Klasyczne badania dokumentów. Personografia sądowa – część I ebook

Tomasz Paweł Szewczyk „Klasyczne badania dokumentów. Personografia sądowa – część I”

Copyright © by Tomasz Paweł Szewczyk, 2021

Copyright © by Wydawnictwo Psychoskok Sp. z o.o. 2021

Wszelkie prawa zastrzeżone. 

Żadna część niniejszej publikacji nie

 może być reprodukowana, powielana i udostępniana 

w jakiejkolwiek formie bez pisemnej zgody wydawcy.

Redaktor prowadząca: Renata Grześkowiak

Projekt okładki: Adam Brychcy

Korekta: Tomasz Szewczyk 

Rysunek/logo: Tomasz Szewczyk 

Skład epub, mobi i pdf: Kamil Skitek

ISBN: 978-83-8119-806-6

Wydawnictwo Psychoskok Sp. z o.o.

ul. Spółdzielców 3, pok. 325, 62-510 Konin

tel. (63) 242 02 02, kom. 695-943-706

http://www.psychoskok.pl/http://wydawnictwo.psychoskok.pl/ e-mail:[email protected]

Wprowadzenie

W grudniu 1929 roku profesor Henryk Grudziński w swojej książce ,,STO TWARZY NASZEJ RZECZYWISTOŚCI’’ napisał:

,,kto zna psychologię pisma i nie tylko trochę obeznanym jest w dziedzinie pismoznawstwa sądowego, szybko się przekona, że istotnie nie ma na świecie dwu pism zupełnie równych tak samo, jak nie ma dwóch ludzi w zupełności do siebie podobnych. Nic dziwnego więc, że każde fałszerstwo dokumentów, a przede wszystkim podpisów ustalić można całkiem ,,rzeczowo’’, a dzieje się to na podstawie metod: grafometrycznych, fotograficznych i chemicznych, a w najnowszych czasach ,,promieniowych’’1.

Pojęcie ekspertyzy dokumentów jest bardzo szerokie. W kryminalistyce przez dokument rozumie się każdy przedmiot, który od innych przedmiotów różni się tym, że została na nim utrwalona treść intelektualna za pomocą pisma. Natomiast pismo w kryminalistyce, to każdy znak, który utrwala treść intelektualną, niezależnie od tego czy należy do alfabetu i od tego, jak został naniesiony.

Za pismo więc uważa się nie tylko pismo alfabetyczne, partykularne, ręczne, ale i wszelkiego rodzaju techniki. W związku z powyższym za dokument w kryminalistyce uważa się również taśmę magnetofonową, płytę gramofonową, karty płatnicze itp. Do pisma zaliczamy również znaki zabezpieczające dokumenty, np. znaki wodne na papierze.

Niniejsza e-publikacja pt. ,,Klasyczne badania dokumentów’’ część I jest autorską prezentacją zagadnień występujących w szeroko rozumianym pismoznawstwie - od znaczenia grafologii sądowej i jej związek z grafologiczną oceną charakteru człowieka do fragmentów sprawozdań z badań i opinii redagowanych dla potrzeb Sądów Okręgowych i Rejonowych, Prokuratury, czy Komendy Miejskiej Policji w Legnicy.

W części pierwszej został przedstawiony klasyczny model badań porównawczych pisma ręcznego, od zasad pobierania materiału porównawczego według Hansa Schneickerta, pisma maskowanego, podrobionego, poprzez makrofotografię, chemię, a skończywszy na wycenie opinii sądowej na przykładzie ustawodawstwa niemieckiego XIX wieku. Część pierwszą dopełnia artykuł Henryka Grudzińskiego, ps. ,,Gralski’’ na temat fałszerstw dokumentów, zamieszczony w ,,Ilustracji Polskiej’’ w 1932 roku.

W drugiej części czytelnik poznaje współczesny warsztat pracy biegłego sądowego, czyli przykłady sprawozdań z przeprowadzonych badań graficzno – porównawczych między innymi testamentów, podpisów pełnobrzmiących, kserokopii podpisów, podpisów widniejących na ,,umowie pożyczki pieniężnej’’, ,,dokumentach bankowych’’, ,,upoważnieniach’’, ,,oświadczeniach’’, ,,elektronicznym potwierdzeniu odbioru’’. Poszczególne rozdziały dopełniają tablice poglądowe. Przegląd stanowisk badawczych poruszający aspekty pisma patologicznego jest również omówiony.

