Chorwacja ebook

CHA­RAK­TE­RY­STYKA GEO­GRA­FICZNA

1. Po­ło­że­nie geo­gra­ficzne, ob­szar i gra­nice

Geo­gra­ficz­nie Chor­wa­cja obej­muje ob­szar roz­cią­ga­jący się od roz­le­głej Ni­ziny Pa­noń­skiej, przez wą­ski ob­szar Gór Dy­nar­skich, aż do wy­brzeża Mo­rza Ad­ria­tyc­kiego, które jest jed­nym z naj­bar­dziej wy­su­nię­tych na pół­noc, wy­dzie­lo­nym od­ga­łę­zie­niem ba­senu Mo­rza Śród­ziem­nego, od­dzie­la­ją­cym Pół­wy­sep Ape­niń­ski od Pół­wy­spu Bał­kań­skiego. Wnę­trze kraju ma za­tem ce­chy umiar­ko­wa­nego kli­matu kon­ty­nen­tal­nego, pod­czas gdy na wy­brzeżu Ad­ria­tyku pa­nuje kli­mat śród­ziem­no­mor­ski. Po­łowa te­ry­to­rium Chor­wa­cji znaj­duje się w re­gio­nie pa­noń­sko-pe­ri­pa­noń­skim, jedna trze­cia w stre­fie przy­brzeż­nej lub ad­ria­tyc­kiej, pod­czas gdy reszta – w gó­rach lub na ob­sza­rze dy­nar­skim. Li­nia brze­gowa o dłu­go­ści 5835 km obej­muje 1246 wysp, wy­se­pek, skał i raf, a także liczne prze­smyki, za­toki i pół­wy­spy, z któ­rych naj­więk­sze sta­no­wią Istria i Pel­je­šac.

Ży­zna Ni­zina Pa­noń­ska za­pew­nia bo­gac­two i moż­li­wo­ści roz­woju rol­nic­twa, pod­czas gdy wy­brzeże Ad­ria­tyku umoż­li­wia roz­wój ry­bo­łów­stwa, prze­my­słu stocz­nio­wego i przede wszyst­kim tu­ry­styki. Gór­ska część Chor­wa­cji nie dys­po­nuje tak wie­loma moż­li­wo­ściami roz­woju jak Chor­wa­cja ni­zinna czy nad­mor­ska, ale oprócz tra­dy­cyj­nej dzia­łal­no­ści zwią­za­nej z po­wyż­szym re­gio­nem, ta­kiej jak le­śnic­two i ho­dowla zwie­rząt, w ostat­nim cza­sie roz­wija się tu­ry­styka zi­mowa oraz wiej­ska. Naj­wyż­szą górą w Chor­wa­cji, która czę­ściowo two­rzy na­tu­ralną gra­nicę z Bo­śnią i Her­ce­go­winą, jest Di­nara ze szczy­tem Sin­jal (lub szczy­tem Di­nara) na wy­so­ko­ści 1831 m n.p.m.

Chor­wa­cja gra­ni­czy z pię­cioma pań­stwami: Bo­śnią i Her­ce­go­winą, Wę­grami, Sło­we­nią, Ser­bią, Czar­no­górą oraz po­siada gra­nicę z Wło­chami po dru­giej stro­nie mo­rza. Na Chor­wa­cję składa się kilka hi­sto­rycz­nych re­gio­nów, ale pod wzglę­dem zna­cze­nia wy­róż­niają się na­stę­pu­jące cztery: Sla­wo­nia, środ­kowa Chor­wa­cja, Istria oraz Dal­ma­cja.

Chor­wa­cja leży na pół­kuli pół­noc­nej, mię­dzy 42° 23´ a 46° 33´ sze­ro­ko­ści geo­gra­ficz­nej pół­noc­nej i 13° 30´ a 19° 27´ dłu­go­ści geo­gra­ficz­nej wschod­niej. Chor­wa­cja z po­wierzch­nią 56 594 km² pla­suje się w dol­nej czę­ści ran­kingu śred­niej wiel­ko­ści państw eu­ro­pej­skich, czyli na 124. miej­scu na świe­cie. Od­le­głość od Štri­govy (punkt naj­bar­dziej wy­su­nięty na pół­noc) do przy­lądka Oštro (naj­bar­dziej wy­su­nięty na po­łu­dnie punkt na kon­ty­nen­cie) wy­nosi 490 ki­lo­me­trów, a od Sa­vu­drija (punkt naj­bar­dziej wy­su­nięty na za­chód) do Iloka (punkt naj­bar­dziej wy­su­nięty na wschód) – 464 ki­lo­me­try. Naj­bar­dziej wy­su­nię­tym na po­łu­dnie punk­tem Chor­wa­cji jest wy­spa Ga­li­jula, znaj­du­jąca się w ar­chi­pe­lagu Pa­la­gruža.

