.

Na uli­cach pano­wała wybu­chowa atmos­fera, miało się wra­że­nie, że świat roz­pada się na czę­ści, z któ­rych będzie można poskła­dać go na nowo w inny spo­sób. Jakaś kobieta prze­bie­gła obok niego z krzy­kiem – a może ze śmie­chem? Tak czy ina­czej, uchy­lił przed nią kape­lu­sza. Bo Shaw­ley sły­nął z dobrych manier.

Zszedł z drogi kolej­nej gru­pie bie­gną­cych męż­czyzn, dys­kret­nie zaci­ska­jąc dłoń na obu­chu sie­kiery. Na wszelki wypa­dek, rozu­mie­cie. Nie on jeden zamie­rzał wyrów­nać rachunki, a miał wielu wro­gów. Zawsze umiał ich sobie naro­bić. Miał talent.

Wymi­nął parę sta­rych obszar­pań­ców zaję­tych roz­bie­ra­niem zabi­tego ofi­cera leżą­cego w kałuży krwi i swo­bod­nym kro­kiem szedł dalej. Głowę trzy­mał spusz­czoną, sta­rał się prze­my­kać bocz­nymi ulicz­kami, wyszu­ki­wać skróty. Tro­chę się oba­wiał, że może mieć kło­pot z poko­na­niem Muru Arnaulta; myślał o tym, żeby przejść kana­łami, cho­ciaż znisz­czyłby wtedy te śliczne nowe buty, które ukradł tam­temu kup­cowi. Ale Czarna Brama była otwarta na oścież. Musiała się tu roze­grać jakaś bitwa, tłum wcią­gał wła­śnie na blanki zakrwa­wione trupy kró­lew­skich gwar­dzi­stów. Jed­nemu bebe­chy wyle­wały się z brzu­cha, inny nie miał głowy… Shaw­ley nie miał poję­cia, do czego to wszystko zmie­rza, ale nie­uprzej­mie byłoby się dopy­ty­wać. Uchy­lił kape­lu­sza przed odra­ża­jącą kobietą mającą nie wię­cej niż cztery zęby w obu szczę­kach i wśli­znął się za bramę.

Z daleka dobie­gały odgłosy walki, obłą­kań­czy zgiełk niósł się po bogat­szej dziel­nicy za murem. Może i nazy­wali się Armią Ludową i mieli gęby pełne wznio­słych fra­ze­sów, ale zda­niem Shaw­leya zna­la­zło się wśród nich mnó­stwo zwy­kłych ban­dy­tów, któ­rzy dołą­czyli pod takim czy innym szla­chet­nym pre­tek­stem, oraz wcale nie­mało takich, któ­rzy – nasta­wieni tylko na to, żeby jak naj­szyb­ciej się nacha­pać w tym cha­osie – nie zawra­cali sobie głowy szu­ka­niem pre­tek­stów. Ślady ich dzia­ła­nia spo­ty­kało się na każ­dym kroku. Przy­sta­nął i schy­lił się po ład­niutki pier­ścio­nek, który aż się pro­sił, żeby go ścią­gnąć z palca trupa. Zawsze miał bystry wzrok.

W końcu zoba­czył ten dom. Ile razy stał nie­opo­dal i ukryty w cie­niu pla­no­wał zemstę? A teraz szczę­śli­wym zbie­giem oko­licz­no­ści oka­zja sama pchała mu się w ręce; wystar­czyło ją pochwy­cić.

Furtka była zamknięta. Zdjął płaszcz, pocze­kał na dogodną chwilę i zarzu­cił go na pręty ster­czące z kra­wę­dzi muru, a potem wziął roz­bieg i wsko­czył na górę. Prze­mknął przez mokry po desz­czu ogród, w któ­rym krzewy przy­cięto na kształt pta­ków i innych cudactw. Wyrzu­cone pie­nią­dze, gdyby ktoś zapy­tał Shaw­leya o zda­nie. Pie­nią­dze, które nale­żały się jemu.