Gorąco zachęcam do zapoznania się z niniejszą lekturą. Jestem głęboko przeświadczony, że nie wyczerpuje ona w pełni tematu, jednak wierzę, że stanie się ona przyczynkiem do dalszego pogłębiania tematu związanego z pismoznawstwem, czyli personografią sądową.

Styczeń 2021

CZĘŚĆ I

Badania porównawcze pisma w modelu klasycznym (historycznym)

Rozdział I

Znaczenie grafologii sądowej i jej związek z grafologiczną oceną charakteru człowieka

U podstaw badania porównawczego pisma, nazywanego również grafologią sądową bądź ekspertyzą pisma, leżą metody badawcze, których celem jest identyfikacja charakteru pisma, tzn. stwierdzenie, kto jest autorem danej próbki pisma. ,,Grafologia’’ zajmuje się ustalaniem tożsamości autorów anonimowych listów, badaniem autentyczności podpisów, fałszywych weksli, podrobionych dokumentów itd.

Wiedza wchodząca w skład pojęcia grafologia, podane za A. Felusia2

Za przeprowadzanie tego rodzaju badań porównawczych pisma odpowiedzialni są z reguły biegli sądowi z zakresu badania pisma ręcznego, którzy – podobnie jak inni rzeczoznawcy sądowi – powoływani są na swoje stanowisko według uznania poszczególnych sądów.

Działalność biegłych sądowych z zakresu pisma ręcznego wystawiona jest od dawien dawna na zażartą krytyce jej przeciwników. Szczególnie powszechną praktyką obrońców jest w momencie zasięgnięcia opinii grafologa sądowego podczas prowadzonej rozprawy sądowej deprecjonowanie siły dowodowej opinii grafologicznej (pismoznawczej) poprzez zwrócenie uwagi na "znane" pomyłki w badaniach porównawczych próbek pisma. Nikt nie zaprzeczy, że podczas analizy pism może i rzeczywiście doszło do pomyłek. Jednak podobne omyłki zdarzają się również w opiniach wydawanych przez biegłych sądowych innych dziedzin. Aby ustalić prawdziwą wartość badań porównawczych pisma dla orzecznictwa sądowego, należałoby porównać liczbę trafnych opinii grafologicznych wydanych przez biegłych sądowych ze szczególnym uwzględnieniem tych, które doprowadziły do spisania zeznania i przyznania się do winy osoby oskarżonej, z liczbą potwierdzonych, błędnych opinii. Takie porównanie byłoby konieczne i jest warte zachodu, aby zyskać uznanie dla naszej dziedziny nauki. Wynik tego porównania bez wątpienia zniweczy podstawy, z których wyrastają liczne uprzedzenia dotyczące działalności biegłych sądowych z zakresu pisma ręcznego.

Negatywny wpływ na reputację badań porównawczych pisma ma również fakt, iż trudność w przeprowadzaniu tego rodzaju analiz jest zbyt często niedoceniana. Wielu ludzi, którzy nigdy nie zajmowali się wprawdzie badaniem porównawczym pisma, posiadają jednak niezłomne zdanie na temat, czy dane próbki pisma pochodzą od tej samej osoby czy nie. Jest to oczywiście laicka głupota. Prawdziwa znajomość pisma wymaga wnikliwych studiów, a przede wszystkim długoletniego doświadczenia.

W jak nikłym stopniu sądy mogą pozwolić sobie na rezygnację z tej dziedziny nauki, wobec której wznosi się tak silny sprzeciw, uwydatnia fakt, iż od wieków posiłkują się opiniami wydawanymi przez biegłych sądowych Tego rodzaju opinie są dla orzecznictwa sądowego niezastąpione. Ich wartość wynika w mniejszym stopniu z tego, iż przedstawiają dowód absolutny – grafolog sądowy względnie rzadko może przedłożyć dowód przekonujący i dla sędziów bezwarunkowy potwierdzający zgodność dwóch próbek pisma – raczej z tego, iż grafologiczna opinia stanowi w większości wypadków jedynie ogniwo w łańcuchu dowodu poszlakowego. Tego rodzaju opinia nie dostarcza dowodu, podobnie jak nie czyni tego zeznanie świadka pod przysięgą. Podobnie jak ono opinia wydana przez biegłego sądowego jest jedynie środkiem dowodowym, jednak środkiem, który często jest niezastąpiony i zyskuje dla przeprowadzenia dowodu decydujące znaczenie.

