Jabłoneczka. Antologia polskiej pieśni ludowej ebook

Redaktor prowadzący

Paweł Orzeł

Opieka redakcyjna

Michał Trusewicz

Korekta

Michał Markiewicz

Projekt okładki i stron tytułowych

Mimi Wasilewska

Copyright © by the Estate of Julian Przyboś

© Copyright for this edition by Państwowy Instytut Wydawniczy, 2025

Księgarnia internetowa www.piw.pl

www.fb.com/panstwowyinstytutwydawniczy

W tej edycji wydanie pierwsze, Warszawa 2025

Państwowy Instytut Wydawniczy

ul. Foksal 17, 00-372 Warszawa

tel. 228260201

e-mail: [email protected]

ISBN978-83-8196-912-3

O pieśń ludową w Polsce Ludowej(przedmowa do I wydania z 1953r.)

I

Polska Ludowa przywraca ludowi jego dawną pieśń. Stare śpiewy chłopskie, wypierane przed wojną przez melodie i słowa piosenek kabaretowych, milkły w samym swoim gnieździe: na wsi, skazane, zdawało się, na ostateczne zapomnienie. Młodzież wiejska coraz rzadziej, i przeważnie tylko na weselu, grała i śpiewała na starą nutę. Sam słyszałem w swojej wsi rodzinnej, odległej od miasta, pastucha zawodzącego przy krowach postarzałe tango. Fałszował, upraszczał i melodię, i niedorzeczne słowa, ale nie sądzę, ażeby kiedyś w przyszłości te brzydkie teksty i obce melodie upodobniły się do naszych pieśni ludowych. Modna piosenka mieszczańska głuszyła śpiewkę ludową, starodawna pieśń chłopów zamierała. Wielu badaczy folkloru sądziło nawet, że zamarła na zawsze, bez nadziei wskrzeszenia.

A oto dzisiaj ożywa. Przemiana kulturalna, idąca w ślad za rewolucją społeczną, wydobywa pieśń ludową z głuszy zapomnienia i na powrót wkłada ją w usta ludu. Polska śpiewa dziś tak powszechnie, jak nigdy w dziejach swojej kultury.

Za potrzebą śpiewania, rozbudzoną żywo i szeroko, nie nadąża twórczość autorów pieśni masowej. Toteż niezliczone chóry świetlicowe i zespoły śpiewacze i taneczne włączyły dawną pieśń w stały repertuar albo wręcz tylko jej służą. Pieśń ludowa za pośrednictwem tych zespołów staje się na nowo pieśnią powszechną, śpiewaną w mieście i na wsi. A przecież jesteśmy dopiero u początków tego procesu, który ożywiając i popularyzując pieśń ludową, może dać jej głos nie milknący już nigdy, wpoić ją w ucho narodu i utrwalić. Śpiewki chłopskie dawniej w mieście nie śpiewane i lekceważone, a oceniane tylko przez nielicznych muzyków czerpiących z ich melodii, dziś wyszły na ulicę i za pośrednictwem świetlic i domów kultury mogą wejść w stały skarbiec pamięci muzycznej robotnika i inteligenta.

Zamówienie społeczne na prawdziwie ludowe teksty i melodie staje się coraz bardziej naglące. Odczuwają je nie tylko działacze oświatowi, ale i kompozytorzy, nie tylko młodzież szkolna, ale i poeci. Chyba jedynie w okresie romantycznej rewolucji literackiej, dokonanej przez Mickiewicza, odczuwano tak gorąco potrzebę zaczerpnięcia ze źródła twórczości ludowej jak teraz. Polska Ludowa wskrzesza swoją pieśń.

Temu pragnieniu udostępnienia twórczości poetyckiej i muzycznej ludu trzeba odpowiedzieć dostarczeniem pieśni szczerze ludowych, nie zepsutych przez przypadkowych przerabiaczy i poprawiaczy. Wybór, który sporządziłem, ma spełnić pierwszą część zadania: podać osnowę słowną pieśni ludowych wybranych ze zbiorów dających możliwie największą gwarancję autentyczności tekstu. Spośród około dwudziestu tysięcy tekstów pieśni ludowych zapisanych w ciągu przeszło stu lat wybrałem sześćset siedemdziesiąt pięć. Za główną zasadę wyboru przyjąłem wartość poetycką pieśni, włączając do książki tylko te osnowy słowne pieśni, które zwróciły moją uwagę swoim pięknem. Pominąłem wiele tekstów interesujących z innych względów, jeśli nie mogłem dosłuchać się w nich piękna. Chciałem ułożyć wybór najlepszych poezyj ludowych, pokusić się o pierwszą tego rodzaju próbę antologii, ułożonej na podstawie znajomości całego zapisanego zasobu pieśni śpiewanych przez lud. Wybór obejmuje więc zarówno epikę, jak lirykę, pieśni buntownicze, obrzędowe, miłosne, rodzinne, pasterskie, taneczne, żołnierskie i humorystyczne.

Przestrzegając tej naczelnej zasady wyboru, nie dopuszczającej wyjątków na rzecz utworów wyraźnie chybionych lub zbyt zniekształconych, dobierałem teksty tak, żeby przedstawiały twórczość poetycką całego obszaru etnograficznego Polski.