Człowiek - instrukcja obsługi. Przewodnik po zachowaniach społecznych ebook

Książkę kieruję do każdego, kto chce się dowiedzieć, w jakim stopniu on sam zna siebie lub w jakim stopniu znają siebie jego przyjaciele, znajomi bądź obcy ludzie. Wierzę głęboko, że propagowanie wiedzy naukowej o człowieku służy lepszemu zrozumieniu przez nas sensu ludzkich zachowań, a w konsekwencji poprawie naszych relacji z ludźmi i zrozumieniu samego siebie. Wiedza o tym, że pewne błędy w myśleniu czy działaniu są zjawiskiem powszechnym, ułatwia ich akceptację zarówno u siebie, jak i u innych. Sprzyja tolerancji i przeciwdziała uproszczonemu spostrzeganiu świata w czarno-białych kategoriach. Wiedza ta wyznacza pole naszych wspólnych „ułomności”. Zrozumienie reguł, zgodnie z którymi – niekiedy, zdaje się, wbrew własnej woli – zachowujemy się nie tak, jakbyśmy sobie wyobrażali czy życzyli, może wzbudzać aprobatę i szacunek dla samego siebie, a przynajmniej pozbawić nas nieuzasadnionego poczucia winy czy wstydu.

Mam również nadzieję, że przedstawione treści przydadzą się badaczom nauk ekonomicznych i humanistycznych, w tym psychologom, a zwłaszcza psychologom społecznym.

W pierwszej części książki Czytelnik znajdzie poprzedzony niezbędnym wstępem teoretycznym opis dobrze udokumentowanych praw psychologicznych rządzących zachowaniami większości ludzi. Część druga zawiera przykłady kwestionariuszy sprawdzających skłonność do rozpoznawania prawidłowości psychologicznych w cudzych i własnych zachowaniach.

Napisanie tekstu wymagało pracy „kolekcjonera” praw psychologicznych (tak nazwanych, choć często są to odchylenia od racjonalności, błędy w rozumowaniu czy spostrzeganiu) oraz badań z udziałem dużej liczby osób. Celem badań było określenie ludzkiej tendencji do przyznawania, że dane prawa dotyczą samych badanych (część druga, kwestionariusz aktora) lub innych ludzi (część druga, kwestionariusz obserwatora), a także tego, w jakim stopniu gromadzona przez psychologów wiedza jest intuicyjnie rozpoznawana (część druga, kwestionariusz „bez perspektywy”). Wnioskowanie statystyczne o ludzkiej skłonności do przyznawania racji prawom psychologicznym wymaga ogromnej grupy uczestników. Przekonywanie osób w różnym wieku: od 18 do 90 lat, do żmudnej pracy nad kwestionariuszami wcale nie okazało się trudne. Na uznanie zasługuje motywacja wielkiej liczby ludzi do udziału w badaniach psychologicznych. Fakt ten dowodzi niezłomności człowieka w dążeniu do poznawania świata społecznego. Dziękuję wszystkim Badanym za ich trud.

Dziękuję swoim Studentom oraz Magistrantom, których nieustająca pasja „poszukiwacza przygód w psychologii” niezmiennie od lat budzi mój podziw. Dziękuję serdecznie moim Nauczycielom i Mistrzom: Prof. Wiesławowi Łukaszewskiemu – za poświęcony mi czas, wiele cennych rad, krytycznych uwag i wyrazów uznania, a także za drobiazgową pracę. Prof. Marii Jarymowicz – za wskazanie kierunku poszukiwań i wzbudzenie motywacji do napisania tej książki. Prof. Bogdanowi Wojciszke – za pomoc w redagowaniu kwestionariuszy.

Annie Świtajskiej, cenionej edytorce z wydawnictwa Smak Słowa, wdzięczna jestem niezmiernie za wszelkie działania, które pozwoliły nadać tej książce obecny kształt.

Karolinie Żuk-Wieczorkiewicz dziękuję za ilustracje.