Aby w pełni uzyskać dla grafologii sądowej należne jej miejsce w naszym orzecznictwie sądowym, koniecznym jest, aby biegły sądowy z zakresu pisma ręcznego objął swój urząd dopiero wówczas, gdy jest odpowiednio do tego przygotowany i posiada wystarczające kwalifikacje.

Najlepszym przygotowaniem jest niewątpliwie metodycznie prowadzone studia zajmujące się nauką o interpretacji pisma ręcznego, czyli grafologii w ścisłym tego słowa znaczeniu. Aby można było poznać charakter człowieka na podstawie jego pisma, grafolog musi wnikliwie zbadać jego cechy charakterystyczne, musi wyszukać cechy pisma przypisane danym cechom charakteru i nie może również nie uwzględnić zewnętrznego układu samego pisma. W skrócie: musi zagłębić się we wszystkie szczegóły badanego pisma tak wnikliwie, jak nie czynił tego nikt do tej pory. Poprzez interpretowanie pisma ręcznego grafolog uczy się zwracania uwagi na pozornie nieistotne cechy szczególne pisma i wie, w jaki sposób ich szukać. Uczy się „widzenia grafologicznego”, które jest jednocześnie koniecznym, wstępnym warunkiem umożliwiającym mu pracę jako badacz zajmujący się porównywaniem pisma ręcznego. Również osoba porównująca próbki pisma musi umieć ustalić osobiste cechy charakterystyczne danego pisma i sprawdzić, w jakich punktach badane próbki są ze sobą zgodne. Podobnie jak w przypadku interpretacji pisma, również dla badania porównawczego decydującymi cechami są osobiste odstępstwa od wzorca elementarzowego. Z tego względu cechy charakterystyczne pisma można badać w oparciu o tę samą metodą zarówno w ramach badania porównawczego jak i w ramach jego interpretacji. Jedynie sposób korzystania z otrzymanych wyników jest inny. W przypadku interpretacji pisma ręcznego jego cechy szczególne kojarzone są w właściwościami charakteru, podczas gdy w badaniu porównawczym pisma cechy te służą jako środek pozwalający ustalić tożsamość autora.

Badanie porównawcze pisma skupia się na nawykach pisarskich autora w oderwaniu od ich psychicznych przyczyn, tak że przyzwyczajenia te mogą zyskać decydujące i rozstrzygające znaczenie, mimo iż nie są zbyt istotne pod kątem charakterologicznym bądź w ogóle nieznana jest do tej pory ich wartość psychologiczna.

Dobry interpretator pisma ręcznego nie musi być zatem równocześnie dobrym badaczem zajmującym się porównywaniem próbek pisma, jednak posiada on najlepsze predyspozycje do studiowania nauki zajmującej się badaniem porównawczym3.

Rozdział II

Materiał porównawczy

Podstawowym warunkiem skuteczności i miarodajności wyników badań porównawczych pisma ręcznego jest jakość materiału porównawczego. Podobnie jak sporządzenie trafnej charakterystyki pisma zgodnie z zasadami grafologicznymi możliwe jest wyłącznie wówczas, gdy badacz ma do dyspozycji wystarczający i nienaganny materiał podlegający ocenie, również badanie porównawcze pisma może odnieść odpowiedni skutek tylko wtedy, gdy jakość i sposób powstania próbek pisma, które należy poddać analizie, w ogóle dopuszczają możliwość badania porównawczego. Znaczna ilość niepowodzeń, które zarzuca się grafologii sądowej, wynika z zaniedbania podstawowych reguł obowiązujących podczas wszelkiej interpretacji oraz oceny pisma ręcznego. Od nauki o interpretacji pisma nie możemy jednak wymagać rzeczy niemożliwych. Również grafolog sądowy nie może przyjmować zleceń i zadań, których po prostu nie sposób rozwiązać. Z tego względu zdecydowanie odradzamy sporządzania opinii w przypadku, gdy materiał porównawczy nie spełnia odpowiednich wymagań.