Cał­ko­wita dłu­gość gra­nic lą­do­wych Re­pu­bliki Chor­wa­cji wy­nosi 2028 km, a li­nia brze­gowa mo­rza ma dłu­gość 5835,3 km. Od­le­głość od Sa­vu­drija do przy­lądka Oštro to 527 km, dla­tego współ­czyn­nik wcię­cia chor­wac­kiej czę­ści wy­brzeża Ad­ria­tyku wy­nosi 11,1, co pla­suje je wśród naj­bar­dziej wcię­tych na świe­cie. Spo­śród 1246 ad­ria­tyc­kich wysp, wy­se­pek, skał i raf, 1185 znaj­duje się na te­ry­to­rium Chor­wa­cji. Z tej liczby 718 sta­no­wią wy­spy, z któ­rych tylko 66 jest za­miesz­ka­łych. Naj­więk­szą wy­spą jest Cres, o po­wierzchni 405,8 km², a na­stęp­nie Krk – o po­wierzchni 405,78 km².

2. Wa­runki na­tu­ralne i bu­dowa geo­lo­giczna

Struk­tura i skład rzeźby Chor­wa­cji na­leżą do zde­ter­mi­no­wa­nych przez długą prze­szłość geo­lo­giczną. Od naj­wcze­śniej­szego ery pre­kam­bru do obec­nego ke­no­zo­iku (do­kład­niej jego naj­młod­szego okresu, ho­lo­cenu) na rzeźbę Chor­wa­cji miały wpływ siły en­do­ge­niczne, a także pro­cesy eg­zo­ge­niczne na ob­sza­rze trój­kąta Azja – Eu­ropa – Afryka.

W rzeź­bie Chor­wa­cji re­pre­zen­to­wane są wszyst­kie trzy pod­sta­wowe grupy skał: osa­dowe (sta­no­wią 95% rzeźby Chor­wa­cji), me­ta­mor­ficzne (sta­no­wią od­po­wied­nio 2–4%) i mag­mowe (two­rzą około 1%).

Naj­czę­ściej wy­stę­pu­ją­cymi ska­łami osa­do­wymi są skały kla­styczne (pia­skowce, zle­pieńce, mar­gle, brek­cje) oraz or­ga­niczne (wa­pie­nie i do­lo­mity). Naj­pow­szech­niej­szymi ska­łami me­ta­mor­ficz­nymi są mar­mury, łupki i gnejsy, pod­czas gdy naj­częst­szymi ska­łami mag­mo­wymi są an­de­zyty i gra­nity.

Je­śli cho­dzi o roz­miesz­cze­nie i wiek, naj­star­sze skały znaj­dują się w ją­drach „wy­spo­wych” gór Pa­puk, Psunj i Mo­sla­va­čka Gora. Od me­zo­zo­iku w kra­sie prze­wa­żają skały wę­gla­nowe (do­lo­mit i wa­pień), głów­nie w Ba­no­vi­nie, Kor­du­nie, Gor­skim Ko­ta­rze, Ve­le­bi­cie, Lice i Dal­ma­cji. Naj­młod­sze skały po­cho­dzą z ke­no­zo­iku (osady kla­styczne) w ob­sza­rze pa­noń­skim oraz pe­ry­pa­noń­skim.

Wśród zja­wisk kra­so­wych zna­czące miej­sce zaj­mują ja­ski­nie i doły. W Chor­wa­cji do tej pory zo­stało zba­da­nych 49 wy­ro­bisk głęb­szych niż 250 m, z czego 14 jest głęb­szych niż 500 m, a trzy są głęb­sze niż 1000 m (sys­tem wy­ro­bisk Lu­kina-Tro­jama, wy­ro­bi­sko sło­wac­kie oraz wy­ro­bi­sko Ve­le­bit). Naj­głęb­sze chor­wac­kie ja­ski­nie znaj­dują się głów­nie w gó­rach Ve­le­bit i Bio­kovo.

Gor­ska Hrvat­ska sta­nowi sto­sun­kowo wy­soki re­gion kra­sowy, zbu­do­wany głów­nie z wa­pie­nia i wy­raź­nie od­dzie­lony od ob­sza­rów śród­ziem­no­mor­skich i pe­ry­pa­noń­skich. Naj­wyż­szy jest na kra­wę­dziach (Ri­sn­jak, Ve­le­bit, Plje­še­vica, Mala i Ve­lika Ka­pela), pod­czas gdy w więk­szej czę­ści wnę­trza, zwłasz­cza w Lice, w Po­lje, w kra­sie do­mi­nują niż­sze zbo­cza, od­dzie­lone od sie­bie środ­ko­wymi wy­ży­nami. Wiel­kie pa­sma gór­skie Chor­wa­cji po­wstały pod wpły­wem kon­wer­gen­cji (sub­duk­cji) afry­kań­skiej płyty li­tos­fe­rycz­nej pod płytę eu­ra­zja­tycką. Dy­na­rydy, sta­no­wiące naj­waż­niej­sze pa­smo gór­skie w Chor­wa­cji, po­wstały w wy­niku oro­ge­nezy trze­cio­rzę­do­wej lub al­pej­skiej. Ob­szary po­wy­żej 1500 m n.p.m. sta­no­wią za­le­d­wie 0,11% ca­łego te­ry­to­rium Chor­wa­cji. Wśród Gór Dy­nar­skich są to na­stę­pu­jące pa­sma: Di­nara (Sin­jal 1831 m n.p.m.), Ka­me­šnica (Ka­me­šnica 1810 m n.p.m.), Di­nara (Li­šanj­ski vrh 1794 m n.p.m.), Bio­kovo (St. Jure 1762 m n.p.m.), Ve­le­bit (szczyt Va­gan 1758 m n.p.m.), Plje­ši­vica (Oze­blin 1657 m n.p.m.), Bje­lo­la­sica w ma­sy­wie Ve­lika Ka­pela (Wieża 1533 m n.p.m.), Ri­sn­jak (Ve­liki Ri­sn­jak 1528 m n.p.m.), Svi­laja (Nie­to­perz 1508 m n.p.m.), Snje­žnik (Snje­žnik 1505 m n.p.m.), Vi­še­vica (Vi­še­vica 1428 m n.p.m.) oraz Učka (Vo­jak 1396 m n.p.m.).