Drogi Czytelniku, kierowana do Ciebie publikacja zawiera wiedzę psychologiczną, która – gdy już się ją zdobędzie – okazuje się przydatna w codziennym życiu. Książka prezentuje w porządku alfabetycznym znane od dość dawna (głównie od lat 70. ubiegłego wieku), a także nowe, odkrywane do dziś prawidłowości psychologiczne. Badania prowadzone w tym i w poprzednim stuleciu wskazują niezbicie, że znajomość przynajmniej niektórych praw psychologicznych (także powszechnie popełnianych błędów) oraz umiejętność odniesienia ich do samego siebie ułatwia życie: pozwala dokończyć zadania mimo zmęczenia, pomaga w zaakceptowaniu choroby i leczenia (przedłuża życie), zwiększa wytrwałość dążeń w obliczu porażki, słowem – sprzyja samoregulacji. Nie chodzi tu przy tym o stałą świadomość własnych ułomności ani o natychmiastową zmianę siebie! Przeciwnie, idzie o zrozumienie swoich (nawet błędnych) zachowań i ich akceptację. Rozpoznanie błędów i przyznanie się do niedoskonałości nie musi – a nawet nie powinno – być stale dostępne w naszych myślach. Prawidłowościom psychologicznym ulegamy wszyscy, wszyscy popełniamy błędy, ale sam fakt lepszego poznania siebie (nawet „wtórnie” utajony, niejako „cicho zamocowany” w pamięci, lecz nieobecny w codziennych rozważaniach) wpływa dobroczynnie na wiele obszarów naszego życia.

Celem książki jest zaprezentowanie wiedzy o prawach psychologicznych (część I) oraz kwestionariuszy lub ankiet do pomiaru znajomości tychże praw w odniesieniu do samego siebie oraz innych (część II). Dzięki kwestionariuszom przedstawionym w drugiej części Czytelnik może sprawdzić stan swojej wiedzy przed przeczytaniem pierwszej części i po jej przeczytaniu. Część II zawiera krótki opis wyników badań kwestionariuszowych, opis metody pomiaru, a także ocenę każdej prawidłowości z uwzględnieniem wielu kryteriów (na przykład, w jakim stopniu ich logiczne zastosowanie dobrze lub źle świadczy o człowieku). Na końcu znajdują się kwestionariusze.

Człowiek – instrukcja obsługi (z części I) obejmuje sto dwadzieścia dziewięć praw, głównie z dziedziny psychologii społecznej, nie stanowi więc całkowitego kompendium wiedzy z tego zakresu. Prawidłowości psychologiczne uporządkowane są według działów psychologii (na przykład prawidłowości oceniania i atrybucji, prawidłowości procesu podejmowania decyzji i tak dalej). W każdym dziale znajduje się ułożony alfabetycznie wykaz prawidłowości wraz z opisem, notką dotyczącą odkrywcy prawa, a niekiedy również przykładem badań eksperymentalnych. Niektóre prawidłowości psychologiczne ubarwia ilustracja rysunkowa lub literacka. Część I zamyka potoczny i nietrudny do zrozumienia dla laika opis poszczególnych prawidłowości. Dzięki temu Czytelnik może łatwo i szybko dowiedzieć się, na czym polega każde ze stu dwudziestu dziewięciu praw psychologicznych. Potoczne opisy praw ułożono w takim porządku, jaki zastosowano w kwestionariuszach. Zasada ta podyktowana jest wygodą tych osób, które zechcą wykorzystać potoczne opisy do dalszego oceniania prawidłowości, także w innych zakresach niż podane w książce. Wśród tych osób mogą się znaleźć między innymi studenci i naukowcy.

Wspomniano już, że w części II publikacji znajduje się metoda pomiaru trafności spostrzegania własnych (kwestionariusz aktora) i cudzych (kwestionariusz obserwatora) zachowań (a także wersja „bez perspektywy”). Metoda ta polega na prezentowaniu osobom badanym dwóch zdań dla każdej prawidłowości: razem po 258 zdań dla każdej z wersji. Spośród dwóch zdań przypadających na jedną prawidłowość jedno wyraża dane prawo w codziennym, zwykłym ludzkim zachowaniu, drugie zaś pokazuje identyczne zachowanie wolne od wpływu danego prawa. Zadaniem badanego jest każdorazowo zadecydowanie, które z dwóch zachowań z większym prawdopodobieństwem pojawia się w jego własnym zachowaniu (grupa aktorów) lub zachowaniu większości osób (grupa obserwatorów). Obiektywnym kryterium właściwym dla tej metody jest istnienie danych prawidłowości psychologicznych (Nisbett, Ross, 1980). Każda prawidłowość udokumentowana w literaturze psychologicznej stanowi de facto pewną statystyczną generalizację. Niemniej na podstawie rzetelnych badań psychologów można założyć, że większość osób przejawia w swych zachowaniach opisane prawidłowości psychologiczne. Za każdym razem gdy osoba badana zaznaczy zdanie wyrażające dane prawo, „trafia” w sedno i otrzymuje 1 punkt. Gdy zaznacza zdania opisujące zachowanie wolne od prawa – otrzymuje 0 punktów. Do analiz statystycznych należy wyniki surowe traktować jak zmienną dychotomiczną i dokonywać kolejnych właściwych przekształceń, zezwalających na stosowanie odpowiednich dla danych hipotez statystycznych sposobów jej weryfikacji (na przykład dla badań eksperymentalnych ANOVA lub MANOVA, a dla badań korelacyjnych – analiza regresji; por. Brzeziński, 1996, 2005). Wszystkie wyniki pochodzące z oceny każdej ze stu dwudziestu dziewięciu prawidłowości psychologicznych, dokonanej przez pojedynczego badanego, po odpowiednich przekształceniach traktuje się jako pojedynczy wskaźnik trafności konkretnej osoby. Uśrednienie lub zsumowanie wskaźników trafności wszystkich osób należących do danej grupy, aktorów lub obserwatorów, daje kolejne zmienne zależne (na przykład zmienną niezależną jest manipulacja – grupa aktorów ocenia siebie, a w przeciwieństwie do niej grupa obserwatorów ocenia innych; zmienną zależną jest zaś wskaźnik trafności).