W pierwszej kolejności należy koniecznie uzyskać możliwie dużą ilość próbek porównawczych. Im więcej próbek pisma mamy do dyspozycji do analizy, tym większe jest nie tylko prawdopodobieństwo, że istnieje możliwość ustalenia znamiennych cech odróżniających, ale również w oparciu o wielokrotnie powtarzające się określone cechy pisma przekonania osoby, dla której przeznaczona jest opinia, iż mamy do czynienia z cechami pisma o rzeczywiście rozstrzygającym charakterze.

Ilustracja 1. Pismo lustrzane skreślone lewą ręką (pisane od prawej do lewej strony).

Ilustracja 2. Pismo maskowane pisane lewą ręką, z elementami pisma lustrzanego.

Opieranie swojej opinii na pojedynczej próbce porównawczej zawsze będzie wątpliwe, szczególnie wówczas, gdy w oparciu o to pismo można na podstawie zasad grafologicznych wywnioskować, iż jej autor jest osobą o dużej umiejętności dostosowywania się lub podatną na wpływy zewnętrzne. Osoby potrafiące się łatwo dostosować do nowych okoliczności szczególnie łatwo dopasują się również do materiału pisarskiego, np. formatu papieru, co utrudni ich identyfikację.

Ogólne wymagania, które należy stawiać materiałowi porównawczemu, sprowadzają się do tego, żeby analizowane próbki pisma sporządzane były w identycznych bądź prawie identycznych warunkach.

Ilustracja 3. a) pismo kreślone prawą ręką. b) pismo kreślone lewą ręką (w powiększeniu)

W tym celu należy w pierwszej kolejności ustalić mniej więcej czas powstania próbek. Z pewnością nie można z dobrym skutkiem porównywać ze sobą próbek, których powstanie oddalone jest od siebie czasowo, gdyż jak wiadomo pismo człowieka zmienia się z biegiem lat. Uwarunkowana tym różnica jest oczywiście szczególnie wyraźna, gdy mamy do czynienia z pismem młodej osoby, której rozwój psychiczny jeszcze trwa. W przypadku osób starszych i sędziwych psychiczne i fizyczne oznaki starzenia się wpływają na szybszą zmianę charakteru pisma aniżeli w wieku dojrzałym. W przypadku pisma osób o zmiennym nastroju elementom graficznym świadczącym o ich humorzastej osobowości, np. sposób prowadzenia linii wiersza, nie wolno przypisywać żadnej szczególnej wartości przy identyfikacji autora próbki.

Nie tylko identyczny czas powstawania próbek jest istotny, ale również identyczny materiał pisarski potrzebny do sporządzenia próbki. Nie należy porównywać pisma skreślonego atramentem z pismem sporządzonym za pomocą ołówka lub innego suchego narzędzia pisarskiego, lecz w pierwszej kolejności porównywać ze sobą próbki spisane tym samym środkiem pisarskim. Ta sama zasada dotyczy również papieru, na którym sporządzana jest próbka. Powinien być taki sam jak papier analizowanego dokumentu. Nasi Czytelnicy domyślają się już, jaki wpływ na tworzenie liter ma różnorodność formatu papieru, bez problemu zrozumieją, że identyfikacja pisma jest utrudniona, gdy próbka sporządzona np: na pocztówce lub na formularzu z ciasno nadrukowaną liniaturą porównywana jest z pismem skreślonym na dużym arkuszu papieru.

Ponadto porównywanie próbek pisma nie jest przekonujące, jeśli analizowane pisma nie zostały spisane w tym samym alfabecie. Mimo iż cechy pisma istotne pod kątem jego grafologicznej charakterystyki uwidaczniają się w każdym systemie pisma, to jednak nie sposób poddawać porównaniu poszczególnych form różnych alfabetów z taką niezachwianą pewnością, jaka słusznie wymagana jest podczas identyfikacji autora próbki4.

Ilustracja 4. 1. pismo autentyczne. 2. pismo kaligrafowane sporządzone przez tę samą osobę