Okno jadalni wciąż nie zamy­kało się, jak należy. Uchy­lił się, wspiął się na para­pet i wśli­znął do ciem­nego pokoju. Zawsze umiał cicho cho­dzić, miał do tego dryg.

W środku nie­wiele się zmie­niło. Ciemny stół, krze­sła, ciemny kre­dens, sre­bra. Sre­bra, które powinny nale­żeć do niego.

Usły­szał śmiech, roz­mowę, znowu śmiech. Dwa głosy, wyda­wało mu się: kobiecy, młody, i męski, dużo star­szy. Sądząc po tych odgło­sach, na razie nie mieli poję­cia, co się dzieje w mie­ście. Dziwne, że zale­d­wie pięć­dzie­siąt kro­ków od powszech­nego obłędu mógł trwać taki zwy­czajny dzień.

Prze­kradł się kory­ta­rzem i przez otwarte drzwi zaj­rzał do pokoju. Bio­rąc pod uwagę krwawe jatki na uli­cach, scena, którą zoba­czył, była wyjąt­kowo oso­bliwa. Dwu­dzie­sto­let­nia dziew­czyna z bujną szopą blond wło­sów wdzię­czyła się do lustra z vis­se­ryń­skiego szkła, które musiało kosz­to­wać wię­cej niż dom Shaw­leya. Miała na sobie na wpół gotową suk­nię z poły­skli­wego mate­riału, przy któ­rej uwi­jały się dwie szwaczki: młoda, trzy­ma­jąca w war­gach mnó­stwo szpi­lek, i star­sza, na klęcz­kach, zajęta fastry­go­wa­niem rąbka. Fur­ne­velt sie­dział w kącie, z kie­lisz­kiem wina w ręce. Był zwró­cony ple­cami do Shaw­leya, ale w lustrze odbi­jał się uśmiech, z któ­rym śle­dził zabiegi szwa­czek. Shaw­ley zdał sobie sprawę, że blon­dynka musi być córką Fur­ne­velta. Naprawdę długo cze­kał ze swoją zemstą.

Powi­nien był zabić Fur­ne­velta tam, gdzie sie­dział, ale Shaw­ley chciał, żeby drań wie­dział. Wszedł więc do pokoju i uchy­lił kape­lu­sza.

– Witam panie – powie­dział i uśmiech­nął się do lustra.

Odwró­cili się do niego, na razie tylko zasko­czeni. Nie prze­stra­szyli się, strach przyj­dzie póź­niej.

Shaw­ley nie pamię­tał, jak ma na imię córka Fur­ne­velta, ale wyro­sła na piękną kobietę. Tak to jest, kiedy dora­sta się wśród wygód. Wygód, które powinny być jego udzia­łem.

– Shaw­ley? – Fur­ne­velt zerwał się z fotela. Na jego twa­rzy malo­wał się cudowny wstrząs. – Powie­dzia­łem ci, żebyś nie ważył się tu wię­cej przy­cho­dzić!

– Powie­dzia­łeś mi dużo róż­nych rze­czy. – Shaw­ley puścił sie­kierę, która zsu­nęła mu się z rękawa w dłoń. Ści­snął trzo­nek. – Ty zadu­fany w sobie gnoju.

I ude­rzył Fur­ne­velta w skroń.

Fur­ne­velt zdą­żył się zasło­nić ręką i czę­ściowo odbić cios, ale obuch i tak zaha­czył o głowę. Krew bry­znęła na pokój. Fur­ne­velt stęk­nął zabaw­nie, zachwiał się i wypu­ścił z ręki kie­li­szek, który roz­trza­skał się na pod­ło­dze.

Jedna ze szwa­czek wrza­snęła; szpilki wypa­dły jej z ust. Córka Fur­ne­velta patrzyła z nie­do­wie­rza­niem. Była boso, ścię­gna wyraź­nie ryso­wały się pod bladą skórą jej stóp.

Za dru­gim razem tra­fił Fur­ne­velta pro­sto mię­dzy oczy: sie­kiera z gło­śnym łosko­tem wgry­zła się w czaszkę.

