Drewnica i okolice ebook

DREWNICA

I

OKOLICE

Marek Koszelak

Drewnica i Okolice

Marek Koszelak

Opracowanie graficzne i łamanie

ILKA

Projekt okładki

Marek Zwierzyński

© Copyright by PTTK, Elbląg 2009

ISBN 978-83-905578-4-7

Wydawnictwo

PTTK

o/Ziemii Elbląskiej

ul. Krótka 5

82-300 Elbląg

Wstęp

Jesień 2009 roku miała być wyjątkowa. Jeden z jesiennych dni miał być świętem Gminy Stegna, świętem Drewnicy, a przede wszystkim - świętem Marka Koszelaka. Zaplanowaliśmy, że wówczas odbędzie się promocja Jego pracy „Drewnica i okolice”. Książkę udało się wydać, ale Autora nie ma już wśród nas. Odszedł nagle, pozostawiając jeszcze wiele niedokończonych prac.

Tom, który powstał, jest wynikiem wieloletnich poszukiwań. Jest owocem pasji miłośnika tej ziemi, znawcy jej dziejów. Jak sam Autor pisze, nie jest to praca naukowa. Jej wartość to sylwetki ludzi, wydarzenia, o których warto pamiętać. Wszystko składa się na wielobarwną opowieść o bardzo ciekawej miejscowości.

Niestety, ktoś inny będzie musiał snuć tę opowieść dalej - dla Drewnicy, jej mieszkańców - w hołdzie Markowi Koszelakowi, który pozostanie w naszej pamięci jako Kolega, Przyjaciel, Dyrektor Szkoły, Społecznik, Człowiek!

Wójt Gminy Stegna

Eugeniusz Wyrzykowski

Przedmowa

Drewnica nie doczekała się do tej pory wydania odnoszącego się do całości jej historii. Dotychczasowe ogólnodostępne publikacje:

Drewnica i Żuławki —

Maria Gawryluk, wyd. Maria Wolska 1997 r. (publikacja powstała na zamówienie ks. Antoniego Mikielewicza)

W

widłach Szkarpawy i Przekopu Wisły

- Krzysztof Biskup, Piotr Najmajer, wyd. Szkoła Podstawowa w Drewnicy 1998 r. zawierały niewiele informacji, a ich nakład dawno się wyczerpał.

Fakt ten był dla mnie główną inspiracją aby przygotować szersze opracowanie obejmujące czasy od dawnych po współczesne. Drugim impulsem była zwykła ciekawość dotycząca przemijających czasów i odchodzących ludzi. Drewnica bowiem przez wieki była i jest wsią nietuzinkową. Położona na ważnym szlaku komunikacyjnym do Gdańska zawsze wyróżniała się wielkością, ciekawą zabudową i aktywnością społeczną jej mieszkańców. Dzieje historii wskazują na zmniejszenie znaczenia jej położenia, ale obecnie znów stało się ono jej atutem. Usytuowana na uboczu, w pobliżu głównych dróg lądowych i szlaków wodnych oraz najbliższym zapleczu Mierzei Wiślanej jest wymarzonym miejscem do wypoczynku. I właśnie taki trend - powstawanie wręcz nowych osiedli, obserwujemy obecnie na obszarze Drewnicy. Nowi mieszkańcy zapewne chętnie chcieliby poznać historię swojej miejscowości. Okazuje się również, że i dotychczasowi też mało ją znają. Turyści coraz liczniej odwiedzający Drewnicę niewiele mogą się o niej dowiedzieć.

Niniejsza publikacja jest nieśmiałą próbą zmiany tego stanu rzeczy. Nie jest to jednak praca naukowa. Pragnę jedynie podzielić się z czytelnikami niektórymi aspektami z życia i działalności wsi oraz w niewielkim stopniu innych okolicznych miejscowości. Przedstawione tutaj informacje opierają się na dostępnych najczęściej w języku polskim materiałach archiwalnych oraz dotychczasowych publikacjach. W dużym stopniu wykorzystałem w niej wspomnienia mieszkańców. Dotyczą one głównie okresu po II wojnie światowej. Wielu z nich opowiadało o ciekawych i nieznanych mi do tej pory faktach z życia wsi oraz własnych przeżyciach. Zdarzali się jednak też rozmówcy, którzy nie chcieli przywoływać w pamięci dawnych czasów. Miałem wrażenie, że wspomnienia z lat dzieciństwa i młodości ciągle sprawiają im ból.

Z trudem zdobyłem informacje i zdjęcia naszej miejscowości sprzed 1945 r. Zapewne wiele z nich jest jeszcze do odkrycia w archiwach niemieckich jak i też prywatnych. Podobnie było z dostępnością do dokumentacji z lat 1945-1948.