Oczywiście w wielu przypadkach uzyskanie od osób podejrzanych próbek pisma, które w pełni spełniają powyższe wymogi, nie będzie możliwe. W takiej sytuacji należy nakazać podejrzanemu sporządzenie specjalnych próbek na potrzeby badania porównawczego. W przypadku próbek pisma sporządzonych na polecenie należy wziąć jednak pod uwagę, że pismo to prawie nigdy nie przedstawia autentycznego pisma danej osoby; jest to zwykle w mniejszym bądź większym stopniu wymuszone pismo kreślone na polecenie, w szczególności wówczas, gdy powstało w obecności urzędnika. Podobny przypadek zachodzi również wtedy, gdy pismo sporządzane jest przez osobę niewinną. Głównie kobiety zwykły być przed sądem bądź w obecności osób urzędowych lekko zdenerwowane, a nastrój ten w wielu przypadkach wystarczy, aby kształt pisma uległ zmianie, czyniąc z niego pismo wymuszone. W przypadku pism wymuszonych obowiązuje jednak przy ich identyfikacji ta sama zasada, którą rozważa przy ich ocenie grafologicznej, a mianowicie, pisma te nigdy nie uwidaczniają autentycznych cech charakterystycznych w ich pełnej doskonałości. Wszystkie próbki pisma sporządzane na polecenie mają jako materiał porównawczy jedynie ograniczone znaczenie, są jedynie niedoskonałym substytutem autentycznego pisma powstałego nie na polecenie, prowizorycznym rozwiązaniem, z którego często nie sposób zrezygnować, ale które wykorzystuje się jedynie niechętnie i z pewną ostrożnością.

Aspekty, które należy uwzględniać przy sporządzaniu próbek pisma w praktyce zostały zebrane przez zespół Prezydium Policji w Berlinie w formie rozporządzenia w książce dr. Hansa Schneickerta pt. "Znaczenie pisma ręcznego w prawie cywilnym i karnym".

Pobieranie materiału porównawczego na polecenie:

1. Przy pobieraniu próbek pisma sporządzanych na polecenie należy stworzyć możliwie identyczne warunki, jakie towarzyszyły powstawaniu podejrzanego dokumentu.

a. Należy używać tego samego formatu papieru (arkusz papieru listowego, pocztówka, druki pocztowe, formularz zamówienia, weksla itp.)

b. Jeśli podejrzany dokument został sporządzony na papierze w linie, również próbka musi zostać skreślona na takim samym papierze, w razie potrzeby można sporządzić odpowiednie linie.

c. Należy używać tego samego materiału pisarskiego (atrament, ołówek) oraz możliwie takiej samej stalówki (o ostrej, szerokiej, twardej, miękkiej, zużytej) końcówce.

d. Jeśli w podejrzanym dokumencie pismo było kreślone w sposób uderzająco wolny i staranny, bądź szybki i pobieżny, bądź też pod uderzająco prostym kątem, a kreślone litery są duże itd., osoba podejrzana powinna oprócz zwykłej, niewymuszonej próbki pisma sporządzić również notatkę w sposób, w jaki powstał badany dokument, czyli powinna pisać odpowiednio wolno, szybko, pod prostym kątem, dużym literami itd.

Ilustracja 5. a) Autentyczny podpis. b) Podpis sfałszowany poprzez wyuczenie się i powtórzenie wzorca (w powiększeniu).

1. Próbki pisma należy sporządzić w tym samym – niemieckim, łacińskim, mieszanym – systemie pisma.

2. Próbka powinna odtworzyć możliwe cały tekst bądź dłuższy jej fragment pochodzący z początku oraz końca dokumentu, w szczególności też wyrazy zawierające błędy ortograficzne.

3. Krótsze próbki należy pobrać w kilku wersjach, szczególnie wówczas, gdy przedmiotem badania jest sfałszowany podpis. W ostatnim przypadku zaleca się poza tym podyktowanie osobie podejrzanej krótkiego, spójnego tekstu, w którym pojawia się ów podpis, bądź też inne związki wyrazowe składające się z tych samych liter, które wchodzą w jego skład (np. dane personalne), oraz ustęp ustawy.

Koniec Wersji Demonstracyjnej

Notatki

[

←1

]

Grudziński H., Sto twarzy naszej rzeczywistości. Podręcznik dla oświatowców i społeczników, Poznań 1930, s. 255.

[

←2

]

Feluś A., Odchylenia materiale w piśmie osobniczym. Z pogranicza grafologii i ekspertyzy pismoznawczej. Katowice 1979, s. 27.

[

←3

]

Werner L., Szkoła grafologii, Poczdam i Lipsk 1910 (wydanie V), s. 289 – 290. Archiwum autora.

[

←4

]

Werner L., Szkoła Grafologii, Poczdam i Lipsk, 1910 (wydanie V), s. 290 – 292.

Wydawnictwo Psychoskok