Szwaczka znowu krzyk­nęła. Miała kurew­sko iry­tu­jący głos.

Córka Fur­ne­velta bie­giem wypa­dła z pokoju, szybka jak fretka, zwłasz­cza jeśli wziąć pod uwagę, że miała na sobie nie­wy­koń­czoną sukienkę.

– Do dia­bła! – wark­nął. Ją też musiał dopaść, ina­czej nie wyrówna rachun­ków. Tym­cza­sem sie­kiera na dobre utknęła w czaszce Fur­ne­velta i nijak nie był w sta­nie jej wyszarp­nąć. – Wra­caj tu, suko!

***

Lilott puściła się bie­giem. Nie zasta­na­wiała się, po pro­stu bie­gła. Wypa­dła na kory­tarz pona­glana krzy­kami szwa­czek. Dosko­czyła do drzwi, chwilę moco­wała się z zam­kiem, prze­mknęła przez ogród, szarp­nęła furtkę i zna­la­zła się na ulicy. Bie­gła, pod­trzy­mu­jąc zwiewny dół swo­jej nie­do­koń­czo­nej sukni wesel­nej. Jej bose stopy pla­skały gło­śno na mokrym bruku.

Wypa­dła na plac. Wszę­dzie ludzie – poru­szeni, roz­ra­do­wani, zacie­ka­wieni, wście­kli. Obcy ludzie, któ­rym nie­zwy­kłe natę­że­nie emo­cji wykrzy­wiało twa­rze na kształt zwie­rzę­cych masek. Skąd oni się tu wzięli?

Jakiś męż­czy­zna stał na skrzyni trans­por­to­wej i krzy­czał coś o gło­so­wa­niu. Zgro­ma­dzeni dookoła robot­nicy coś mu odkrzy­ki­wali, łypiąc nań chy­trze. Kobieta z roz­wi­chrzo­nymi wło­sami pod­ska­ki­wała na ramio­nach innego męż­czy­zny, wyso­kiego, wyma­chu­jąc przy tym sza­blą i prze­kli­na­jąc nie­biosa. Lilott już miała zawo­łać o pomoc, gdy instynkt kazał jej ugryźć się w język. Zady­szana przy­pa­dła do ściany, gwał­tow­nie chwy­ta­jąc powie­trze. Nie miała poję­cia, co się dzieje. Może to Destruk­to­rzy? – pomy­ślała. Tak, na pewno.

Kie­dyś słu­chała, jak jeden z nich prze­ma­wiał; stała daleko od niego, na tyłach tłumu, zaku­tana w poży­czony od słu­żą­cej obszerny szal. Wyda­wało jej się to wtedy takie śmiałe, spo­dzie­wała się ognia, furii… no, ogól­nie spo­dzie­wała się, że będzie nie­bez­piecz­nie. Tym­cza­sem gość mówił cał­kiem roz­sąd­nie. Godna płaca. Uczciwy czas pracy. Przy­zwo­ite trak­to­wa­nie. Nie rozu­miała, dla­czego wszy­scy tak się ich boją. Póź­niej, zaru­mie­niona z emo­cji, z zapa­łem powtó­rzyła wszyst­kie ich argu­menty ojcu. Odparł, że nie ma zie­lo­nego poję­cia o zarzą­dza­niu ryn­kiem pracy; że to, co jej wydaje się prze­ja­wem zdro­wego roz­sądku, w uszach kogoś innego może zabrzmieć jak zdrada stanu; i że sza­nu­jąca się dama, na jaką stara się ją wycho­wać, ni­gdy nie będzie musiała się mar­twić takimi spra­wami.

Pomi­ja­jąc inne kwe­stie, w tej ostat­niej okrut­nie się pomy­lił.