W opracowaniu tym dużo miejsca poświeciłem na wymienienie nazwisk ludzi i sprawowanych przez nich funkcji. Ma to na celu ich upamiętnienie. Starałem się nie oceniać ich działalności, a występujących wydarzeń nie komentować.

Mam świadomość, że przedstawiona przeze mnie historia naszej miejscowości na pewno wymaga uzupełnienia. Będę się starał publikację tę systematycznie uzupełniać. Tak więc kolejne wydania mogą różnić się od siebie. Mam też nadzieję, że książka ta stanie się inspiracją dla innych osób do dalszych badań i poszukiwań wydarzeń z ciekawej historii wsi Drewnica.

Dziękuję wszystkim osobom, które pomagały mi w zdobyciu materiałów, dokumentów i zdjęć. Dziękuję za udostępnienie swoich prywatnych zbiorów i tłumaczenie tekstów z języka niemieckiego. Dziękuję za ciepłe przyjęcia w swoich domach, miłe i życzliwe rozmowy oraz otwartość przy przestawianiu niezmiernie ciekawych wspomnień ze swojego życia często prywatnego.

Marek Koszelak

[Drewnica i okolice]

Położona nad Wisłą Elbląską północna część Żuław Wielkich została objęta siecią stałego osadnictwa stosunkowo późno - pierwsze, niepewne wzmianki o miejscowościach tego regionu pochodzą z XIII w. Wynikało to nie tylko z ich usytuowania w nieustabilizowanej, podmokłej strefie zetknięcia się morza i lądu. Drugą poważną przyczyną tego opóźnienia było graniczne położenie Żuław w strefie rywalizacji pomorsko-pruskiej, a potem pomorsko-krzyżackiej. Brak było jednolitego, organizowanego przez państwo systemu osuszania i melioracji tych terenów. W okresie tym główne wody Wisły uchodziły do Morza Bałtyckiego, Nogatem i Wisłą Elbląską (Szkarpawą). Wisła Gdańska w porównaniu z nimi była tylko nieznacznym ciekiem. Jej szerokość wynosiła ok. 60 m., a Wisły Elbląskiej - ok. 360 m.

Żuławy - rekonstrukcja Bertrama dla 1300 r.

Rejon obecnej Drewnicy (daw. Schönbaum - w tłumacz. „Piękne drzewa”) był terenem granicznym między Państwem Krzyżackim, a Księstwem Pomorskim Świętopełka. Przez cały XIII w. kraje te toczyły o walkę ten rejon. Granica często przebiegała na rzece Przemysława, która odchodziła od Wisły Elbląskiej niedaleko na wschód od późniejszego kościoła w Drewnicy. Ujście jej znajdowało się na wprost Mikoszewa. Przemysława straciła swe znaczenie w II poł. tego wieku kiedy jej ujście zostało zamknięte. W latach 30. tego samego wieku Krzyżacy wznieśli umocnienia w widłach Wisły Elbląskiej i Przemysławy. Teren ten musiał być wcześniej zasiedlony, o czym wskazuje słowiańskie pochodzenie nazwy Przemysław. Prawdopodobnie osiedle to było położone w pewnej odległości od rzeki, być może na terenach obecnej wsi o tej nazwie i chronione było od powodzi przez miejscowy wał.

Ostateczne zajęcie Żuław i Mierzei Wiślanej przez Krzyżaków nastąpiło w 1308 r. w wyniku zbrojnego zaboru Pomorza Nadwiślańskiego. Opanowanie Gdańska, Tczewa i innych grodów nadwiślańskich zapoczątkowało nowy etap gospodarczego opanowania zdobytych ziem.

Polegał on na organizowaniu nowych form gospodarki wiejskiej w oparciu o wzory zachodnioeuropejskie. Nowymi formami ustrojowymi były samorządy wiejskie i wprowadzona w szerokim zakresie renta pieniężna jako główna forma renty feudalnej. Na tych terenach rozpoczęła się intensywna akcja kolonizacyjna oraz towarzysząca jej praca przy obwałowywaniu rzek. Największe nasilenie tych robót trwało od 1325 r. do poł. XIV w. Wybudowano dwa wały. Ciągnęły się one od Gdańskiej Głowy do: pierwszy - rozgałęzienia Wisły Elbląskiej i Małego Kabała, i dalej, a drugi do Mikoszewa. Opierały się one na północy z wyniesieniem Mierzei Wiślanej i tworzyły granice tzw. Starej Mierzei Wewnętrznej (Alte Binnennehrung). Na jej obszarze istniały wsie: Mikoszewo, jantar, Przemysław i Drewnica. Mieszkańcy byli zobowiązani do utrzymywania wałów.