W zakończeniu części II Czytelnik znajdzie prawidłowe odpowiedzi w kwestionariuszu oraz wyniki sędziowania każdej prawidłowości z punktu widzenia określonych i opisanych kryteriów.

Część II może więc być przydatna naukowcom i studentom psychologii. Dzięki wynikom sędziowania badacze mogą wybrać tylko takie prawidłowości, które charakteryzują się pozytywnym wizerunkiem wykonawcy, są powszechne, korzystne dla otoczenia i kontrolowalne. Możliwość wyboru jest ogromna. Zdania dotyczące prawidłowości, czyli przeniesienie każdego prawa na grunt codziennych ludzkich zachowań, wraz z liczbowym określeniem każdego zdania na wielu wymiarach, pozwolą na dowolne tworzenie zmiennych zależnych nie tylko w eksperymentach badających trafność spostrzegania własnych lub cudzych zachowań. Mogą posłużyć także jako materiał bodźcowy w eksperymentalnym pomiarze reakcji na spostrzeganie własnych lub cudzych zachowań (na przykład, w jakim stopniu uznaję je za pozytywne lub negatywne). Zastosowane w kwestionariuszach krótkie opisy epizodów zostały w większości zaczerpnięte z już przeprowadzonych przez psychologów eksploracji. W gestii badacza jest zmiana epizodycznego, potocznego opisu prawidłowości psychologicznej na inny, lepiej oddający istotę prawidłowości czy błędu (myślę o twórczej adaptacji kwestionariuszy z części II).

Książkę dedykuję wszystkim osobom, które chcą polepszyć swoje funkcjonowanie przez pogłębienie wiedzy o sobie i innych ludziach. Żywię nadzieję, że książka będzie pomocna zarówno studentom psychologii, pedagogiki, socjologii, politologii, jak i pokrewnych kierunków humanistycznych, a także ekonomii (często łączy się dziś psychologię z ekonomią, choćby w badaniach nad jakością życia) w szybkim zapoznaniu się z odkryciami dokonanymi w określonej dziedzinie psychologii.

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Dostępne w wersji pełnej

Recenzje wydawnicze:

prof. Teresa Słaby

prof. Wiesław Łukaszewski

Tytuł oryginału: Człowiek – instrukcja obsługi

copyright © 2012 by Hanna Brycz and Smak Słowa

All rights reserved.

Wszystkie prawa zastrzeżone. Książka ani żadna jej część nie może być publikowana ani powielana w formie elektronicznej oraz mechanicznej bez zgody wydawnictwa Smak Słowa.

Edytor: Anna Świtajska

Redakcja i korekta: Anna Mackiewicz

Projekt okładki: Agnieszka Wójkowska

Ilustracje wykorzystane w książce: Karolina Żuk-Wieczorkiewicz

ISBN 978-83-62-122-41-7

Smak Słowa

ul. Sobieskiego 26/4

81-781 Sopot

tel./fax 58 551 01 98

www.smakslowa.pl

Szukaj nas także na Facebooku:

Plik ePub przygotowała firma eLib.pl

al. Szucha 8, 00-582 Warszawa

e-mail: [email protected]

www.eLib.pl