Pokuś­ty­kała przed sie­bie zatło­czoną ulicą. Słońce zaszło, zimny wiatr przy­niósł świeży opad mżawki. Ktoś grał na skrzyp­cach (o wiele za szybko) i ludzie tań­czyli, kla­skali i pohu­ki­wali jak goście na wyjąt­kowo sza­lo­nym przy­ję­ciu, i to cał­kiem nie­da­leko od miej­sca, w któ­rym ele­gancko odziany trup zwie­szał się z porę­czy bal­konu; krew z jego roz­trza­ska­nej głowy ska­py­wała na zie­mię i ście­kała do rynsz­toka. Czy jej ojciec też został zabity? Zdła­wiony jęk wyrwał jej się z piersi, musiała zagryźć knyk­cie, żeby nie zacząć krzy­czeć.

Były sygnały ostrze­gaw­cze. Sły­szała od kucharki, że chleb i mięso cały czas dro­żeją. Z kolei Har­bin mówił, że morale w armii sys­te­ma­tycz­nie spada. Potem, kiedy wybu­chło to powsta­nie w Val­becku, poja­wiły się obawy, że będzie takich nie­po­ko­jów wię­cej, gdy bun­tow­nicy wylą­dują w Mid­der­lan­dzie. Wieść o zwy­cię­stwie króla przy­jęto z ulgą, ale nie­długo potem zaczęły krą­żyć plotki o Destruk­to­rach masze­ru­ją­cych na Aduę. Póź­niej przy­szła godzina poli­cyjna, wraz z pro­wa­dzo­nymi przez inkwi­zy­cję aresz­to­wa­niami i egze­ku­cjami na zle­ce­nie Zamknię­tej Rady.

Suge­ro­wała, żeby prze­ło­żyć ślub, ale ojciec pozo­stał głu­chy na jej słowa, tak samo jak wcze­śniej na argu­menty Destruk­to­rów. Nie chciał sły­szeć o odwle­ka­niu szczę­ścia swo­jego jedy­nego dziecka przez wzgląd na jakąś bandę zbi­rów. Har­bin wyśmiał pomysł, że sto­lica mia­łaby paść pod napo­rem chłop­skiej armii, więc i Lilott zmu­siła się do śmie­chu; nie wypa­dało prze­cież, żeby młoda dama nie zga­dzała się z przy­szłym mał­żon­kiem. Przy­naj­mniej przed ślu­bem. Wszy­scy razem wmó­wili sobie nawza­jem, że nic złego się nie sta­nie.

I rów­nież okrut­nie się pomy­lili.

Led­wie pozna­wała ulice, na któ­rych się wycho­wała – zalane rzeką obłą­ka­nych ludzi, poru­szaną nie­wi­dzial­nymi prą­dami rado­ści i gniewu. Było jej okrop­nie zimno. Nie pła­kała, ści­śle rzecz bio­rąc, ale nie­ustan­nie kapało jej z oczu i nosa, odsło­nięte ramiona miała mokre od mżawki, a bose stopy poka­le­czone na okrut­nym bruku. Posa­py­wała ze stra­chem przy każ­dym odde­chu, skóra mro­wiła ją pod obszy­tym per­łami nie­wy­koń­czo­nym sta­ni­kiem.

Jesz­cze rano naj­waż­niej­sze wyda­wało się roze­sła­nie zapro­szeń do wszyst­kich odpo­wied­nich gości, ide­alne sfor­mu­ło­wa­nie przy­sięgi mał­żeń­skiej i per­fek­cyjne pod­szy­cie rąbka sukni. Teraz rąbek był czarny od ulicz­nego brudu i – na miłość losu! – zachla­pany na brą­zowo krwią jej ojca, a cały świat wywró­cił się na nice i do góry nogami jed­no­cze­śnie. Kuś­ty­kała przed sie­bie, nie wie­dząc, gdzie jest ani dokąd zmie­rza. Zbyt luźna fal­bana sukni zacze­piła o mijane ogro­dze­nie i nie­wiele bra­ko­wało, a Lilott upa­dłaby jak długa. Ktoś się z niej zaśmiał, ktoś zakla­skał. W każdy inny dzień bosa, zroz­pa­czona dziew­czyna w zakrwa­wio­nej sukni ślub­nej na pewno zwra­ca­łaby uwagę, ale dzi­siaj? Dzi­siaj taki widok nie był niczym nad­zwy­czaj­nym. Mia­sto osza­lało. Cały świat osza­lał.