W tym samym czasie pojawiają się też pierwsze wiadomości źródłowe o wsiach leżących wzdłuż Szkarpawy. Pochodzą one z lat: 1342 (Niedźwiedzica), 1352 (Żuławki) i 1356 (Bronowo).

Mierzeja Wiślana z zaznaczonym wałem przeciwpowodziowym

W 1359 r. komtur gdański Wolfram von Beldersheim nadał na prawie chełmińskim „locatorowi” - Hermanowi Jungę południową część wyspy rzecznej o nazwie Mitel Werder lub Neue Werder, znanej później jako Gdańska Głowa (Danziger Haupt). Osnową miała być karczma z 1350 r. związana w tym miejscu z obsługą przeprawy przez Wisłę. Można tu mówić o niezrealizowanym planie założenia wsi przy Gdańskiej Głowie. W 1393 r. burmistrz i Rada Miejska Gdańska potwierdzili sprzedaż karczmy uffen Haupt an der Wyssel gelegen (leżąca na Głowie nad Wisłą) karczmarzowi Jakubowi Hake przy Thewise (Mateuszu) Bretfeldzie. Należały do niej 4 łany i 8 morgów ziemi. Karczma w tym miejscu funkcjonowała przez kolejne wieki i nierozłącznie związana była z historią Drewnicy.

W związku z brakiem dokumentów lokacyjnych nie znana jest dokładna data założenia wsi Drewnica. Wszelkie dane wskazują, że powstała ona na początku II poł. XIV w. Wiemy, że leżała ona na Starej Mierzei Wewnętrznej i wchodziła w skład komturstwa gdańskiego, a potem malborskiego (wójtostwa z siedzibą Grabiny Zameczek). Była to gburska wieś na prawie chełmińskim. Można przypuszczać, że mogła mieć typowy kształt owalnicy lub ulicówki. Niewykluczona jest też możliwość, że na tym terenie mogła już wcześniej istnieć osada słowiańska o nieregularnym planie przestrzennym. W takiej sytuacji Krzyżacy mogli narzucić ludności nowe formy ustrojowe, natomiast układ przestrzenny wsi został nienaruszony. Dane dotyczące wysokości obowiązkowych podatków spoczywających na mieszkańcach w tym okresie są niekompletne. Z różnych źródeł wynika, że była to wieś czynszowa (54 łany) - co roku 2 lutego (w święto Matki Boskiej Gromnicznej) płaciła czynsz wynoszący 3 marki. W księdze czynszów komturstwa malborskiego sołtys z Drewnicy - Johannes Pyango wymieniony został w 1364 r. jako właściciel wyspy leżącej między dwoma ramionami Szkarpawy (Wisły Elbląskiej, Starej Wisły) - przypuszczalnie tereny późniejszej wsi Drewniczka. Drewnica musiała być założona jako wieś kościelna, gdyż około 1360 r. biskup Arnold odłączył parafie na Mierzei, a wśród nich Drewnicę, od diecezji włocławskiej i przyłączył do pomezańskiej.

Kolonizacja terenów Starej Mierzei Wewnętrznej zakończyła się przypuszczalnie około 1380 r.

Przed 1400 r. w Drewnicy były 2 karczmy (m.in. Szewska Karczma) i 2 wiatraki. W zapiskach z lat 1401 i 1402 wspomniane jest imię karczmarza Arnolda oraz Hannusa Bordyna, a w 1403 r. Hannusa Hynrycha. Wzmiankowany w annałach z 1404 r. jest także jedyny w tym rejonie przewóz przez Wisłę Elbląską. Przewoźnik wspominany jest jako verte czu Stobbenvere. Według informacji zawartych w „Kronice Pruskiej” Szymona Grunaua na początku XV w. w Drewnicy był katolicki kościół. Do parafii tej należała wieś Przemysław.

Drewnica liczyła w tym czasie 54 włóki, a mieszkańcy płacili tradycyjny czynsz. Jedyną zmianą mogło być nałożenie na nich szarwarku (scharwerk). Świadczenie to będzie w różnej formie i wymiarze funkcjonowało do 1958 r.

W wyniku wojny trzynastoletniej Żuławy i zachodnia część Mierzei Wiślanej (w tym Drewnica) zostały wcielone do państwa polskiego. Zgodnie z przywilejem Kazimierza Jagiellończyka z 1454 r. tereny te stały się własnością Miasta Gdańska jako część „wyspy zwanej Nerige”.