Chor­wa­cja jest kra­jem w więk­szo­ści ni­zin­nym (54% ca­łego te­ry­to­rium znaj­duje się na wy­so­ko­ści do 200 m n.p.m.). Naj­więk­sza część Chor­wa­cji Ni­skiej po­ło­żona jest na pła­skiej Pa­no­nii i pa­gór­ko­wa­tym ob­sza­rze Pe­ri­pa­no­nii. Reszta ni­skiej Chor­wa­cji składa się z rów­nin kra­so­wych oraz do­lin fli­szo­wych na Istrii, Ra­vni Ko­tari i nie­któ­rych wy­spach.

3. Bo­gac­twa na­tu­ralne

Chor­wa­cja nie jest bo­gata w rudy, ale waż­niej­sze dla kraju po­zo­stają złoża nie­me­tali (żwir, pia­sek, mar­giel ce­men­towy, ka­olin, glina ognio­trwała). So­lanki w Pagu, Ni­nie i Sto­nie na wy­brzeżu od­gry­wają ważną rolę w pro­duk­cji soli mor­skiej. Gra­nit, pia­sko­wiec, wa­pień (ka­mień Brac) wy­do­bywa się w ka­mie­nio­ło­mach. Oprócz ka­mie­nia naj­waż­niej­szym su­row­cem w Chor­wa­cji jest drewno, po­zy­ski­wane z roz­le­głych la­sów, zaj­mu­ją­cych 37% ca­łego te­ry­to­rium. Naj­waż­niej­sze lasy znaj­dują się w Gor­skim Ko­ta­rze oraz Sla­wo­nii.

Chor­wa­cja jest rów­nież pro­du­cen­tem ropy naf­to­wej i gazu ziem­nego. Obec­nie po­siada około 630 km ru­ro­cią­gów ropy naf­to­wej, które łą­czą ter­mi­nal naf­towy w por­cie Ri­jeka z ra­fi­ne­riami w in­nych czę­ściach kraju. Prze­pu­sto­wość sys­temu ru­ro­cią­gów po­zwala na do­star­cza­nie około 20 mi­lio­nów ton ropy naf­to­wej rocz­nie. Poza tym kraj może się po­chwa­lić jesz­cze dłuż­szym sys­te­mem ga­zo­cią­go­wym (około 2113 km). Obec­nie Chor­wa­cja jest w sta­nie ob­słu­żyć około 85% kra­jo­wego za­po­trze­bo­wa­nia na gaz ziemny i 19% za­po­trze­bo­wa­nia na ropę naf­tową. Co cie­kawe, w 2008 roku zde­cy­do­wana więk­szość pro­duk­cji ener­gii w kraju (około 47,6%) po­cho­dziła z gazu ziem­nego, a na­stęp­nie była to ener­gia hy­dro­elek­tryczna z udzia­łem 25,4%. Na­stą­piło za­tem zwięk­sze­nie po­zy­ski­wa­nia ener­gii z ropy naf­to­wej i in­nych źró­deł.

WY­DAW­NIC­TWO AKA­DE­MIC­KIE

DIA­LOG

Wy­daw­nic­two Aka­de­mic­kie Dia­log00-112 War­szawa, ul. Ba­gno 3/218tel.: 22 620 32 11, 22 654 01 49e-mail: re­dak­cja@wy­daw­nic­two­dia­log.pl

www.wy­daw­nic­two­dia­log.pl

Od­wiedź nas na Twit­te­rze, YouTube, Fa­ce­bo­oku!

www.fa­ce­book.com/Wy­daw­nic­two­Dia­log

www.youtube.com: Wy­daw­nic­two Aka­de­mic­kie Dia­log

www.twit­ter.com/Wy­daw­Dia­log

www.in­sta­gram.com/wy­daw­nic­two­dia­log