Nad dachami domów mignął jej szczyt Wieży Łań­cu­chów, naj­wyż­szej wieży w Agrion­cie. Jęk­nęła z ulgą. Kiedy jed­nak wybie­gła na bru­ko­wany brzeg fosy, ulga prze­szła w zgrozę.

W szczę­śliwe let­nie dni prze­cho­dziła nie­śpiesz­nie po tym moście wśród zamoż­nych spa­ce­ro­wi­czów, kie­ru­jąc się do parku w Agrion­cie, by zoba­czyć, kogo trzeba, samej się poka­zać i okla­ski­wać szer­mie­rzy pod­czas Tur­nieju. Pamię­tała, jak z uśmie­chem obser­wo­wała kaczątka pły­nące za matką w kar­nym poje­dyn­czym szyku. I jak z Har­bi­nem liczyli zie­lone, czer­wone i fio­le­towe liście lilii wod­nych w dniu, w któ­rym się jej oświad­czył. Jakież to wszystko było malow­ni­cze.

Brama była zamknięta. Gęsty tłum napie­rał na nią, ludzie despe­racko wyma­chi­wali rękami, lamen­to­wali, żeby ich wpu­ścić. Star­sza kobieta w pięk­nej sukni dra­pała paznok­ciami drew­niane skrzy­dło wrót.

Poty­ka­jąc się, Lilott weszła na most i dołą­czyła do zroz­pa­czo­nego chóru; nie wie­działa, co innego mogłaby zro­bić.

– Pomocy! – wołała chra­pli­wie. – Pomocy!

Widząc, jak blady na twa­rzy męż­czy­zna w czer­wo­nym sza­liku spo­gląda gdzieś ponad jej ramie­niem, odwró­ciła się i spoj­rzała w tym samym kie­runku. Sze­roką Drogą Środ­kową cią­gnął tłum: poły­ski­wały pan­ce­rze, lśniły groty włóczni, powie­wały pro­porce.

– Och, nie… – szep­nęła.

Nie była w sta­nie dalej ucie­kać, zresztą i tak nie było dokąd uciec. Nie­opo­dal pło­nął dom, dym z okien na pię­trze buchał wprost w desz­czowe niebo.

Tłum na moście zaczął się roz­pra­szać, ludzie popy­chali się, prze­wra­cali, tra­to­wali w bez­ro­zum­nym pędzie. Lilott dostała łok­ciem w twarz i aż się zachwiała. Poczuła w ustach smak krwi. Zaplą­tała się we wła­sną roz­dartą suk­nię, ude­rzyła kola­nami w murek obrze­ża­jący most, zdą­żyła jesz­cze roz­pacz­li­wie stęk­nąć i spa­dła.

Most nie był wysoki, ale mimo to zde­rze­nie z wodą w fosie oka­zało się bole­sne. Zaparło jej dech w piersi i w kłę­bach bąbel­ków poszła pod wodę. Cudow­nie roz­dy­ma­jąca się suk­nia w oka­mgnie­niu stała się bala­stem, mate­riał oble­pił ciało Lilott i pocią­gnął ją w dół. Prze­kro­czyła gra­nice zwy­kłego wyczer­pa­nia i zgrozy i jakaś jej cząstka chciała po pro­stu uto­nąć, ale inna nie zamie­rzała na to pozwo­lić i Lilott mio­tała się, wierz­gała, wal­czyła.

Wypły­nęła na powierzch­nię, wykrztu­siła brudną wodę i szar­piąc się z oplą­tu­ją­cymi ją liliami wod­nymi (które widziane z bar­dzo bli­ska oka­zy­wały się znacz­nie mniej malow­ni­cze), ukryła się w mroku pod mostem, przy­lgnęła do śli­skich od śluzu kamieni z wło­sami kle­ją­cymi się do twa­rzy i głową wypeł­nioną odo­rem roślin­nej zgni­li­zny.

Nie­da­leko od niej na wodzie uno­sił się trup: twarz zanu­rzona, mokre ubra­nie, splą­tane włosy… Patrzyła, jak obraca się powoli, zde­rza z omszałą ścianą fosy, odpływa. Zasta­na­wiała się, kim był i kim ona sama teraz jest. I czy prze­żyje naj­bliż­szą godzinę. Wszystko się zmie­niło.

Nad­cią­gała Armia Ludowa. Ale czy ona też nie była ludem? Kiedy to stała się ich wro­giem? Zaci­snęła powieki, drżąc z zimna w lodo­wa­tej wodzie. Nie pró­bo­wała już powstrzy­my­wać szlo­chu, i tak nikt by jej nie usły­szał, tak ogłu­sza­jąca wrzawa dobie­gała z góry. Tupot butów, szczęk metalu, trzask tłu­czo­nego szkła, tur­kot kół wozów. Demon o wielu gło­sach.

– Chleba! Chcemy chleba!

– Przy­ślij­cie tu Zamkniętą Radę!

– Nade­szła Wielka Zmiana!

– Wpuść­cie nas, skur­wy­syny!

– Wpuść­cie nas albo sami wej­dziemy!

I naj­gło­śniej­szy, naj­bar­dziej prze­ni­kliwy, obłą­kany wrzask:

– Przy­pro­wadź­cie Jego Pier­do­loną Kró­lew­ską Wyso­kość!

***

– Dawać go tutaj! – wydarła się Matka Prze­ważna, prze­py­cha­jąc się naprzód.

Dotarli do Agriontu. Przy­szli po wła­sną spra­wie­dli­wość i nie zamie­rzali dać się stłam­sić tej kró­lew­skiej, ale na razie się zawa­hali – z resz­tek sza­cunku dla swo­ich daw­nych panów albo przy­naj­mniej ze stra­chu przed nimi. Przy­sta­nęli przed mostem.

– Tam są ludzie! – wykrzyk­nął ktoś. – To kró­lew­scy! Mają łuki!

Matka Prze­ważna miała za słaby wzrok, żeby z tej odle­gło­ści wypa­trzyć jakichś kró­lew­skich: cała brama ze straż­nicą na pię­trze była jedną wielką plamą maja­czącą ponad gło­wami zbi­tego tłumu. Kró­lew­scy nie mogli zabić wszyst­kich, z pew­no­ścią jed­nak mogli zabić kilku – i nikt nie chciał być tym pierw­szym.

Ale Matka Prze­ważna nie zamie­rzała dać się zastra­szyć. Co to, to nie. Kiedy ojciec pró­bo­wał ją ter­ro­ry­zo­wać, była wtedy dziew­czynką, dźgnęła go szy­deł­kiem i ucie­kła z domu. Pierw­szy mąż też pró­bo­wał: dziab­nęła go nożem rzeź­nic­kim i wrzu­ciła ciało do kanału. Potem pró­bo­wali Sty­ryj­czycy, kiedy przy­byli wziąć pod but całe Łuki. Przy­szli po pie­nią­dze. Kazała im się odpier­do­lić. Pobili ją, ale doszła do sie­bie. Obcięli jej dwa palce – a ona jesz­cze tego samego dnia wró­ciła do pracy i nurzała ręce w mydli­nach. Wywa­żyli jej drzwi, poła­mali okien­nice, roz­trza­skali balie. Kupiła nowe. Wresz­cie zja­wił się ich szef. Myślała, że przy­szedł ją zabić, ale on tylko ukło­nił się z sza­cun­kiem i powie­dział, że nie musi nic pła­cić. Ona jedna.

Takie były fakty, po pro­stu. Wszy­scy w Łukach wie­dzieli, że Matki Prze­waż­nej nie da się zastra­szyć. Nie udało się Sty­ryj­czy­kom, nie uda się kró­lew­skim. Nikomu się nie uda.

Dla­tego zebrała spód­nicę w garść, zatknęła ją za pasek, tak jak to robiła przy pracy, i prze­py­chała się przez tłum. Dotarła na sam przód, co w taki czy inny spo­sób robiła przez całe życie, roz­py­cha­jąc się łok­ciami, zaci­ska­jąc zęby i tubal­nym gło­sem pona­gla­jąc opor­nych:

– Z drogi!

Uto­ro­wała sobie drogę wśród więk­szych od niej męż­czyzn, uzbro­jo­nych, opan­ce­rzo­nych, któ­rzy wciąż zwle­kali. Może i zgry­wali twar­dych, ale tam, gdzie się to naprawdę liczyło, byli miękcy. Matka Prze­ważna od uro­dze­nia nie­wiele miała w sobie mięk­ko­ści, a życie praczki odarło ją nawet z tych resz­tek i teraz była rów­nie miękka jak kłąb drutu.

Weszła na pusty most i zmie­rzyła bramę, straż­nicę, zęby blan­ków i wąskie otwory strzel­ni­cze tym samym spoj­rze­niem spode łba, które rezer­wo­wała dla ludzi zale­ga­ją­cych ze spłatą dłu­gów.

– Jestem kobietą z Unii! – wykrzyk­nęła. – Mam pięć­dzie­siąt lat, każdy rok z tych pięć­dzie­się­ciu sumien­nie prze­pra­co­wa­łam i nie dam się zastra­szyć! Sły­szy­cie?!

Zza jej ple­ców dobie­gły wiwaty i drwiny, gwizdy i pohu­ki­wa­nia, jakby ludzie oglą­dali tań­czące dzi­wo­lągi na jar­marku.

– Przy­pro­wadź­cie tę sty­ryj­ską pizdę! – wydarła się w stronę murów, wygra­ża­jąc im nożem. – Matkę króla!

– Jej tu nie ma – odpo­wie­dział ktoś z tyłu. – Dawno już spie­przyła do Sty­rii.

Matka Prze­ważna łyp­nęła na straż­nicę, która w dal­szym ciągu maja­czyła przed nią nie­wy­raźną plamą. Wie­działa, że gdzieś tam muszą znaj­do­wać się jacyś ludzie. Nie zamie­rzała dać się im zastra­szyć. Zro­biła jesz­cze jeden krok naprzód.

– W takim razie przy­pro­wadź­cie tego piź­dzielca, jej syna. Dawać tu króla!

***

Rithin­ghorm przy­tknął usta do otworu strzel­ni­czego i ryk­nął ile sił w płu­cach:

– Stać! Stać, w imię Jego Kró­lew­skiej Mości!

Odchy­lił się i wyj­rzał, żeby oce­nić sku­tek swo­ich słów. Wcze­śniej za każ­dym razem dzia­łały jak magiczna różdżka, wycza­ro­wy­wały posłu­szeń­stwo z powie­trza. Teraz jed­nak zaklę­cie nie podzia­łało.

– Stać, do dia­ska! Roz­ka­zuję wam!

Na dole pano­wał taki zgiełk, że nie sądził, by tłum go sły­szał. Sam led­wie sły­szał swój głos, tak gło­śno łomo­tało mu serce.

Wcze­śniej w tym tygo­dniu lord mar­sza­łek Ruck­sted wygło­sił prze­mowę skie­ro­waną do ich pułku. Powie­dział im, że sta­no­wią ostat­nią linię obrony; że porażka nie wcho­dzi w grę, a odwrót będzie nie­moż­liwy. Rithin­ghorm zawsze podzi­wiał mar­szałka Ruck­steda: pełen werwy, z wypie­lę­gno­waną brodą – ide­alny ofi­cer, sam chciałby takim być – ale pod­czas tego prze­mó­wie­nia wyglą­dał wyjąt­kowo nie­chluj­nie, roz­mem­łany, z brodą w nie­ła­dzie… Teraz Rithin­ghorm rozu­miał dla­czego.

Ludzie cały czas wysy­py­wali się z budyn­ków po dru­giej stro­nie fosy, tłum przy krańcu mostu gęst­niał. Destruk­to­rzy! Zdrajcy! Tutaj, pod samą bramą Agriontu! I to ilu… Nie wie­rzył wła­snym oczom.